Katalog

Cumhuriyet 12 24 MAYIS 1982 Johnsonfnörıü | Mektuplaşmasının I IçyÜZÜ» çevıren HalukSahın Başkan Johnson'un Ozel temsilcisi GEORGE BALL un anılan ANILARIN SAHİBİ GEORGE BALL VE JOHNSON MEKTUBU ÜZERINE Haluk ŞAHİN WASH!NGTON Baskan Johnson'un özel arabulucusu ve 1960'lardaki Amerikan Dışişleri Bakan yardımcısı George Ball'un Kıbns anılan Türk Amerikan llişklleri tarihinde çok önemll bir döneme ışık tutuyor. 1963 1964 Kıbrıs bunalımınm ve Johnson'un dönemln Başbakanı ve rahmetll devlet adamımız tsmet Inönü'ye 4 haziran 1964 tarihli mesajınm Amerika'daki perde arkasmı ilk kez tüm açıklıgı ile görebiliyor. ABD Başkanı Johnson'un mektubu Ankara'da bomba gibt patlayacak, ve Türktye, Inönü'nlln deyişl ile «kıırulacak yenl dünyada» kendtslne blr yer aramayi dUşunmeye başlayacaktır. 1964 bunalımı, Ttlrk dış politikasınrta lek boyutluluktan çok boyutluluğa dönUşun başlangıci sayılabilir. George Ball'un «The Paat Has Anothrr Pattern: Me(Arkası 9. Sayfadn) İnönü, çıkarma için 2 4 saat süre tanıyor.. Amerika'nın BM temsilcisi: Makarios namussuzunu doğduğuna phman Tarih, 2 haziran 1964.. Washington.. Günlerden, sah... Eşim Ruth'la birlikte, İsrail Başbakanı Eşkol ve eşi onuruna verilen bir resepsiyonda ev sahiplijifi yapıyorduk... Dışişleri Bakanı Dean Rıısk. Nohru'nun cenazesine katılmak için Yeni Delhi'de olduğundan yerine ben bakıyordum... Aynı gece, Ankara'dan, Biiyül«Hmiz Ravmond Hare'den «kritik» bir mesaj aldık. Tiirkiyede Mil ]i Güvenlik Kurnhı Kıbrıs'ı i<?nrnl karan almistı. İskendenm'tla bekleyen Türk kuvvetlerinin hedcfi, Kıbrıs'a çıkarma yanarak adnda «siyasal vc askori bir köorübasi» elde ptmokti... Bıı habcr, çok aksi bir zaımnda çelmisli. Ertesi akşam (4 haziran 196'0 de Gaullc ile cörüşmek iizerc Paris'e gidiyordum... Dısisleri Bakanı Rusk, 4 haziran sabahı Yeni D>1hi'den döndü ve hemen Baskan Johnson'un Bashakan tnönü'ye gönderecegi mesai üzprinde çalısmaya basladı. Havaalanma pitmeden önce Rıısk'ı gördüm. Müsvetteyi bana gösterdi Tepl<im şu oldu: Ben hayatımda bu kadar acımasız bir diplomatik nota görmedim... Rusk. yardımcılan Josenh Sisco ve Harlan Cleveland ile gerçekten diplonWik bir atom bombası yaratmışlardı. Söyle dodim: Bıı mektup tnönü'nün K'brıs'ı fc?al etmesini önleyebilir. Ama onu bir daha nasıl yatıştırırız, bilemem... Dısisleri Rakani Rnsk, yiizüme bakıp tatlı tatlı piilümsedi ve konuştu: O senin sorunun olacak.M îste. George Ball, Türk slyasl tarihin» «Johnson Mektubu. diye geçen mesaila ilk tanısmasını anuannda böyle anla> tıyor. Başkan Johnson'dan, Başbakan tnönü'ye gönderilen ve Kıbns'a çıharmanın 10 yıl sürevle ertelenmesine yolaçan mesai 3 haziran 1964 tarihinı taşıyor Georpe Ball'un anıînnnda ise. 4 haziran günü Dısislori Rnknnı Rusk m hâlA matin üzerinde çalı$makta oldufiu yerahvnr. Georee Bnll'u hnfızammn yamltıp vamltmadığını bilemivnruz. Bahmetll tsmet tnönü'nün cevabi mesah ise. 13 haziran 1964 tarihini taşıyor. Aradan iki yıla yakın bir süre geçtikten sonra •Johnson mektubu» Hürriyet gazetcsinin Ankara Biiro Sefi dcfıerli gazeteci Cüneyt Arcayiirek tarafmdan ele geçirilmiş ve 13 ocak 1966 tarihinde Hürrlyet'fe yaymlanmış. ertesi gün de Cumhuriyet ve Milliyet aazeteleri tnönü'nün yanıtmı yayınlamıştır. Türk dış politikasmda bir dönüm rtnktam niteliğindeki bu tarihi beloeleri yan sütunlanmızda pcnc kuşaklar için bir kez dnhn vavmlıvoru7 Ve Cenrge Ball'un amlarından. Johnson Mektubu'nun Kıbrısla ilgili o zamanki pelişmelerin perde arkasmı içeren bölümleri asagıda aynen yaymlamaya başhyoruz: etmeli Johnson Mektubu. l jîönününYanıtı INÜHÜ'NÜN İOHHSON'fl JtHmvıım* tutktobu aklUrr \ *pn. Yıl, 1984.. Mayıs sonlan ve haziran başlarmda Kıbrıs'ta soydaslarımıza dönüh kanlı saldtrılar yoğunlaşır bir kez daha... Ankara'da Başbakan tsmet tnönü'nün başkanlığında Milr li Güvenlik Kurulu toplanır ve karar alır: Kıbrıs'a çıkarma yapmaktan başka çare halmamıştır.. Karar: aynı qün ABD'nin Anknra Büyükelçisi Raymond Hare tarahndnn bir mesaila VVashington'a yanmtıhr. Ve BaşKan Johnson, tnönü'ya ünlü^esanm çeher.. Özel temsilcisi ve yayınlamaya basladığımız anılann lahibi Ceorge Ball'u^.a acele Ankara'ya g6nderir... Kıbns çıkarması artık on yıl süreyle ertelenmiştir. Baskan Johnsan'ın 3 haziran 1084 tarihli mesajı ile tnönü'nün 13 haziran 1964 tarihli yanıtmı aynen yayınlıyoruz... ABD, tek tarafh harekete geçmenize karşı! 1Sayın Bay Başbakan, ürkiye Cumhuriyeti'nln Kıbrıs'ın bir kısmını askeri kuvvetle bKal etnıek uzere mtidahalede bulunmaya karar vermeyi tasarladıjtı hakkında. Rüyitkclçi Hare vasıtaslyle nışişlerl Bakanlıfeından aldıfîını haber beni clddl surette endlşcye sevketmektedir. En dostane ve açık şekllde bellrtmek Isterim ki, (renis çapta neticeler tevlld edecek böyle blr hareketln Tilrklye tarafmdan takip edilmeslnln hükümetlnlzin (Arkası 0. Sayfadal Mesajınız, Türkiye için hayal kırikhğı yarattı! 1Sayın Bay Başkan üyükelçi Hare vaaıtaslyle 3 haziran 1064 tarihli mesajınızı aldım. talebinlz üzerlne, Garantl Antlagma sınca bizo verilen, Kıbns'a tek taraflı harekote girlşme hakkımızı kullannıak kararımızı geri bıraktık. Mesajınızdaki dostluk ve samimiyet havasını dlkkate alarak ben de ccvabımda durum hakkındakl gOrüşleriml aynı açıklıkla size izah et meye çalışacağım. Mesatınız, gerek kelimeler. gerekse muhteva bakımından Blrleşlk Oevletlerle (Arkası 0. Sayfada) T B BAŞKAN JOHNSON VE BAŞBAKAN tNÖNÜ George Ball anlatıyor: «Johnson'ın Inönü'ye Kİinderecegl mesajın müsvetteslnl görünce (Ben hayatımda hu kadar acımasız blr dlplomatik nota KÖrnıedim) deyiverdlm. Dışişleri Rakanı Rusk ve arkadaşlan gerçckten dlplottıatik btr atom bomhası yaratıtıışlardı. Şiiyle dedlm: (Bu mektıın tnilnii'nfin Kıbrıs'ı «K»l rtmesinl «nleyebülr. Ama onu bir daha naml yatıştırırız bilemem). Dışişleri Bakanı Dean Rusk tatlı tatlı fülümsedl ve konuştu: (Bu senin sorunun olacak...)» 1oğrafya İle başım belada I«H. Heio. taa tarihin ilk «ünlerinden beri btiyük güçier arasında çatışma konusu olan o küçük ada İle... 1963 kasım ayında, Kıbrıs'ın İlk Cumhurbaşkanı MaUarins. Türklerln binbir güçlükle elde ettiklert anayasal Küvenceleri ortadan kaldıracak anayasa degişiklikleri önerdi Rum ve Türk toplumlan arasında çarpışmalar başlıidı... Noel haftasinda üçyüzü a^kın insan öldü... 24 aralık 19B3 günü Ingiliz, Türk ve Yunan hükümetlerl. garantör devletler sıfatıyla. taraflara ateşkes çağnsında bulundular. Ne var ki. hemen ertesi günü adadaki Tiirk ve Yunan alaylan üslerinden çıkıp kanlı bi r çatışmaya tutuştular... C Toplulugu, Sömürgeler Bakanı Sir Duncan Sandys bir bang planı önerdi. Bu plana göre, Lefkoşe'de iki toplumu birbirinden ayrı tutmak amacıyla bir tarafsız bölge kurulacaktı. Bu önlem çarpışmaların hızını biraz kesti, ama iki yan eli tetikte bekliyordu. Kıbnslı Türkler, Anayasanın son nefesini verdiğini ilan ettiler. Onlara göre, iki toplum birarada yaşayamadığına göre tek çözüm yolu taksimdi. Makarios ise, Londra ve Zürih Andlasmalarının feshedilmesini ve özellikle üç garantör devletin müdahale hakkının kaldınlmasım istiyordu. tediklerini sflyleyince saşırmadım. Elçiye göre, banşgücü hem «Genis bir temele» oturtulabllir. hem d e NATO üyesi uluslardan gelecek birliklerle sınırlı tutulabilirdi. Ingilizlerin her şeyden önce diplomatik destegimize Ihtiyacı vardı. Aynca, uluslararası güc e katılacak tam denetimli bir Amerikan birliği istiyorlardı. # VVashington isteksiz davranıyor merika'nm bu işe doğrudan karışmak Istemediğini kendisine kesin bir dille anlattım. Işimiz zaten başımızdan aşkındı. Vletnam batagma her geçen gün biraz daha battıgımızı gördükçe yüregimln yagı eriyordu. Panama'da işlar sarpa sarmıştı. Kongo'da ise sorunlar usanç verici bir duruma gelmişti. Sovyetlerle BerHn yüzünden takışmıstık. Endonezya'da işler giderek çıgınndan çıkıyordu. Gel gör ki. Ingilizler nuh deyip. peygamber demiyorlordı. Bu işe Birleşmis Milletler'i kanştırmak stratejik konumlu adada komünist devletlerin eline koz vermek sonucunu doğursa bi!e, Kıbrıs'ın yükünü sırtlarından atmaya karar vermişlerdi. Birlesmis Milletler'de yer yerinden oynayacak. Türkler İse beklemeyecekti. Kıbnslı Türklere reva görulen mezalimin daha fazla devam etmesine katlanamayıp adayı işgal edeceklerdi. Bunun üzerine, Doğu Akdeniz'deki iki NATO müttefikimiz arasında savaş patlayacaktı. Ankara'dan gelen raporlar Türklerin eninde sonunda askeri miidahaleyi kaçınılmaz gördüklerini belli ediyordu Bunun ne zoman gerçekleşeceği artık olayların akışına kalmıştı. Londra, ABD'nin devreye girmesini fstiyor «Lngilizler İçin Kıbns. Imparatorluğun tasflyesi süI recinde yeni bir adımdan ibaretti. Londra'nın böyJ^lesine bir kavgayla başetmeye ne niyeti. ne de olanaklan vardı. Bu yüzden, 25 ocak 1964 günü İngiliz Elçisi Sir Oavld Ormsby • Gore bana telefon ederek, Ingilizlerin barışı tek başlanna koruyamayacaklarını ve Kıbns'ta en kısa zamanda bir banşgücO kurulmasmı is A Habis ve güvenilmez komplocu: Makarios onuyu Birleşmis Milletler'deki sürekli temsilcimlz Adlal Stevenson ile görüştüğümde bekledigimin çok ötesinde hararetli bir yanıtla karşılaştım. Stevenson. çıban başının belirdigi İlk günlerde Kıbrıs'a gitmiş ve Başpiskopos Makarlos'un köşkünde üç gun konuk kalmışh Stevenson'un gözünde evsahlbinin beş paralık dp^eri yoktu Başpiskopos'un habis ve Riivenilme? bir komplocu olduğunu. onıırsuz kişiliftini dinsel önderl'ğinin sahte cübbesi olt.ında sakladığını söylüyordu Stevenson's göre Makarios ılo başa çıkmanın tek yolu «Namussuz herifi doğduğuna pisman etmek»tt Bu kadar yıldır tanıdı^ım Adlai'nin hlç kimse Için bu kadar agır sözler kullandıgını duymamıştım. Şöyle diyordu: •Masada Hazretl tsa'nın softa blr kopyasmın kar^ısında otumyordum. Ama adamın sakalını traş edlp Snflne bfr el arabası katsan. Barabbas'tan bu yana namuslu blr hırsızm yeryüzünp ufcranıadıtı volundaki atasözttnfi anımsamadan edemczdln.» w # Türk Yunan savaşının patlak vermesi an meselesi nshington'dan baktığımızda, savagın patlak rermesinin bir an sorunu olduğunu görebiliyorduk. Kıbrıslı Türkler daha agır kayıp verdiğlnden. Türkiye müdahalenin eşiğindeydl. tngillz Uluslar K Cüneyt Arcayürek «JOHNSON MEKTUBU»nü anlatıyor Türkiye'nin artık çok yönlü bir dış politikaya dönmesinin gerekliliği, Johnson mektubunun açıklanmasıyla birlikte Türk siyaset adamlarında kesin bir yargı olarak yerleşti. Mektubun yayını Türk Amerikan ilişkilerinin somut bir şekilde ortaya çıkıp vurucu bir dönemin açılmasına yolaçtı. 5 9 Yalçın DOĞAN NKARA 3 haziran 1964 tarlhinde ABD Başkanı Johnson, dönemin Başbakanı tsmet tnunü'ye btr mesaj göndermla ve lttrJdye'nln Kıbns'a aakeri mudahaleslne karşı çıkıp engellemistl. Tarlhe daha sonra «Johnson Mektubu» olarak geçen bu mesajı. Türk basınında kamuoyuna İlk açıklayan gazeteci Cüneyt Arcayürek oldu. 13 ocak 1966 günü Hürriyet Gazetesi'nde Cüneyt Arcayürek lmzasıyla yayınlanan bu diplomatik mesajın lkl yönü vardır. Blr yandan «buyuk blr yanARCAYÜREK, YALÇIN DOCAN'A ANLAT1YÜR Cüneyt Arcayürek W4H yıluıda An kara'da doğdu. Ankara Useslnl bltlrdlkten sonra Tıp Fakultesine glrdi. Fakültenln be slncl sınıfından ayrılıp gazetecilige atıldı. Gazetccillglnln İlk örneklerlnJ 1947 yılında Ankara Akşam Haberler gazeteslnde verdl. Daha sonra sırasıyla Dlus, Akla, HUrrlyet, Mllllyct, yenlden Hürriyet gazetelerinde çalıştı. TJzun yıllar Hurrlyet'te görev yaptıktan sonra ıreçen yılın son ptinlerlnde Gttnes gazetesinln Ankara temsilcisi oldu. Evll olan Arcayürek, Türk basınında «Çok önemll olaylara» damırannı baaan eazetecl olarak tanuur. • Kıbns infilak edebilir ve NATO'nun güney kanadı çökebilir... sun öğleden sonra saat beste f25 ocak 1984) Savunma Bakanı Robert McNamara Ue buluştum. Kıbns sonınunu tüm karmaşık yönieriyle gözden geçirdik Bu alandakl sorumluluğumuzun artması, benfm kadar Bob'u da kaygılandınyordu. Ancak o da. infilak edecek bir Kıbns'ın yalnızca Akdent/'deki durtımumuzu sarsmakla kalmayıp. NATO'nun tüm Güney kanadmı çökertebileceğinin farkındaydı. O gece. daha sonra. konuyu Baskan JohnsonMa görüştüm. Başkan'm bu işe kanşmaya hiç niyeti olmadıgı açıkça belliydi. Ama Kıbns sorununun ciddlyetini çabuoakkavradı ve kabul edilebilecek bir çözüm bulmamı benden tstedi. O A tecillk olayudır. öte yandan da sadece Türk Amerikan illşkilerlnde degil. genel olarak Türk dış politikasmda «yeni blr dönemin baslangıcı»nı simgeler. Gönderlllşlnden yaklaşık btrbuçuk yıl sonra Türk kamuoyunda patlayan cJobnson mektnba» İle llglll olarak Cü neyt Arcayürek'le blr sohbet yaptık. Değerll meslektaşımız ve agabeylmizle «Johnson mektubu»nu ve o gUnlerl sankl yenlden yaşadık. DOĞAN Johnson Mektubn yayınlandıfında ben flnlversitentn blrinci sını(Arkası 9. Sayfada) Inönü: Yanıt gelmezse işgal başlayacak ob McNamara'ya. uluslararası blrllğe katılmaya söz vermedDn önce üç ko$ul üzerinde ısrar etmemiz gerektigini söyledim. Birligin süreci üç ayı geçmemeliydi. Türkler ve Yunanlılar bu uç ay süresince tek yanlı müdahalede bulunmamaya ve garantör dsrlatlerin dışınds NATO üyesi bir Avrupa Olkesi temsilrArkası 9. Sayfadn' B