Katalog

Cumhuriyet 6 EKONOMI 25 TEMMUZ 1982 Burada da ilk* patlamanm hızı geçti. Bunun sürekli olman îçin Milli Gelu artış hızuım yüksek olması lazım. Dolayısıyla bu yapı içinde burada da seçenekler smırh... SORU Burada uygulanan kur politikasından fazla uzaklaşmak da zor herhalde... AKAT Kur politikası değiştirilıp Türk parası daha öncekl dönemîerde görüldügü gibi aşırı değerli hale getiriUrse bunun sonuçlannm ne olacağını biliyoruz Bu bir taraftan ithalatı artınr öbür taraftan ihracatı daraltır. Eğer aynı anda faize narh konursa yurt dışma sermaye kaçışı hızlanır, altına talep artar. Yani burada da fazla bir manevra alanı yok. SORU Türkiye'de ekonomi politikasımn yeniden yönlendirllmeslnin gündemde olduğu şu günlerde Özsl'ın uyguladığıî modelin bazı nüans farklanyla sürdürülmeslnden ya da önemli bazı değişikliklere uğratılmasından söz ediliyor. Size ben ilk olarak şunu sormak istiyorum Saym Akat; acaba bundan böyle ekonomiyi yönlendirecek olan ekip, Özal'ın modelinden ve uygulama yöntcmlerinden ne denli farkh bir uygulama içine girebilir? AKAT Efendim, şu anda yeni kadronun nasıl bir iktisat politikası uygulayacağı hakkmda elimizde aynntılı bilgi yok. Bir takım programlar ve yeni teklifler üzerinde durulduğunu gazetelerden öğreniyoruz, ama bunlann nasıl somutlaşacağmı halen bilmıyoruz. Yalmz soylenenlerden çıkardığımız kadanyla 24 ocakta başlayan genel cizKinin sürdürüleceği anlaşılıyor. Bu çok şaşırtıcı da değil, çıinkü Türkiye ekonomisi gibi bir ekonomide genel çizgi olarak uygulanabilecekler az çok belli. EKONOMCE DİYALOG Asaf Savas Akat kimdir? 1943'de doğdu. Galatasaray Lisesi ve İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'ni bitirdl. IU sans üstü öğrenimtni tngıltere'de East Arvjtta Üniversitesi ve London School Of Economics'de yaptı. 1973'de doçent ve 1980'de prafesor otan Akat'm çeşitli dergılprde yayınlanmış ma'naleleri ve İktısadi Anatız adh bir ders hitabı bulunuyor. Osman Ulagay, Prof. Asaf Savaş Akat'la (solda) görüşürken. Türkiye ekonomisinde yapısal değişiklik lâfıyla iki yıl sokağa atılmış sorunlar ve beklentiler ertelenmiştir. Bu nedenle ekonomiyi yönlendirecek yeni kadronun seçenekleri çok sınırlıdır. SORU Pekl blraz daha aynntıya inildlğinde yeni eki» bin uygulayacağı politikada farkh bir yaklaşım beklenebilir mi? AKAT , Aynntılarda tabii büyük farklılıklar oluşabilir. Ama bugüne kadar uygulanandan çok farkh bir takım somut politikalar getirilecek mi, bunu henüz bilmiyoruz. Yalmz bu noklada şunu iyi görmek lazım: Türkiye aşağı yukan son iki yılmı sokağa atmıştır ve nereden bakarsak bakalım bugün görevi devralan kadronun önunde parlak bir gelecek yoktur... SORU Ben burada ekonomiyi Özal'dan devralan ekibin ya da kadronun öncelikle iki ana sorunla karşılasacagını düşünüyorum. Birincisi dediginiz gibi iki yılda sflrekll ertelenerek biriktirilen sorunlan ivedi olarak çözumleme gereği; ikincisi de gene buna baglı olarak toplumun çeşitli kesimlerinde ortaya çıkan beklentiler. Herkesin kendi sorununun çözümlenmesüıe öncelik verilmeslni istedlği bir ortamda bu beklentiler yeni ekibin seçeneklerlni sınırlamayacak mı acaba? AKAT Şüphesiz smırlayacak. önümüzdeki dönemde anayasa oylaması ve giderek seçimler beklendiğine göre Türkiye'nin bir seçim ekonomisi sathı mahalline girmesini dahl bekleyebiliriz. Bu da tabii bir takım sorunlar yaratır. Yalmz Özal değil, son altı^yedi yıldır ekonomiyi yönlendirenlerin «köşeyi dönme» vaadlerinden bıkan toplum kesimleri artık sıkmtılann bijmesini istiyor. Buna bir de son iki yılın kötu mirasını eklerseniz ortaya gerçekten patlayıcı bir bileşim çıkıyor... SORU Bu «patlayıcı bileşim» ne tur farklı politikalara dogru zorlayabilir yeni ekibi? AKAT. Şu anda fazla bir şey söylemek olanaksız ama temel noktalara şöyle bir bakmak mümkün. İlk olarak «sıkı para> polltikası geliyor tabii. Ben para arzında birden büyük bir hızlanma beklemiyorum, çünkü şu anda böyle bir manevra alanı yok yönetlmin önünde. Para ar. «Friedmancı» ya da «Keynesci» diye adlandınlan konjonktür politikalarıyla Türkiye ekonomisinin sorunlannı çözme olanağı kalmamıştır. Banknot matbaasım 24 saat çalıştırarak da tamamen durdurarak da sorunlara oözüm bulunamaz. SORU Şimdi buraya kadar konuştuklanmızm ışığında Ozal'm «Friedmancı» uygulamasından Kafaoğlu'nun «Keynesci» uygulamasına geçileceği yolundaki iddialan nasıl değerlendiriyorsunuz? Bir de bu iki terim ne anlama geliyor? AKAT Efendim, biz galiba iktisatta markalara fazlaca düşkünüz ve böyle «Friedmancılık», «Keynescllik» gibi terimleri fazla kolay kullanıyoruz. Bence Türkiye'de ne zaman Friedmancılık ne zaman Keynescilik uygulandığı çok tartışmah konular. Bunlann anlamı konusunda ise isterseniz şöyle ifade edeyinv, genel olarak daraltıcı makro politikalara «Friedmancı», genişleticl olanlara ise «Keynesci» demek eğilımi vardır... SORU Bu tarhşma Türkiye açısmdan önemli mi şu noktada? AKAT Türkiye'nin sorunu bence kesinlikle bu degil. Bunu tartıgmak yerine önce şunu sormak gerek: Türkiye'de böyle konjonktür polltikalanyla yapacak bir şey kalmış mıdır? Ben o kanıdayîm ki kalmamıştır. Türkiye'de artık ne para arzmı kısarak, ne para arzını genişleterek sağlanacak hiçbir şey yoktur. Bunu şöyle de söyleyebilirim; Türkiye'nin iktisadi sorunlanna banknot matbaasıyla çözüm bulma olanağı yoktur. Ne banknot matbaasım günde üç vardiya. 24 saat çalıştırarak, ne de tamamen durdurup kapısına kilit vurarak Türkiye'nin iktisadi sorunlanna çözüm bulabilirsiniz. Şu anda banknot matbaasım hızlı çahştırmanm sonuçlan da vahimdir, durdurmanın sonuçlan da vahimdir. Sorun Türkiye'nin 30 yıllık bir birikim sonucunda uiaşmış olduğu noktadadır. Türkiye ekonomisinde fedakârhk yapmadan hızlı büyüme, içerde tasarrufları yükseltmeden, döviz kazanmadan. harvurup harman savurarak hızh büyume dönemi bitmiştir. Artık ister da raltıcı ya da genişletici, Fri edmancı ya da Keynesci politikalar uygulansm sonuç aynıdır. Bu ekonomiyi sağlıkh büyüme rayına oturtmadan her iki politika da iflasa mahkumdur. SORU Yani siz konfonk tür politikalan üzerindeki tartışmayı fazla anlamlı bul muyorsunuz? AKAT Bence ancak %konomideki yapı sorunlan, hızlı büyümeyi ve onun yanında istihdam ve gelir bölü şümü sorunlannı hedef alan ana ekonomi politika Ulagay sordu, Akat yanıtladi: Cözümü banknot matbaasmda değil yapısal reformlarda aramalıyız zmdaki en ufak bir artış, demin değindiğimiz beklentilerden ötürü enflasyonda ciddi bir patlamaya yol açabilir. Ikincisı, ödemeler bilançosunda derhal hızlı bir bozulmaya neden olabilir. Bu iki nedenle yeni kadronun bu alanda elikolu bağlı görünüyor. SORU Sorunlann patlama noktasına geldiği finans kesiminde neler olabilir? AKAT Ben bunu uzun zamandır söylüyorum, Türk ekonomismin en hastalıkh kesimi finans kesimidir. Yeni kadro faiz hadlerini düşürmeye kalktığı, faizde bir narh uygulamaya gittiği takdirde zaten büyük ölçüde tasarruf yetersizliği, likidite şeklinde finansman sıkıntısı çekilen bir ekonomide tasarruflann hızla düşmesi sorunlan daha da vahim hale getirecektir. SORU Yani bu alanda da yeni ekibin seçenekleri çok sınırlı... AKAT Daha önce de çok yerde söyledim, bu sektörün sorunu yapısaldır ve devletleştirilmesi gerekir diye. Bunun dışında, Merkez Bankası fonlarını bazı bankalen kurtarmak için kullanarak, faiz hadleriyle oynayarak, tasarruf sahıbini bir kez daha düşük faizle somürmeye kalkarak bir çözümo varma olanağı yoktur bence^.. SORU Diger alanlarda? AKAT Akla gelen bir diğer alan tabii ki ihracat. • ArslanBaserKafaoğlu^• Kastelliden soııra ekonomıyc bakıs Sürekli devalüasyonun alternatîfi katlı kur uygulamasıdır r yetleri dünya kamuoyuna sçıklanır, bu kuruluslar teşhtr oAslmda ilk yapılacak şey, dış lunurdu. Biz programımızı uyftlım, dış satım ve isçi dövizle gulayıp başarı kazandıkça onrinde döviz kurlannı farklı tut lar arkamızdan gelirlerdi. Biz inanıyoruz ki. TürMye maktır. örneğin kolay satılan fındıkta döviz kuru 120 lira, bu yolla, dış satım ürünlerini daha biraz zor satılan cam, çi yok bahasına elden oıkarmamento ve tekstilde 150 lira, on dan, yani öncekt yzaüanmızda belirttiğimiz şekilde, «dış u> dan daha zor satılan sentetiklerde 200 lira glbl. Bu kurlaı tıma mabküm olmadan» bugun 1979 haziranında ya da 1980 elde ettiği durumun çok 11erocak ayında da böyle dUşUnü ainde olurdu. Hele bu yapıya, lebilirdl. Örneğin 1980 yüı 24 3. yazıda belirttüen gelir polltiocak günu şöyle bir dış abm kası modellni oturtunca şimdive dış satım döviz kuru uygu kl bunaUmlar olmaz, yurttaş geçim sıkıntısı şaşkınhgıyla Uc lanabilirdl. Dışalımda: Akaryakıt ve gUb. kâğıtçılara çarptınlmazdı. lst« reye 52 lira, I.'inci derecede ö slze gellr politikalan ve dış nemli temel malları (kâğıt, de ekonomik ilişkiler altematlfl. SONTJÇ: mir, kok v.b) 57 lira, I.'incl Bu yazı dizisini jranrkao, derecede önemli ham maddelere 59 lira Il.'nci derecede ö> «öderoe güçlüğüne nfnjaıı nemli mal ve ham maddelere bankerler bsktandakl» eon da65 lira, Ill.'üncü diğer dısau> ğişiklikler yaymlandı. Bunun anlamı elimde örneğin Kastelma 75 lira. Dışsatımda: Geleneksel dı? li'den geçmiş mevduat sertiflsatım ürünlerine 47 lira, kalarımn bedelinin yandan ekDiğer tanmsal UrUnlere 52 lira siğe düşmüş olmasıdır. ÇUnkU Tekstil ve cam içtn 60 lira bir menkul değerin fiyatı UzeDiğer dışsatıma 65 lira rindeki falz ve süre ile beUrDevalüasyon bu derecelerde lenir. Vadesi iki kat uzatüan, faizi de yarıya yatan düşuruve katlı olarak uygulansaydı: (1) Ortaya bir Türk parası len bir menkul değer aslında sıkıntısı çıkmazdı. (Firma ma yarı yanya budannus demeküyetleri 24 ocak kararlannda. tir. Ama, bununla, «Yurttaçm ki kadar artmadığı ve kur farlc parası korannlda» teselUsinl bulanlar var. Biz aynı fiktrde ları» sonunu doğmadığı için). değiliz. Kurtanlan, daha çok (2) Ülkeye akacak İşçi dövia kurtarılmaya çalışan. marjinal girdisi ile ilk aylarm döviz is yani batmaya en yakm olan tek furyası önlenlrdi. 1979 ma bankalardır. yıs ayında farkh kur uygulamn ca bir tek ayda 640 milyon Bu gelir ve dıs ticaret podolar işçi dövizi gelmişti. İşçi litikasımn çıkarı yoktur. Yadövizi karaborsa dövizinin üs zı dizisinin başına dönersek, tünde saptanmca yine aynı a «mallyeti koruyacak bir satış kım olurdu. fiyatı oluşmayıçı» ki bugün Kaldı ki, katlı kur sadece ko ağırlığı olan bir kisinin durunu olarak degil, miktarlara gö ma koydugu tammdır ancaVc, re de ayarlanabilirdi. Örneğin dışannın kazandığı ve zarann 100 dolar getiren îşciye dolar ulusal ekonomice çekildiği bir başına 58 lira 100 • 500 dolar modelde olasıdır. Böyle olunca getirene 60 lira, 500 dolar dış ödemelerin zamanında ol1000 dolar getirene 62 lira, 1000 ması amacıyla geliştirilen modolar üstündekine 65 lira, del, «dış ticaretle ilgili gellsme ve geUr politlkalan birlikte dfl 5.000 dolar üstündekine 70 lira v.b. gidilerek bu akım daha sfinülürae» dışanya banker hızlandmlabillrdi. (Aynı yol tu mudUerinin kaybolan gelirlerist dövizlerine uvRulanabilir ri ve ana paralan esdeğerinde bir değer toplamının tranBferi dl.) (3) Fiyatlar 1980 vılında yüz İle gerçeklesmiştir. (x) Yani, de 107 artmış ve piyasada alış «ne bahasın» olnna olsnn dıveriş, kötü bir konjenktür yı çan ile abfveriş sttrdttruhntts. lı olan 1979'dan da geri kal tür». Para Fonu (ÎMP)'nun bu mıştır. Yukarda önerdiğimia politikayı aUoşlaması nedeni modelde bu olmazdı. tç para de buradadır. Çünkü bu kurusıkıntısı, fînansman sıkıntısı mun görevi, uluslararası ticaolmazdı. Sürekli devalüasyon retin ödeme güçlüklerlyle tıkanmasım önlemektir. Ana söz Olmazdı. leşmenin I.'inci maddesi bunu Denebilir ki, GATT ve özellik anlatır. Türkiye, dış alısverlle ÎMF bu katlı kura razı olur şin sürmesl için vanın yoğular mıydı? Bızim bu konuda, nu yok bahasına satmaktadır. bu kurumlara önerimlz şu ola Ama, dış abmın (ithalatın) abilirdi: «Bte beş yıl için sias a»lış trendi, bu amacın da yaden borç istemlyeceftlz. Sis ni dısa »çılmanın da çıkmaza de beş yıl bl*e şu borçlan er girme yolunda olduğunu gbsteleyln. "(Şlmdi borc aldıgımız, teriyor. borç almayı stirdurdüğümtiz halde ertelediler.) Bizi 5 yü BİTTt kendi katı kuraUannızdan bağı (X) Fizlk olarak degil hesap sık tutunj» Aslmda bu öneri buglln tutulan yoldan ve ıste olarak. Yani bu paralar dısanenlerden (ÎMF'den) daha ha rıya kaçınldı demiyoruz. Dış fiftir. Ama, buna rasa olmaya sömürü bunlar ve Ucretliler bilirlerdi. Olmazlarsa, kötü nir Üzerinde kaldı. 6 Bakırköy'ün sınai ve ticari alanlardaki yatınınlannın semeresi: Uluslararası bir banka Uluslararası7yann Bakırköyide göreve baslavacaK. Uluslararası, bu karan Baknköy'e daha yakından hizmet verebilmek amacıvla almıstır. Böylece Bakırkö^ direkt kambiyo yetkili, bütün dünya ile teleks bağlantılı "INTERBANK"*sistemler bütünunüıı avantajlarmdan yararlanaraksınai ve ticari alanlardaki gelişmesini uluslararası boyutlara ulastırabilecektir. Yann.,. Uluslararası'nın açüısına gelirseniz, "INTERBANK" sistemler bütününun çahşmasmı yakından tanıyabilir, Bakırköy'ün yatırımcı anlayışmın Bakırköy'e neler kazancurdığını yerinde görebilirsiniz,, Yapısal değişhn ancak hızlı büyüme içinde olur. Bunu sağlamak içinse Iç tasarruflarnı art\nlması şarttır. Vergi reformunu gerçekleştirmeden ve finans kesimini ciddi bir reforma tabi tutmadan bu amaca erişilemez. kümesi kurulduktan sonra, bu yeni yapıya geçiş için gerekli konjonktür politikalan tartışılabilir. Şimdi görevi devralan yeni kadronun ekonomideki bu asıl has talıkh noktalara dokunma cesaretini gösterip gösteremeyeceği, bırilerinin ayagına basmayı göze alıp alamayacağı ve bunun için gerekli politik iradeyi bulup bulamayacağı konusunda şu an için elimizde bir işaret yok... SORU ^ Şimdi bu yapı değişikliği konusu son iki yılda çokça konuşuldu, Saym Özal da bundan sıkça söz ediyor ve piyasa mekanizmasının bunu sağlayacağını umuyordu galiba?... Yapısal reformlara gidilmeden genişletici politikalara geçilirse ekonomi 24 Ocak öncesinden de kötü duruma düşebilir. AKAT Ben önce şunu söyleyeyim; son iki yılda Türkiye'nin ekonomik yapısmda en ufak bir degişikllk ohnamıştır. Alternatif yoktur» hurafesi gibi, «Yapı değişikliği» hurafesi de sadece lafta kalmıştır. SORU Bu sonuca nasıl vanyorsunuz? AKAT iki yolda ne değişmiştir? Korumacıhk politi kası iki yıl once, on yıl önce neydiyse gene odur. KIT" lerin örgütlenmesi neydiyse gene öyledir. Türkiye'de ban kacılık dört yıl önce de aynı ailelerin kontrolundaydı, bugün de öyledir. Burada hangi yapı değişmiş. Vergi konusunda yalnızca vergi ta rifeleri değişmiş başka bir çey yapıhnamış. Vergi yapı8i 1850'lerin ortasmda neyse gene o. Döviz kurlanna gelince, uluslararası kurlann zftten çok hızlı değiştiği bir dönemde çapraz kurlar her (Arkası 9. 8syfada> INTERBANK m> ULUSLARARASI bir dünya bankasıdır., K sıstemieı tstmırrj. * Uıusıjrarası nın ortakıarıaaan oian tsvtcre Canfcss «0 dunyanın en buyuk bankaa Sânfc of Amerıca tâialından geiıştııılmıştu:. . UhıstaTarası Batokoy: Halk3ü Sok. t t o 10 8atark07• tsjantnıl TaJ:7Q 1733 3ı v