Katalog

9 ARALIK 1985 CUMHURİYET/U 'Harika çocuk' Avrupa gezisinde 2 Mozan tutkusu butun v arhğımı sarmıştı Bu adamı yakmdan, ;okyakından tanımah, yaşamını ayrıntılarıyla oğrenmelı, >apıtlannı ıncelemeh, keman ıçın yazdıklarını çalabümelıydım Tembellıkle geçırdığım yıllara acıyordum Henuz on altı yaşındaydım. Bu yaştan sonra bır usta kemancı olabıhr mıy.dım'' Hocam Berger hevesımı kırmak ıstetnıyor, çalışırsam 2223 yaşlarında ıyı bır keraancı olabıleceğımı söyluyor, derslerde benı hep teşvık edıv ordu Bo> lece Kreutrer, Rode, Fıorıllo, Campagnolı gıbı keman teknıği bakımından zorunlu 'etude'len bırer bırer ele aldık Arada bır Mozart'a ılışkın elıme ne geçerse okuyor, okul mu»amerelerınde de sınıf arkadaşım Fuat Turkay'la bırlıkte Mozart'ın değışık pıyanokeman sonatlarını çahyorduk O yıllarda okulumuzda klasık Batı muzığıne onem veren bır akım vardı Bu akımı bızden oncekı ağabeylerımız başlatmışlardı Ekrem Besim, Afif Teklaş, Muhittın Sadak ve arkadaşları başlatmışlardı Bızım dönemımızde kuçuk bır yaylı sazlar orke»trası kurulmuştu Bununla muzık oğretmenlerı Seytetlın \e Sezaı Asal kardeşlenn yönetımmde kımı uverturler, serenatlar çalınır, oğrencılenn muzık ze\kı gelıştırılmek ıstenırdı Yaylı sazlar orkestrasından seçılen gençlerle bır de dortlu (kuartet) oluşturulmuştu. Arkadaşım Fuat'ın (sonradan Ankara Devlet Konser\aiuvarıMuduru) katılmasıyla dörtlumuz kımı zaman be>lı olur, Haydn, Mozart, Schubert'ten çeşıtlı oda muzığı >apıtları çalardık Bır dıpbma dagıtımı torenı nedenıyle verılen konserde Mozart'ın "Kuçuk Bır Gece Muziği" serakalarını sayabılınz Vv'olfgang bu değeTİı adamlardan çok yararlanmış, onların bır haylı etkısı altında kalmıştır Oğlunun yeteneklerini fark eden baba Mozart ün ve kazanç peşindeydi Mozart kilise müziğini bilmediğim gibi Doğu İslam müziğinden de habersizdim. Boş, işlenmemiş, çırılçıplak bir teyp bandına benziyordum. Üzerine ne çizilirse teybe o geçecekti. Boylece kafam karışamayacak, DoğuBatı uygarlıkları arasında ruhsaî bir çatışmaya düşmeyeceküm. Bu eksiklik bir bakıma bana yardımcı oluyordu. Şımdıve dek Vlozart'la ılgılı vayınlar arasında bunLann pek ıvılen vardır Bu deneme sadece 152 yıl aray la bırbırıne vabancı ulkelerde dunyaya gelmış ıkı ın san arasındakı sarsılmaz dostluğun nasıl kurulup gelıştığını belırtme>e çalışacaktır Bu dostluğun konusu olan kışı ölelı gerçı neredeyse 200 yıl oluvor Ama o ölmez yapıtlanyla her gun karşımızda >enı dostlar aramakta ve kuşkusuz bulmaktadır Dıınyamızda «ayısı sureklı artan Mozart dostlanna ulkemde de yenı dostlar kazandırmaya yardımcı olabılırsem,ne mutlu b a n a ' İstanbul'daki sanat ortamı çok cılızdı Mozan muzığıne delıcesıne tutulduğum yıllarda Is tanbul'dakı sanat hareketlerı pek cılızdı Ozellıkle muzık alanı bomboş denecek denlı kısırdı Her mevsım uç beş yabancı ustat dışında hemen kımseyı dınleyemezdık Bır orkestramız yoktu Balkan turnesıne çıkan vırtuozler buraya uğradıklarında yerh bır pıyanıstın eşlığınden yararlanmak zorundavdılar Onun ıçın pıyano konçertoları hıç çalınmazdı Resıtallere pıyanıstler programlarına bır sonatla başlar, belkı bır sonat daha, arkasından kuçuk parçalarla resıtalı noktalarlardı Kemancılar ve vıyolonselı.ıler programlarına çok kez bır konçerto ıle başlarlardı Ama kuru bır pıyano eşhğınde yapıtın değerını tam verebılmek dınleyıcıden buyuk çaba ısterdı Kıtapçılarda kıtap da buUmazdık Mozart ne demek, Batı muzığı ıle ılgılı doğru durust oğretıcı, avdınlatıcı bır yapıttan bugun bile hâlâ voksunuz Fransızca bıldığım halde ancak Hachette Kıtape\ı'ne ısmarlayarak kımı yapıtları Pans'ten getırtebılıyordum Allahtan o yıllarda Istanbul'da Komendınger ve Lıtontı adında ıkı nota evı vardı Onların aracılığı ıle aradığım notaları çok kez bulabılıyordum Boylece muzık kulturum zamanla az çok pekışıyordu Bu gelısme surebıldığı denlı surdu ve şımdı, omrumun sonunda bugun en yuksek noktasına, eskı deyımıyle "evcı bâlâ"sına ulaştı En yuksek nokta dedım^e lutfen benı hoş görun Buyuk Mozart uzmanlarının yanı sıra benım bılgım devede kulak kalır Ama benım amacım bılgıçlık taslamak değıl, çok sevdığım bır sanatçı hakkındakı duygu ve duşuncelerımı, yarım yamalak oğrendıklerımle karıştırarak okurlarıma aktarmaktır Mozart ustune çok kıtap karıştırdığımı yukarıda soylemıştım Bu yazıya başlamadan önce onları bır daha gozden geçırsem mı dıye duşundum Olacak şey t Yıllardır dost edindiğim, bana her zaman iyilikten güzellikten söz eden, kendi yaşamının en kötümser anlarında bile kimi zaman biraz acı, biraz buruk da olsa bize gülümseyen, ama hiçbir zaman küsmeyen üstün bır sanatçıya yeni dostlar kazandırmak istiyorum. Gerçi onun artık bizim dostluğumuza gereksinmesi yok, ama insanlar onun dostluğundan oylesine yararlanabilirler ki, bilseler o dostluğu edinmek uğruna her zahmeîe seve seve kaîlanmaktan çekinmezlerdi. nadını bırıncı kemancı olarak oldukça ıyı çaldığımı vc yönettığımı ammsanm Bır gun de Mulkıye okulunun kuruluş vıldonumu nedenıyle yapılan torene çalgıcı olarak çağrıldık Orada da Mozart'tan bır KemanPıyano sonatı çaldık \ azık kı bızden sonra bu gelenek bozuldu Bır caz orkestrasına donuşturulen oda orkestrası zamanla yozlaştı Elde kala kala çok seslı kakafomk bır gurultu kaldı 4\',\ESI Mozart'ın annesı AnnaMana Mozart. oğlunun butun gezilerınde en yakın koruyucusuydu. 6 vaşındakı VVoltgang'ı ve ablası Marianne'ı (ailede •'Nannerl" dıve anıhrdı) alarak eşiyle bırlıkte ılkın Munıch'e, arkasından Viyana'ya, daha sonra da (1763) Munich, Ausburg. Frankfurt, Bruksel uzerinden Paris'e gıttı Her uğradığı kentte çocuklarını oranın ust tabaka soylularına dınleiıvor un ve kazanç umarken, ozellıkle oğlunun muzıksel eğıtımıne de onem \erıvordu Kuçuk Mozart daha o yaşlarda babasının da yardımıyla basıt pıvano parçaları bestelemeve başlamıştı Ama bu geziler daha çok bır harika çocuğun gosterılerınden ote pek bır anlam taşımıvordu Vıvana'daSchonbrunnSaravı'nda Imparatorıçe Marıa There>ıa'nın, Pans'te Madame de Pompadour'un huzurlarına kabul edjldıler Lnluler karşısın da bov gostermek Leopold hesabına televızyon reklamı kadar etkılı oluvor, vuksek sosvetenın her kanadından çağn <ı>tune vağn alıvorlardı Ama ne vapıyordu buralarda kuçuk \Voltgang Ezberındekı par çaları çalıyor, tuşları ortulmuş pı\anodan kusursuz akortlar çıkanyor, verılen bır tema uzerıne anında çeşıtlemeler yapmavı. hayrete değer bır kolaylıkla başanvordu BABASI Mozart'ın babası Leopold Mozan, harika çocuk Holfgang'ın ılk muzık oğretmenıydı. Mozart'ın kısa yaşamöyküsünün ve yapıtlarının kuşbakışı bir özeti VVolfgang Amadeus Mozart 1756 yılının 27 ocak gunu Salzburg'da doğdu 1791 vılının 5 aralık gunu V'ı>ana'da henuz 36 yaşını tamamlamadan öldu Babası Leopold Mozart, Salzburg Başpıskoposu Schrattenbach'ın sara>ında gorevlı bır muzısyendı. Iyı keman çalıyor, bu sazın teknığını bılıyordu. Kendı hesabına bastırdığı "Temellı Bır Keman Okulu Uzerıne Deneme" adlı kıtabı onun aynı zamanda ıyı bır eğıtıcı ve oğretıcı olduğunu da gostenr Leopold'un NVolfgang'dan beş yaş buyuk, müziğe çok veieneklı bır de kızı vardı Kuçük Mozart'ın olağanustu \eteneklerı ortaya çıkınca baba Mozart çocuklarını eğitmeyi, aynca bundan maddesel çikar sağlamayı kendine ış edındı Başpiskopostan ızın alarak çeşitli Avrupa merkezlerine geziler duzenledı Henuz Harika çocuk yozlaşmaktan nasıl kurtuldu? AJkışlar, alkışlar. "Sen ne marüeflı çocukmuy>un" gıbı hayraniık belırtılerı arasında geçeıı ve o zarnankı Avrupa'nın başlıca kentlermde Mozart'a buvuk un kdzandıran bu gosterıler nasıl oldu da geleceğın buyuk sanatçısını kurutup yozlaştınnadı 0 En kötümser anlarda bile gülümseyen bir dost Mozart hakkında veşıtlı dıllerde yazılan kıtapların toplamı yuzlerı asar. Her >ıl yenılerı de yazılıyor Ben ömrüm boyunca bunlardan, ancak bır bolumunu okuyabıldım Elım değdıkçe yenılennı de ıncelıyorum Burada bu>uk ustanın vaşamoykusunu anlatmaya kalksam, yapacağım en ıyı ış bendekı kıtaplardan beğendığım bırını Turk okurlarına sunmak uzere ozet leyerek dıhmıze çevırmek olabılırdı Ama amacım bu değıl Yıllardır dost edındığım, bana her zaman tyılıkten, güzellikten soz eden, kendı yaşamının en kotumser anlannda bile kımı zaman biraz acı, biraz buruk da olsa bıze gulumse>en, ama hıçbır zaman kusmeyen ustun bır sanatçıya >enı dostlar kazandırmak istiyorum Bu kıtabı okuyanlardan bırkaç kışı de olsa Mozart'ı sevmeve nıyetlenen çıkarsa kendımı mutlu sayacağım Gerçı onun artık bızım dostluğumuza gereksinmesi yok, ama insanlar onun dostluğundan oy Bu konuda kuçuk Mozart'ın doğal yeteneklerının vanı sıra baba Mozart'ın oğlunu her turlu kotu sapmalardan koruvucu eğıtımsel ustunluğunun de pavı olduğunu duşunmek doğru olur herhalde Yaklaşık bır yıl sonra aılecek Londra'yı hedet alan venı bır gezı Sarayda kızkardeşıyle bırlıkte konser, ertesı yıl Parıs'ı de kapsayan bır turne daha Konakladıkları ara kentlerde Leopold vocuklannı "teshir" edebıleceğı fırsatlardan hivbırını kaçırmıyor Kısa ara Mozart tutkusu bütUn lıklarla altı vıl kadar suren bu geziler boyunca Leo pold oğlunun eğuımınv hıç ıhmal etmıvor Gervi 12 varlığımı sarmıştı. Bu yaşını tamamlayan Vvolfgang çok vorulmuş bırkav adamı yakından, çok ke? de ağır hastalıklar geçırmıştı Buna karşm artık * vardımstz besteledığı vapıtların toplam sayısı ellıvı aşyakından tanımah, mıştı Aralarında bırkaç opera bırkaç konverto, dın yaşamını ayrıntılarıyla oğrenmeli, sel parçalarla bırlıkte eğlence muzığı (kımılen hâlâ ' arada bır bugun de dınlenmektedır) de bulunan bu yapıtlarını incelemeli, keman için vapıtlan kuçuk W oltgang halk onunde çalmakta, ya yazdıklarını çalabilmeliydim. da orkestranın başında vonetmektedır Pıyano, keTembellikle geçirdiğim yıllara man ve org uzerınde olağanustü vırtuozıteye ulaşmıştır acıyordum. Henüz on altı Buvük bölumu turnelerle geçen gezılerın Leopold'a yaşındaydım. Bu yaştan sonra getırdığı parasal kazanç çok yetersızdı Prensler, dukler, soylu kışıler paradan çok altın yuzuk, altın tababir usta kemancı olabilir ka, sırmalı gıysı gıbı (kuçuk prenslere artık kuçuk ge miydim? len) hedıyelerle yeunmektedırler VVollgang'ın en buyuk kazancı dunyayı gormek. çağın muzık akımlarıyla ılışkı kurmak, uğradığı verlerde kımı buyuk muzıs\enlerle tanışmak onların derslerınden değılmış! Boyle bır çabaya gırışsem zıhnım karmayararlanmaktır Bu arada Londra saravında görevlı karışık olacak,Do«tum Mozart'ı kuşkusuz hıçbır zaBuyuk Bach'ın oğlu Johann C hristian Bach'ı.Bologman bıtıremeye«.ektım Bunu hemen anladım Veolası na'da bestecı ve muzıkolog Padre Martini'vı ve ba>vanılgıiarı goze alarak çalışmaya karar verdım Zaten Mozart ustune ultler dolusu yapıt veren ustatların hemen hepsı kımı zaman sanılgıva duşmuşler, bı rının dedığının yanhşlığı sonradan başkaları tardfından ılerı surulmuştur Orneğın Mozart'ın butun eserlerını bır bır arayıp bularak, hangısının ne zaman nerede, hangı koşullar altında yazıldığını belırten tanhı,ı ve muzıkolog Rıtter \ o n Kochel'ın sıralaması. sonradan bır me>hur muzıkolog Albert Eınsteın (unlu tızıkvıvle karıştınlmasın) taratından ınceden ınceye taranmıs, bu ustat da yapıtta onemlı yanılgılar bularak avnı sıralamayı bozmadan, ama vanlışlarm altını çızmek koşulu ıle venı bır sıralama bastırıp vavımlamıştır Bunda benım başka bır kulturden gelmış olmamın, Katolık muzık dumaMnı hemen hıç tanımamış bulunmamın da bağışlayıcı pavını unutmamalı Ama bu eksiklik bır bakıma bana vardımcı oluyordu Batı kılıse muzığını bilmediğim gıbı Doğu İslam muzığınden de habersizdim Bo$, işlenmemiş, çırılçıplak bır teyp bandına benzıvordum Lzerıne ne çızılırse teybe o geı,ev.ektı Bovlete katam karışmavacak, DoğuBatı uygarlıkları arasında ruhsal bır çatışmava duşme\e«.ektım t Leopold'un IVolfgang'dan beş yaş büyuk müziğe çok yetenekli bir de kızı vardı. Küçük Mozart'ın olağanustü yetenekleri ortaya çıkınca, baba Mozart çocuklarını eğitmeyi, ayrıca bundan maddesel çıkar sağlamayı kendine iş edindi. Başpiskopostan izin alarak çeşitli Avrupa merkezlerine geziler düzenledi. Henüz 6 yaşındaki Wolfgang'ı ve ablası Marianne'ı (ailede Nannerl diye anıhrdı) alarak eşiyle birlikte ilkin Münich'e, arkasından Viyana'ya, daha sonra Munich, Ausburg, Frankfurt, Brüksel uzerinden Paris'e gitti. Mozart'ın sanat yaşamında donemler Mozart, uzun yıllar Başpıskopooun buvruğunda v alıştığı ivin pek çok dınsel muzık vazmıjtı Bunla r ın kuvuk bır bolumunu dınlevebüdım Ama hepsını sat muzık avisından değerlendırmeve <,alı>um Onlarda valnız muzık zevkı aıadım ve buldunı Mozart, dımne bağlı bır ınsan nuvdı 1 Sanınm bıraz ovlevdı Aılesınden aldığı terbıye onu o yone doğru ıtıvordu. Oı sekızıneı vuzvıhn \\d\nlanma Çağı tılozoflan ıle ıl gılenmemış, kulaktan dolma bılgılerlc onlardan kı mılerını hatta dujman bellemıştı P^8 vılında \ o l taıre'ın olumu uzerıne babasina yazdığı mektupta bu buvuk ozgurluk savaşımusından soz ederken "'geberdı" devımını kullanmaktan bile kendını ala manııştı Ama unutmavalım kı Mozart son derece duvgusal, dış koşulların etkısı altında kalan bır sanatvi ıdı Nıtekım o tanhten bır vure sonra eskı rejımı (sovlular rejımı) veren Beaumarihaı^'nın "Fıgaro'nun Evlenmesı" pıvesinden bır opera varatacak, pıves Fransa'da ve Avusturva'da vasaklandığı halde o, kımı değışıklıklerle operanm ^ahneve konmasını sağlava^aktı Sanat yorumcularındançoğu, Mozart'ın vaşamını çeşıtlı donemlere boler. ovle ıncelerler Bunların arasında abartmava kavanlar, nerede ıse ononbeş yapıtı bır donem sayacak kadar ılerı gıdenler de gorulur Ikı değerlı Fran^ız muzık bılgım T de V vzevva \ ıle G de SaıntFoı\ ortaklaşa gıriştıklen beş cıltlık uzun çalı>mada Mozart'ın sanat vaşamını 34 doneme avırmaktan çekınmemışlerdır Duşunun bır kez Butun varatıcılık vaşamı 30 yılı bulmayan, 36 vaşını tamamlamadan olen bır sanatvının, nıhayet bırkaç bolumluk bır butun oluşturması gereken vahşma suresını otuz dorde bolmek, her bırı otekılerden nerede, nasıl avrıhvor dıye belırtmek ığne ıle kuvu kazmak savılmaz mı'' Ne var kı, sanatta olsun, bılımde olsun bovlesı voğun, ayrıntılı çalı^maların yararıı. k'mse yadırgamıyor Batıda Hatta o tur çalışmalara gereksınme duyuluyor \&yzewa da, SaıntFoıv da muzık dunyasınca bugun saygı ıle anılıyorlar On yılı aşkın bır sure bırlıkte çah^mışlar, U \ ze^ a nın olumu uzerıne C de SaıntFoı\ "MozartMuziksel Vaşamı >c l a p ı t ı " adlı koca yapıtın son ıkı cıldını yalnız başına tamamia\'p kendı ımzasıyla yayına vermıştır MOZA R T, IMPA RA TOR AILESİNE TA KDİM EDIL1YOR Yukandaki y ağ duğu gun"u Baba Mozart, daha sonra bir arkadaşma yazdığı mektupta şoyle anlıboya tablo, ressam Ed. Ender'e ait. Tablo, Baba Ltopold Mozart'ı , 15 ekım latıyordu: "Holfel (Mozart) Imparatorıçenın dızlerıne çıktı \ e bo'ynuna sarılıp onu 1762'de Schonbruni'da oğlunu Imparatorıçe Maria Theresıa'ya takdim ederken optu". 19yuzyıldan kalma olan bu tablo, bugun A\ustur\a'ıun Salzburg kentıngosteriyor. Kuçuk Mozart'ın Imparator ailesi huzurunda çalma "şerefine naıl ol deki Mozart Muzesı'nde. lesıne yararlanabilirler kı, bilseler o dostluğu edinmek uğruna her zahmete seve seve katlanmaktan çekinmezlerdi Bır zamailar (belkı halâ oyle) muzık bakımından yaşadığımız kısır ortamda Mozart'ı ılk goruşte nasıl tanıyıp sevdığımı bıraz once anlatmıştım Tanımak sözun gelışı O zaman on altı vaşındaydım, bugun yaş lıyım, bu>uk sanatçıyı vıne de gereğınce tanıdığımı soyleyemerr Olanaklann kısıtlılığı yuzunden onu yıldan yıla fırjat duştukçe bıraz daha tanımaya çalışıyorum. Kısa yaşamı boyunca Mozart'ın besteledığı buyuklu kuçuklu >apıtların sayısı altı yuzu aşar (Kochel'e göre altı yuz >ırmı altı) Bunlardan bılmem yarısını dınleyıp ınceledığımı soyleyebıhr mıyım? Onun ıçın, okurlarıma vararı olur duşuncesıyle burada ustanm çok kısa bır vaşamoykusunu gozler onune sermekle yetıneceğım Ilerıkı sayfalarda bu oykunun çeşıtlı aşamalanna değınmek gereğını elbette bulacağız Zaten okuduğunuz şu deneme, ne bır bıyografi, ne bir eleştırı, ne de bır değerlendırme amacı guduvor ELEMANLAR ARAMYOR Şırketımız Muhasebe Servısınde ıstıhdam edılmek u/erc • Muhasebe konusunda vuksek tahsıl'ı veva ıi«.arci lısesı me zunu • Askerlığını vapmış, • 30 vaşını aşmamış MLHA.SEBE EL EMANl \\c • Sen daktılo yazabılen BA\A\ ELEM\N aranmakıadır "Vukarıddkı nıtelıklen haız ısteklılerın V2 89 82 nolu lelctoıı dan gorusme i(,ın randevu almaları rua olunur GAZETECİLERE DUYURU \ilin basanlı ed/ıiCLikrı varı^maM bu vıl haber roporıaj karıka ııır loıocal ıiKcleniı. arasnrma sp° r dallarında vapılaıakıır Varı^ma protısvonel lum ea^eıeıılere aukıır Yarışmava kalılmak. Kin 1W< vılında ^a^ımlanmtv so/ konusu urunlerın ver aldığı gazele \a da dcrtnlerııı cn gıv 20 Aralık 198^ larıhıne dek "ÇüD O n u Iş hanı IXIIK ^(1 kı/ıla\ Ankara adresıne eonderılmeı gerekmekte BILSAK'TA BUGÜN Du Goslensı saat 19 00 Gultekın ÇİZGEN / FOTOĞRAFLAR Klasık Turk Musıkısı. saaı 21 00 ' TANBURi CEM1L BE\ CafrKo>er saaı 10 00 Yerlıyabancı basın fotokopı, t,ay, kahve. kek, kahvallı Lokanla saat 22 00 BaşakMehmet IVılısı Onıeden yer avınmak H,ın BİLSAk. 143 2* "9 14Î 28 99 dıı hasın kendı arasında .ı\ değcrkndırılcı.eklır Yeni evli çift ıçın Boğaz manzaralı kirahk daıre aranı>or. 140 75 42 Stıiıi kıırul su kı>ılcrdt.n olu>maMaJır bekuk Mtan, Sedaı t r eın LlUvCıiırkan hık Kansu Lrdogan Oriulu Varlık Ozmenek Dcr \a Sa/ak SATILIK İhtıyavtan Doğan gorunumlu Şahın, Ful aksesuar Tel S7 54649 ? GAZKTECILhR DERNEGI YONETIM KLRULU Mozart^ın "çocuksu'* mektupları