Katalog

19 MART 1989 EKONOMİ CUMHURİYET/13 PAIAR NOTLARI OSMAN ULAGAY Newsweek Dergisi Venezuela'nın başkenti Caracas'ta yaşanan olayları şöyle anlatıyordu: "Kenti çevreleyen gecekondu mahallelerinden binlerce kişi, Caracas'ın zenginlik simgesi gibi görünen cafcaflı alışveriş merkezine akıyordu. Venezuela'da otuz yıldan beri benzeri görülmemiş bir hiddet ve öfkeyle büyük mağazalara saldıran bu insanların sabrını taşıran olay, akaryakıt fiyatlarının ikiye katlanması ve toplu taşımacılık ücretlerine yüklü bir zam yapılmasıydı. Sokaklarda barikatlar kurarak polise ateş açan bu başıboş kalabalık, görülmemiş bir hırsla lüks eşya satan mağazalan yağmalıyor, yıllardan beri yoksullukla boğuşan insanlar, ele geçirdikleri renkli televizyonlan. ev eşyalannı ve koca koca biftek parçalarını evlerine taşımaya çahşıyortardı." : Dört gün süren ve Caracas ın çevresindeki yerleşim birimlerlne de stçrayan olaylar ancak ordunun müdahalesiyle bastınlabiliyor, bu tür olaylarda deneyimli olmayan güvenlik güçlerinin acemiliklerinin de etkisiyie, olaylarda en az 300 kişinin öldüğü, 2000 kişinin yaralandığı tahmin ediliyordu. Olay yalnızca Venezuela'da değil tüm dünyada tam bir şok yaratacak nitelikteydi. Çünkü herhangi bir Latin Amerika ülkesinde değil 31 yıldan beri yerleşmiş bir demokrasi geleneğine sahip görünen Venezuela'da olmuştu. Daha önce de ülkeyi yönetmiş deneyimli bir politikacı olan Carlos Andres Perez'in geçen aralık ayında yapılan baş lATIRIMCININ HAFTALIK REHBERt BORSADA GEÇEN HAFTA MMFTA fy* Akçımento Anadolu Cam Arçelik Bağtaş Bolu Çımento Brisa ÇtfkHafat Çutaırova Bektrtk Eczacıbaşı Yatınm Ege Biracılık Ege Gubre Enka HoMıng Ereğli Demir Çdik GoodYNr ?.587.575 11.480 Venezuela'nın Acı Dersleri Venezuela'nın toplam dış borçlan (milyar dolar) 40 Tüketici fiyatları Venezuela'da dış borçlar ve dış borç ödemeleri tırmanırken bııyüme hızı düşük seyretti. Zorlama büyümenin sağlandığı 198688 dönemınden sonra büyüme hızı eksiye geçerken enflasyonun hızla tırmandığı görüldü. Gelir dağılımının bozulmasıyla birlikte yaşanan bu tablo sonunda kanlı olaylara yol açtı. Yapılan zamlar yoksul halkı sokaklara döktu. lüks mağazalar yağmalandı. Yine altuıla... Yatırımcılar, geçen hafta yine altının parıltısıyla şenlendi. Doların, Tahtakale ve Merkez Bankası'nda 2 bin lirayı aştığı geçen hafta yatırım araçlannın getirisi pek yüksek olmadı. Altın ve dövizde rekoru yüzde 1.22 ile 22 ayar bilezik kırarken hisse senetleri ortalama yüzde 3.89 zarar ettirdi. Altının dış borsalarda değer kazanmaya başlaması üzerine, Kapalıçarşı'da fiyatlar da hareketİendi. Ata Lira geçen hafta yüzde 0.9 prim yaparken 168 bin liraya çıktı, Reşat Altını da 177 bin liraya çıkarak yüzde 1.14 prim yaptı. Borsada hisse senedi fiyatları geçen hafta düşüs kaydetti. Ortalama yüzde 3.89 değer yitiren hisse senedi fiyatlamnın 33'ü önceki haftaya göre geriledi, 6'sı değişmedi, 9'unun da fiyatı arttı. İMKB endeksi önceki haftaya göre 19 puanlık düşüşle haftayı 470.36 puandan kapandı 17 Mart 1989 YÛKSELENLER DÛŞENLER 13 37 7 frystı 2.625 2.850 2.500 2800 4.325 1 625 (180) 107 53 108 74 125 94 E %36, Y %19 5 temettu, %90 bdl, %60 bdz 189 83 E %60, Y %54, temettu (10 nısanda öd ) 2.250 2.525 5.4S 72 856 1 150 7.655 15.000 10.417 29.403 4.125 1 600 4 325 1 750 100.58 113 07 %90 temettu beklenıyor 91 55 130 00 %2530 temettu bekleniyor 91 33 93 75 98.18 100.00 96.91 134 31 %213 temettu 122.09 135.85 12 500 5.150 5.300 Dövizaltın ne getirdi? Haftasonu HlfljlUjMlil Yılbaşma Yılbaşı göre fark Haftabay kapanif göre fark (TL.) (TL.) fTL.) Dolar (Tahtakale'de) Dolar (Döviz alış) Dolar (Efektıf sabş) Mark (Tahtakale de) Mark (Döviz alış) 1820.00 1813.02 1835.00 1028.00 1022.86 10.16 9.42 9.42 3.79 3.43 2.31 4.54 4.02 4.11 4 11 4.20 1992.00 2005.00 1969.12 1983.94 1993.00 2008.00 1070.00 1067.00 1069.49 1057 99 1250.00 1240.00 3450.00 3450 00 166.500 175.000 25.100 24.500 168.000 177.000 25.300 24 800 4.950 9.100 3.100 1 600 GSMH artışazalış (%) j m 0.65 0.75 0.75 7.206 5.825 14.965 14 500 5.350 5.450 5.150 9700 3.300 1 625 7.400 13 700 5 250 5.400 5.050 £ »103.2, Y H60.2 tmnttS E »100. Y %50 temeta, »50 bdi. %50 bdz. 9.400 3.300 1 600 7.250 i 1980 81 82 83 84 85 86 87 88" 8 9 ° • tıesaplanan o tanmmı 12.600 100 78 458 7.050 910 1.400 124.69 133.33 £ »200. Y %100teımttSbokjgniyof 100.00 110.00 E «584, Y %29.5 temettu 96.97 148.84 %40 temettu 96.03 140.78 %130 temettu 102.20 93.33 9471 98.11 98.48 100.00 120.00 182.41 %33 bdl., %33 bdz » 1 5 0 temettu, %400 bdz beklemyor 112.45 %45 temettu 92.86 » 5 0 temettu beMertyor 118.18 80 temettu beHemyor 0.28 107 0.80 0.00 0.90 1.14 0.79 1.22 9 200 4.900 1.050 950 1.400 10.200 5.300 1.125 3.450 2.475 8.700 930 1.400 9 850 6.824 6.371 12.379 5.200 1.050 3.250 2.450 Isviçre Fr (Tahtakale'de) 1212.00 Sterlin (Tahtakale'de) 3300 00 Cumhunyet Altını Reşat Altını 24 ayar kulçe altın 22 ayar bilezık altın 161.500 170.000 24.300 23.800 İMtin Amerika'mn en istikrarlı ülkesi sayüan Venezuela'da bu olayların patlak vermesi ABD'yi, IMF'yi ve uluslararası bankaaları paniğe uğrattı. Venezuela için hemen bir köprü kredi paketi oluşturulurken ABD'nin borçlu ülkelerin borç ödeme yükünü hafıfletmeyi öngören yeni önerisi de açıklandı. kanlık seçimlerini zaferle sonuçlandırıp göreve başlamasından 25 gün sonra olaylar patlak vermişti. Venezuela kişi başına milli gelir açısından Latin Amerika: nın önde gelen ülkesiydi. Nasıl olmuştu da bu ülkede, böyle bir patlamanın hiçbir belirtisi yokken insanlar birdenbire sokağa dökülmüş ve gözü kara bir yağmalama hareketine girişmişti. ZOR MİRAS Deneyimli Başkan Carlos Andres Perez aslında çok zor bir miras devraldığını biliyordu. Görevi kendisine devreden Başkan Lusinchi, iki yıldan beri gereklı ekonomik önlemlerin hiçbirini almamış, durumu sübvansiyonlarla idare etmeye çalışmıştı. Pek çok mal ve hizmet, malıyetlerinin altında fiyatlarla satılırken kamu açıkları büyümüş, enflasyon tehlikeli biçimde tırmanmaya başlamış, döviz rezervleri erimişti. Venezuela geçen ocak ayında dış borç ana para ödemelerini askıya aldığını açıklamıştı. Dış borç faiz ödemelerini gerçekleştirmek için de yeniden borçlanması gerekiyordu. Başkan Perez ilk işinin IMF: nin onayını sağlamak ve hem IMF'den hem de uluslararası bankalardan taze para bulmak otduğunu biliyor, bu amaçla IMF önerilerine uygun bir ekonomik önlemler paketi hazırlamaya koyuluyordu Bu arada geçen aralık ayında ABD Başkanlığı'na seçilen George Bush ile yaptığı görüşmede ve son Davos toplantısında. dış borç sorununun vahametıni vurguluyor, soruna ivedi çözüm bulunmadığı takdirde birçok Latin Amerika ülkesınde demokrasinin tehlikeye gireceğini belirtiyordu. Ne var ki. deneyimli politikacı Perez bile bu süreçte ılk kıvılcımın kendı ülkesinden gelebileceğini pek tahmin edemiyor, petrol ürünlerine, toplu taşıma ücretlerine ve bazı diğer temel mal ve hizmetlere büyük zamlar getiren bir ekonomik önlemler paketini 16 şubatta açıklıyordu. Açıklanan kararların 27 şubatta yürürlüğe gıreceği belirtiliyor. bu da vurguncuların ekmeğine yağ sürerek pek çok malın piyasadan çekilmesine neden oluyordu. Zamların yürürlüğe girdiği gün ise olaylar patlak veriyordu Olayları bastırmak için orduyu göreve çağırmak zorunda kalan Başkan Perez'e dığer partiler, işçı ve ışveren örgütleri de destek veriyor ve yüzlerce ölü ve yaralı verildikten sonra olayların önü alınabiliyordu. Carlos Andres Perez bu olayın borç sorununun nelere yol açabileceğinin acı bir göstergesi olduğunu vurguluyor, basta ABD olmak üzere zengin ülkeleri soruna ivedi bir çözüm bulmaya çağırıyordu. Venezuela'da yaşanan kanlı dramın ardında kuşkusuz borç sorunu vardı. Petrol varlığına sahip olan Venezuela, biraz da bu sayede bol keseden borçlanma olanağını bulmuş ancak petrol fiyatları düşerken borç faizleri de yükselince ciddi borç ödeme sorunlarıyla karşı karşıya gelmişti. Alınan borçlardan yararianan ve belki de bir kısmını ülke dışındaki banka hesaplarına aktaran bir azınlık kesimi har vurup harman savururken Venezuela halkının çoğunluğu borç ödemek için kemer sıkma önlemlerine katlanmak zorunda kalmıştı. 198185 döneminde Venezuelanın reel büyüme hızı negatif olmuş, ancak 198688 döneminde bazı zorlamalarla ekonomide tatminkâr sayılabilecek bir büyüme sağlanmıştı. Ne var ki, bunun bedeli 1989da ödenecek ve büyümenin negatif olması önlenemeyecekti. Ekonomiyi çevirmek ve dış borç faizlerini ödemek için gerekli dövizi bulmak için kemer sıkmak ve IMF'nin önerdiği "acı recete"yi uygulamak gerekiyordu. Deneyimli politikacının en büyük yanlışı, bu gerçeği seçim kampanyası sırasında halktan gizlemesi ve özellikle yoksul kesime yeni bir cennet vaat etmesi olmuştu. Peres'in 197479 arasındaki başkanlık dönemin de, petrol gelirlerini bol keseden harcayarak yarattığı bolluk ortamını hatırlayan yoksul kitleler aynı beklentiyle kendisine oy vermişler, yeni sosyal hizmetlerin ve biraz olsun düzelen yaşam koşullarının beklentisi içine girmişlerdi. Böyle bir ortamda iktidara gelen Perez'in ilk işi ücretlerde hiçbir ayarlamaya gitmeden zamlara yüklenmek olunca bunun yarattığı büyük düş kırıklığı kanlı olayları beraberınde getirmişti. Yoksul halkın sabrının taşma noktasında olduğunu tahmin edemeyen Başkan Perez isyanın kendisine karşı değil ülkenin kaymağını yiyen varlıklı kesime karşı olduğunu ileri sürerek panik içinde asgari ücretlerde yüzde 30'luk bir ayarlamaya gitti. IMF'den ve uluslararası bankalardan gelecek kredilere muhtac Gubre HMatotı 6ttneyBifi Hote; Izocam Kartonsan 93.33 140.00 105.38 % 75 temettu 3.125 2.400 4.975 6.605 1.620 30.841 1.025 1.500 4 400 340 8.700 1.500 6.800 850 8.700 1.575 6.800 6 100 96.59 132.81 m temettt betteniyor 96.67 148.72 » 1 5 0 temettu bekleniyor 105.00 94.97 88.41 102 08 121 15 E %30, Y %10 temettu 97.70 » 7 5 temettu 15 nısanda ödenecek % 50 temettu bektemyor 1.575 7.000 6.450 3 500 2.450 4 700 Kav Kepez Elektnk Koç Hotdıng Koç Y«tmw 5.850 3 100 2.300 4.400 5.450 98 39 » 1 0 0 temettu. » 50 b d l , % 50 bdz E »50, Y » 3 6 tamettt, »35 bcfl., »25 bd». E »96, Y »56 ttmettu » 1 1 1 temettu. » 6 0 bdJ. » 6 0 bdz. » 1 0 0 ItmettO, » 1 7 3 bdz., 1989 içinde Bankaların vatırım fonları ne getirdi? RyattorfTL) ıfalma etgesiadı Yatanm ıtnfon1 ıterfM2 üsat Yat1 t i s a i Yat2 aranti Y a t ı m ıbankFon KB Yat. FOIM 3 250 2.450 Fark Yribaşma göre 11.86 12.40 11.85 11.55 11.49 13.06 12.68 11.84 11.71 11.77 12.18 7.80 9.67 11.97 13 37 13 51 11.80 6 31 4 81 235 (0 21) 1.65 0.45 Haftahk 1.01 1.04 1.05 0.99 0.98 1.15 1.16 0.88 0.98 0.99 103 1.15 0.76 0.89 1.21 1.15 1.04 0.32 0 76 0.99 0.24 165 0.45 KontH KorumıTanm 13986 19.946 22.820 Önceki hafta 28 456 22.508 19.089 20.599 17.441 21.202 22.311 21.075 16.593 16.501 16.280 11.815 15 035 16 715 15 110 16.108 59.883 9.823 9.982 10.094 9.845 9.731 Geçen hafta 28.744 22.744 19.291 20.764 17 612 20.446 22.571 21.261 16.757 16.666 16.448 11.678 15.150 16.864 15.293 16.294 60.511 9855 10 058 10194 9.869 9892 20.097 5.700 5.750 750 8.835 Nasaş Olmuksa Otosan Pınar SOt Pimaş 42 750 3.855 33.590 4.950 700 840 2.500 2800 730 1 100 2.600 3050 1350 1650 4.575 5.650 5.400 710 840 2 550 3.025 94 20 110 17 119.51 97.34 12449 94.17 135.33 85.04 131.71 87.65 116.39 78 14 11053 150 2.722 1 350 1 525 1750 1.600 3850 3.800 1 350 1 650 1.750 Mıak Sirtcuysan 300 33.026 6574 751 12.166 1.925 1.850 3950 4.000 4.250 2 70C 35.000 2.125 1.625 3.850 3.800 4.175 2 675 35.000 1925 KB Karma Fon KBSekt«rFwı KB Kama Fon KB Hisse Fon KB Ukrt Fon akıfbank Fon sbank Mavi Foı ütunbank Fon enbank Fon KB Nviz F M ( T L ) 4.050 2600 35 000 1900 T.Oemır Dökum T.lş Bankası (A) T.lş Bankası (B) T Iş Ban (Ç)(%50 BDZı TışBaT(C)l%50BOLl 22 269 112 4500 1000 96.23 120 00 E » 3 5 , Y » 2 0 4 temettu 102 54 109 01 » 60 temettu bekleniyor 94 74 120.00 108 20 179.35 79.55 102.94 »Mtemettü 100.00 122.64 »30tem«tu 91.67 163.83 E »90, Y »30 temettt 90.48 101.33 E »100, Y »40 temtCu. »50 bdl, »50 bdr 98.24 119.29 »85.6 temeöu 99.07 113 83 %37.5 temettu, »50 bdz 100.00 96.25 116 67 122.22 120.59 100.00 Venezuela'da yoksul gecekondu halkının lüks mağazalan yağma etmesiyle başlayan olaylar en az 300 kişinin ölümüne yol açarken dış borç ödemelerinin zonınlu kıldığı kemer sıkma politikaltnnın ve çarptk gelir dağılımının, 31 yıllık demokrasi geleneğine sahip bir ülkede bile halkın sabrını nasıl taşırabileceği ve nelere yol açabileceği görüldü. olduğu için önlemler paketinin diğer öğelerini ise fazla değiştiremedi. Paniğe kapılanlar arasında ABD, IMF ve uluslararası bankalar da vardı. ABD ve uluslararası bankalar hemen Venezuela için bir köprü kredi paketi oluşturmayayönelirken IMF'nin de bu ülkeye açacağı krediye ışlerlik kazandırmak için harekete geçtiği görüldü. Olaylardan bir hafta kadar sonra ise ABDnin borçlu ülkelerin yükünün hafifletilmesini öngören yeni borç planı açıklandı. Venezuela'da yaşanan olaylar çok önemli dersleri beraberinde getirdi. Dış borç ödemek için kemer sıkmak zorunda kalan ülkelerde bu sürecin uzamasmın nelere yol açabileceği bir kez daha görüldü. Kişi başına milli geliri dolar bazında 1979'dan beri artmayan, hatta gerileyen bir ülkede yaygınlaşan yoksulluğun, ayrıcalıklı bir kesimin zengınlığiyle birleştiğinde nasıl patlayıcı bir kanşım oluşturduğu görüldü. Yoksullaşan kitlelerin sabıriı davranışını ve oy desteğini bir "istikrar göstergesi" olarak değerlendirmenin ne kadar yanıltıcı olduğu görüldü. Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az... T.Siımm BJMMZtt Ç M r t t * Çime«to (8Û) Deva Holdıng Maret T.SK.B Yapı Kredi Bankası 9 720 9 950 12.315 26.125 150 500 280 300 4.800 820 520 4.000 1.750 820 520 4.200 1.950 760 1.400 1.100 790 1.400 1.100 820 520 4.050 1750 790 1.400 1.100 96.47 100 00 96.43 »68.5, Y »11.5 temettu 159.09 E »20, Y »10.5 temettu, »15 bdz. 101.28 125.40 E »20, Y % 17 temettu 96.43 89.74 140.00 100.00 90.22 84.62 118.57 HH kan 2.084 TL iisat Dobr Fm ıteıfon3 I t e t Mark F « aranti Yatmm2 Yatm»2 830 800 1 550 830 800 1775 830 800 1.775 106.67 133.33 ; 116 39 186.84 » 1 0 0 temettu Avrupa'da, ABD'de, Asya'da kurulan şirket sayısı 144'e ulaştı. Dışarıda kimler, niçin şirket kuruyorlar? Çokuluslu Türk şirketleri hangi alanda faaliyet gösteriyor, avantajları neler? Pakistan, îran, Irak ve diğer Ortadoğu ülkelerine kim, neteknolojisiihraçediyor? AT'den"SOS" RAPORU • AT'ninTürkıye "gizli" ra ÇOKULUSLU poru "sevim TÜRK FİRMALARI sız" • Dr. Faruk Şen'm kalemmden Brüksel uzmanlarınm ara raporu 3 ^ ^Î3 ÇOKTJLUSLU TÜRK FİRMALARI i 21. yüzyıla onlar kalacak. Seçkin yapıların vazgeçilmez elemanıdır Ytong... İnşaata sağladığı sürat, kolaylık, konfor, güvence ve ekonomik yararları, kuşaklarla birlikte büyür. Bugün 12 ülkede 29 kuruluşta 5 milyon m 3 Ytong yapı elemanları üretiliyor. Dünya'da ve Türkiye'de yüzmilyonlarca kişi Ytong'u görmeden Ytong'un nimetlerinden yararlanıyor. DİĞER HABERLER • Saraçoğlu; "Bankalar 1992 'ye hazırlanmah" • ABD'li bankacı gözüyle Türkiıle görüştük • ye • İhracat lıgi '88 • KarlMarx Tatlıcüar'ın profili • Melıh Âşık' tan politık panorama • Çağlar Keyder'den "AT" Gelişim Yayınlan ' Cuvenılır Yayıncıiık" PANORAMA okumadan haftaya başlamaym YTONG TÜRK YTONG SANAYİ A.Ş.