Katalog

20 EYLÜL 1981 EKONOMİK N2VŞAM Cumhuriyet 5 ULAGAY SORDÜ, METE PURPAG YANITLADI' "Sektörel politikaya ağırlık verilmeli,, SORU Mete bey, büdiğlniz gfbi 24 ocak 1980'den bu yana nygulaıunakta olan ekonomi politikalannın olıımlu sonuçlannı vermeye başladığı yolunda yaygm iddlalar var. Slzin Ise Toplunr ve Bilim dergislnde konuya eleştirel bir yaklaşımla eğildiğmiz görülüyor. Şimdl isterseniz ekonomlmizin gidişi konusunda slzln değerlendlrmenizl öğrenmek Için önce «büyük başan» kaydedildlğl İlerl sürülen dışsatım, daha doğrusu ödemeler dengesi konusunu ele alalım. Sizce bu yıl dışsatım rakamlannda gözlenen artışlar anlamlı mı? DURDAG Bu konuda gerçekçl bir değerlendirme yapabilmek için dışsatımdaki gelişmenin dışalım kapasitesıne yaptığı net katkıyı ölçmek gerekiyor. Dışalım mallarındaki fıyat artışlan son birkaç yıldır yüzde 40'lar civarmda seyredıyor. Bu durumun sürmesi halinde dışsatımımız birkaç yıl üstüste yüzde 40 dolayında artsa bile ancak bugünkü düzeyde dışalımı sürdürebileceğiz. Diğer bir nokta, dışsatımımızm kompozisyonu içinde sanayi mallarının oranının artması... dış kaynaklan, yanl dış tasarrufu düştüğiimUz zaman iç tasarnt fu buluruz. Son yıllarda toplam yatınmlar azalmış, buna karçılık dış kaynaklar artmış. Demek ki iç tasarrufun artmış olmasına olanak yok, tersine duşmüş olması gereiiyor. ÎBlenen politikalar ve ekonominın genel koşullan toplam yatınmların artmasına olanak vermeyecek nitelUrteyken toplam iç tasarrufun artışını amaç edinmış olmak ve bu amaçla yüksek taiz uygıüamasına yönelmek bana çelışki gibi görünüyor. Yüksek fate uyguter masıyla bazı kesimlerin tasarrufunu artırmak olanaSı olsa Mla diger polıtikalarla bu tasarruflann vatınma dönuşmesi olanağı bırakılmadığına göre ortaya çellşkili bir durum çıkıyor.. SORD Pekl, banka mevduatlarmds görfflen büruk arta^Bra bakarak halkın tasarruflannuı arttığı öne süriilüyor. Bu otoyı nasıl açıklıyorsunuz? 1938'de doğdu. İstanbul DURDAG Burada bir kere mevduat artışıyla taaarruf artışının aynı şey olmadığı gözden kaçınlıyor. Mevduat. taearrufÜniversitesi İktisat Faların tutuluş tarzlarmdan yalnmca biridlr. Halkm yüksek fai* kultesini bitirdi. İngilnedeniyle daha fazla mevduat tutraası, bankalara, bankerlere yötere'de master ve dohnelmesi tasarruflarının artmasından değil şekll değiştirmesindsn tora yaptıktan sonra Birkaynaklanıyor. Zaten, yayınlanan milli gelir istatistiklerl de b'zel mmgham ve Sudan tasarruf oranuun 1980 yılında düştügünü gösterlyor. Aynca şuHartum üniversitelerinnu da belirteyim kl ekonomi lıteraturunde yüksek faizin taearde görev aldı. DPT uzrufları teşvik ettiğinl gösteren ınandıncı ampink (deneysel) bulmanlığı da yapan Durgular da yok. dağ, daha sonra altı yıl SORU Üçflncfl olarak, 24 ocak kararlannuı birinci nedefl sureyle Dünya Banhaolan enfiasyonu kontrol altına alma konusuna gehnek istiyornm. sı'nda ikttiatçı olarak Şimdl enflasyonun önemli ölçüde gerlledlgini aneak buımn efconomiyi durgunluğa süriiklemek pahasına gerçekleştiglni heroen çalıştı. Mete Durdağ herkes kabul ediyor. Bu noktad» çok kimaeyi llgilenıliren soru 1979'dan beri Boğaziçi da sanıyoruın şu: Enflasyonu yeniden azdırmadan ekoaoaddeU Üniversitesi öğretim gbdurgunlugu giderebillr, üretim ve yabrımları canlaadırabillr mlrevlisi. yiz? Siz nasıl yaklaşıyorsunuz bu konuya? Ekonomi Servisi Şefimiz Osman Ulagay, tiet» Durdağ (sağda) ile.~ DURDAG îstikrar polıtikası uygulamasında talebin kontroluna ağırlık verilmiş, bunun sonucunda enflasyon yüzde 80 100'lerden yüzde 40'lara indirilmiş. Fakat bu büyük bir sosyal V9 SORU Ikincl olarak gene çok yaygın olarak ileri sürülen SORU Bu olumlu bir gellşme değil ml slzce? yüksek faizlerln de etktslyle tasarruflann arttığı yolundaki iddia ekonomik mallyetle elde edümış. Bunun maliyeti artan lşsizlüc, DURDAĞ Bu her ne kadar sevindirici ise de dıssatım ardüşyı ele alalım. Bn konuda ne diyorsunuz? Gerçekten tasarrunar •üretımde düşuş, nüfus başma gelirın azalması, yatırımların kont^şının kompozisyonuna dikkatle bakmak lazım. Bunlar İçinde * mesi, gelir dağılımmın bozulması olmuş. Oysa enflasvonun arttı mı Türklye'de? otomotiv endüstrisi malları, kimya endüstrisi mallan, petrole rol altına alınması herhalde enflasyonun bir takım Bakınoalan ot DURDAG 19Ş0 ve 1981 yıllarında bir yandan toplam reel dayalı endüstri ürünlerinin önemli pay aldığını görüyoruz. Yam duğu içın, bu sakıncalar giderılmek ıstendıği içın amaçlanmıştır.. yatıntnlar düşerken diğer yandan dış kaynak kuüanımı arttı. Bu dışalım girdi oranı yüksek olan mallann dışsatımı artmış. Bu SORU Slzce enflasyonun sakıncaları neler? durumda iç tasarrufun artmış olması olanaksız.. tür dışsatım artışlannm ülkeye net döviz katkısı daha smırlı DURDAĞ Enflasyonun arzu edilmeyen, sakıncalı yanlan SORU Bu sonuca na§ü vanyorsunuE? olacaktır. Bir de 1980'in ilk yarısımfcarşılaştırmayaesas almak gelir dağılımmı bozması ve kaynaklann dağılımını da, uzun vaDURDAG Bir kere tanımı gereği toplam tasarruflar topbizi yanıltabilir. Çünkü 19B0 yılı İlk yansı dışsatım bakımından deli gelışme potansıyelini olumsuz etkileyecek biçimde çarpıtmal&m yatınma eşit olmalıdır. Bu durumda toplam yatınmlardan son derecede kötü bir dönemdi. sı. Enflasyonun kontrolü, duşürıUmesi tek başına amaç olamaa, asıl amaç enflasyonun sonucu olan bu çarpıklıklan, bozukluklan düzeltmek olmalıdır. SORU Bu amaçlan göz önfinde tutarak enflasyonla mfloadelede izlenecek politikalar sizce neler olmalıydı, naeıl uygulaa* malıydıî DIİRDAÖ Doğru politikalan belirieyebilmek için önce enflasyonun nereden kaynaklandığma, nasıl beslendiğine bakmak gerek. Aşın talep ekonominın hangi kesimlerınde, meslek ve geHr gruplarrnda oluşuyor? Soruna bu şekılde yaklaşüırsa görülecektir kl aşırı talep Ucretli ve maaşlılar dışmdakl gruplardan kaynaklanıyor. öte yandan temel mal ve hizmetlerde üretim bazı darboğazlan açmakla hızla artırılabilir. Izlenmesı gereken politikalann başlıca hedefleri böylece belirlenmiş oluyor: Aşın talebi doğrudan kaynagmda kısmak ve temel mallann üretlmindeki darboğazlan gidermek. SORU Şlmdl bu hedeflere yönelmek İçin çeşltli alanlarda uygulanacak politikalar neler olmalıydı? örneğin flyat polltlkmsı? DURDAft Enflasyonun olumsuz etklleri galt fiyatlar genel düzeyinin yükselmesinden değil, göreli (nisbi) fiyatlarrn değişmeslnden kaynaklanıyor. Oysa Îstikrar Programı göreli flyatlan EKONOMİDE DİYALOG Mete Durdag kimdir ? Enflasyon, gelir ve kaynak dağılunını bozduğu için zararhdır. Bu iki amaca yönelecek politikalan geliştirmeden enflasyonu yavaşlatmayı amaçlamak kolay kolay savunulamaz. umursamaz görünüyor ve tüm ağırlığı fiyatlar genel düzeyindekl artışın yavaşlatılmasuıa venyor. önemli olan bu yavaşlamanın göreli fiyşt yapısında nasıl bir değişikliğin sonucunda meydana geldığidır. Faktor pıyasalannda sadece emeğm fiyatını denetlemekle enflasyonun gelir dağılımı üzerindeki olumsua etkilerı na6ü düzeltilecektir? Mal piyasalannda da göreli fıyat yapısına gereken önem verilmıyor... SORU Bu uygulama hangt sonuçlsra yol açıyor? DURDAG Temel girdi fiyatlarının hızla yukselmesi ve kâr marjlarınm denetlenmemesi sonucunda imalat sanayii bir çeşit yüksek maliyet yüksek fiyat duşük satış duşük kapasite ku> lanmu yüksek maliyet kısır döngüsüne girmış bulunuyor. Aynca geçmişin hatalı kaynak kullanımmın duzeltılmesi için de göreli fıyat yapısına önem vermelıyız. Örneğin diğer enerjı kaynaklannın fiyatlan petrolle blrlikte artınlmamalı, bu tür enerjinin üretimini ve kullanımını teşvik edicl bir fiyat politikası izlenmeli. SORU Bu ayarlanudan aerbest plyasa mekanlzması kendlliğinden sağlamaz mı? DURDAĞ Şımdi Türk ekonomısınde başlıca pıyasalann bellrgin özellıği bu pıyasalarda eksık rekabet şartlannın hakim olmasıdır. Dolayısıyla piyasalara düzeltici ve dengeleyici mıidahalelerde bulunrnak devletin önemli bir işlevi olmaktadır. Baü ülkelerınde de devlet bu islerl yerıne getirmekte, örneğin ABD'da devlet her on Amenkahdan birine yıyecek yardunı yapmaktadır. SORU Maliye politikalan nasıl olmalıydı sizce? DURDAG Uygulanan maliye politikası, sıkı para polıtikasıyla birlikte toplam talebin kontrol altına alınmasının temel aracı olmuştur. Ancak maliye polıtikalan belırlenirken mevcut kurumsal yapı ve ekonomik güçler karşısında en kolay uygulanabüır araç ve yontemler seçılmıştir. Sonuçta kamu yatmmları #%«£ Enflasyonu azdırmadan ekonominin canlanması için sektörel politikalara öncelik Verilmeli, para politikası daha selektif, maliye ve vergi politikası daha etkin kullanılmab. nın reel olarak dusurülmesi ve KİT ürünlerinin fiyatlanmn sık *ık artırılması istikrar programımn başlıca maliye politikalan olmuştur. Oysa enflasyon sorununa doğru teşhıs konsaydı ve yapısal yaklaşım benımsenseydi vergi polıtikasmın gerek talep kontrolunda gerekse kaynaklan ybnlendırmede başlıca araç olarak; kullanüması mümkün ve yararlı olurdu. Bunun için vergi sısteminın tum üretim kesımlennı ve gelir gruplarını etkın olarak vergıleyecek şekılde bir reforma tabı tutulması gerekırdi. Oysa son yapüan vergı değışiklıklerinde bu amaç gudulmemıştır. Bu yapılabilseydi kaynak mobüızasyonu artacağından kamu yatırımlannı kısmaya gerek kaünayacaktı. Hatta bu yoldan sağlanacak fonlarla özel üretunın desteklenmesi de duşünUlebilirdı. SORU Bir de çok sözü edilen para politikası var tabii.. DURDAG Burada da sıkı para politikasıyla toplam talebi sınırlamak ve bu sınırlamadan hangi kesimlerin ne derecede et> kılendiğıne pek aldırmamak yolunun seçıldığıni goruyoruz. Sonuçta ekonomıyi derin bir durgunluğa sokmadan enflasyonu yavaşlatmak bakunından önemli olan uretım kesımlerl, en once ve en şiddetli şekılde etkilenırken aşırı talebin asıl kaynagım oiuşturan kesımler en geç ve en az etlulendiler. Kanımca sıkı para politikası da sektörel bir yaklaşıma dayandırılmalı. Bunun için de öncelüüe şu hususlar saptanmalı: (1) Değışık koşullarda ıkraz edilebillr fonların büyüklüklerı, (2) Sektörel kredi gereksınmeleri, (3) Kalkınma hedefleri açısmdan her sektorde ne kadar ter % !^ ••'«i V Türk bankacılığmda pek çok alanda olduğu gibi hizmeti halka götürmenin de öncüsu Yapı Kredi'dir. Ve her Yapı Kredi şubesi bir yöredeki ekonomik canlılığm simgesidir. Çünkü Yapı Kredi,büyüyen iş ve tasarruf hacmiyle uzman bir bankanın hizmetlerine ihtiyaç duyan yörelerde şube açar. Rasgele değil, îşte Yapı Kredi'nin yeni şubeleri; Sivas'ta (578) Yeniçubuk Samsun'da (579) Vezirköprü (580) Sanayi Çarşısı (581)Ladik Amasya'da (582)Suluova (583)GümüşhacıkÖY Izmir'de (584) Petkim (585) Armutlu, (586) Kımk, Bursa'da (587) Yeşilyayla Dış kaynak kullanımını hızla azaltarak ve işçi dövizlerini dış borç ödemede kullanarak liranın gerçek değerini bulması sağlanırsa, dı§satım ve dışahm ikâmesi hızla artar. cihll krediye gereksinım olduğu ve bunlara ne düzeyde bir «taiz teşrlki» verilmesl gerektiğı... SORU Faiz politikası para politikasının çok önemli bir öğesl oluyor her halde? DURDAĞ Ben yüksek faız polıtikasmın yurtıçı tasarrullan artırmak için değil paradan kaçmayı onlemşk içın gereklı olduğu görüşündeyim. Bu nedenle dalıa baştan vadesız ve kısa vadeli mevduat yüksek faızle cazıp hale getırilmelıydı. Aynca bankalan etkın çalışmaya zorlamak ve kredi malıyetlerının uretim ve yatırımı olumsuz etkılemesını onlemek ıçm hukumetın kredi faizlerinl saptamasının, mevduat faızlermın ise bankaların aralanndakl rekabet içinde saptanmasının uygun olacağmı düşünuyorum, SORU Son olarak uygulanmakta olan dbviz kuru politlkasına ve bu alanda önerdiğiniz alternatife de dcğinebilir miyiz? DURDAG Istikrar Programı gerçekçi kur polıtıkasını vurguluyor. Oysa resmi döviz pıyasasmda dövız sunumu, ışçı dovızleri ve dış yardımlar, kredıler nedeniyle, dışsatımla kazamlan döviz miktannın üç katına varıyor. Bu nedenle bugunkü kur, doviz piyasasmı dengelese bıle ekono'mınin uretım ve tuketım yapısı tarafından belirlenecek gerçekçi kurun çok altındadır. Eenca dış yardım ve kredi kullanımını hızla azaltarak ve ışçı dovızını dış borç ödemesinde kullanarak dovızın serbest pıyasada geıçek değerini bulmasına olanak sağlanmah. Doğacak doviz sıkıntısı, uygun fiyat, maliye ve para polıtıkalarıyla desteklendığmde, ekonominin tüm dinamizmını harekete geçirerek dışsatım ve dışaüm ikamesi hızla artırılabilir kanısındayım. YAPI ve KREDİ BANKASI ^hizrrette anır ydfltur' Hayırlı olsun gelişen Türkiye'mizin.'gelişen yorelerine.