Katalog

14 MART 2020 CUMARTESİ l Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, koronavirüs l ERMENİSTAN Merkez Bankası, banknotların yenileriyle değiştirileceğini tedbirleri çerçevesinde, tüm özel sağlık hizmeti sunucularında zorunlu açıkladı. Merkez bankası, virüsün yayılmasını engellemek adına nakit para Biyometrik Kimlik Doğrulama Sistemi’nin askıya alındığını duyurdu. kullanılmaması gerektiğini duyurdu. Ermenistan’da 6 vaka kaydedildi. Herkese Bilim Teknoloji Dergisi’nin katkılarıyla hazırlanmıştır. EDİTÖR: MÜNEVVER OSKAY TASARIM: ŞÜKRAN İŞCAN Ölenlerin sayısı 5 bine dayandı Dünyanın gündemi koronavirüs 123ülkeye yayılan yeni tip koronavirüs (Covid19) salgınında tüm dünyada yaşamını yitirenlerin sayısı 4 bin 990 oldu. Toplam vaka sayısı 134 bin 918’e çıktı. Çin’de son haftalarda gerileyen can kaybı ve yeni vaka sayısı tek haneye indi. Son 24 saatte 7 kişinin daha ölümüyle ülkede 3 bin 179 kişi yaşamını yitirdi. Çin’de, 8 yeni vaka saptandı. Merkez Avrupa Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Çin’de ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan koronavirüsün merkez üssünün artık Avrupa olduğunu açıkladı. DSÖ Başkanı Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, trajik bir kilometre taşı olduğunu belirterek Birleşmiş Milletler’in dayanışma planı başlattığını ifade etti. ‘Namaste selamı’ ABD Başkan Trump ve İrlanda Başbakanı Leo Varadkar, Beyaz Saray’da bir araya geldi. İki lider koronavirüs tedbiri olarak tokalaşmadı, “namaste selamı” verdi. Varadkar Trump ABD’de ACİL DURUM ilanı l ABD’de koronavirüsten ölenlerin sayısı ise 41’e, vaka sayısı 1700’e ulaşırken ABD Başkan Donald Trump, ülke genelinde “ulusal acil durum” ilan etti. Trump, “Koronavirüsle mücadele kapsamında 50 milyar dolar kadar bir fona erişim sağlanacak. Sağlık Bakanı, bazı ruhsat şartlarını erteleyebilecek, esneklik sağlanabilecek. Zaman kaybettiren tüzükler ya da yardımı yavaşlatan tüm engeller kaldırılmış olacak” dedi. ABD’de hafta başına kadar 500 bin kadar yeni koronavirüs test kitine erişilebileceğini açıklayan Trump, “İnsanların belirti gösteriyorlarsa test yaptırmalarını istiyoruz. Eczacılık firmalarıyla mobil testlerin üretilmesi çalışmaları içindeyiz. İnsanlar arabalarından çıkmadan doku/ hücre örneği vererek test sonu cu alabilecekler. Bu gelip geçici bir şey. Bundan çok daha güçlü çıkacağız. Çok şey öğrendik” diye konuştu. Öğrencilerin borçlarının ödemesini ertelediklerini duyuran Trump, “Federal hükümet kredi faizlerini de erteliyoruz” dedi. Öte yandan ABD, Çinli yetkililerin, “Koronavirüsü Vuhan’a ABD ordusu getirdi” iddiası üzerine Çin’in Washington Büyükelçisi Cui Tiankai’yi Dışişleri Bakanlığı’na çağırdı. l FRANSA Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, pazartesi günü koronavirüs hakkında video konferansla olağanüstü G7 Zirvesi yapacaklarını duyurdu. Macron, koronavirüsle mücadele kapsamında aşı ve tedavi konusunda çabalarını koordine edeceklerini ve ekonomik çözüm bulmaya çalışacaklarını kaydetti. Trudeau’nun eşi DE pozitif KARANTİNA HATIRASI! l Koronavirüse yakalanan ünlü oyuncu Tom Hanks ve eşi Rita Wilson, sosyal medyadan ilk karelerini yayımladı. 63 yaşındaki Hanks, “Merhaba millet. Uzmanların tavsiyelerini takip ederek kendimize dikkat ederek bunu yenmeyi başarabiliriz. Unutmayın, her şeye rağmen beyzbolda ağlamak yoktur!” dedi. l BREZİLYA Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun koronavirüs testinin pozitif çıktığı ileri sürüldü. l KANADA Başbakanı Justin Trudeau’nun eşi Sophie Gregoire Trudeau’da koronavirüs tespit edildi. Justin Trudeau, herhangi bir hastalık belirtisi göstermemesi nedeniyle şu aşamada test yaptırmayacak ancak önlem amaçlı 14 gün karantinada kalacak. l AVUSTRALYA İçişleri Bakanı Peter Dutton, kendisine yapılan koronavirüs testinin pozitif çıktığını duyurdu. İSPANYA’DA l İSPANYA 120 kişinin yaşamını yitirdiği ülkede 15 gün OHAL ilan edildi. Vaka 15 GÜN sayısının 10 bini geçeceğinden kaygı du OHAL yuluyor. 376 bin kişinin yaşadığı Murcia özerk yönetimi karantinaya alındı. l İRAN’DA 514 kişi yaşamını yitirdi. l İTALYA’DA ölenlerin sayısı 250 artarak 1266’ya yükseldi. Vaka sayısı 17 bin 660. l YUNANİSTAN’da vaka sayısı 190’a yükseldi. Hükümet kafeterya, restoran, alışveriş merkezleri ve barları kapatma kararı aldı. l FRANSA’da Covid19’dan ölüm sayısı 79’a yükseldi. l KOSOVA’da ilk kez 2 kişinin koronavirüse yakalandığı açıklandı. TÜRKİYE’DEN GANA’YA GİTMİŞ l KENYA ve Gine’de ilk vaka tespit edildi. Afrika kıtasında Gabon, Fildişi Sahili, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Burkina Faso, Mısır, Cezayir, Etiyopya Nijerya, Senegal, Kamerun, Tunus, Güney Afrika ve Fas’ta da vakalar görüldü. Kıtadaki 160 virüs vakasının 3’ü ölümle sonuçlandı. Gana’da’daki 2 vakanın Türkiye ve Norveç’ten baş kent Akra’ya geldiği belirtildi. l IRAK’ta ölü sayısı 9’a çıkar ken Süleymaniye ve Erbil’de sokağa çıkma yasağı ilan edildi. l UKRAYNA’da koronavirüsten ilk ölüm gerçekleşti. l VenezueLla’da ilk koronavirüs vakası tespit edildi. l NEPAL hükümeti, Everest Dağı dahil tüm Himalaya zirvelerinin kapatıldığını duyurdu. Virüs, bir insanla temasa geçtiğinde o insanı enfekte edemiyorsa bulaşı zinciri kopar Bilim ne diyor? Dünyayı koronavirüs kasıp kavuruyor... 120’yi aşkın ülkede 130 binin üzerinde insana bulaştı, 5 bine yakın kişi yaşamını yitirdi. Sayılar her geçen gün artıyor. Sağlık sistemleri çöküyor, okullar tatil ediliyor, sosyal etkinlikler iptal ediliyor, ekonomiler yavaşlıyor... Her ülke kendine göre önlemlerini alıyor. Bilim ise tek bir şeyi söylüyor: Virüs bir insanla temasa geçtiğinde eğer o insanı enfekte edemiyorsa bulaşı zinciri kopar. n Koronavirüs salgını nasıl bitebilir? Daha önceki salgınlarda olduğu gibi COVID19 salgını da zaman içinde sona erecek. Nasıl mı? SARSCoV2 virüsünün Çin, Wuhan’da canlı hayvan pazarında ortaya çıkmasının üzerinden henüz birkaç ay aynıiİknvisinraücnislkaoteralazrbaefilnıinrfAdemankinrct?ıeakkteebsöibonyilruolerpklüaebsrolzaiartlkmrdaoınnrabalaahyiafİlsniaaıynnısclnemıdakaınankivyvfnlieaaorkr,. geçti. Virüs bu kadar kısa sürede sınırları atlayarak dünyada 120’yi aşkın ülkede 130 binin üzerinde insana bulaştı; 5 bine yakın kişi yaşamını yitirdi. Peki bu hikâye nasıl sonuçlanacak? Uzmanlar hastalığın yeterli miktarda kişinin bağışıklık ka çünkü bağışıklığımız virüslere karşı zaman içinde zayıflayabiliyor. Ancak bu her virüs için geçerli değil, örneğin insanlar kızamık aşısı olduğunda bir daha kızamık virüsü tarafından enfekte olmuyor. Yeniden enfekte olmanın birinci nedeni zayıflayan bağışıklık olsa da virüsün mutasyon geçirerek bağışıklık sistemini yeniden istila edebilmesi de olası... zanmasıyla inişe geçeceğini söy lüyor. Bağışıklık ya aşı yoluyla ya da enfeksiyon yoluyla kazanılabilir. Bir diğer olasılık da virüsün yayılmaya devam etmesi ve zaman içinde yaygın bir solunum yolları virüsü haline dönüşmesi. Bilim insanları dünyanın dört bir yanında aşı geliştirmek için canla başla çabalıyor. Ancak aşının piyasaya hemen çıkması mümkün değil. En az 18 ile 24 aylık bir süre gerekiyor. n Eski salgınlar nasıl bitti? 1918İspanyol gribi tam 500 milyon n Yeni koronavirüs mutasyona uğrayabilir mi? Ne hızda? Diğer virüsler gibi mutasyona uğrayabilir. Bir grup Çinli bilim insanı COVID19’a yakalanan 103 hastadan alınan örneklerle koronavirüs genomunu inceledi. Genomlarında farklılık buldular ve Tip L ve Tip S olarak iki ayrı kategoride sınıflandırdılar. L Tip daha saldırgan ve incelenen virüs örneklerinin yüzde 70’ini oluşturuyor. Ve sevindirici haber, yapılan incelemeler Tip Yarasalardan bulaşan virüsler niçin öldürücü? Özellikle de yarasa virüsleri saldırgan ve çoğalıyorlar. kişiyi enfekte etmişti. Çoğu as L’nin giderek azaldığını gösteri kerdi ve I. Dünya Savaşı’nda yor. Bunun nedeni karantina tar birbirlerine yakın cepheler zı alınan önlemler. Bugün ortada de çarpışıyorlardı. Savaş sona dolaşan yeni koronavirüs ağırlık erip insanlar dağılınca salgın lı olarak daha ılımlı seyreden Tip hız kesti. Ama gribin son bul S. Ancak Yale Üniversitesi Halk masının nedeni, hayatta kalan Sağlığı’ndan epidemolog Nathan ların bağışıklık kazanmış ol Grubaugh bunun tam doğru oldu ‘Turbo virüs’ ması ve virüsün ilk baştaki kadar rahat insandan insana sıçrayamamasıydı. Virüs bir insanla temasa geçtiğinde o insanı enfekte edemiyorsa bulaşı zinciri kopar. 2002’de Çin’de hayvanlardan insanlara geçen SARS virüsü 26 ülkeye yayıldı. Kanada’ya sıçradığında hastalığın tüm Kuzey Amerika’ya yayılacağından kaygı duyuluyordu. Ne var ki salgın, hızı azalarak sona erdi. Bunun nedenlerinden biri, kısmen iyi bir kamu sağlığı koruma politikasının uygulanması, kısmen de SARS’ın random ola ğunu söyleyemeyeceğimizi ısrarla belirtiyor. Çünkü hem incelenen örneklerin sayısı çok çok az hem de virüsün nasıl evrime uğradığı belirlemek için çok daha fazla araştırma yapılması gerekiyor. n Önceki grip virüslerinin mutasyon hızı yüksek miydi? Virüslerin nasıl davranacakları öngörülemiyor. SARS’a yol açan virüs görece olarak düşük mutasyon hızına sahip olduğu için dünyada ikinci kez SARS salgını yaşanmadı. Oysa influenzanın mutasyon hızı çok yüksek olduğu için her yıl tekrarlar. Gelecek aylarda SARSCoV2’nin cid n Yeni ortaya çıkan virüs hastalıkları, genelde hayvan kaynaklı. İnfluenza örneğin, genelde kuş veya domuzdan, hatta kemirgenlerden bulaşabiliyor. Ebola, Marburg, SARS veya yeni koronavirüs 2029nCoV gibi çok tehlikeli virüsler de yarasa kökenli. Neden dirençliler? Özellikle de yarasa virüsleri saldırgan ve çoğalıyorlar. Bunun sebebi yarasaların, uçmayan memeliler için öldürücü olan virüsleri uzun bir süre hastalık belirtisi göstermeden taşıyabiliyor olmaları. Bu hayvanları Çok güçlü bir bağışıklık sistemine sahip olunduğunda ve bazı hücreler enfeksiyona karşı korunaklıysa virüsler, konakçıyı öldürmeden çok fazla çoğalabiliyorlar. Anlayacağınız, yarasanın bağışıklık sistemi bu tür hastalık etkenlerinin zehirliliğini artırıyor. Bu tür bir virüs insanlara veya başka memelilere bulaştığında ölümcül bir hastalık etkenine dönüşüyor. Çünkü çok daha zayıf olan memelilerin bağışıklık sistemleri bu “turbo virüsle” başa çıkamıyor. rak mutasyon geçirmesi idi. Bu şekilde hastalığın şiddeti arttı, fakat insanlara bulaşması zorlaştı. di bir mutasyon geçirmesi durumunda bilim insanlarının şimdi piyasaya çıkartacakları aşı etkili olmayabilir. (Science) neyin bu kadar dirençli yaptığını Kaliforniya Üniversitesi’nden Cara Brook ve ekibi araştırdı. Siyah meyve yarasasına (Pteropus alecto) ve mısır meyve ya lerini virüslerden nasıl koruyorlar? Yarasanın bağışıklık sisteminde, hayvanın virüsle temas etmesinden hemen sonra inter n yKküaozdreoaynrladevraidyreüasnnıeyor? rasasına (Rousettus aegyptiacus) ait hücre kültürlerinin bağışıklık reaksiyonunu inceleyen araştırmacılar yarasaların ve yeşil uzun kuyruklu maymunların hücre kültürlerine, Marburg ve Ebola benzeri virüsleri bulaştırdıktan sonra hücrelerin re feron alfa kimyasal taşıyıcılar yayılıyor. Bu ise hücrelerin virüse karşı bir kalkan oluşturmalarını sağlıyor. Söz konusu kimyasal taşıyıcı aynı zamanda aşırı iltihap reaksiyonunu engelleyerek, semptomları baskılıyor. Ancak bu insanlar için söz aksiyonlarını izlediler. Maymun konusu bile değil. Bilim insan hücreleri virüslerle çok az sava ları, “Bizim savunma sistemi şabildiler ve birkaç gün içinde miz aynı antiviral stratejiyi de öldüler. Yarasa hücrelerinde in nemeye kalksaydı, tüm siste feksiyonun seyri yavaşladı. me yayılan bir iltihabı tetikler Yeni araştırmaya göre yeni koronavirüs havada 3 saat, bakır gibi yüzeylerde Peki yarasa hücreleri kendi di” diyorlar. 4 saat, kartonda 24 saat, plastik ve çelik yüzeylerde 23 gün yaşayabiliyor.