Katalog

EKONOMt Cumhuriyet ekonomi@cumhuriyet.com.tr TASARIM: SERPlL ÜNAY 15 11 MAYIS 2020 PAZARTESİ Gelişmiş ülkeler çok güçlü kurtarma paketlerini hayata gegrirken, Türkiye teşvik politikalarını tercih etti Büyük yıkımyaşanacak Prof. Dr. Siııan Al<,ın: Koronaviriis nedeniyle sektöıierin toparlanması 10 yılları alacak. İşsi/lik yükselecek. Voksulluk artac ak. Dünya genelinde eşitsizlik ve ülkelerde de dalıa otoriler yönetimler göreceğiz. Isumhnl Kiiltür lni\ersitesi öğrelim üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, koronavirüste yeni dal^alar olmasa Iıile, pandemik kri/in ülke ekono milerinde uırutuğı elkinin KÜ^IÜ hir yıkıcılıkta ulatağmı sü\ ItMİi. AKın, işsi/liğin mart ayında yüzde 2()\i KÜıvlıileceKİni, lürkiye ekonomisinin ikinci çeyrekte yüzde 10 kiK'ülcceuini vurmılavarak "Türki\(ı'nin de i^inde bulunduğu gelişıiK'ktr olan ülkoler için en iyi senaryoda bile toparlanmanın yıl sonuıuı bıılacaKinı söylemek gerekiyor. Türkive i^in en ivi toparlanma U lipi olabilir" drdi. L/un vadiMİe I l.'nin clolar karşısındaki erimesinin sona ermesinin hem iveride Tl.'nin salin alnıa güciinün artmasına hem de dolar yükümlülüklerinin a/almasma bağlı olduğıınıı vuınıılavan Prof. Dr. Sinan Alçın ile koroıuı\irüsiin ekonomiye etkilerini \r pivasadaki son griişmelc ri konuştıık. Imalat felci • Hıı <lün<»mi 1929'ciaki MHüyük Rııhran"ci İMMizetenler var. Ne <lüşünüyorsunuz? Ortava ^ıkış hiçimivie değil ama sonu^ları a^ısından pamlemik kri/ muhtemeliMi " 1V2M Dünya l.konomik Buhraın'na biniik ben/erlikler KÖsieretek. 1929 Kıılıraııı vede vamındaki 10 vıl boyunca AÜD ve Urupa'da işini ka\bedenlerin sayısı 50 mihomı aşmıştı. Virüsün ekonomilerde yarattıçı et kiyi pandemik kriz olarak tanımla yabiliri/. Pamlemik kri/in ekonomi İerde ilk anda ü*, etkive güriiruir oldu ğıınıı sövleyebiliri/: Cretimde ani duruş, tedarik zincirinde kııpma ve yavgın istihdam kayıpları. Pandrmik kri/in ilk etkisi "imalat felci" oldu. lürkiye için pandemik kri/in üretimdeki şok duruş etkisi için milat 15 Mart. 13 Mart'ta işyerinin kapısııtı pa/ariesi tekraraçmak ü/ere kilille\en ço£u işletme bir an EŞİİTTSSİZİLİİK ARTACAK İŞ'te GÜNDEMY jŞEHRİBANKIRAÇ ,. | sehriban.kirac@gmail.com j da hazırlıksız biçimde kapanmayla yü/leşti. Pandemik kriz nedeniyle duran sektörlerin ürelemediyi mal lar, diğer seklörlerin girdisiz kalarak üretme kapasitelerini yitirmelerine vol açtı. İşsizliğin mart ayında yüzde 2()fvi sörmesi olası. U tipi toparlanma • Pandemik kri/de ekonomido nasıl bir e öıv^örüvoı sunıız Pandemik kriz, masa ü/erinde ki tiim senarvolar dikkate alındı Rinda, her ülkede (, in'de şıı an va şanmakta olan V (ipi toparlanmanın miimkün olamayacağmı güsteriyor. 1 iirkive'nin <le içimlc bnlıındu^u ge lişmekte olan ülkeler için en ivi se narvoda bile toparlanmanın \ıl so ııııııu bulacayım sövlemek gereki yor. Yani bizim i(,in en iyi toparlan ma l tipi olabilir. Pandemi ekonomilerde bir anlam da pandemiden öıı< e (P.S.) ve pande rniden sonra (P.S.) olmak ü/ere ta rihsel bir milat varatarak. Aslında pandemiden sonra nasıl birekono mi\e sahip oluna< a£ı, |>andemiden sonrası için şu an gerçekleştirilecek planlanıaya baglı. Pandemiden son ra dünyanın ekonoınik aıılamda, ye niden ikiye bölünecegini sövleyebi liriz. . .. Çin, Almanya, (lüney Kore, laponya gibi ülkelerin pandemi sonrası eko nomik düzende hatırı savılır biçimdr KÜçlenecekleri aşikâr. Çin bugün sa dece dünyanın en büvük ikiııci eko nomisi değil, yakın ^elecegin en par lak lideradavı da avnı /amaııda. Kalıcı işsizlikle karşı karşıyayız • Vıl sonıı ekonomik l>üyüme ve işsizlik rakamları ne olur, enflasyon beklentini/ nedir? İkinci çeyrekle ülke ekonomisinde yüzde 10'lıık kii^ülme beklentim var. Yılı ise vü/de 3.5 civarı küçülmeyle tamamlavabiliriz. Pandemide yeni dalgaların ol maması durıımıında 2021 yılında genel toparlanma KÖrebiliriz. Mizmet sektörü başta olmak üzere tiim sektöıierde kalıcı bir işsizlikle karşı karşıyayız. Yıl sonıı enflasyon tahminimi şimdilik koruyorunı: Yü/de I I. Yük geniş halk kesimlerine • Halkm t;rliı indo dramatik dü>ü> söz konusu, buıuın sonıı cuıula sosyal bir patlama bekli yoı musunuz? Küresel ölçekli krizler hem ül keler arasında, hem firmalar ara sında hem de halk kesimleri ara sında eşitsizliyi artırıvor. Nasıl ki bıı krizden Noksııllaşan ve zen ginleşen ülkeler çıkacaksa, batan sektöıier ve şirketler yanında te kelleşen şirketler de olaı ak. Sanı rım tiim bıı tablo içinde de^işme yen şey kri/in ıızıın dönemli yü künün geniş halk kesimlerine vı kılması olııyor. Yays;ın ve sürekli istihdam ka yıpları, özellikle azgelişmiş \e ye lişmekte olan ülkelerin çabşanla rını \e işsizlerini çok olumsıız et kileyerek. Dünya genelinde 2019 vılında ortava çıkan toplumsal lıareketlerin pandemi sonrasın da güçlenebilecı^ini r»ngörebili riz. Pandemiden sonra (üm dün yayı birçok alan<ia hesaplaşmalar beklivor. . Güçlü destek değil teşvik var • Koronovirüs ekonomilere nasıl bir bedel ödetecek? Netıcede pandemıde yeni dalgalar olmasa bile pandemik krizin ulke ekonomilerinde yarattıgı etki güçlu bir yıkıcılıkta olacak. Bırçok ülkede hizmet sektörunün pandemiden oncesıne donüsu belki 10 yılı alabilecekken, sanayisı felce u^rayan ülkelerde de hızlı bir yoksullaşma ve bagımlılık gorece^iz. Pandemik kriz sonrası giobal öl • Türkiye'nin l>u /aınana kadar al dığı ((Mİbiıier yeterli ıni, kurtuluş r e vetesi nedir? l'andemik kri/e karşı gelişmiş iilkeler <,ok güçlü kııriarma pakoderini havala çeçirirken, kavnuk sunınu yaşa>an ve Türkiye'nln de ignde luılıınduğıı ülki'lerdt1 kurtarma vcrine teşvik politikalanmn tercih edildigini KÜ/lemliyorıı/. lürkiye'de genel bir destek yerine selektif nlnrnk kredi mekani/ması ü/erinden bir teşvik politikası vürü temkinli biçimde uy^ulanmakta. lîn iyi senaryoda ha/iran avı (»rta sında yaşanacak bir canlanma ve talep yükselişi önlemlerin elkisini artıracakken. \ ıl sonıına doıjru u/ayacak bir genel durgunluk nıtıhtemelen ek önlemlerle aşılmaya çalışılacak. I k önlemler knmısımda Merke/ Kankasrnın daha fa/la II. basımı ve ıızıın \adeli tahvil ihracı aracına viinelmesi ile eğer miimkün olursa1 ed üzerinden s\vap kanalının a^ılması \edö\iz konıısunda li sektörlerin Tandemi Sonrası" da düşüniilerek destekleııerek >eni yol haritalannın çıkanlması önemli. (iençle re istihdam varanlması konusunda da devlet aktif rol üstlenmeli. Eskiye dönuş zor • Sa^ın kontrol altına alınırsa ekonomileı hı/la toparlanabilir ıni, Türkive için ^erekli kavnak nasıl yaratılabilir? Salgm kontrol altına alınsa dahi, cekte işsizlik beklentisı 500 mil tülmekledir. Merkez Kankası elivlede rahatlama i(,in atılacak önlemler olahi bu süreçte iflas etmiş işletmelerin ve yona kadar erişirken bu 1929 2U İV'dan bu yana yürülülen finansal lir. Özellikle metal. otomoîiv, ilaç, kim sektörlerin lekrar eski haline dönme Buhranı'nın \0 katı bir buyuklüge istikrar politikaları nlduk^a ya ve makine yibi yüksek kalma değer si beklenemez. Ö/ellikle hizmet sektö işaret edıyor. Dünya ge ^ * TL'NIN SATIN ALMA GUCU ARTMALI riinde ortciva çıkan istihdam ka\ ıpla nnın birkaç yıldan i'nnv telafı edilmesi olası de^il. I iirkive'nin dö\ \ı ihtiva riter yönetimler •*!,««.. • ,• . noreceöız " 8 9 y ~ D o l a r 7 T L y ı e m e s m d | e k a m u b a n y y kalarmm döviz sattığı ifade ediliyordu. Son bir haftada 7 TL sınırı hızlı biçimde aşıldı, kurdaki hareket leri nasıl değerlendiriyorsunuz? Türkiye'de 2001 Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı ile birliktees nek döviz kuru rejimine tekrar geçildi. Her ne kadar tek isim verilse de uygulamada esnek döviz kurunu; kirli esnek ve temiz esnek olmak üzere ikiye ayınyoruz. Temiz veya tam esnek döviz kuru rejiminde Merkez Banka resjıimpiiynadseadeafeoklutifşadnövdizöivnizfifyiyaatıtnını aetmkilüedmaehkaleüzeetrmeepziykaesnatdkairlgi üeçslnüekalıdcöı vyiaz kuru da sa tıcı pozisyonuna girebilir. 2018 kur şokunun toplumsal hafızada yarattığı tahri cı i(,in en \akm se^enek Amerikan TddbmmimreıaaLoeieüNtnr('lnadslddigenyirioaneteelseiklhcadrodyuaierlyenaoerldesüuunblmaleareciayrüüteurnlıMzteşknscüge.ıaiue)ılörmrvgripMşnreoküeaıüedsrevbrbtşzıeaaenriiklkryglndBiaçyeiaiaraoobzasıknnçrkitlgBiurkıgekıdüazeasöas.elsmnrkrriiıSgkmeüdaıbaoiynşırde.rsnltüeüeısıAt'rynotsiasnnTodüktrrLlierıaeunark.ekknşzslsçeufweiohtzyrmeaiinvaşayplaeaflebtet.dkaru.(hemiuenariiçlmçmiiurenkiiensnrüeakil5d)admse2reiaktau.hiha7ntreanabadmmaraseihhıninlnisbykçıaeaanezrlilnrayizkkaddiaadroevpceleaTaılırlluLkeıaM'zornsuinklieminnsarttkaseevlıeasaszgıtdt,ıneöeyBdardaaüeilmlnkHnoküaaaoıyunsloaıkiıdlrnaeda1.asrraAclağıaee'ayn/ıdçvdrıveıntducAkıan^amaaBdrığn.aaa'kdaıDBl\nbmıeîlveiaunbıdılrkiii gücünün artmasına hem de dolar yükümlülüklerinin azalmasına bağlı. de destek gelebilir. ı yatırım fırsatlarını dinlediler Bulgaristan'm resmi yatırım ajansı IPC Bulgaria Ltd, EvdeKal sürecinde zoom uygulaması üzerinden yaptığı toplantılarda aralarında Zeynel Abidin Erdem, Mustafa Kaçmaz, Nazmi Arıkan, Ali Kösedağ gibi isimlerın de bulunduğu 2OO'ün üzerinde iş insanına Bulgaristan'daki yatırım fırsatlarını anlattı. IPC Bulgaria Ltd yöneticisi Yılmaz Gözcü'nün moderatörlüğünde Zoom üzerinden yapılan toplantılarda, oturum izni de dahil olmak üzere Bulgaristan'ın sunduğu fırsatlar masaya yatırıldı. Bulgaristan'daki özelleştirmeler esnasında orantn en büyük alüminyum fabrikası olan Alcomet'i satın alan Fikret İnce de bu toplantılardan ikisine katılarak katılımcıların sorularını yanıtladı. BulgarTürk Ticaret ve Sanayi Odası Kurucu Başkanı da olan İnce, Avrupa'yla ticaretin Bulgaristan'a yapılacak yatırımla çok daha kolaylaşacağına dikkat çekti. • Ekonomi Servisi İhracatçıdan sanal seferler Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) salgın nedeniyle gerçekleştirilemeyen Genel Ticaret Heyeti programını sanal ortama taşıyacak. 202 heyet arasından ilk adres Özbekistan. Sanal fuarlar da temmuzda başlayacak. İhracatçıların daha fazla olumsuz etkilenmemesi adına "Yeni nesil ticaret diplomasisi" faaliyetleri kapsamında bu adımı attıklarını belirten TİM Başkanı İsmail Gülle, şunları söyledi: "TİM ve İhracatçı Birlikleri olarak bu yıl 202 ticaret heyet gerçekleştirmeyi planlıyoruz. Bu hedefimiz doğrultusunda, küresel virüs salgının sebep olduğu engellere aldırmadan Afrika ve Ortadoğu'dan başlayarak Orta Asya'dan Uzakdoğu'yu uzanan bir hinterlantta, ticaret müşavirlerimizle yoğun temas içerisinde, sanal ortamda gerçekleştirmek üzere hızla çalışmalara başladık. Yaptığımız analizlere dayanarak, Bakanhğımızın 2020 yılı için belirlediği 45 hedef ve öncelikli ülke arasından maksimum 3 saat fark olan 28 ülkenin Ticaret Müşavir ve Ataşelikleri ile irtibata geçtik. Muhtemel ülkeleri belirledik. Güney Kore, COVID19 sürecindeki tedbirleri ile olumlu tabloya geçmesi ve sektörel olarak hedef pazar olması nedeniyle saat farkı kriterinin dışında tutularak listede yer aldı." Gülle, dünya genelinde 325 milyar dolar bir ekonomik değer üreten fuarcılık sektöründe pandemi nedeniyle pek çok organizasyonunun ertelendiğine veya iptal edildiğine dikkat çekerek "Sanal fuarları da temmuz ayı gibi hayata geçirmeyi planlıyoruz" dedi. • Ekonomi Servisi Yerel para ile ticaret öncelikli konu Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan başkanlığında düzenlenen 13. İstişare Kurulu toplantısi, video konferans yöntemiyle yapıldı. Türkiye İhracatçılar Meclisi Başkanı İsmail Gülle, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Başkanı Naıl Olpak, TOBB Rifat Hisarcıklıoğlu'nun da katılımcılar arasında bulunduğu 3'üncü kez düzenlenen istişare kurulu toplantısında, salgının ticarete etkilerinin yanı sıra salgından çıkış sürecinde atılması gereken adımlar ele alındı. Pekcan, Türkiye için önemli bir hedefin de Gümrük Birliği anlaşmasının güncellenmesi olduğunu belirtirken bir diğer önemli konunun da yerel para birimleri ile ticaretin önünü açmak olduğunu dile getirdi. • Ekonomi Servisi e(gmyıldızoglu<Ö)cumhunyeî.com.ir E http://ergınyıldızoglu blogspot.com^ c. Y»»dızoq|u aEkonomisine Koronadan sonra kaos Egemen görüş, Covıd19 salgını geçtikten sonra her şeyin başka türlü olacağını söyluyor. Şımdi birçok sol egılimli analist Covicl19 sonrasında, ekonomiyi ve siyaseti. halktan yana, ekolojik olarak daha bir sürdürülebılır biçimde yeniden yapılandırmanın yollarını tartışıyor, hemen hepsi akla uygun senaryolar üretiyorlar. Ben iki nedenle. biraz farklı düşünüyorum. Once başka bir şey... Birincisi. bu virüs hakkında her gün yeni şeyler öğreniyoruz. Perşembe günü Financial Times ve Walf Streeî Journatföa aktarılanlara bakılırsa, bu virüs "insan bedenini baştndan ayak parmaklanna kadar hemen her alanda tutsak alabiltyor". Salt akciğerler değil, beyın, bobrekler, sindirim sistemi etkileniyor hatta kaslardan ayak parmaklanna Covıd19 etkilerı görülebiliyor. Çinli doktorların son bulguları bu virüsün cinsel ilişkiyle de geçebildiğini gösteriyor. Ek olarak bağışıklık oluşabildiğini de bilmiyoruz; henüz ortada ne bir aşı ne de etkılı bir ilaç var. Hükümetler. birçok ülkede. insanların canı pahasma ekonomiyi açmaya başladı. Ancak, hafta sonu, Güney Kore'de hasta sayısı artmaya başlayınca barlar, kulüpler, lokantalar yenıden kapatılmış. Der Sp/ege/'ın aktardığına göre, Covid19 salgınında ikinci dalga geldiğinde, (Almanya'dakı Robert Koch Enstıtüsü uzmanları geleceğinden emınler) bir bölgeden başlayarak yayılmak yerine her yerde birden başlayacak; "bu sonbaharda ya da kışın, hastaneler kapasıtelerinın sınırına ulaşabilirler". Kısacası "Covid19sonrast'tiadesinin ne anlama geldığıni henüz bilemıyoruz. Ikincisi, gerek Covid19'u yaratan koşullarla, gerekse de virüsün toplumsal etkilerıyle, egemen üretim tarzı ve verili sı~ nıflar matrisinin üzerinde şekillenmiş güç ilişkileri arasında çok belırgın nedensonuç baglantısı var. Bu nedenle Covid19 sonrastna ılışkın projeler tasarlamaya başlamadan önce. bu güç ilişkilerini değiştırmeye yönelik planlar yapmaya çalışmak gerekıyor. Bu, sınıflar matrisinin güç ılışkilerı bızi buraya getirdi. Covid19 "sonrasında" daha iyi bir yere götürmeleri için hiçbir neden yok. Sonra kaos... Aksıne bu güç ılışkılerinin özneleri kendı çıkarları peşınde koşarken, çok büyük bir olasılıkla. ülkeleri ve dünyayı kosa sürükleyecekler. Birincisi. Covid19 geldiğinde gerek ülkeler bazında gerekse uluslararası düzeyde kapıtalizm bir yapısal kriz ıçindeydi. Düşük verimlilik. düşük kâr oranları kapasite fazlasına. talep yetersizliğine yol açıyor. ortamda kapitalist işletmeler ancak gittikçe büyüyen bir kredi ve spekülasyon balonu üzerinde ayakta kalabiliyorlardı. 2007/8'de finansal krizinden bu yana bu eğilım zayıflamadı. güçlendi. Geçen hafta Fınancial Times'la iki yorum durumun gerçeğıni ortaya koyuyordu: (1) "Çok fazla nakıt, çok az arzulanabıhr varftğın peşinde koşuyor. Üretken bir kullanımı olmayınca likidite, para, spekülasyona gidtyor", varlık fiyatlarını şişıriyor. (2) "Zaten aşın borçlanmtş işletmeler, daha fazla borçlanarak ayakta kafmaya çahşıyorlar". Bu iki sürdürülemez eğilim yine, 2007/08'dekıne benzer ama daha kırılgan bir zeminde yeni bir ekonomik ve politik (varlık fiyatlarındaki enflasyon gelir dağılımı bozmaya devam edıyor) sarsıntılar yaratmaya aday görünüyor. Bu, kaos eğiliminin bir yüzü. diğer yüzünde de uluslararası gelişmeler var. Burada, Hındistan hükümeti eski başdanışmanı. şimdi Peterson Institute ve Harvard Kennedy School'öan Arvind Subramanıan ın Project Syndicaf daki \\gınç yazısından aktarmakla yetineceğim: Covid19 krızi, üç alanda dönüm noktası oldu: Avrupa'nın bütünleşme projesıne son verdi; ABD artık bırleşik ve işlevsel değil; Covid19, Çin devleti ile halkı arasındaki sosyal mutabakata son verdi. Diğer bir deyişle dünyanın en önemli güç merkezleri artık dünyaya düzen getirecek durumda değiller. Subramanian yazısını, "ABD'de, Avrupa'da ve Çin'de gelişen bu bir şeylerin sona erdtğine ilişkin algtlar, o kadar karanlık jeopolittk olasılıklara gebe ki..." notuyla bitiriyor. Tüm dünyada sol hareketler. egemen güç ilişkilerinı en azından etkileyemezlerse. Covid19 "sonrasında", uygarlığı uzun bir kaos döneminin beklediğını söylemek abartılı olmayacak. Servis365 AVMiere dezenfeksiyon yapacak K oronavirüs salgınından sonra normalleşme sürecine bugün ilk adım atılıyor. Alışveriş merkezleri (AVM) ve kapalı işyerlerınin açılmaya başlanması temizlik ve dezenfeksiyon konusu cazip yatırım haline geldi. Perakende markalarına bakımonarım ve teknik donanım hizmeti veren Servis365'te alanını bu kapsamda genişleten bir şirket. AVM'lerin açılma karanyla birlikte mağazalar ve ofısler için açılış öncesi dezenfeksiyon hizmeti sunmaya başlayan Servis365, "Mağazaların kapalı kalma süresi boyunca olası virüs ve bakteri oluşumları konusunda önlem almması bir zorunluluk" açıklamasını yaptı.