Katalog

ON CUMHURÎYET 9 EYLÜL 1980 "DOĞU AVRUPA'DA YÖNETICİLERLE MUHALIFLER TARİHSEL UZLAŞMA İÇİN BİRARAYA GELMELİ,, MACARİSTAN BAŞBAKANI OLARAK 1956 EKİMİNDE SOVYET BİRLİKLERİNİ ÜLKESİNE ÇAĞIRAN ANDRAS HEGEDÜS DOĞU AVRUPALI YÖNETİCİLER İÇİN MUHALIF ORGUTLERE İZİN VERMEKTEN BAŞKA ÇIKAR YOL BULUNMADIĞI KANISINDA. FORD MUSTANG ILE ÇARPIŞAN ARABALARI SINAVI GEÇEMEDI. BIR TOYOTA CELICA (SOLDA); JAPON acaristan'ın eski Başbakanlanndan Andras Hegedus Alman DER SPIEGEL dergısıne verdıgı uzun demeçte Dogu Avrupa ulketerınde muhalefet gruplannın aasıl etkınlık kazanabılecek'lerine ıhşkın göruşlenni açıklamış ve sosyalıst ulkelerde büyük sosyal çalkantılan engellemek ıçın muhalefet gruplannın örgutlenmesıne ızın verılmesi gerektıği goruşunü savunmuştur. Doğu Avrupa'da yönetıcilerle muhalefet gruplan arasında bir tür tarihsel» uzlaşma oneren Hegedus. 1956 ekımmde Sovyet müdahalesinı ısteyen Macar Başbakanıydı 26 ekim gunu bır Sovyet uçagıyla Moskova'ya kaçan ve orada Batı sosyoloıısmı ınceleyen Hegedus. 2 yıl sonıa ülkesıne donmuş ve Kadar donemjnin ilk yıllannda önemü görevlerde bulunmuştur. Sovyetleı Birhğinin 1968'de Çekoslovakya'ya askeri müdahalesi üzerine ağır bir eleştiri yazısı yazan Hegedus. partiden ihtar aJLmış, 1973'te revizyonizmle suçlanarak partiden ihraç edilmiştir. Bir zamanlar katı bir Stalinist olan Hegedüs'ün sosyalıst ulkelerde iktidarmuhalefet ilişkilennın nasıl olmasına Uişkin goruşleri Polonya'da ışçilerın sendikal haklar elde ettikleri şu günlerde guncelleşen sorunlara ışık tutmaktadırHEGEDÜS Doğu Avrupa ülkelerindeki reümlerın buyuk çalkantılart. yolaçmadan varlıklannı surdürebilmelen için tabandan gelen bazı demokratik orgutlenmelere yonetici kadronun izm vermesi gerekmektedir. Toplumda komünist partiden bağımsız ozerk gruplar orguüenmeli ve KP yönetıcüeri bu ABD'de otomobil güreşinde Japon arabaları yenik düstü I AMERİKA'DA OTOMOBİL' LERİN ÇARPIŞMAYA DİRENCİNI ÖLÇMEK İÇİN YAPILAN DENEMELERDE JAPON ARABALARI TESTLERİ GEÇEMEDİ.» u oyın başırıda Washington'da; ABD Ulaştırmo Bakanlığının «otomobıl vuruşturma» alanındo Amenkan yapısı Ford Mustang ıle Japon yapısı Toyota Celıca carpıştılar. Bu bır kaza değıldı. Kastı carpışmaydı. Amacı, otomobıllerın bır kazadakı dayanıklılık ve ıcındekılere sağladığı guven oranını olcmektı. Corpışma testl ıçın arobalarm içme maketler yerleştırılmıştı. Japon arabaları bu testte başarı gosterememıştır. Amenkan arabalarıyla Alman, Japon ve ötekl Ithal malı arabalar arasında yapılan catışma testlen kücük orabaların az benzın yakmaları nedenıyle Amenkan oto süruceleri tarafından rağbet görmelerıne karşın güvenlık acısından tercıh edılmeme eğılıml yaratabıleceğınl ortaya koymaktadır. Pahalı ve cok benzin yakan Amerikan arabalarıyla ucuz ve az benzin yakan Avrupa ya da Japon arobaları arasında fercih yapmak durumu önümüzdeki 10 yılın otomotiv sanayiinl etkileyecektir. B M MACARİSTAN'IN ESKİ BAŞBAKANLARINDAN ANDRAS HEGEDÜS «DER SPIEGEL» DERGİSİNİN MU HABIRLERINE GORUŞLERINl AÇIKLIYOR gruplann örgutlenmelerinl yalnızca sabırla karşılamakla yetınmemelı. hatta onların yasallaşmalanna ızın vermelıdır. Oiuşturulacak bu orgutler bugun sozkonusu ulkelerde ekonormk ve siyasal yasamı felce uğratan bürokratık yapıyı aşamalı olarak kıracak ve iktidar mekanızmasının gunün koşullanna uygun hale gelmesmi sağlayacak kamuoyu oluşturma görevinı ustlenmelidirler. SORU Yani sız gelecekte siyasal partilere dönüşecek. dolayısıyla bir muhalefeti oluşturacak ve ıktıdara oynayacak örgütlenmelerden söz edıyorsunuz... HEGEDÜS Hayır. Ben. sizin düşündüğünuzun aksıne çok partili sıstemin Doğu Avrupa'da uygulanmasına karşıyım Ba{ı Avrupa içın AvrupaJı komunıstlenn çok partili sistem ıçınde ıktıdara ulaşılması görüşlerine yurekten katılıyorum. Dogu Avrupa'daki tek partili sistem Batı Avrupa içın korkunç bır deneme olurdu. Ama aynı şekılde Doğu Avrupa ıçın de Batı'run çok partili sistemi korkunç bır deney olur Doğu Avrupa'da muhalefet, halk çoğunluğunu arkasma alsa bıle. yöneticiler çekilmek istemeyecektir ve bu da belki iç savasa dek uzanabılecek kansıklıklara yolaçar. SORU O halde sız. Komünist Parti'den bağımsız. ancak kendisi bir partiye dönüşmeyl amaçlamayan özerk örguUerden söz ediyorsunuz.... HEGEDÜS Evet çok partili dflz%n de . ğH çok örgütlü. gruplu bir duzenden söz ediyorum. Çünkü Doğu Avrupah yönetici kadrolar, kendilerine tanınan ayncalıklardan vaz» geçmek istemeyecekler ve bunu deneyenlere karşı acımasız davranışlarda bulunabiîeceklerdir SORU Bu koşullar altında rejlm muhalıfı örgütler nasıl kurulabüır ki? HEGEDUS Batı'da bazı şeyler yanlış anlaşılıyor. Orneğın Batı'da yaygın olan kanı, Doğu Avrupa ulkelennde toplum içinde ekonomik ve siyasal konularda açık tartışmaların yapılmadıgı ve bu tur tartışmalann ancak çok gızli olarak yurutüldüğudur. Ne var kı bu görüş yanlıştır Bızım toplumumuz hiç de ölü değıldır. Kamuoyunu dennden etkihyen pek çok tartışma olur Fabnka toplantılannda işçiler kendi çıkarlan uğruna yönetıcilerle ateşli pazarludar yapar. Grev hakkı olmadığı halde işgucü kaydırmalanyla baa haklar elde edıbr Aynca bazı Doğu Avrupa ülkelerinde yönetici kadro tarafından belli bir ölçüye dek hoşgörüyle karşılanan aydınlann •muhalefet örgütleri vardır Yöneticiler bu muhalefet hareketlerine pek de karşı değildirler. çünkü bu hareketleı bır yerde toplumdaki huzursuzluklann entıldiği bır subap görevi görmektedirler Ama muhalefete yalnızca tahamnıül etmek yeterlı deeildır Muhalefetın yasallaşmasına izin verılmesi de gereklıdir Bu orgut uyelen varm va da oburgun tutuklanabılecekleri korkusu ıçınde yaşamamalıdırlar. OZERK ÖRGÜTLER Bu arada ABD Ulaştırma Bakanlığı yeni yapılan kuçük Amenkan otomobıllerın! de testten geçırmıştir Daha az benzin tüketen Amenkan otomobıli Chevette ile Fıat Strada kücük tıp otomobiller arasında iyi puan alon arabalar olmuştur. Otomobıllerın 50 km. hızla gittıkleri sırada yaptıkları carpışma testı sonunda başarı testlni gecemeyen arabalar şunlar olmuştur: «Honda'nın Gıvıc ve Prelude tıplerı Toyota'nin Corolla ve Tercel tiplorı, Datsun 310 ve 200 SX. Mazda 626. Subaru GLF. Volksvrogen Rabbıt ve Audi 400. Güney Kore'nin diktatörü Çun, muhalefete savaş açtı üney Kore'de kendinl Devlet Başkanı seçtırmeyı başaran General Çun Du Wan, ıktıdann tum ıplerını kendi elınde toplayarak uıkenın tek adamı durumuna geldı Park hcyranı ve sertlık yanlısı olan Çun'un lıderlıĞmde Guney Kore'nin Park donemınden daha da katı dııüa uygulamalarına sahns olabileceğı belırtılıyor. Park Çung He«'nin öldürüldüğü ekim 1979'a dek Guney Kore ordusunda adı duyulmamış bır general olan Çun Du VVan'ın yıldızı. geçen aralıkta Savunma Guvenlığ1 Komutanlığının başkanhğına getırılmesıyle parlamaya başladı Bu orgutun başına getınldıkten sonra Park'ın oldurulmesıne katılma suçlamasıyla ordunun onde gelen 40 general ver olbayını tutuklatan Gsneral Cun, Kvvangıu olay larından yararlanarak sıvıl Devlet Başkanı Çoy Kyu Hahı kukla devlet başkanı durumuna getırdı Muhalefet lıderlerıne karşı da amansız bır takıbe gırısen General Cun. ulken n ond6 gelen polıtıkacılarını ardı ardına tutuklatırken. son aylarda çeşıtll suclardan tutuklananların sayısının 30 bını aştığı bel rtılıyorou. Bu arada Guney Kore'de demokrasıyı savunan 8 b:n burokrat da yolsuzluk suçlamasıyla gorevlerinden uzaklaştırıldı. Yetkılçri giderek sınırlanan slvli Devlet Başkanı Çoy Kyu Hah'ın 16 ağustos günu resmen ıstifasıyla. General Çun içın Devlet Başkanlığı yoiu yasa1 olarak da açılmış oldj ve nıtekım General Gun. geçen hafta ordudan Istıfa ederek kendını Devlet Başkanı sectırdı. Ancak General Çun. sıkıyönet>m yasalan uyarınca gecıci Devlet Başkanı sıfotını taşıyor. G GÜNEY KORE'NİN YENİ DEVLET BAŞKANI ÇUN'UN YÖNETİMİNDE PARK ÇUNG HEE DİKTASINA ÖRANLA DAHA KATI UYGULAMALARA SAHNE OLABİLECEĞİ BELİRTİLİYOR. ZORUNLULUK SORU Doğu Avrupalı Komünist Partilerin yönetıcilen muhalefetin gruplannın yasallasmalanna neden izın versınler? Hele bir zorunluluk sozkonusu değılken... HEGEDÜS Boyle bır zorunluluğun komunıst yöneticiler ıçın bugrün herzamankinden daha fazla var oldugu kanısındayım. Hatta vapacaklan başka bırşey kalmadığını bıle c>vi°vehıi'nm Benım savunduğum tez şu: Bugün Doğu Avnıpa ulkelennde bir yanda iktıdardakıler, dığer yanda da reıım muhaliflen buyuk bir tanhsel uzlaşma için biraraya pc}m=\ç 7n"nH'iar Yönefıclerin kendilerine karşı olan her harekeü tasfiyeden vazgeçmelen mu ılulenn de kendı orgütlerini kurmr':, ama a^n' /pm=nda politikanın geleneksel amaçlan olan iktidara oynama ve varolan yönetimin geçerhlıgım tartışma gibi konularda kendılennı sınırlamalan gerekir Örgutlenecek muhalıf gruplar bir sıyasal partiye donüşme amacından tumüyle vazgeçerek. tum güçlerini iktidar mekanızmasının çeşiüi kurumlannı denetlemeye yoneltmelidirler Yöneticiler için de muhalif örgütleri yasallaştırmaktan başka yol yok dedim Çünku tarihsel uzlaşmayı kabul etmezlerse karşılannda iki seçenek kalıyor. ya bir NeoStalinizm dönemi ki böyk bir donemi Doğu Avrupa'da bugun isteyecek tek bir yönetici bulunduğunu sanmıyorum ya da sistemın tümüyle çökmesme yolaçacak yoğun toplumsal çalkantılar. SORU Yonetım muhalefetin yasallaşmasına izin vermek zorunda diyorsunuz. Yasallaşma hakkını kazanan muhalefet, neden iktidar olmak hedefini bıryana itsin ve kendinl sımriasın? Kendini baştan smırlayan muhalefet, zaten etkisiz kalmaya mahkum değil midir? Bir muhalefet düşünün ki, her konuda konuşabilsin, ama hiç bir şeyi değiştiremesin. HEGEDÜS Bugün için başka çıkar yol yok gibi. Ama, Doğu Avrupalı yöneticilerin parti dışında bir muhalefet orgütünü yasallaştırmalan bile gözardı edilemeyecek önemli bir adımdır. Yöneticiler böylehkle ulke halkına kendi görü^lerini özgürce açıklama olanağını vermiş olacaklardır. Bunun sonucu olarak da kamuoyunun baskısını kendi üzerlennde surekli hissedeceklerdır. SORU Tabandan gelen bu baskı üst kadrolan etkilemekte nasıl etkın olabilir ki. HEGEDÜS Ben muhalıf orgutler derken, toplumda yeralan buyuk sosyal kesimlerın. yani işçiler. çıftçıler ya da aydınlann örgutlenmesını kastedıyorum Toplumda etkinliği olan bu güçler, ele alınmayan, tartışılması yasak sorunlara eğılebılırler ve onlann tartışümasıaı doğal hale getirebilirler Örneğin Macaristan'daki sosyologlar. çingenelertn ülkede ikinci sınıf yurttaş muamelesi görmeleri konusunu ele almışlar ve ısrarla bu konu üzerınde durmuşlardır. Ve bugün artık çingeneler konusu .tartışılması yasak bir konu olmaktan çıkmıştır. SORU Özetleyecek olursak siz Mao'nun «Yuz çiçek açsın, yuz fıkir gehşsin» sözünden yola çıkarak, tabanla tavan arasında, yani halkla yönetimdekiler arasında güçlü bir dıaloğun kurulmasını istiyorsunuz ve bu dialoğun akılcı bir poliitikayı da beraberinde getıreceği kanısındasınız Pekiyi Doğu Avrupa ülkelerinde yönetimdeki komünist partUeri. parti içinde reform yaparak daha akılcı bir politikaya yoneltmek daha kolay olmaz mı? HEGEDÜS ilk bakışta. bu tabii daha kolay görünüyor. Zaten sozkonusu ülkelerdeki komünist parülerin kendi içlerinde homo)en olduklan da soylenemez Ancak parti içindeki muhalifler bugün için sadece kendi güçlerine dayanarak seslerinı yükseltebilecek durumda değildirler Parti ıçi reformlar için de. partideki muhalıflerin dıştan destek görmeleri gerekir. yani özerk muhalif örgütler onlar içın de gerekmektedir. (Dış Haberler ServisV PARK'IN ÖLÜMÜNDEN SONRA HIZLA YÜKSELEN GENERAL ÇUN'UN 30 BİN KİŞİYİ TUTUKLATTIĞI VE 8BİNBÜROKRATIGÖREV REVLERİNDEN UZAKLAŞTIRDIĞI BELİRTİLİYOR. sı Icln elinden gelenl yapaoağmın da (puçlonnı verıyorau. General Çun, Güney Kore'ds «siyasal kutuplaşmaların sona erdirilmesi içın 'yeni bir kuşağın polıtıkaya atılmasının sağlanması gerektığıni» söylerKen, bu ülkenin önde gelen polıtıkacılarından muhalefet lıderi Kım Dae Jung, Kim Young Sam ve ıktidar yan lısı partlnin başkanı ve eski Başbakan Kim J GÜNEY KORE DEVLET BAŞKANI GENERAL ÇUN DU W A N Devlet Başkanı oluşunun hemen ardından bir konuşma yapan Çun. gelecek yıl ıçınde seçımlerın yapıiacağını açıklarken. bu seçimlerın kendı ıktıdarmı 7 yıl sureyle yasallaştırma SEÇIM VAAD) Jong Pıl'in gelecek seçlmlere katılmalarını engellemsye kararlı olduğunu da belırtıyordu. Zaten bu uc polıtıkacı da sudan gerekcelerie tutuklanmış bulunuyorlar. Bu arada Güney Kore ıls yururlukte olan savunma aniaşması gereğı bu ulkede 40 bın kışılık askeri bıriığı bulunan ABD'nın, Devlet Başkanı Çun'un polıtıkasmdan hoşrtut olmadı ğı ve kısa süre içinde her dileyenin katıiablleceğı gene! seçımler n yapıiması ıcın Çun'a baskı yapt ğı belırtılıyor. Ancok ABD'nın bu uyarılarını hıç dıkkate almayan Devlet Başkanı Çun, ga'ecek yıl yaD.lacak seçımlerde kendısinın 7 yıllık ıktıdarmı gorantıJemektd ısrarlı gorunüyor. (Dış Haberier Servisl) "Times,, gazetesi kapanma tehlikesi ile karşı karşıya uruluşundan bu yana ilk kez muhabırlerinın greve gıttiği Ingiltere'nin unlü «Times» gazetesinin kapanma tehlikesi ile karşı karşıya oldu ğu bıldınlmektedir. 1785 yılında kurulan Times gazete sindekı grevın suıırsız bir süre ıçin uygulandığı belirtilmektedir Son olarak işverenle işçi temsılcileri arasmdaki göruşmeler 11 saatten fazla sürmesine karşılık anlaşmazlıkla sonuçlanmıştır. Grev kararı 54'e karşı 117 oyla alınmıştır % 21'LİK ZAM İSTEĞİ Times gazetesinin muhabirlerınin greve başlamalanna işverenin % 21.2'lık ücret zammı isteklerinı reddetmesı neden olmuştur Işveren kuruluşun mali durumunun % 18'lik bır zam K dan fazlasını elvennedığini sendikaya iletmiş ve 1980 yüında kuruluşun 10 mılyon sterlin zarar edebıleceğıni belırtmiştir. Bu arada Times işvereni her üyesıne bir mektup gondererek. hafta da 600 bin sterlıne malolan grevin uzaması halinde ısyerının kapanacağını duyurmuştur. Diğer yandan işverenin, gazetecilenn kontratlarını kendılennin sona erdırmesı durumunda, ış tazminatlannın verilmemesi içın yasal yolla rı incelediği belirtilmektedir. Öte yandan ülkenin en önemli ga zeteciler sendikası NUJ temsilcilennden bıri yaptığı bir açıklamada, «Gazetenın kapanması en son isteğimizdır» demiştır. Temsılcı. işverenin. gazeteyi kapatma tehdıdinde bulunduğunu yönetimin şantaj yaptığım vurgulamış. tır. Times grubunun bır sözcusü de verdiği demeçte, matbaa işçılerine ve remezken. gazetecılere ucret artışı sağ lamayı istemediklermi söylemiştır. Yönetimin ise sendıka içindeki bö lünmeden yararlanmaya çahştığı haber verilmektedır Grevin uygulanıp uygulanmaması içın yapılan oylama azın lığın greve karşı olduğunu ortaya koy muş, ancak 280 kişi olan sendika üyelerinın yaklaşık üçte bıri. 109 üye, oylamada çekimser kalmışlardır Gözlemciler, işverenin şimdilerde. bu 109 çekimser oyu kendi lehine çevirme ça bası içinde olduğunu öne sürmektedirler. Federal Almanya enerji tüketimini azaîtıyor AMBURG, (ANKADP^) 1974 >ıündan ben hızla yukselmekte c~ an petrol fıyatlarının, federal Almanya da ilk kez bu yıl sonuç vermeye başladığı ve ulkenın enerjı kullanımuu duşurmeyı başardıgı bildinlmektedir. Federal Sanayı Birhği tarafından yapılan açıklamada, bu yılın ilk yarısındakı enerji tuketiminin, geçen yılın eş donemıne kıyasla yüzde 2 9 oranında genlediği belirtilmiş. Açıklamada. aynı sure içinde Federal Alman ekonomisinde yüzde üç oranmda bir büyüme kaydedılmış olmasına karşın, enenı tuketımındekı bu azalış yüzdesının. ilk bakışta görundüğunden Çok daha önemli olduğu kavdedilmıştir. Federal Sanayi Birliği tarafından yayınlanan raporda, gerileyen enerji tüketîmi içinde en büyük düşuşü petrol tuketiminin gosterdiğı, 1979'un ilk yansı ıçınde 103 9 mılyon ton taşkomuru enerjısıne eşıt mıktarda petrol tüketen Federal Almanya, bu yıl aynı süre içinde bu tuketımi yuzde 8 orarunda azaltarak 95 5 milyon tona mdırmeyi ba^armıştır. Bu durumda tüm enerji kaynakları arasmda Federal Almanya'da petrol tuketiminin payı, zamlar dalgasının he nüz başlamadığı 1973 yılının ilk.yansında yuzde 55 iken. bu yü bu oran yuzde 47.5'e duşmuştür. Aynı sure için de taşkömürunun eneıji uretimındeki payı yüzde 3 6, nükleer enerjinin payı ise yuzde 3.9 oranmda artmış. doğal gaz ve lınyit kömurünün payları ise sabit kalmıştır. Federal Almanya'daki enerji tuketiminin azalmasına, sağlanan eneninin daha uzun süre korunması içm alınan önlemlenn imkân tanıdığı. ucuz ve alternatif enerji kaynaklarının kullanımı projelerinin henüz sonuç verme aşamasından uzak oldugu raporda kaydpdilmiştır. Bu arada. Federal Almanya'nm enerji uretimınde petrolun tamamıyle saf dışı bırakılabilmesi içın 2 0 yılıOO na kadar en az 500 milyar mark tutannda harcama yapılmasmın gerektiği uzmönlarca belirtiîmektedir. H