Katalog

19 AĞUSTOS 1984 EKONOMİ CUMHURİYET/9 EKONOMİDE DİYALOG ÜZEYtR GARtH 1929'da doğdu. tstanbul Teknik Üniversitesi'nden mezun olduktan sonra bir sitre Carrier Corporatıon'un Ttirkıye şubesınde çahştı. 1954 yılında tshak Alaton'la birlikte Alarko firmasım kuran Üzeyir Garih halen Alarko Holding'in murahhas azası ve Yönetim Kurulu 2. Başkanı. 14 yıldan beri tstanbul Sanayi Odası Meclis uyesı olan Garih ayrıca t.K. V. Yönetim Kurulu u'yesi ve World Busıness Council'in Ttirkıye iiyesi. GARİH Biz mevcut ekonomi politikanm hiç değilse beş yıl süreyle istikrarlı şekilde devam edeceğini umuyoruz ve planlarımızı ona göre yapıyoruz, 5. Plan'ın hedeflerine de bakıyoruz ve bunlara göre şirketlerimizi teker teker bir nevi "cekap"a (checkup) sokarak hangi problemlerle karşılasabilir, onu anlamaya çalışıyoruz. Buradan aldığımız neticelere göre de kendimize bir plan yapıyoruz ve onu uygulamaya çalışıyoruz. Biliyorsunuz, böyle değişiklikler öyle sabahtan akşama olamıyor, siz iç piyasaya dönük kurulmuş bir işletmeyi dış piyasaya, ihracata yönlendirmeye karar verdiğiniz zaman bu böyle bir günde, bir ayda olacak iş değil. Çünkü ihracat yapmak için yalnızca kaliteli ve ucuz mal yapmak da yetmiyor, aynı zamanda bu malın piyasasına hâkim olan kartellerin dahil oldu Geçen hafta Dolaruı zaytfkunasından Türk ürası da yararlandı Hafta başında aniden tırmanan dolar daha sonra geriledi. Dolar haftanın ikinci yarısında Türk lirasına karşı da değer yitirdi. ABD'de faiz oranlannın ytikseleceği beklentisiyle hareketlenen dolar haftanın ilk günü 2.9 mark sınınnı yeniden aştı ve 9 Fransız Frangı sınınnı zorladı. Aynı şekilde dolar Türk Lirası karşısında bir günde 4 lira birden aldı ve 382.45 üradan 386.35 liraya çıktı. Bununla birlikte doların bu ani şahlanışı pek uzun sürmedi ve haftanın ikinci yarısında doların mevzi terketmeye başladığı dikkati çekti. Dolar bu gerileme sonucunda haftayı 2.86 mark, 2.38 lsviçre Frangı, 8.78 Fransız Frangı ve 240 Japon Yeni değerlerinden kapattı. Sterlin de 1.32 dolarlık değerini korudu. Dolann sert paralar karşısın386.35 Biz bugün ııygulanan politikanın en az beş yıl süreceğini umuyor ve şirketlerimize bu anlayışla yön vermeye çalışıyoruz. Ancak ihracata yönelmek kolay değildir ve bu süreç içinde bazı şirketleri planlı biçimde öldürmek de gerekebilir. ğu klübe de girmeniz gerekiyor, malınızı satabilmeniz için. Bunlar da tabü zamana, uzun çahşmalara ve mücadeleye gerek gösteriyor. Onun için mevcut şirketlerin gelecekteki durumları ne olur, ne gibi değişiklikler gerektirir, bütün bunları bugünden belirlemek gerekiyor. Siz böyle bir noktada yabancdarla ortaklıgı düşünür mnsünüz? GARİH Evet efendim, ben Türkiye'nin yegâne kurtuluşunun yabancı sermaye ile olacağma inanıyorum, çünkü kanımca Türkiye'de yeterli sermaye yoktur ya da bu sermaye ürkektir. Türkiye'de daha çok ziraat kesiminde belki bir sermaye vardır, ama burada öteden beri olan geleneksel alışkanlıklann bir günde yok olacağmı sanmıyorum. Faizlerin yuksekliğine rağmen bu paranın sanayie akıtılabileceğine ben daha inanamıyorum. Türkiye'de halkın ağzı sermaye piyasasmdan da fazla yandı. Onun için Türkiye'ye yabancı sermayeyi çağırmak lazım. Şimdi Türkiye'de yabancı sermaye hem Üzeyir Garih (sağda) Osman Vlagay\n sonılannı yanıtladu da gerilemesi Türk Lirasına yaradı. Salı gününden sonra her gun birer liraya yakın değer kaybeden dolar cuma günu 383.70 liraya kadar duştü. Bununla birlikte dolann döviz alış kuru cumartesi gunü çok hafıf bir hareketlenme göstererek 383.95 liraya yükseldi. Uiagay sordu, Garih ynnıtladı: İş hayatına bugün atılsaydım sanayici değil ihracatçı olurdum Ekonomide Diyalog'un bu haftaki konuğu, geçtiğimiz hafta içinde 30. yıhnı kutlayan Alarko Holding'in iki kurucusundan biri olan sanayici Üzeyir Garih. Üzeyir Garih 'le otuz yülık bir perspektif içinde Türkiye 'de özel sektörün gelişimini, dünkü ve bugünkü olanaklannı konustuk. Sayın Garih, size ilk olarak şunu sormak istiyonnn: Siz bundan otuz yıl önce Alarko firmasım kurarken otuz yıl sonra firmanızm bugün bulunduğu noktada olabileceğini duşunmuş müydünuz? GARİH Bugun vardığımız noktayı o gunden görmuştük desek, bu doğru olmaz. Fakat muayyen bir noktaya gelmek için çalıştık ve hayatımızda hep bir "master plan" yaptık. Fikir benim iş ortağım Ishak Alaton'dan çıktı, böyle bir şirket kuralım ve Türkiye'nin o gttnkü bakir sanayi sahasında hamle yapalım dedik. O günlerde Türkiye'de en önemli sermaye insandı, para pek problem değildi. Benim şahsen Carrier Corporation'un Türkiye şubesinde çahşmış olmam dolayısıyla, Türkiye çapmda klima ve soğutma konulannda tecrübem vardı. Türkiye'nin şartlan da elverdi ve küçük bir taahhut şirketi kurduk.. banızla çeşmeden su taşırsınız, ama eninde sonunda bu sartlara göre bir çözüm bulursunuz, istikrarlı bir düzene girersiniz. Sıkıntılıdır fakat hiç olmazsa istikrarlıdır bu. Ama suyun ne zaman geleceğini, ne zaman kesileceğini bilmezseniz o zaman çok daha fazla yanlış yapıyorsunuz, daha fazla zarara uğnıyorsunuz. Türkiye'de ekonomik politikalarda da böyle bir istikrarsızlık olmuştur. Üzülerek söylüyorum, birçok işadamı ve sanayici de böyle bir istikrarsızlığın olacağı fırsatı kolluyorlardır. Türkiye'de bu istikrarsızhk hep olduğu için şimdi "nasü olsa bu da defişecek" diye düşünenler de vardır. Herkesi tenzih ederek söylüyorum, ama muhakkak vardır.. Bugünkü politikalann degişmeyecegi kabul edilirse.. GARİH Bugünkü politikalann değişmeyeceği kabul edilirse, herkesin kendisini buna göre ayarlaması lazım. Nedir bu politikanın esası, sıkı para politikası ve mutlak ihracat. Şimdi siz, ben ihracat yapmasam da bu iş düzelecek diye duşünürseniz, o zaman ihracat yapmazsınız. Yok bunun başka çaresi, mutlaka ihracat derseniz o zaman ortak bulmak şartıyla, darboğaz giderme yollan aramak şartıyla, mevzuu değıştırmek şanıyla, bir şirketler grubuysa ban şirketlerini geliştirirken bazılannı küçültmek ya da planlı biçimde öldürmek şartıyla bugünkü politika içinde de gün ışığına çıkmak mümkün olabilir. Yeni politikaya ayak uyduramayan bir ünite, bir şirket varsa, bu gerçeği kabul edip onu kapatmak da ayıp değil.. Siz kendi gnıbunnz içinde böyle bir yaklaşımı uyguluyor musaauz? Cumhuriyet altmı 700 lira aldıktan sonra 300 lira değer yitirdi Altın fiyatlan Türkiye'de hafta ortasına kadar yükseldikten sonra hafif bir düşüş kaydetti. Dünya altın fiyatlannda ise dolann değerindeki değişmeler etkili oldu. Hafta başında Kapalıçarşı piyasasında 30 bin lira sınınnın altından işlem gören Cumhuriyet altını çarşamba gününe kadar önemli bir yukseliş gösterdi. İki günde 700 lira birden alan Cumhuriyet altını 3050030600 liraya kadar yükseldi. Ancak daha sonraki günler Cumhuriyet altını 300 liraya yakın geriledi ve hafta sonunu 3020030300 lira düzeyinden kapadı. Altın fiyatlannın Türkiye'de düşmesinde dünya fiyatlan etkili oldu. Dünyada hafta başında 30.600 30.350 30.200 Sermayesi kıt olan Türkiye'nin mutlaka yabancı sermayeden yararlanması lazım. \abancılar şimdilik geliyors gidiyor, etüt ediyorlar* fakat haydi gel imzaya dedigimiz zaman hazır olmadıklarını söylüyorlar. 29.900 13 14 1960 ve 1970'li yıllarda Türkiye'de sermayesiz sanayi kurmah mümkündiL, o günün şartlarında sanayi çok müsait kredi şartlanyla, faiz sübvansiyonuyla kuruldu. Bugün sermayesi olmayan kim.se sanayi kurmayı düşünemez. Türkiye'nin şartlan elverdi derken.. GARtH Türkiye'nin o günkü şartlan derken, şartlar şuydu: Çok bakir bir sanayi alanı, hiç olmayan bir sanayi, her şey ithalata bağh ve gittikçe sıkışan bir dış para ihtiyacı. Dolayısıyla o günkü konjonktür içinde kunılacak bir Türk sanayi şirketinin başanlı olmaması mümkün değildi. Nitekim bizim kurduğumuz şirketlerin büyük bir kısmı da bu şartlarda gelişip bugünkü noktaiara gelebilmişlerdir... Türk özel sektör sanayii ve sanıyonını Alarko Gnıtra da 1960'h ve 1970'li yıllarda büyük atılım yaptı. O yıllarda biliyoruz özel sektör sanayiinin gelişimini teşvik eden birçok faktör vardı, ucuz kredi vardı, doviz ucuzdn, canlı bir iç pazarda heraen her üretilen satılabiliyordu. Şimdi benim size sormak istedigim şu: Sanayiin bugun karşı karşıya bulunduğu şartlar, yani gerçekçi ve yüksek faizİer, pahalı döviz, çekingen bir iç pazar, bütün bu şartlar 1960 ve 1970'li yıllarda da geçerti olsaydı acaba sanayimiz bugün vardıgı noktaya, ya da daha ileri bir noktaya varabilir miydi? GARİH Benim göruşüm şu efendim: Bir memlekette muayyen şartlar vardır ve o anda bu sartlara uygun bir sanayi kurmak gerekir. Bugün Türkiye'de sermayesiz sanayi kurmak artık mümkün değildir. Fakat o gün sermayesiz sanayi kurmak mümkündü ve esasen Türkiye'de sermaye denen şey de yoktu, onu öyle kabul etmek lazım. Ben bunu hep söylerim ve bunda utanılacak hiçbir taraf görmüyorum, o gün kredı şartlan çok müsaitti, dolayısıyla krediyle bir iş yapmak uygundu. Çünkü kredi bedeli normalde olması gerekenden daha düşüktü, yani kredi bir nevi sübvansiyondu. Biz bu sübvansiyonu kullandık ve her müteşebbis de kullamr. Şimdi burada denebilir ki bu sübvansiyon bütün vatandaşlann cebinden çıktı, siz de onunla bir şeyler yaptınız ve ona sahip oldunuz... var, hem yok. Türkiye'nin bu alandaki itiban henuz çok yenidir. Pekçok yabancı kuruluş, henüz Türkiye'nin durumuna bakmaktadır. Yabancılar Türkiye ile ticaret yapmayı, iş yapmayı düşünüyorlarsa, yatırım yapmayı da mutlaka bir noktada düşüneceklerdir... Peki Türk patronlann hftlfi yabancı ortak istememe gibi bir efiliraleri var mı? GARİH Pek zannetmiyorum, ama bu iş tabü çok sıkı bir pazarlık ister. Yabancılar bazen buraya gelmek için birtakım avantajlar isteyecektir, bir de aslında o patron dediğiniz kişilerin lehine olan fakat onlann hazmedemeyeceği birtakım şartlar ileri sürecektir, mesela kendi "management"ini, yönetim tekniklerini getirmek isteyecektir. Bizim "manager"e, yöneticiye değil ama modern "managemenC'a ıhtıyacımız var. Sizin grup olarak yabancılarla işbirli|iniz söz konosu mu? GARİH Temaslanmız var, fakat genel kanaatim şudur ki, çok Ugi göstermekle beraber yabancılann yapıcı bir adım attıklanna henüz rastlamadık. Yani geliyorlar, gidiyorlar, para sarfediyorlar, etüt ediyorlar fakat "haydi gel imzalayalım" dedigimiz zaman, hazır olmadıklannı görüyorsunuz. mhuriyet altını 15 1* 17 Ağustos 354 dolara kadar yukselen bir ons altın (31.5 gr.) daha sonraki günler 351 dolar düzeyinden işlem gördu. Dünya altın borsalan dolann değişmesine göre hareket etti. NELER OLDU? Bazı maddelerin ilk madde indirimleri belirlendi. Maliye ve Gümrük Bakanlığı'nın Resmi Gazete'de yayınlanan tebliğlerine göre, istihsal vergisi ödenerek Duafonda ilk madde indirimi belirlendi. sağlanan maddelerden imal edilen duafonlar için ilk madde indirimleri saptanmış bulunuyor. Buna göre, 1 hatlı duafon için yüzde 26, 3, hatlı duafon için yüzde 17, 5, hatlı duafon için yüzde 15, 7 hatlı duafon için yüzde 11 ve UDM 105 mikrofonlar için yüzde 5 oranında Uk madde indirimi uygulanacak. Bu arada vergilj olarak sağlanan sülfirik asit ile magnezyum oksit maddelerinden imal edilen magnezyum sülfat için ilk madde indirimi de yüzde 18 olarak belirlendi. tlk madde indirimleri eylül ayı başından itibaren uygulanacak. TETEK Projesine 5 milyon dinar Türkiye Transit Karayollan Rehabilitasyon Projesi'nin (TETEK) finansman ihtiyacı için Kuveyt Arap Ekonomik Kalkınma Fonu'ndan sağlanan 5 milyon Kuveyt Dinan (yaklaşık 6.5 milyar lira) tutarındaki krediye ilişkin anlaşma Bakanlar Kurulu'ndaonaylandı. 1988 yıüna kadar tamamlanması öngörülen proje içinde 3.6 metre genişliğinde 2 trafik şeridi ve 2.4 metre genişliğinde 2 banket temin edilecek. Yol yaklaşık 186 kilometre uzunluğunda olup 3 kesim halinde inşa edilecek. Yüzde 4 faizli olan 5 milyon dinar tutarındaki kredinin anapara ve faiz ödemeleri 6'şar aylık taksitler halinde 1989 yumda başlayıp 2003 yılmda tamamlanacak. Türkiye ekonomisinin en önemli problemi istikrarsızhk olmuştur. Bugün de üzülerek söylüyorum^ birçok işadanıı ve sanayici böyle bir istikrarsızhk fırsatı kolluyordur. Oysa özlenmesi gereken şey istikrardır. Nitekim deniyor da bazen.. GARİH Şimdi bunda gerçek payı büyük olmakla beraber şunu da belirtmek isterim. Bir sanayi kurduğunuz zaman bu artık bir dükkân gibi, bir atölye gibi değil, ister istemez millileşiyor. Hukuken bunlar bizim şahsi servetimiz gibi görünse de, aslında millete mal olmuş bir varlıktır. Yani ben artık bıktım; bu dukkânı kapatıyorum ve seyahate çıkıyorum diyemem. Dolayısıyla Türkiye'deki vatandaşın cebinden çıkan kuruşlarla kurulmuş olan bu sanayi her ne kadar muayyen kişilerin elinde, muayyen bir patronajda toplanmış görünüyorsa da aslında millileşmiştir, istihdam yaratmıştır. Ben bu nedenle sanayici olarak milletten aldığımızı millete faiziyle iade ettiğhnizi düşünüyorum. Burada deminki soruma dönerek şunu sormak istiyonım. Sizin de belirttiğiniz gibi 196O'lı ve 1970'li yıllarda belli teşvikler oldugu için belli yatınmlar yapüdı, ozel sektör sanayii hızlı gelişme gösterdi. Bu teşvikler olmasaydı bu gelişme de olmazdı göriişüne ne diyorsunuz? GARİH Şimdi bakın herhangi bir konunun, sanayi olsun, ziraatolsun, veya başka bir konu olsun, bunun gelişmesi isteniyorsa mutlaka birtakım teşvikler verilmesi şarttır. Sübvansiyon da bir nevi teşviktir. Ben bugün iş hayatına atılsaydım, iş. hayatına başladığım gunkü enerji ve düşunce şeklimle işe başlamış olsaydım, ben bugün Türkiye'de sanayi kurmazdım. Bunun yerine ihracatla ilgili bir iş kurar ve ondan bir derivasyonla ihraç edeceğim mamulün, tanm malı olsun, sanayi malı olsun genel anlamda üretimine çalışırdım ve belki otuz sene sonra gene aynı noktaya varırdım. Yani burada mühim olan, o anda uygun olan, bakir olan sahayı seçmek. Ben o gün sermayesi olmayan bir mühendis olarak, sermayeye ihtiyaç göstermeyen taahhüt işlerine girmeyi en iyi yol olarak gördüm. Bugun olsa belki mühendislik yerine işletmeeüik, ihracat, ithalat işlerini öğrenip bu işlerle ilgili bir yere girip çalışmayı ve sonra da bu alanda kendi işimi kurmayı düşünürdüm. Peki efendim, bugünden gelecefe bakarken, belki de gelecek için bir "master plan" yaparken, sizi en çok düşündüren sornnlar, konular neler? GARİH Efendim, bizim Türkiye'deki tecrubemiz şunu göstermiştir: Türkiye ekonomisinin en çok sıkıntısım çektiği husus, bence istikrarsızlıktır. Ben bunu basit, amiyane bir misalle anlatmak istiyonım. Mesela size dense ki, evinize her gün saat 57 arasında şu kadar metreküp şehir suyu gelecek, siz buna göre tedbir alırsınız, bir plan yaparsınız, belki bir tankerle anlaşırsınız, yahut ara Güçlü şirketler güçlü ortaklaria işbirliği yaparlar. Kİrierin imtiyazları kalkmadı Önemli imtiyazlan olan Kamu Iktisadi Teşebbüsleri'nin statülerinde yapılacak değişiklikler ertelendi. 18 haziran tarihinde açıklanan Kamu îktisadi TeşebbüsleTİ hakkmda kanun hükmundeki kararnameye göre, bu kuruluşlann statülerinin Koordinasyon Kurulu karanyla iki ay içinde yeniden duzenlenmesi gerekiyordu. PENTA'yı seçerler. ALTINTEL M E L A M İ N SANAYİİ AŞ ALKİM ALKAU KIMVA A Ş AZOT SANAYİİ T A Ş AYGAZ A $. BOLU DeVLET ORMAN KB1ESTE FABRİKALARI BASP SUMERBANK KİMYA SANAYİİ A.Ş BP PETROLLERI AŞ BAYEB TARIM İLAÇLARI SANAYİİ LTD ÇEUK KALAT VE TTL SANAYİ A.Ş DOGU GALVANIZ PIASTIK SANAYİİ AŞ EDBANK GENEL MUDUBLUĞU ERAKSOGUKTELÇB<ME SANAYİİ A.Ş GUBRE FABRİKALARI T A.Ş GOKTEPE PLASTİK SANAYİİ AŞ. • • • • • • • • • • • • • • HEKTAŞ TİCARET T A.Ş INTEBKIMKIMYASANAYIİVETİCAHETAŞ IŞBIfi HOLDING AŞ ILKESTER REÇİNE SANAYİİ AŞ KORDMA TAHtM İLAÇLABI A Ş LASSA LASTİK SANAYİİ VE TİCARET AŞ MKEMAKINE <IMYA ENDUSTRISI KURUMU NARIN MENSUCAT FABRİKALARI AŞ NAZIM TİCARET TEKST1L SANAYİİ VE TİCARET AŞ. ORMAN URUNLERI GENEL MUDURLUGU • PETKIM PETROKİMYA AŞ PETROL ORSI AŞ PLASTEL PLASTİK VE KAUCUK SANAYİİ AŞ PLASTIFAY KİMYA ENDUSTRİSI AŞ • • • • • • • • • • • • • Penta ile çalışan firma ve kuruluşlardan bazılan • • • • • • • • • • • • • • PLASSA PLASTİK SANAYİİ VE TİCARET A.Ş PIMAŞ PLASTİK AŞ PİLSA PLASTİK SANAYİİ AŞ PETAS PLASTİK SANAYİİ A.Ş REFTEKS TEKSTİL SANAYİİ VE TİCARET AŞ SAMAŞ SANAYİİ MADENLERI A Ş SANTRAL DIKİŞ SANAYİİ A.Ş TÜRKİYE KIZILAY DERNEGİ TPAOTURK1YE PETROLLERI. ANONIM OHTAKUĞI TZDKTURKİYE ZIRAI DONATIM KURUMU TEPE AGAÇ METAL VE MAKİNE SANAYİİ LTD. ŞTI YSEYOL SU ELEKTRIK GENEL MUDURLUGU YALOVA ELYAF VE IPLIK SANAYİİ A Ş DPT Müsteşarı Özal Irak'a gitti Başbakan Turgut Özal'ın kardeşi Devlet Planlama Müsteşan Yusuf Bozkurt Özal yanında 4 kişilik heyetle birlikte Irak'a gitti. Yusuf Bozkurt Özal Bağdat'a hareketinden önce gazetecilere yaptığı açıklamada şunları söyledi: "Daha önceden planlanan bir ziyaret için Irak'ın davetlisi olarak gidiyoruz. Gorüşmelerde ele alınacak konular henüz belli değil, ama her se\ benim kafamda.. 5 gün siırecek olan zi>aretimizde Irak Planlama Teşkilatı yetkilileriyle görüşmtlerde bolnnacağız." İhracatta ve ithalatta, uluslararası ticarette Penta Mcxleli... ^ 1 Penta Dış Ticaret Ltd. Ödül törenleri sıklaştı lstanbul Ticaret Odası'ndan sonra İstanbul Deniz Ticaret Odası ve Bursa Sanayi ve Ticaret Odası da başanh uyelerini odüllendirdi. lstanbul Ticaret Odası'nın töreninde her 10 armatörden birine başan madalyası verildi. Geçen yıl toplam 325 milyon dolar döviz kazandıran 18 firma altın madalyayla ödullendırildı. 9 firma gümüş, 51 kuruluş da bronz madalya aldı. Öte yandan, Bursa Sanayi ve Ticaret Odası'nın ödül törenine Başbakan Turgut Özal katıldı. Merkez: Cumhuriyet Cad. Kastel Han 8/2 Elmadağİstanbul Tel : 14705101410539 Telex:23156pntatr 26 582 pena tr RTS Tekstil, konfeksiyon • Kimyasal ürünier, plasîikler, kimyevi gübreler • Orman ürünleri • Madenler, endüstriyel mineralier • Demir hadde ürünleri, alüminyum profil!er#