Katalog

=k 31 ARALIK 1998 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA EKONOMI f? Dünyadan yansıyan krizle birlikte Türkiye'de gelir eşitsizliği daha da artarken ekonomik beklentiler öngörülerin altında kaldı 1999 yıhııasorunlu de\îrEkonomi Senisi -1998 'de büyümede gözlenen yavaşlama eğilimi ve dünyada yaşanan kriz, ekonomide de gözle görülür etki yaptı. Dünyada orta gelirli ülkeler arasında 25. sırada olan Türkiye, bir yandan siyasi istikrarsızhk, bir yandan çeteler ve kaset savaşlan ile uğraşırken ekonomik beklentiler öngörülenlerin altında kaldı. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nin (TOBB) aylık dergisi Forum, 1998'de Türkiye'nin ekonomik nabzını değerlendirdi. Dünya ekonomisindeki küçülmeden Türkiye'nin de nasibini aldığının vurgulandığı değerlendirmelerde, otomotivden tekstile sanayinin pek çok kesiminde üretimdeki düşüşlere dikkat çekildi. Yıl sonu değerlendiımesine göre 1998'de döviz enflasyonun altında kalırken faiz de üstünde seyretti. Krizle birlikte ülkede gelir eşitsizliğinin daha da arttığı belirtilirken vergi adaletsizliğinin sürdüğü kaydedildi. Bütçeden faize 8 katrilyon aktanlırken enflasyonda hedefin tutturulamamasının faturası yine çalışana çıkanldı. Bugün kentlerde işsizlik yüzde 17 düzeyinde. Asgari ücret ekim ayı itibariyle ayda 103 dolara kadar gerilemiş durumda. Asgari ücretin 1993 yılındaki karşılığı ise 142 dolar idi. Küresel krize karşın belki de tek iyimser tablo turizm sektöründe. Bu alanda 1999 hedefi 8.5 milyar dolar olarak saptanmış durumda. Dünya ekonomisi küçüldü 1997 yılında patlak veren ve etkileri bu yıl daha da şiddetlenen Asya krizi ve Rusya'daki ekonomik bunalım dünyayı da etkisi altına aldı Her iki krizin de malı bağlantılar Dünyodo Beklenen Kikülme 1997 OtkmrsUlkekftM 4 1 •ABO -ioponyc •A5 AzGekmşler -Afriko •Asyc • lofin Amenfo 3.1 08 2.7 58 3.2 6.6 5.1 1998 1 20 2.0 •25 2.9 2,3 37 1.8 28 999(1 25 1.9 05 2.5 36 47 3.9 27 nedeniyle genele yayılması dünya ticaret hacmımn daralması ve büyiime hızının önemlı ölçüde yavaşlaması sonucunu doğurdu. Asya ve Rusya'da menkul kıymet piyasalannda yaşanan kaçış. fınansal güvensızliği arttmrken bu ülkelerde yaşanan devalüasyonlarda dış tiearet yoluyla tüm ülkeleri etkıledi. Japonya'da açığa çıkan durgunluk ıse 1998 yılı ıçmde ülke ekonomisının yüzde 2.5 oranında küçülmesine yol açtı. Bölgeler bazında As>a'da 198O"lerden sonra başlayan hızlı büyüme oranında büyük çaplı düşüşler yaşanırken başta Latin Amerika olmak üzere AB ve ABD de büyüme hızındakı genel •frenleme' eğılimınden paylanna düşeni aldılar. Türkiye Orta Gelirliler Liginde Geride Ulke Gruplan Yunantstan A/jantın Suudi Arabıstan Uoıguay ŞİS Brezılya Malezya Macanstan Çek Cumhunyetı Hırvatıstan Meksika Güney Afnka Slovakya Venezuella Lübnan Tayland Nufus (Mılyon1995) 10.5 34.7 19.0 3.2 14.2 159.2 20.1 10.2 10.3 4.8 91.8 41.5 5.4 21.7 4.0 58.2 K/şı Başına Geltr iDdaf 1996) 11.460 9.380 7.040 5.760 4.820 4.400 4.370 4.340 XB70 &800 3.670 3.570 3.410 3.020 2.970 2.960 YıSık Sûyûme (% 1985-95) 1.3 1.8 -1.9 3.1 6.1 -0.8 5.7 -1.0 -1.8 - 0.1 -11.0 -2& 04 - 8.4 V#k Enflasyon \\ 1385-951 15.0 256.0 2A 71.0 1&0 875.0 3.3 20.0 12.0 - 37.0 14.0 11.0 38.0 ~ - ' 5.0 Dış Borçlann Mıllı Gefıre Otanı(%) - 18 31 - 28 52 72 41 39 67 • 18 31 25 35 Okuma Yazma Brtmeyenler 1% 1995, - 4 37 3 5 17 17 . - 10 18 - r 8 6 61.1 2.830 2.2 65.0 Enflasyon dövizdeki artışı geçti, faizin altında kaldı Enflasyonla döviz kuru ve faız oranlan ilişkisi incelendığınde döviz kurunun enflasyonun bırkaç puan altında seyrettıgı. buna karşılık Enflasyon, Döviz ve Faiz jf(Ywık Ortalama Artış Oram? Enflasyon fTUFE) Dolar Kuru Devlet Iç Borçıanma ç aızı nq 'i'i'i..'. İ99İ 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 faızlenn hep enflasyonun üstünde gerçekleştığı görülüyor. Reel faizler 1998 de yüzde 40'ları aşarken Merkez Bankası. kontrol altında tutmaya çalıştığı faizlen yüksek tutarak paranın döv ıze kaymasını engellemeye çalıştı. Yüksek faiz ve enflasyon düzeyinde kur artışına dayalı polıukaya karşın <> kurlann enflasyon artışının altında kalması. ıhracat- ıthalat dengesınin de olumsuz etkılenmesınde önemlı rol oynadı. fdhr \m 19600 1984 1985 m1987 1988 1989 1990 •<w* 1993 1994 1995 1996 1997 mm Gftvitr tktv Seyu m 220 4 21 "-" îf' 1 "' 307 156 171 W m -. J49 u120 38 37 38 Kotpon ho Saym 2101! 84832 %\ 2410 7926 29734 30057 39435 146306 »6496S 62)89 6908 4782 19986/ $461 7045 10157 Kayboian kçurn 1147721 1303253 4947 194296 234940 1961940 1892655 291İ4Ö7 3466550 3809354 1153578 5/4741 242519 4833241 274322 181913 »0893 Grevler buyılda 'oufTürkiye'de 7 milyon ücretli olmasına karşın, Toplu fş Sözleşmesi (TİS) yapabilenler zaman zaman 1 milyona ancak ulaşıyor. Ccretlılerden memurlar toplusözleşme ve dığer haklannı kullanamıyorlar. Grev- !okavt ıstatistikleri de çahşma dünyası/ıda göreli bir sessızlik olduğunu ortaya koNiayor. 1997'de37. 1998'inilk9 ayında ise 38 gre\ oldu ve 10 bin dolayında katılım oldu. Grevler hız kesmiş görünüyor. İhracattaumut önlemler Bavul tıcareti dışında, geride bıraktığımız yıl. ihracatta gelirlerbazında 1997'ye oranla yüzde4.8'lik bir artış kaydedildi. Bavul tıcareti de katıldığında 1998 yılı ihracat gelinnin 32.5 milyar dolar olması beklenıyor. Kriz nedeniyle Güneydoğu Asya ülkelennin yaptıklan devalüasyonlar sonucu kazandıklan rekabet avantajının Türkiye'nin dış ticaretini de olumsuz etkileyeceğı belirtilıyor. Hangi maldan ne kadar ithalat? (1990-1997 ortalamas) Hangi maldan ne kadar ihracat? (1990-1997 ortalaması) Ancak hükümetin açıkladığı önlem kararlan ve iç talepte ortaya çıkması beklenen daralmanın da katkısıyla 1999 yılında ihracat gelırlerinın 35.5 milyar dolara çıkanlması hedefleniyor. 1990-1997 yıllan ortalamasında Türkıye"nin ıhracatında tüketim mallan ağırlıklı yerini korudu. lthalatın yandan fazlasını ise hammadde grubu oluşturdu. Yatırım mallan ithalatı ise yüzde 30'luk bir paya sahip. T rfe 1914 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 ım-1993 1994 Î995 19M 1997 1998(9) Södesmt Saytsı 1185 2721 2667 2343 2454 2725 1954 5Û30 ~ 170 3809 1513 ?3s; J871 2056 1526 özleş» HYtri 4258 12702 11749 7623 10576 10329 1)399 13169 95». 16699 6770 !1?74 10290 12966 6424 neri hgSoyta 340095 919810 707230 923093 629303 829341 4838S2 1089549 *&&&*. 1068289 227880 765928 515W0 841518 170255 Asgari ücret reel olarak erimeye devam ediyor Asgari ücret geçmiş yıllara oranla daha da düşerek erimesını sürdürüyor. 1998 yılının ocak ayında 109 dolar olan asgari ücret. ekim ayında 103 dolara geriledi. Asgari ücret geçmiş yıllarla karşılaştınldığında ise daha karamsar • bir tablo • sergiliyor. Yıllar itibanyla asgarı ücretin erimesi şöyle: 1993 yılında 142 dolar olan asgan ücretin 1994'te üçte bir oranında azaldığı. 1995- 1996'da belını doğrulttuktan sonra Ocak 1998'de 109 dolara. Ekim 1998'de de 103 dolara geriledığı görülüyor. Aylık Asgari ücret (Bin TL) 1993 1994 1995 Î996 1997 1998 • !xx Brut 2.497 4 173 6.460 17010 35.437 47 837 Het 1.563 2 759 5.514 11084 22.943 31094 DobriHet) 142 94 120 136 109 103C) Öte yandan, Türkiye'de asgari ücretin yüzde 35'i vergı olarak kesılirken OECD ülkelerinde bu oran ortalama yüzde 5-15 arasında kalıyor. Vergi reform yasası da sabit gelirlinin üzerindeki yükü hafıfletmedi. KOBÎ'lere ilgi yetersiz Esnaf ve sanatkârsicilıne ka- yıtlı işletmelerin sayısı 3 milyo- na ulaşan küçük ve orta büyük- lüktekı işletmeler(KOBf). yete- rince destek görmedıklerinden şikâyetçiler. KOBl'leri destekleyen KOS- GEB'in31 ilde kurulu 43 hizmet merkezinde 3 bin 87 firmaya 12 bin 406 adet laboratuv ar hizme- ti. 1748 firmaya danışmanlık hiz- meti ve 334 eğitim programın- da 6 bin 191 kişiye eğitim hiz- meti verildi. KOBl'lere çeşitli faaliyetleri içın saglanan destek toplamı 2.2 trilyon TL'yı geçme- di. Yıl sonuna kadar 2.5 trilyon liraya ulaşması bekleniyordu. KOBl'lerin Halk Bankası'ndan kullandığı kredilere teminat ve- ren Kredi Garanti Fonu'ndan da K.OBİ "lere kullandınlan kaynak- tan, yılın ılk 8 ayında ancak 89 firmanın y aklaşık 750 milyar TL tutanndaki kredi teminatı kar- şılandı. KOBİ'lere teşvikte bölgesel eşitsrçlik (%) G.Doğu Anadolu \ \ r _ &*• Karadenız Gelir eşits Krizle birlikte gelir dağılımının da- ha çok bozulması ve voksullaşmanın artması bekleniyor. En sonuncusu 1994'te yapılan gelir dağılımı araştırması so- nuçlanna göre, Turkıve'de en yoksul yüzde 20 toplam gelirden 1973 yı- ^0 ] 60 , 50 . 40 - İ 30 - 20 - 10 . O - r 1 C • — s ~ , •gftir i 1. S 20 izliği arth Iındayüzde3 50.1987 yılında yüzde 524 oranında pay alırken 1994 \ilmda bu pav yüzde 4.86"ya düştü.En zengın yüzde 20 ise toplam gelirden 1994 yılında ^ ^ ^ ^ ^ ^ yuzde 54.88 pay aldı. mTt\( 2 <•- 2 0 3. "-.. 2 0 m 1973 m 198/ 1994 Hanflern % ?0'0 KBmitte Ger* HOM G«SrWi »i ım 8<nnuS?0 İSO ife»V70 8 00 Jg«Ş.S7O 17 SO DftıfetstîO 1950 Ğ« kaftoyoı 0 Sl . mm 1 "^ ^ 4. -„ 20 *•«»• /M7 »41 21.1S 4? 94 0 43 1 _J ım »M l».03 54 £3 0 49 ••I •I5 fa f79») (MKotMynı HûfuJh ıw ıtr* S 43 «83 « 3 «-!• '3 6 '•!/_ 2071 so« C44 • ••IH %2O 17» 0i! ss "** b /«/ /•« 1003 10.14 2!.»; 2 i n * t! 82 4//C 041 04! •1 * Çalışan enflasyonu göğüsleyemiyor Avrupa Bırliği'ne giriş tar- tışmalan süren ülkemizde iş- çi ücretlen ıle birlayaslama ya- pıldığında çarpıcı rakamlar or- taya çıkıyor. Avrupa ülkele- nnde sanayı kesiminde saat başı işçi ücretleri ortalama yüzde 18dolarcivanndaıken bu rakam. Türkiye'de 3.2 do- lar. Kamu kesiminde 1998 yı- lında ortalama net ele geçen iş- çı ücretlerinın nomınal olarak yüzde 83.9, tüketici fiyatlan endeksındeki 12 aylık ortala- ma artışlar esas alındığında reel olarak da yöizde 0.2 ora- nında artacağı tahmin edili- yor. 1998 yılında özel kesimde ise toplusözleşme kapsamın- dakı işçilerin ortalama net ele geçen ücretlennde yüzde 102.3 nomınal, tüketici fıyatlan en- deksındeki 12 aylık ortalama artışlar essa alındığında yüz- de 10.3 oranında da reel artış olacağı tahmin edilıyor. DMyo4Ja SaMyi l«i ÜattUd (So«l/$) 8at! A,-no7pı .. 3 0 ' hr»çre ?8 i Beipka 25 8 ta<v«c ?$1 *WBÎUT(0 . ' . . . 2 4 8 Donmato 74 « Fnlonöyo 242 ls*x 733 rtofcrafc ?3 4 iMs«siw9 201 FlB&O fâ£Isponyo Ponstü fobmo fcism 19; .180 14 4 ..14 3 İ4 2 122 »0 59 4.2 73 . 18 .15 17 Kentlerde işsizlik yüzde 17 Keotsei işgücü Pfyasosmdo Gefijmeler Türkiye'de işgücü 1998'in Nisan ayında 22.2 milyon. istihdam 20.7 milyon olarak saptandı. işsizlik oranı I998'de yüzde 6.4 olarak 1997'deki düzeyini korurken eksik istihdam ise yüzde 5.6'dan yüzde 6.1 düzeyine çıktı. Böylece işsizlik \e buna ila\e olarak eksik istihdam nedeniyle atıl işgücü oranı yüzde 12.5 oldu. Kentteki işsizlik oranı 1997'de yüzde 9.4 iken nisan ayında 1998'de yüzde 9.9'a yükseldi. Eksik istihdam oranı ıse yüzde 6.3'den yüzde 6.9'a çıktı. Sonuç olarak kentte işsizlik ve eksik istihdam nedenıyie atıl işgücü oranı yüzde I5.7'den I6.8'e yükseldi. Kentlerde eğıtimli gençler arasındaki işsizlik. önemıni korumaya devam etti. Eğjtimli işsizler yüzde 30 Eğitimli gençler arasındaki işsizlik oranı yüzde 30.2 olarak gerçekleşti. Dünyada krizin daha da büyümesi \ e özellikle ABD \eAB ekonomilerini de kapsaması durumunda Türkiye'de ıstihdamı azaltacak. ışsizliği arttıracak etkilerde bulunmasının kaçınılmaz olacağına dikkat 1994 1997 199$(U Konsolide Bütce Vergi Gelirleri/GSMH (%) /99Ö /W IW»/; 1999(2} 60 59 5S 79 ll.S I 3 J 7.9 98 17.6 7.5 ÎO? 18.4 Turizmde hedef 8.5 milyar dolar Küresel krize rağmen. turizm gelırlerinın önümüzdeki yıl 1 milyar dolar daha artarak 8.5 milyar dolara çıkması beklenıyor. 1998 yılı ocak- eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre gelen turist sayısı yüzde 3.6 oranında azalarak 7.5 milyon kişi olarak gerçekleşti. Vergi adaletsidiği sürdü çekiliyor. 1998 yılında toplam kamu gelırlerinın yüzde 97.5 artması \e GSMH ıçındeki pa- yının yüzde 25.5 oranında gerçekleşmesı bekleniyor. Vergi gelırleri ıse kamu gelırle- rinin yüzde 83'ünü oluşturacak. Vergi gelir- leri içındekı payı TurgutÖzal hükümetlen- nin polıtıkalan sonrası giderek artan ve sa- bıt gelirli aleyhine bırvergi adaletsizlığı ola- rak kabul edılen dolaylı vergilenn ağırlığı et- kisinı koruyor. 1998 yılı tahmınlerine göre dolaylı vergilenn GSMH ıçindeki payı yüz- de 9.8'e çıkacak. Söz konusu oran 1990 yı- lında yüzde 5.5, 1995 yılında ıse yüzde 7.9 olarak gerçeldeşmiştı. Dolaylı vergilerin büt- çe gelirlen ıçindeki payı yükselirken bu alan- da ortaya çıkan vergi adaletsizliğinin 1999 yılı ıçınde de etkısıni koruması beklenıyor. 1999 yılı programına göre dolaylı vergilerin GSMH içindeki payı yüzde 10.9'a yüksele- cek. Dolaylı vergilerin vergi gelirlen ıçinde- ki payı 1990'da yüzde 47 iken 1999'da daha da yükselerek yüzde 59.1 'i bulacak. 1991 1992 1993 1Ş94 1995 1996 1997 Turist Soyısı ve Gtfiri JtmmOekı îuritfScijfia 5517.897 / 056 096 6 $00 638 6 6/0618 7726886 8 614 085 9.6S2.000 9cyî 7 523342 2654 3639 3.959 4.321 4.957 58OG 7002 760C •ımmmm Otemofi» Sonoyii ÜrSoUri Üretimi !W3 ım m< ım ?ı** i 1M5TI K5HC 3UU1 7MK5 " " " ! 663 f 0)7 IM! ('.70 İUl ' ;l 4 i « t .2-1 J32« » % U173 !>*•'« 3S2W «<SI .f •'« ••1117 ;=«« 30171 ; < ••••; •C3« 11»! '4 <5? ?>*» IS'ÎI »sn «nkt Î648 ? JB3 .»i» l.î» î!«< H».'! Otomotivde durgunluk 1997 ileyapılan karşılaştırmalarda oto- mobil üretimi dışında otomotiv sektörü- nün tüm alanlannda üretimde azalma ya- şandı. Sektörün kapasite kullanımındaki azalmaya göre önümüzdeki aylarda oto- mobil üretimi de dahi! olmak üzere uzun bir durgunluk dönemine girilmesi bekle- niyor. Durgunluk ithal araç piyasasmda da kendini gösterdi. 1998'de satışlarda yüz- de 4 düşüş gözlendi.