Katalog

29 KASIM 1988 ASALA'dan Azerilere tehdit ROMA (AA) Ermeni teröı örgütü ASALA, Azerbaycan 'da Ermenilerin öldürüldüğünü ileri sürerek Azerileri tehdit etti. ASALA üyesi olduğunu söyleyen bir kişi, AFP'nin Roma'daki bürosunu telefonla arayarak, "ASALA, Ermenilere ve uluslararası kamuoyuna Ermenilerin öcünü alacağmı duyurur'' dedi. ' 'A SA LA 'nın Baku, Gence ve Sumgait'te yaşayan tüm Ermenilere kendi güvenliklehni sağlamak için önlem almalan çağrısındt da bulunduğunu" söyleyen ASALA üyesi, "Tek çözüm, Karabağ'ın Ermenistan'a ilhak edilmesidir" iddiasmda bulundu. DIŞ HABERLER CUMHURİYET/3 Estonya, Moskova'nın uyansını dinlemiyor,Azerbaycan ve Gürcistan'da büyük gösteriler POLITIKADA Cıınıhıırîyetler ayakta Yuksek Sovyet Estonya Komünist Partisi, Moskova'nın kararına rağmen hakları için mücadele edeceklerini bildirdi. Azerbaycan'da pazar günü yapılan gösteriye 500 bin kişi katıldı. ERGIMBALa SORUNLAR Dış Haberler Servisi Anayasa değişikliği önerilerinin görüşüleceği Yüksek Sovyet'in (Sovyet Parlamentosu) bugünkü toplantısında ele alınacak belli Dış Haberler Servisi başh konular şunlar: SSCB'nin çeşitli cumhuriyeılerin• Yeni pariamento: 1989 ba de etnik gergiıılik ve gösteriler süharında 2.250 üyeli Halk Tem rerken onceki gün Azerbaycan'silcileri Meclisi seçimleri yapıla da 400 bin kişinin katıldığı büyük cak. Halk Temsilcileri Meclisi bir yurüyuş yapıldığı bildirildi. tsrail vetkilisi 400450 üyeli Yüksek Sovyet'i Gürcistan'da da anayasa değişikve devlet başkanını seçecek. liklerini protesto eylemlerine bir SSCBde Yüksek Sovyet, eski sistemden yenisi daha eklenerek, pazar güDış Haberler Servisi farklı olarak iç ve dış politika nü yapılan mitingde değişiklikleIsrail'in 1967'den bu yana da önemli kararların alınacağı rin geri alınması istendi. Estonya ilk kez üst düzey bir "Batı tipi parlamento"ya yakın ise Moskova'nın uyansına rağdışişleri yetkilisini SSCB'ye bir yasama işlevi üstlenecek. men "hukumranlık hakkında" ısgöndermesi, dikkatleri iki • Giiçla başkan: Corbaçov 1 rarlı olduğunu açıkiadı. iilke arasmdaki ilişkilerde ekimde Yüksek Prezidyum taraAA'nın haberine göre Estonya pazar günü televizyonda yaptığı önceki gün buyük bir gösteri ya şiddetlenen protesto eylemleri önyoğunlaştırdı. îsrail fmdan "devlet başkanlığı"na Sosyalist Cumhuriyeti ile SSCB konuşmada, "Yüksek Sovyet pıldığı haber veriliyor. Gürcis ceki gün Baku'da yapılan ve 500 hükümeti, söz konusu seçildi. Ancak bu, şimdilik "içi yönetimi arasındaki gerginlik da Prezidyumu'nun karanna rağ tan'da on binlerce kişinin katıldığı bin kişinin katıldığı büyük mitingyetkilinin Sovyet liderleriyle boş" bir raevkii. Gorbaçov, ha buyük boyutlara ulaşmaya görüşmeyeceğini, yalnızca büyük mitingde söz konusu deği le sürdü. anayasa değişikliği ile yeni Yükbaşladı. Estonya Komünist Par men, Estonyalılann egemenlik yo şikliklerin, Kremlin'in cumhuriMoskova'daki îsrail Öte yandan Sov>et Azerbaycan sek Sovyet'in de başkanhğını lunda ilerlemeye devam tisi, Yüksek Sovyet Prezidyumu'diplomatlarıyla görüş üstlenecek, başbakanlan atayıp edeceklerini" soyledi ve "Eston yetler üzerindeki yetkilerini arttı Cumhuriyeti sınırları içindeki nun, Estonya parlamentosunun, alışverişinde bulunacağını rıcı nitelikte olduğu kaydedilerek özerk Karabağ bölgesinde Ermebakanları önerecek, temel poliSovyet yasalarını veto yolunda ya'da yeniden yapılaşmanın (peöne sürerken, bazı tikalarda karar verecek "Baü nilerin finanse ettiği, Azerilerinyaptığı anayasa değişikliğini iptal restroyka) devam ettigini" belirt tasarıya karşı çıküdı. diplomalik gözlemciier, tipi" bir başkanhk sistemi isti* Kafkasya cumhuriyetlerinden se karşı çıktıkları alüminyum fabti. eden karınnı reddetti. ziyaretin Ortadoğu yor. Andrei Saharov'un da daAzerbaycan'da da geçen hafta ye rikasının inşaatı durduruldu. Gürcistan sorunundaki son hü olduğu baa çevreler, Gorbaniden patlak veren ErmeniAzeri TASS Ajansı, alüminyum fabriEstonya Dışişleri Bakanlığı'nın gelişmelerle ilgili çov'un kendisinde bu denli geBir süredir etnik gösterilerin yo çatışması, yoğun güvenlik önlem kasırun inşaatı aleyhinde son günbir yetkilisi tarafından, Tallinn'olabiieceğini kaydediyorlar. niş yetkileri toplamasının sakmden AFP'ye telefonla yapılan ğunlaştığı Gürcistan'da da Mos lerine karşın yatışmıyor. Azerbay lerde ozellikle başkent Baku'da calı olacağını belirtiyorlar. açıklamaya göre Estonya Komü kova'da bugün görüşülecek olan canlı kimi komünist parti lideri büyük gösteriler yapıldığmı anımBevrut'ta yeni • Anayasa mahkemesi: Halk nist Partisi lideri Vaino Valyas, anayasa değişiklikleri aleyhinde, nin görevden alınmaları üzerine sattı Temsilcileri Meclisi'ndeki huçatışma: 5 ölü kukçu ve politikacıiar arasmdan Yüksek Sovyet bugün anayasa değişikliğini görüşüyor BEYRUT (AA) Lübnan'm seçilecek Anayasa Kontroi Kobaşkenti Beyrut'un raitesi, Batı'daki "anayasa Müslümanların yasadığı batı mahkemeleri" görevini üstlenekesiminde, karşıt görüşlü cek. Yüksek Sovyet ve hükümeMüslüman örgütler arasmda tin aidıği kararlann anayasaya çıkan yeni çatışmalarda 5 kişi uygunluğunu denetieyecek. Dış Haberler Servisi Sovyetöldü, 13 kişi de yaralandı. • Vicdsn özgürlüğü: AnayaPolis yetkilileri, Suriye saya kişilerin konut ve mülkiyet ler Birliği'nde Yüksek Sovyet'in Baltık cumhuriyetleri ve Gürcistan, birliklerinin, dün ilan edilen dokunulmazhğı ve vicdan hür (Sovyet Parlamentosu) tarihi öneme sahip toplantısı bugün başlıanayasada yapılması öngörülen ateşkese uymayanlara ateş riyeti gibi maddeler eklenecek. edileceğini açıkiamasına Bütün Sovyet yurttaşlannm ay yor. Toplantıda, Sovyet Anayadeğişikliklerin, cumhuriyetlerin yetkilerini karşın, Suriye yanlısı Emel rtm gözetmeksizin yasalar kar sası'nda Etevlet Başkanı ve Genel Sekreter Mihaii Gorbaçov tarafınkısıtlayacağını öne sürüyorlar. Moskova ise milisleri ile tran yanlısı şısmda eşitlifi sağlanacak, mahdan yapılması önerilen değişiklikHizbullah örgütü militanları kemeiere daha "bagırasu" bir aksi görüşü savunuyor. ler görüşülecek. Sovy« Komünist nitelik verüecek. arasmda dün gece yarısı ve Partisi Merkez Komitesi de bugün bu sabaha karşı yeniden • Serbest seçim: 1989 baha başlanacak olan Yüksek Sovyet TASS, anayasa değişikliğiyle çatışma çıktığını bildirdi. rında yapılacak Halk Temsilci toplantısına hazırlık olarak dun cumhuriyetlerin haklarının genişleyeceğini EMEL ve Hizbullah arasmda leri Meclisi'nde Sovyet yurttastoplandı. TASS Ajansı, Mihaii 6 gündür aralıklarla devam ları, belli adaylan desteklemek ileri sürdü. Gorbaçov'un 300 üyeli Merkez Mihaii Gorbaçov Seröestı eden çatışmalarda toplam 40 için en az 10 kişiden oiuşan se Komite'sinde bir konuşma yaptıkişi öldü, yaralananların çim komiteleri kurabilecek ğını bildirdi, ancak konuşmanın sayısı ise 100'ü aştı. Bu • Kavvetler aynlığı: Gorba içeriği konusunda ayrmtı verme cumhuriyetlerin yetkilerini kısıt yetleri "Yasama Konseyi"nin ver yetlerin ayrılma hakkına ilişkin layacağını, merkezi hükumetin ise diği tavizi yeterli gormüyor ve de maddenin kaldırılmasının da buarada, Suriye'nin, Lübnan'da çov, F. Almanya'da yayımlanan di. gücünü arttıracağını öne sürüyor ğişikliklerin temeide cumhuriyet lunduğunu ileri sürdü. Ancak Şiiler arasmda meydana gelen Der Spiegel Dergisı'ne yaptığı p Sov> et Anayasası'nda yapılma lar. Şimdiye dek resmi açıklama lerin yetkilerinin kısılmasını hedef Sovyet yayın organlarında bu koçatışmalara köklü bir çözüm yaalı açıklamada, Sovyetler'desı önerilen değişiklikler ozellikle larda anayasada yapılması öngö aldığına ilişkin görüşlerinde ısrar nuda resmi bir acıklama çıkmabulmak amaayla müdahale ki yeni anayasa reformunun Baltık cumhuriyetlerinde tedirgin rülen değişiklikler hakkında ay ediyorlar. TASS Ajansı ise yayım dıMoskova'daki kaynaklar buözünü şu sözîerle dile getiriyoretmeye kararlı olduğu du: "Parti, yargı, yasama ve yö liğe yol acmış durumda. Son za rıntılı bilgi verilmedi. Geçen haf ladığı haberde, anayasa değişık gün toplanacak olan Yüksek Sovbildirildi. manlarda Gürcistan Cumhuriye ta toplanan "Yasama Konse liklerinin cumhuriyetlerin hakla yet'in görüşeceği konular arasınritüneflin sonımlıduklanru kcsin ti'nde de değişikliklere karşı çıkan yi" değişiklik önerilerinin "üs rımn genişletilmesini amaçladığıru da 1989 baharında seçilecek olan ve kararlı bir rtiçimde ayıracaPakistari'da, gösteriler düzenlendi. Estonya, l u b u n u n " yumuşatılmasını belirtti. AP Ajansı, yapılması ön Halk Temsilcileri Meclisi ve anagız. Her dordü de kendilerini arLetonya başbakan ataması bk degistirmek zorunda. Bu, bir yapılmasıve Litvanya, anayasada tavsiye ederek esnek bir tutum ta görülen değişiklikler arasında, yasa mahkemesi kurulması gibi önerilen değişikliklerin, kmmıştı. Ancak Baltık cumhuri Sovyet Anayasası'nda cumhuri konulannyev alacağını belirttiler. bukuk devrimMir." tSLAMABAD (AA) Pakistan Devlet Başkan Vekili Gulam Ishak Han'ın, yeni başbakanı 1 aralıkta atayacağı bildirildi. Haberi veren Pakistan İran Istihbarat Bakanı televizyonuna göre, bir İran Istihbarat Bakanı Tahran Radyosu' çilen Munteziri'ye yakın oldukları gibi değihükümet sözcüsü, yeni na verdiği demeçte, "Ülkede hâkim olan İs şik ve doğrulanmayan görüşler ifade ediReyşehri, "Ülkede hâkim lam, Kuran ve Îslam adaletidir. Doğal ola liyordu. başbakanın görevine, 2 olan îslam, Kur'an ve îslam rak sahte bir din adamı suç işlediği zaman aralık cuma günü adaletidir. Doğal olarak sahte o da bakkettiği cezayı göriir. İslam Cumhu Musavi, göz hapsinde değil başlayacağını belirtti. riyeti'nde herkes eşit muamele görür. Din İngiltere'de yayımlanan bazı gazeteler tabir din adamı, suç işlediği adamı veya normal insan, asker veya sivil rafından evinde göz hapsine alındığı öne zaman o da hakkettiği cezayı farkı olmaz. Bu yuzden bazı suçlar işleven sürülen iran Başbakanı Mir Hüseyin Mugörür" dedi. bir gnıp sahtekâr din adamı da tutuklanıp savi, dun Gorgan kentinde bir toplantıya Irak Devlet Başkanı katıldı. Musavi, dün sabah beraberinde TAHRAN (AA) İran Istihbarat Baka yargılanmışlardır" dedi. genel bir siyasi affın Reyşehri, aralarında dini rütbesi Ayetul Yüksek Öğrenim Bakanı Muhammed Fernı Muhammed Reyşehri, lran'da geçen günçıkarılabileceğini ve lerde ondan fazla din adamının idam edildi lah düzeyinde olduğu söylenen Ümid Nece hadi ve diğer yetkililerle birlikte, İslam Göçok partili sisteme fabadi ve bir grup diğer din adamının yargı nülluleri (Besiciler) tarafından düzenlenen ğini doğruladı. geçileceğini söyledi. BBC, Amerika'nın Sesi ve tsrail radyola lanmalarından sonra ölüm cezasına çarptı askeri tatbikatın başlaması dolayısıyla dünnın Farsça servisleri geçen hafta tran'da yö nldıklannı ve cezamn infaz edildiğini sövledi. zenlenen torene katılmak uzere Gorgan BAĞDAT (AA) Irak Devnetime muhalif 12 din adamının idam edilIran'ın başkentindeki söylentilerde, asılan kentine gitti. Tahran Radyosu'nun haberine let Başkanı Saddam Hüseyin, diğini bildirmişler, Tahran'daki söylentiler kişilerin îslam hukuku ve mevcut yönetim göre Musavi, kente gelişinde "Halkın eşi genel siyasi af, çok partili yeni de ise idam edilen din adamı sayısının 16 ol konusunda dini lider Humeyni'yle görüş ay gorülmemiş biçimde sıcak tezahüratıyla" demokratik sistem ve tüm parduğu belirtilmişti. nlığı içindeoldukları. Humeyni'nin halefi se karşılaştı. tilerin serbestçe katılacakları seçimleri vaat etti. Saddam HüseYunan Sağlık Bakanı, "ABD, Koskotas'ı iade etmezse üs anlaşmasını imzalamayız" dedi yin, Arap Barolar Birliği Federasyonu yönetim kurulu üyelerini kabulü sırasında yaptığı konuşmada genel olarak Araplar Bincedid yeniden arası ilişkileri değerlendirdi. başkan adayı Bağdat Televizyonu'nun önlak vermesinden sonra istifa eden nı bankerin Yunanistan'a iade ceki akşamki haber bülteninde CEZA YIR (AA) " Sağlık Bakanı Apostolos Kaklamanis'in 3. bakan oldu. edilme olasılığı ise giderek azalı yayımlanan görüşmede Başkan Cezayir'in tek partisi açıklaması ile Koskotas skandalı, dış Daha önce, Kamu Düîeni Ba yor. Koskotas'ın tutuklu bulunHüseyin, savaş sırasında Suriye Ulusal Kurtuluş Cephesi, politikayı da etkileyen boyut kazandı. kanı ile Adalet Bakanı istifa et duğu Boston'dan Atina'ya ulaşan Devlet Başkanı Hafız Esad'ın Devlet Başkanı Şadli Kent Düzenleme Bakanı Laliottis, dün isîifa mişti. Ayrıca PASOK'un en güç haberlere göre, Amerikan ma İran ile birlikte kendisini devirBincedid'i, şubat ayında lü milletvekillerinden biri olan kamlan, Koskotas'ın 'iadesini ismek ve yönetimi değiştirmek isyapılacak seçimler için etti. Laliottis, Koskotas olayının patlak Apostolos Lazaris istifasını verir teyen "Vunan hükümetinin tediklerini hatırlatarak özetle yeniden başkanlığa aday vermesinden sonra istifa eden 3. bakan oldu. ken, Andonis Tritsis, Silva Akri samımıyetine" güvenmiyor. şöyle dedi: gösterdi. Cezayir "Ülkelerin yöneticileri gelip televizyonu yayınını zenleme Bakanı Kostas Laliottis ta, ve Yeorgios Papadimitriu gi Amerikalılara göre. Yunan hüküSTELYO BERBERAKİS geçicidir. Önemli olan demokkeserek, Şadli'nın üçüncü oldu. İktidardaki PASOK'un en bi PASOK milletvekilleri 'erken meti "ashnda Koskotas'ın geri verilmesini istemiyor". Çünkü Kosratik bir biçimde yönetimde bukez beş yıllık bir görev için ATİNA Yunanistan'da Kos genç üyelerinden biri olan Laliot secim' yanlısı olduklarını açıkla kotas'ın Yunanistan'a iadesi PAtis dun istifasını Başbakan And mışlardı. Koskotas'ın ABD'de lunmakur. Buna da halklar kadevlet başkanlığına aday kotas olayının boyutlan büyüyor. SOK hükümeti için bir 'felakef rar verir. O ülkenin halkları dıgösterildiğini bildirdi. Bir bakan daha dün istifasını su reas Papandreu'ya sundu. Laliot yaptığı açıklamalarda, Başbakan olacak. Ancak gözlendiği kadaşında başkalan değil. Bu olurUlusal Kurtuluş narken, skandal, dış politikayı da tis, istifasıyla ilgili yaptığı açıkla Andreas Papandreu ile Devlet Ba nyla, Yunan hükümeti Amerikan sa, kimin kalacağı, kimin gideCephesi'nin altıncı doğrudan etkileyen niteliğe bü mada bakanlık görevinden ayrıl kanı Agamemnon Kutsogeoras'ı makamlarına yaptığı resmi başvuceği belli olmaz." dığım, ancak PASOK'taki yerini suçlaması. Yunan hükumetini kongresinde seçilen merkez ründü. rularda Koskotas'ın iadesini istikomitesi tarafmdan aday Yunanistan Sağlık Bakanı koruduğunu bildirdi. Böylece La doğrudan tehdit altına koyarken, yor. Ancak Yunan hükümetinin Başkan Hüseyin daha sonra gösterilen Şadli Bincedid, Apostolos Kaklamanis önceki liottis, Koskotas skandalının pat milyarhk yolsuzlukların kahrama kendisini "ölümle tehdit ettiği" asıl kendi ülkesini ve halkını ilkongrenin açılış gün yaptığı konuşmada, "Eğer gerekçesiyle ABD'ye sığınmaya gilendiren müjdelerini verdi. konuşmasında, ülkede çok Amerikalılar Koskotas'ı iada etçalışan Koskotas ve ailesinin can Çalışmaların iki yıldır sürdüğüpartili sistemin şimdilik mezlerse, Amerikan iislerine ilişgüvenliği için Yunan hükümetinin nü, ama savaş koşullarında hamümkün olmadığını kin anlaşmayı imzalamamız güvence vermekten kaçındığı goz zırlananları yasama geçirme fırsöylemişti. mümkün değildir" dedi. Sağlık satı bulamadıklarına işaret edeleniyor. Atina'nın bu tutumu da Bakanının bu sözleri çeşitli yoAmerikan makamlarının gözun rek, öncelikle, "Gerek Irak içinrumlara yol açtı. Kimi çevrelere deki siyasi tuluklular gerekse den kaçmıyor. SSCBmücahit ATİNA (Cumhtıriyet) larlık servetin yürütülmesi amagöre, hukümet bir zamanlar PAIrak dışındaki siyasi sürgünler görüşmesi SOK partisinin işine yaramış olan Dünyanın en önde gelen arma cıyla Onassis Vakfı üyelerinden Atina'da yapılan spekülasyon için bir genel affı (hemen) bir "Amerikan aleyhtan hava" törlerinden biri olan Aristottes beş kişi tayin ederken, bu heyet laragöre, Yunan hükümeti, Kos çıkaracaklannı" söyledi. MOSKOVA (AA) SSCB yaratmaya çahşıyor. Ancak Yu Onassis'in kızı Chrisıina Onas te, Athina 18 yaşına gelene ka kotas'ın ABD'de kalmasını yeğile mücahitler arasmda, Ote yandan Irak Devlet Başkanan kamuoyunun bu kez bu ha sis'in ani ölümü şok etkisi yara dar Thieri'nin de bulunmasını liyor. Dünkü Yunan basını, KosSovyet savaş tutsaklannın vaya kendini kaptırıp hükümete tırken, cenaze töreninden sonra istiyor. kotas'ın yuıtdışına kaçmasına nı Saddam Hüseyin dün Kahireserbest bırakılması karşı duymaya başladığı güvensiz açılan vasiyetnamesi de oldukYunan hükümetinin yardımcı ol ye beklenmedik bir ziyaret yaptı. Küçük Athina'ya kalan servet konusunda önceki gün ilk Bu ziyaret ozellikle Filistin soruça ilginç karşüandı. liği unutması beklenmiyor. içinde bir milyar dolar nakit, duğunu ve Amerika'da kalması nuna ilişkin olarak Arap dayanışkez görüşme yapıldığı 12 Ekim 1988 tarihinde Isviç 130 milyon dolar değerinde 40 için 'perde arkasından' faaliyet masmın güçlendirilmesi açısından Yunanistan'daki bütün siyasi bildirildi. TASS Ajansı, partiler ve kısmen iktidardaki PA re'de hazırladığı vasiyetname gemiden oiuşan ticaret filosu, gösterdiği yolundaki iddiaları yaz yeni bir çabanın başlangıcı olarak tslamabad'daki Sovyet SOK, gazeteler ve 'sokaklaki sindeChristinaOnassis, "Vannı Avrupa, Yunanistan, İngiltere dı. Büyükelçiliği yetkililerinin, değerlendirilivor. Öte yandan Yunan hükümet adam', Koskotas skandalırun der yoğanu" 4 yaşmdaki kızı Athi ve Isviçre'de çeşitli şirketler, 145 bu amaçla, mücahit na'ya bırakıyor. Athina'nm öz milyon dolar değerinde Güney sozcüsü Sotiris Kostopulos, onceMısır Başbakanı Atıf Sıdkı, hal ayrıntıları ile açığa kavuşmatemsilcileriyle bir araya sını ve ülkede 'erken seçimlere gi babası Fransız işadamı Thieri Amerika, Amerika ve Avrupa' ki günku acıklamasında, Kosko Irak Devlet Başkanı Yardımcısı Izgeldiklerini duyurdu, ancak dilrrıesi'ni istiyor. Ancak PASOK Rousel'e ise Athina 18 yaşına da turistik tesisler, Manhattan' tas'ın "Ağzımı açarsam hükümeti zet İbrahim'i karşılamak için gitbdşka ayrmtı vermedi. hükümetinin, genel olarak halkın gelinceye kadar yılda 1 milyon da 'Olympie Tower' gökdeleni, bir saat içinde düşürüriim" şek tiği Kahire Havaalam'nda, uçakMücahitler, Moskova 'nm bu arzusuna 'kulak asmadıgı' dört yüz bin dolarlık maaş bağ Cristana, Aristotles ve Aleksan lindeki sözlerinı yayımlayan Deft tan Irak Devıet Başkanı Saddam Sovyet savaş esirlerinin lanıyor. doros Onassis'in gömülü bulun heros Typos gazetesinde çıkan bu Hüsejin'in indiğini görünce, zagözleniyor. özgürlüğü konusunda Vasiyetname ayrıca küçük duğu tyon Denizi'ndeki Skor haberleri "önceden tasarianmış, man geçirmeden Devlet Başkanı görüşmeyi reddetliğini Öte yandan Koskotas skanda Athina'ya bırakılan 1 milyar do pion Adas.ı bulunuyor. hükümete yönelik. yabancı mer Hüsnü Mubarek'e durumun bildisöylüyorlardı. lının yeni bir kurbanı da Kent Dükezli haberler" olarak niteledi. rilmesi talimatını verdi. Gündemdeki konular  Mosko«a'da Emeni ıfetarisi Ermenisian'ın başkenti Erıvan'da tüm göstentef yasaklanırken, Moskova da Ermeni Mezarlığı'nda pazar günü Ermeniler tarafından bir jösteri düzenlendı. Gösteride Azerbaycan ı protesto eden konusmalar yapıldı ve dağlık Karabağ bölgesının Ermenistan'a ıltıaH edilmesine iüşkın ıstekter tek rahandı. (Fotograf. Reuter) Ulusal Sorun: Uygulama Bolşevikler 1917'de iktidara geldikten sonra tüm dikkatlerini. Batıya çevirdiler. Devrim Rusya'da gerçekleşmişti. Ancak sosyalizm Batı işçi sınıfının y/ardımı olmadan kurulamazdı. Lenin, üç yıl heyecanla Batılı işçi sınıfının ayaklanmasını bekledi. Ama 1920 yılında artık Batıda devrim olmayacağı anlaşıldı. Bu gerçeğin ortaya çıkması ile de Bolşevikler'in dikkati Batıdan Doğuya çevrHdi. Batı proletaryası devrime yardım etmiyordu, ama Doğunun mazlum ulusları devrime destek olabilir, onu yalnızlıktan kurtarabilirdi. 1920 yılı bu açıdan Bolşevikler'in milliyetler politikasında dönüm noktası olarak kabul edilebilir. Bolşevikler, 1920 eylülünde toplanan Baku Doğu Halkları Kongresi'ne, Doğunun mazlum uluslarında devrime yeni bir destek bulmak amacı ile gittiler. Ancak kongre, Bolşevikler için büyük bir düş kırıklığı oluşturdu. Toplantıda Doğu halklarının beklentilerini dile getiren Narbutabekov ve Riskulov gibi Sultan Galiev yandaşları, Doğu devriminin Batı devriminden ayrı olduğunu, Batı proletaryasının önderliğini kabul edemeyeceklerini söylüyorlardı. Onlara göre Batı proletaryası da bir kez iktidara geldiğinde kendi burjuvazisı gibi Doğu halklarını sömürmeye devam edecekti. Doğu için devrim, sınıf savaşı değil ulusal kurtuluş savaşı anlamına gelmekte idi ve bu mücadelede önderlik küçük burjuvazide olmalıydı. Bolşevikler'in proletarya entemasyonalizmine, Doğu halkları "mazlum uluslar enternasyonalizmi" sloganı ile karşılık veriyordu. Bolşevikler, kendi doktrinlerine temelden ters düşen bu görüşü kabul edemezlerdi. Zinoviev, Radek ve BelaKun'dan oiuşan Komintern temsilcileri Doğulu delegelerin önerilerini reddettiler. Baku Kongresi'nden sonra Bolşevikler tüm dikkatlerini devrimın ıçeride güçlendirilmesi üzerinde yoğunlaştırdılar. Bunun için de devrimden sonra ayrılmalar nedeni ile kaybolan birliğe tekrar kavuşmakgerekiyordu. Prof. E. H. Carr, bu dönemde Bolşevikler'in politikasını şöyle anlatır: "Lenin tarafından bir zamanlar savunulan ayrılma hakkı, 1920'den sonra yerini biriesme hakkına terk ederken, Bolşevikler'in ulusal selfdeterminasyon ilkesinin özü de özgürlük ilkesinden eşitlik kavramına doğru kaymaya başladı." Devrimle birlikte Finlandiya, Polonya ve üç Baltık ülkesi (Estonya, Letonya, Litvanya) tam bağımsızlıklarına kavuşmuşlardı. Bolşevikler bu ülkelerde kurulan burjuva hükümetlerıni tanıdılar. Ukrayna, Beyaz Rusya, Azerbaycan, Ermenistan gibi bağımsız Sovyet cumhuriyetleri ise "Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti"nden henüz tümüyle kopmamıştı. Bolşevikler'in milliyetler politikasının ilk dönemi olarak adlandırılabılecek olan 19201921 yıllarında bu cumhuriyetlerle Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti arasmda ikili anlaşmalar imzalandı. Anlaşmalarla sıkı askeri ve ekonomik işbirligi kuruluyordu. Anlaşmalar hukuksal açıdan eşit taraflar arasında imzalanmıştı. Ancak nüfus, yüzölçümü ve askeri açıdan en güçlü olan Rusya Cumhuriyeti'nin diğerlerine kıyasla "daha fazla eşit olması" kaçımlmazdı. Nıtekim 1922'de Cenova Konferansı'na, diğer ortaklarını temsilen sadece Rusya Cumhuriyeti katılıyordu. Rusya Cumhuriyeti ile ikili anlaşma imzalamaya yanaşmayan Menşevikler'in yönetimindeki Gürcistan ise 1921 şubatında Stalin tarafından gönderilen Bolşevik birlikleri tarafından işgal edildi. Lenin, Stalin'i bu eylemden ötürü sert biçimde kınamış, iki lider arasında milliyetler politikası konusundaki sürtüşme de böylece patlak vermiştir. 1922 yılında ise Bolşevikler'in milliyetler politikasının ikinci dönemi başlar. Enternasyonalist ilke ile birbirine bağlanmış topluluklardan oiuşan yeni Sovyet ulusunun yaratılması için federasyon aşamasma geçilmesi kararlaştırılır. 1917'ye kadar milliyetçiliği besleyeceği düşüncesi ile federasyon ılkesıne karşı çıkan Lenin, günün koşullarında başka çare olmadığını görerek federasyonu kabul etmiştir. Ancak Stalin'in hazırladığı federasyon anayasası taslağı Lenin'e sunulunca iki lider arasında yeniden büyük bir anlaşmazlık başgösterir. Stalin'in taslağına göre RusSovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti'ne katılacak olan cumhuriyetler hükümran değil, sadece özerk statüye sahip olacaklardı. Lenin için bu görüş, "Büyük Rus şovenizminin" hortlaması anlamında idi. Lenin, milliyetçiliğin ancak eğitim, sabır, anlayış ve zamanla aşılabileceğine inanıyordu. Eşitlik ilkesine dayanmayan bir federasyon, tepki olarak milliyetçiliği daha da güçlendirirdi. Lenin bu nedenle, Stalin'in taslağını geri çevirerek cumhuriyetler arasında tam eşitliğe dayanan yeni bir taslak hazıriamasını istedi. Stalin, Lenin'in bu ısteğini yerine getirdi. Ama kâğıt üzerindeki eşitliğe karşın, pratikte federasyon içinde en güçlü cumhuriyet olan Rusya'nın egemen olacağından emindi. Lenin'in eşitlik ilkesi doğrultusunda hazırlanan yeni taslak kabul edildi ve 30 aralık 1922'de "Birteşme Anlaşması" ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği kuruldu. Anayasada ayrılma hakkı tanınıyordu. Ancak Gürcıstan'ın başına gelenler bu hakkı kullanmaya kalkışmanın pek sağlıklı bir yol olmadığını da gösteriyordu. 19221930 dönerninde Bolşevikler'in hakkını vermek gerekiyor Bolşevikler hâlâ korudukları devrimci idealizm ile milliyetler arasında eşitlik ilkesini gerçekleştirmek için yoğun çaba harcadılar. Marksist formasyonları nedeni ile Bolşevikler için eşitlik önce ekonomik eşitlik, sanayinin tüm bölgelere eşit biçimde dağılımı anlamına geliyordu. Hedef kentlerle kırsal bölgeler arasındaki farkın kaldırılması idi. Ekonomik hedefe koşut olarak, kültürel eşitliğin sağlanması, çeşitli toplulukların kültür ve lisanlarının geliştirilmesi ilkesi de büyük bir titizlikle uygulandı. Öyle ki, bu aşırı titizlik kimi zaman komik durumlara bile yol açıyordu. Kültürel eşitlik ilkesi uyarınca her topluluk kendi lisanını kullanma hakkına sahipti. Ama kendi lisanını unutup, söz gelişi Rusça ya da başka bir lisan konuşan ufak topluluklar vardı. Bu toplulukların ana dillerini ortaya çıkarmak için araştırmalar yapılıyor, öğretmenler yetiştiriliyor, okullar açılıyor, para harcamaktan kaçınılmıyordu. Ancak Bolşevikler'in eşitlik ilkesini içtenlikle uygulamaya çabaladıkları bu dönemde bile "Büyük Rus Biraderi" ortadan kaldırmak mümkün olmamıştır. Bu olgunun çeşitli nedenleri vardı. Önce iç savaştan başarı ile çıkan ve ülkeyi birleştiren Kızılordu, diğer cumhuriyetlerden de katılım olmasına karşın büyük ölçüde Ruslar'dan oluşuyordu. Sendikaların özünü oluşturan sanayi proletaryası hemen hemen sadece Rusya Cumhuriyeti'nde gelişmış olduğundan, bu örgütler de Ruslann egemenlığinde idi. Ve son olarak tüm yerel komünist partiler i, Rusya Cumhuriyeti'ndeki Lenin'in partisine bağlı idiler. 1930'a kadar özenle uygulanan milliyetlerin eşitliği ilkesinin yeni bir elit doğuracağı düşünülüyordu. Bu Sovyet insanı, değişik milli kökenlerine karşın ortak kültürün, Sovyet kültürünün temsilcisi olacaktı. Ancak 1920'lerin sonlarına doğru bu beklentinin gerçekleşmediği görüldü. Gerçi yeni bir elit yetişmişti ama bu elit de kendinden öncekiler gibi milliyetçi özelliklerini hiçbir şey kaybetmeden korumuştu. 1930'ların başlangıcında rakiplerini tasfiye etmiş olan Stalin, artık kendi yöntemlerini rahatlıkla uygulayabilirdi. Bu yöntemlerin özünü kuvvet ve zor oluşturuyordu. Lenin'in milliyetler sorununda eğitim, zaman ve sabıra dayanan öğretisi, yerini yoğun bir baskıya terk etti. Kolektifleştirme, ekonomik nedenlerin yanı sıra geleneklerine bağlı olan köylüyü ortadan kaldırarak, millıyetçilik akımını da zayıflatmayı amaçlıyordu. Bu arada Rus tarihi yeniden gözden geçiriliyor, çaıiık döneminin olumlu bazı yanları vurgulanmaya başlanıyordu. Büyük Petro ya da Napolyon'a karşı savaşan ünlü Rus generali Kutuzof'a artık gerici bir düzenin simgeleri gibi değil, Rus tarihinin yetiştirdiği kahramanlar olarak bakılıyordu. 2. Dünya Savaşı ise Stalin'in kesin kararını almasına yol açtı. Savaş sırasında sınır bölgelerinde yaşayan uluslar, Nazi ordularına karşı pek istekli çarpışmamış, hatta birtakım gruplar Nazilerle işbirligi yapmıştı. Stalin, ayrıca halkı coşturmak için enternasyonalist sloganların pek işe yaramadığını görmüş ve Almanlara karşı milliyetçi duyguları kamçılamak zorunda kalmıştı. Hiçbir zaman ortadan kalkmamış olan milliyetçilik, savaş sırasında büsbütün güçlenmişti. Stalin derhal harekete geçti. Önce Almanlarla işbirligi yapmakla suçlanan Çeçen, inguş, Karaçay, Balkır, Kalmık ve Kırıın Tatarları yurtlarından Orta Asya'ya sürüldüler. Ardından Çarlık Rusyası'nda bile görülmeyen yoğun bir Ruslaştırma kampanyası başladı. Yerel kültürler, yerel lisanlar en şiddetli baskıya hedef olurken, Rus tarihi, Rus kültürü, Rus lisanı yüceltiliyordu. Lenin'in korkulu düşü olan "Büyük Rus şovenizmi", 19451953 döneminde tüm ağırlığı ile ortaya çıkmıştır. (Arkası li. Sayfada) Kremliırde önemli gün IraııVla 10 din adatm idam edildi Saddaırfdan genel af ve demokrasi müjdesi [RAK Yunanistan'dan ABD'ye şantaj Chiristina servetini kızına bıraktı