Katalog

25 EKİM 2021 PAZARTESİ SÖYLEŞİ 9 NEDEN PROF. DR. IŞIN ÇELEBİ? ABD, Halkbank başvurusunu reddetti.. 10 ülke Kavala’nın serbest bırakılması için bastırmakta ve çatışma Erdoğan’ın talimatıyla büyükelçilere yaptırım talebine kadar vardı... Mali Eylem Görev Gücü, Türkiye’yi “gri liste”ye almışken dolar Saray’ın müdahaleleriyle rekor üstüne rekor kırıyor… Yoksulluk, işsizlik almış başını gitmiş; Türkiye büyük kaygı içinde.. Günün problemi çöküşteki ekonomi ve gergin iç/dış siyaset olunca, bize de geçmişteki krizlerde düşünce ve analizleriyle gündem yaratan, Siyasette Kilitlenme ve Çözüm, Ne Olacak Ne Yapmalıyız?, Türkiye’nin Dönüşüm Yılları ve Yeni Bir Dünya Düzeni gibi kitapların yazarı, eski Ekonomi Bakanı, Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Işın Çelebi’ye “Nasıl çıkarız bu krizden” diye sormak kaldı.. Hesap verebilir olmak lazım yoksa hayat o hesabı soruyor 4 Rahmetli Özal ile Uğur Yücel’in oyununa gittik. 4 Merkez Bankası para politikası açısından 4 Ekonomi böyle “Ben bildim, ben yapıyorum” Oyunda Yücel, bilmem kaç araba, bilmem kaç ev, alacağı kararlarda, para arzını genişletmede, faiz diyerek yönetilemez. Tüm müzisyenler farklı müzik uçak diyerek tuvalet kâğıdını kullanarak Özal’ın politikalarında, piyasaların gelişmesine göre karar aletleri çalmasına rağmen nasıl ki bir müziğin mal varlığını açıklıyor. Oyundan sonra rahmetli vermelidir. Biz geçmişte kötü örnekleri yaşadık. ortaya çıkmasını sağlıyorlarsa, ekonomi de Özal, Uğur Yücel’i tebrik etti. Buradan kendimce iki 1994 krizi Türkiye’de faizi dondurma, sabitleme öyle. “Ben flütün olmasını istemiyorum, kemanı ders çıkarıyorum. Birincisi: Hoşgörü ve demokrasi sevdasıyla ortaya çıktı ve her şey altüst oldu. susturacağız…” Olmaz... Bu iş bir denge meselesi, vardı. İkincisi ve en önemlisi: Şimdi Özal rahmetli, Çiller’in faizi dondurma çabası Türkiye’yi 5 Nisan kendi iç bütünlüğü ve tutarlılığı olması gerekir. Semra Hanım, Efe’nin evinde kalıyor. Bir dikili ağacı 1994’te büyük bir krize sürükledi. O zaman Osman Ekonomi budur. Keyfe keder davranırsak 2001’e bile yokmuş gerçekten! (Gözleri doluyor.) Bunu Ünsal, Hazine müsteşarıydı ve Özer Çiller’in döneriz. Ben olsam orkestra şefi Gürer Aykal’ı şunun için söylüyorum: Hesap verebilir olmak de etkisiyle bu faizi dondurarak ekonomiyi Bakanlar Kurulu’na davet eder, bir orkestranın lazım. Hayat zaten o hesabı bir biçimde soruyor! yönetebileceklerini varsaydılar. nasıl işlemesi gerektiğini göstermesini isterim. n Işın Bey, iş, siyaset ve dev- let adamı olarak önemli görevler- 2022 ÇOK ZOR de bulundunuz. Şimdi de ekono- mi profesörüsünüz. Söyler misiniz, Laikliğin BİR YIL OLACAK Türkiye daha önce böyle bir cende- re altına girdi mi? tartışılması bile n Döviz kuru nereye kadar gider? De- Türkiye’nin böyle bir dönemini ha- netim altına alınabilir mi? tırlamıyorum. Türkiye benim ha- anlamsız Ben kontrol altına alınmasını uygun bulmu- tırladığım, uluslararası alanda cid- n Siz İslamofobi dediniz, ben yorum. Piyasaları kendi haline bırakmak ge- di saygınlığı olan bir konumday- laikliği sormak istiyorum: rektiğini düşünüyorum. Şimdi reel faizler de dı. Ve sözünün ağırlığı vardı. Bugün Uzun zamandır etkili bir tepki negatife dönüştü. Yani faiz oranları 16 oldu vermeyen TÜSİAD bile laiklik o ağırlığını daha da artırması gere- ama enflasyon hâlâ 19.75 gibi bir noktada. için sert çağrı yaptı. Diyanet kirken bunu yapamadı. Bir de İsla- 2022’de müthiş bir global enflasyon baskısı İşleri Başkanı’ndan bazı iktidar mofobi Avrupa’da çok yaygınlaştı. geliyor. Doğalgazda Avrupa’daki fiyatlar bin mensuplarına laiklik karşıtı doların üzerine çıktı. Kömür fiyatları üç kat Türkiye’nin Avrupa Birliği, Amerika çıkışları izliyoruz. İçişleri arttı. Doğalgaz bulunamaz hale geldi. Çin’de ve Rusya ile ilişkilerinde yeni baştan Bakanı dahi “Biz Müslüman enerji yetersizliğinden fabrikalar haftada üç bir yapılanmaya ihtiyacı olduğunu devletiz” diyor. Hafta gün çalışır hale geldi. Tedarik zincirlerinde bü- sonunda Cumhuriyetin 98. düşünüyorum. yük blokajlar var. Amerika’da likidite geniş- yılını kutlayacağız, hâlâ neyi lemesi sonucu faiz oranları enflasyon 4 dü- tartışıyoruz? Gri listeye alınmamızda zeyinde. Amerika, faiz oranlarını düşürüp dü- Bence yanlış bir noktadan El Kaide ve IŞİD’in de şürmemeyi aylardır tartışıyor. Hop diye “faizi tartışıyoruz. Laiklik, Türkiye için oradan oraya alayım, buraya indirelim” demi- etkisi var bir yaşam biçimi. Bugün laiklik yorlar. Bunun bilimsel tartışmasını yapıyorlar. n Mali Eylem Görev Gücü bizi ka- tanımını yeniden tartışmaya n Anladığım kadarıyla 2022 için daha açmak yerine, laikliği bir yaşam rapara aklama yanında terörizmin fi- kara bir tablo bekliyor dünyayı... biçimi olarak bütün toplumun nansmanını engellemede eksikler ol- 2022 çok zor bir yıl olacak. Ben, dünya pi- tartışmasız olarak kabul etmesi duğu için gri listeye sokuyor. Bu terö- yasalarında krizin ayak seslerini duyuyorum. gerektiğini düşünüyorum. rizmin finansmanı konusunda IŞİD Bugün Çin, dünyada bir numaralı ülke konu- ve El Kaide’den bahsediyor aslında... muna gelip enerji krizinden dolayı üretimle- Evet, Türkiye için de çok büyük rini devam ettiremiyorsa, fabrikalarını sade- ce üç gün çalıştırabiliyorsa ve tedarik zincir- bir sıkıntı yaratıyor. Biraz önce söy- lerinde büyük aksama varsa Türkiye de dün- lediğiniz gri listeye alınmamızda, ya da 2022’de kendini mutlaka ve mutlaka IŞİD ve El Kaide’nin de etkisi var. bu krize hazırlıklı hale getirmeli. Türkiye bu listeden 2011 yılında Ekonomi, senfoni gibi yönetilir; n Türkiye ayrıca seçim dönemine giri- çıkmış, şimdi yeniden alınıyor. Ma- yor. İktidar hak, hukuk, adalete ilişkin ta- alesef dünyada, Türkiye’ye karşı bir lepler karşısında tutumunu sertleştiriyor. davulu, flütü istemiyorum diyemezsin önyargı olduğunu da düşünüyorum. Erken / baskın seçim görüyor musunuz? Bunu kırmalı ve laikliğe daha çok 2022 Haziranı’ndan 2023 Haziranı’na ka- n Dünyada merkez bankaları faiz artırırken Türkiye düşürüyor. dılar, ihaleleri iptal ettiler. Oysa bizim deneyimimiz, rahmetli Özal’ın sahip çıkmalıyız. dar herhangi bir tarihte Türkiye’de erken Eski bir ekonomi bakanı olarak bir anlam verebiliyor musunuz? da bize hep söylediği ve uygulamada da gördüğümüz piyasala- n Böyle bir önyargının oluşma- seçim olur diye düşünüyorum. Ekonomi bu Merkez Bankası bağımsız olsun denilirken bu, laf olsun diye söy- rı kendi akışına bırakmak gerektiğiydi. Çiller döneminde faizleri don- yükü daha fazla kaldıramaz. sında bizim de payımız yok mu? lenmiyor. Merkez Bankası para politikası açısından alacağı kararlar- durma hastalığı yaşandı. Maalesef Özer Bey’in de işe karışmasıyla du- da, para arzını genişletmede, faiz politikalarında, piyasaların gelişme- rup dururken büyük bir kriz yaşandı. Ciddi ölçüde var. Laikliğin tartışıl- Bir an önce seçim olmalı sine göre karar vermelidir. Bu, teknik olarak da zorunlu bir konudur. n Büyük krizden kastınız? ması bile anlamsız. Nasıl anayasa- Biz geçmişte bunun kötü örneklerini yaşadık. 1994 krizi Türkiye’de fa- Bütün ihaleleri iptal ettiler. Faizler yüzde 1000’lere çıktı, sonra n Size Erdoğan’ın bir ifadesini hatırlat- nın ilk dört maddesi tartışılmaz di- izi dondurma, sabitleme sevdasıyla ortaya çıktı ve her şey altüst ol- 400’lere indi. En önemlisi ekonominin dengesi kalmadı. Dengesiz- mak isterim: 1993 yılında “Bu zalim yö- ye açık hüküm var, laiklik de o nite- du. Çiller’in faizi dondurma çabası Türkiye’yi 5 Nisan 1994’te büyük bir lik hali zaten enflasyonist bir etki yaratıyor. Ekonomide bir-iki değil, netim bu aziz millete bir bardak çayla bir likte. İzmir Marşı Mersin’de bir okul- krize sürükledi. Buradan ciddi bir ders almamız lazım. Aynı şekilde 21 100’den fazla değişken var. Onların kendi iç ilişkileri ve bütünlüğü ol- simidi bile layık görmüyor. Bunların pe- da siyasi nitelikli görülüyor örneğin, Şubat 2001’de Türkiye tarihinin en büyük krizlerinden birini daha ya- malı ve bir bütün halinde hareket etmeliler. Yani bir senfoni orkest- şinden nasıl gideceksiniz?” demiş. Şimdi şadı. Yani faiz ve kurla masa başında oynamak, sabitlemek, piyasala- rasında 40-50 müzisyen var; kimisi keman, kimisi flüt çalıyor ama bir bu tartışılıyor. İzmir Marşı, Kurtu- ortada yoksulluk var, seçim gündemde. rın işleyişini reddetmek Türkiye’yi krize sürüklüyor; bunu yaşadık biz. orkestra şefinin eşliğinde son derece güzel bir ürün çıkıyor ortaya. luş Savaşı’nı sağlayan Kuvayı Milli- Sonuç ne olur? Bu yüzden çok inanarak söylüyorum ki faizi ve kuru piyasalara bırak- Tüm müzisyenler farklı müzik aletleri çalmasına rağmen nasıl ki bir ye hareketinde çok önemli bir marş. Yine bir hatıramı anlatayım müsaade eder- mak lazım. Merkez Bankası Başkanı iyi bir teknisyen ama siyasi etkile- müziğin ortaya çıkmasını, bir senfoninin ortaya çıkmasını sağlıyorlar- Bunlara sahip çıkmak lazım. Türkiye seniz: Özal cumhurbaşkanı... Seçimler geldi, rin olduğunu görüyorum. sa, ekonomi de böyle yönetilir. “Ben davulun devreye girmesini is- Demirel birinci parti oldu, ANAP ikinci parti... kendi tarihiyle uğraşmamalı, dünya- n 1994’te de Çiller, düşük tutmak için ısrar ediyor, sonuçta fa- tiyorum, flütün olmasını istemiyorum, kemanı susturacağız…” Böyle Ben de rahmetli Özal’ı ziyarete gittim. Ne dü- daki gelir dağılımının düzelmesi için iz yüzde 400’lere fırlıyordu. Bugünle benzerlikleri ve sonuçları olmaz bu iş. Dengeleri bozarsak ve keyfe keder davranırsak 2001 yılı- şünüyor diye merak ettim. “Hayatımın en mut- çaba sarf etmeli. IMF’de bir açıklama açısından anlatır mısınız o dönemi? na döneriz. Ben olsam orkestra şefi Gürer Aykal’ı Bakanlar Kurulu’na lu günlerinden birini yaşıyorum” dedi. “Niye, O zaman Osman Ünsal, Hazine müsteşarıydı ve Özer Çiller’in de davet eder, bir konser verdirir ve bir orkestranın nasıl işlemesi ge- yapıldı: azgelişmiş ülkelerde insan- ANAP seçimi kaybetmiş” diye sordum. “Da- etkisiyle bu faizi dondurarak ekonomiyi yönetebileceklerini varsay- rektiğini göstermesini isterim. ların yüzde 96’sı aşı olmamış. Bu çö- vul zurnayla ve düğün bayram havası içinde zülmeli. Pandemide dünyada tekno- iktidarın değişmesi bu ülke için çok önemli. loji şirketleri inanılmaz paralar ka- Türkiye’de demokrasi içinde ve sandıkta ik- mekanizmaları lehimize mi? Yapılan Hâlâ aynı mevzuatlar geçerli ama insanlardı bunlar, bürokratların, tek- tidar değişikliği olması, bu ülkenin en önem- zandı. Türkiye bu meselelerle uğraş- anlaşmalar geçerli olacak mı? Yarın mesela geçen sene eylül ayında ya- nisyenlerin işine hiç karışmazlardı. li konularından biri” diye açıkladı. Şimdi ben malı, uluslararası arenada etkinliği- neyle karşılaşırım endişesi taşıyor. bancı sermayenin kâr transferi te- Bir gün, Lafarge’a beş çimento fab- de 2022 veya 2023’te demokrasi içinde, dü- ni artırmalı. n Aynı kaygıyı başka hangi ülke- rikasının satışını yapmıştık. O za- mettü dağıtımı kısıtlandı, sonra ara- ğün bayram içinde bir seçim olmasını çok te- lerde yaşıyor? man Demirel beni mahkemeye ver- lık ayında yeniden açıldı. Bunlar in- menni ediyorum. Yabancı sermaye ‘yarın Ben bir yabancı yatırım yapa- di, kazandı. Ve başbakan oldu. Baş- sanları tereddütte bırakıyor. Üstü- n Kaygılarınız mı var? Sonuçta zaten neyle karşılaşırım’ cak olsam, mesela Pakistan’a ya da bakan olduktan sonra, özelleştirilen normalde böyle olması gerekiyor, ama ne laiklik tartışması da insanları son bunu bir temenni haline getiren ne? endişesi taşıyor Bangladeş’e gitmek istemem. Huku- beş çimento fabrikası ile ilgili mah- derece tedirgin ediyor. İnançlarına Ben demokrasinin kökleşmesi, hukuk dev- kun, adaletin nasıl çalıştığını bilmi- keme kararını uygulamadı. Bir süre n Ama uğraşmıyor, bilakis “Os- göre ayrım yapılacağı gibi bir kuşku- leti ilkelerinin geçerliliğinin derinleşerek de- yorum. Kâr transferini yapabilecek sonra birlikte Chirac’ı ziyarete gittik man Kavala serbest bırakılma- ya kapılmaları yabancı sermayenin vam etmesine inanan bir insanım. O anlamda miyim? Koyduğum sermayeyi iyi yö- Fransa’ya ve akşam dönemin Cum- lı” diyen on büyükelçi istenmeyen Türkiye’ye olan güvenini sarsıyor. bu seçimlerin düğün bayram içinde ve san- netebilecek miyim? Adalet bana kar- hurbaşkanı Chirac bir kokteyl verdi. adam ilan edilmek üzere. Bakın do- dıkta sonuçlanmasını temenni ediyorum bir şı nasıl çalışacak? İkinci sınıf vatan- Orada Lafarge ile görüştü, ben sabah lara, kimse tutamıyor, çünkü Mer- Para politikası dersi vatandaş olarak. Bir an evvel bu seçimi sağ- kez Bankası’nın faiz kararına Sa- daş olarak yatırdığım sermayeyi geri kahvaltıda Sayın Demirel’e sordum. lıklı bir şekilde yapıp Türkiye’yi rahatlatma- veriyorum, faizi düşük alabilecek miyim? Bu garantiler var “Sayın Cumhurbaşkanım, biz ülkeye mız lazım. Bir anımı daha anlatarak bitireyim: ray karar veriyor. tutmayı anlamıyorum Uğur Yücel’in bir oyunu var, tuvalet kâğıdından mı? Emin olmadığım zaman bu yatı- yabancı sermaye girsin diye özelleş- Siyasetin ve hukukun yeterli işle- n Faizi düşük tutmanın siyasi ge- Özal’ın mal varlığını anlatıyor. Rahmetli Özal rımı yapmak istemem. Aynı şeye İn- tirme ile ilgili karar aldığımızda, siz memesi Türk ekonomisini birinci de- ile gittik ve mal varlığını açıkladı.. işte bilmem tirisi var mıdır? giliz ya da Alman yatırımcılar açısın- bizi mahkemeye verdiniz ama son- receden negatif etkiliyor. 2005’ten kaç araba, bilmem kaç ev, uçak falan. Oyun- Para politikası dersi veriyorum; bu sonra Türkiye, Avrupa Birliği tam dan da bakın, yabancı sermayenin ra mahkeme kararını uygulamadı- dan sonra rahmetli Özal kalktı dedi ki “Hadi konuda okumaya, yazmaya çalışıyo- yatırım yapmak için birinci koşulu, nız, neden?” dedim. Cevabı ders nite- üyelik müzakerelerine başladığın- gidelim Uğur Yücel’i tebrik edelim.” Gitti teb- rum; bu konuda uluslararası arena- da yaklaşık 50 milyar dolara yakın hukuk devleti ilkelerinin çalışması- liğindedir: “Birinde politika yapıyor- rik etti, sonra yemek yediler falan. Buradan daki uzman arkadaşlarımla konuşu- kaynak girişi oldu. Fakat 2018 son- dır. Biz 1986 yılında yabancı serma- dum, küllerimden yeniden doğmam kendimce iki ders çıkarıyorum. Birincisi: De- yorum ama aklım ermiyor. Kendilerin- ye girişi hızlansın diye özel mevzuat gerekiyordu, birinde devlet adamlı- mokrasi ortamı var ve Uğur Yücel bu oyunu rasında kaynak girişi, yabancı ser- den çok şey öğrendiğim için rahmetli oynayabildi... Bir hoşgörü ortamı vardı. İkinci- maye girişi hemen hemen durdu. çıkardık. Kâr garantisi verildi. Ulus- ğı yaptım. Devlet adamı, bürokratın, si ve en önemlisi: Şimdi Özal rahmetli, Semra Özal ve Ecevit’ten örnek vermek isti- Türkiye’nin uluslararası alandaki lararası hukukun kurallarına uyula- teknisyenin işine karışmamalı” de- Hanım, Efe’nin evinde kalıyor. Bir dikili ağa- yorum: Onlar bürokratların işine hiç prestijinin azalması ve hukuk devleti cağı taahhüdü yapıldı. Yabancı ser- di. Siyasette bazı şeyler olabiliyor. cı bile yokmuş gerçekten! (Gözleri doluyor.) karışmazdı. Teknik ekiple çalışan in- ilkelerinin işlemediğine dair Batı’da mayeye sigorta verildi. Yani yabancı Ama devlet adamı olunca artık her- Bunu şunun için söylüyorum: Hesap verebi- sermayenin kendini evinde gibi his- sanlarla konuşurlardı. Rahmetli Sü- uyanan kanaat, yabancı sermaye gi- kes, teknik kararlara, piyasalara ve lir olmak lazım. Hayat zaten o hesabı bir bi- rişlerini engelledi. Yabancı serma- setmesi için tüm imkânlar tanındı. leyman Demirel de öyle... Birçok se- teknisyenlere saygılı olmak zorunda çimde soruyor! ye, hukuk devleti ilkeleri ve adalet n Bugün o mevzuat yok mu? yahatine beraber gittim. Birinci sınıf diye düşünüyorum.