Katalog

ON CUMHURİYET 11 MAYIS 1980 ran olaylan vo kaydettlğl gelişmeler doğışık değerlendırmelere konu oluyor. Tıpk| korlerın, gozlerıyle göntneden, sodece sllerıvie yokladtklorı fılı değıştk bıçımde tonımlamaları gıbı. Hels arcrya bır de duygusallık, çtkar ya da önyargı etkenleri gırınce... İç ve dış bosın, radyo vo TV haberiennden çıkarabılecegımız sonuçlara doyanarok, klâsık anlamda bır makale yazmak değıl bır tesbıt ve değerlendlrme yapmak istıyoruz bu incelememızde «Kara Cuma»nın ertesınde, yânı 8 Eylul 1973 gunü. Tahranda gosterı yapan halkın üzerıne Şah' ın askerlerının ateş açması lle İron, eylemli olarak anarşı donemın© gırmıştir. Süper devlet olmak itıbariyte politlkasını ve strateıısmı «Global» boyutlarda saptayıp yürutmek durumunda olan ve bu nedenle de dunyanın her neresınde olursa olsun, «her tarakta bâ zı» bulunan Bırleşık Amerıka, dune kadar, «boş durrraz ama ış de yapmaz» turden blr kuruluş durumundakı CENTO İttıfakı ve ıkılı «Dolaylı Saldırı Anlaşması» ıle ortaklığı ve bağlılığı ofan İran'dakı gelısmeierı yakından ve ılgı ıle ızlemek tedır Rehmeler sorunu ve yaklaşan Boşkanlık seçımı bu ılgıyı daha da artırmıştır. A B Devletlerınm cıkorları söz konusu olduflunda, meşru gayrı meşru, ahlaki gayrı ahlâkı, acıktan ustu kapalı yapmıyocağı, yapamıyacağ> şey olmayan unlu CIA orgutunun: ~ Şahın gucunu, İron Gızlı Haberalma örgütü SAVAK'ın gücünu ve, Tahnke ve etkılenmeye son derece elverışlı eskı deyiml ıle serıül infıâl iran toplumunun, HUMEYNI'nın kışılığınde sımgeleşen Şah aleyhtarı duygularındakı gucü değerlendırmede açıkca yanılgıya duştuğu bır gerçektır. Nıtekım Ordunun halka o*eş açması olayından yaklaşık bır ay once CIA'rrn, Başkan CARTER'e verdığı raporda «İran da bır ıhtılâl durumu, hattâ bır ıhtılâl oncesı durum soz konusu değıldır'» demesıyle Beyaz Sarayın ıçıne duştuğu yanılgı, genellıkle Istıhbarat kıymetl'îndırrpelerı CIA'dan daha gerçe<çı olduğu bıl'nen Pentagon'un «Sah en azından daha 10 yıl talıt nı koruvabılır'» goruşu ıle ortaya cıkması sonucu, deyım yerınde ıse «kazıyeı murı keme» hâlıne gelmıştır. ÎRAN OLAYLARIN1N DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ | NE DERECEDE ENDÎŞE VERÎCÎ OLURLARSA OLSUNLAR İRAN VE AFGANISTAN OLAYLARI SÜPER DEVLETLER ARASINDA GENEI BIR ŞAVAŞ TOHUMUNU TAŞIR GÖRÜNMÜYOR. Celil GÜRKAN (EMEKLİ GENERAL) Humeyni hareketinin niteiiği ırleşık Amerıka, bır yandan Şahı tuttuğunu ve destekledığını ıfade ederfcen öte yandan da, Sovyetlenn, Asyadokı topraklarında yaşayan Müsluman halk arosında huzursuzluk yaratmak bakımından HUMEYNI hareketın n ınfıradçı ısiâmıyet kartını oyrvayabıleceğı umuduna kapılmıstır. Ama bunda yanılmış vo yanıldığını da gec anlamıstır. Ayrıca HUMEYNİ'nm ve temsıl ettığı hareketın antl efnperyalıst, antı sıyonıst ve antı komunıst nıtelığıntn teshısınde de Bırleşık Amerıka yonetımınln buyOk takdır yanlışlıklanna duştuğu ve ortada sadece bır ıslâmı devlet kurma cabasının söz konusu <rfduğunu sandığı bır gerçektır. B Banşçı özü çözüm IÇffl ABD'nin tek şansı Benisadr AET'nin îran'a ekonomik müeyyide uygulama karanna vardıkları gün; Sovyetler Birliği, arkasından da Çekoslovakya, Bulgarıstan ve Doğu Almanya Iranla ekonomik protokoller imzaladılar. Moskova Olımpıyatlarına katılmama, tahıl ihracatını kesme; Sovyetler'ı Afganistan'da yıllardan beri arzuladıklan ve son askeri müdahâle ile elde ettıkleri «durum üstünlüğü»nü terketmeye sevkedecek cid diyette ve ağırlıkta müeyyideler değildir. Amerıkan donanmasının aracılığı ıle de, zaten sayıca sınırlı İran lımanlannı ablukaya almasının, beraberınde getıreceğı tehlıkenın farkında gorunuyorlar ve bu gerçegı HUMEYNI'ye, BEHESTI'ye anlatma cabasında bulunuyorlar. O halde Beyaz Saray, en azından, «Rehıneler» konusunda nıhai karar verecek Parlamentonun ikıncı ravund secım lerınden BENISADR'ın zaferle çıkmasını ıçtenlıkle temennı eden ve gırışımlerını bu yolda odaklaştıran bır davranış ıcınde olmalıdır Yanı, Amerıkalılara karşı bır zafer kazandıgını soyleyıp Rehıneler hakkında olumlu karar ıstıhsol etme olanağını BENİSADR a saglıyacak bır «Compromıs»'de bulunmalıdır Bır!esıK Amerıka Yalnız burada bır onemlı noktaya dıkkatı ceKmekte yarar gorüruz: İkıncı ravund secımler sonunda, uyelerı tamamlanıp calışmaya baslaması gereksn Iran Parlamentosunun, ılk ele alıp karara baglıyacağı sorunun «50 Amerıkalı rehıne» olacag'nı kesınlıkle ıddıa etmeye olanak yoktur Zıra Batı sınırlarına yakın bolgelsrdekı cesıtlı etnık grupların (Kurtlerın, Arapların) isteklsrı, Unıversıtelerdekı kanlı oğrencı catışmaları, cokme aşamasına gelmış ekonomik duzen . vb her hâlde İran Parlamentosunun gozonunde 50 Amerıkalı rehınenın ozgurluğunden daha fazla onem taşıycn sorunlardır. CUMHURBAŞKANI BENİSADR Rehıneler konu sunda uzlaşma eğılımındekı grubun başını çekıyor. AYETULLAH MUHAMMED BEHEŞTİ Şıddetlı Amerıkan aıeyhtarı, bağnaz bır Ayetullah. Genelde İran olaylan, ozelde de Rehlnefef konusundo Bırleşık Amerıkanın, eskı deyiml II» «zevahırı (dış gorunuşu)»de kurtaramamış olduğu açıkca goruluyor Belkı 50 vatandaşının can guvenlığı uzerınde ısrarla durarak ınsan hayatına karşı duydukları ılgı yonünden puvan kazandırmıştır ama en krıtık donemde sadık (') dostu ve muttefıkı Şah'ı, desteğınden mahrum bırakıvermekle de Petrol krallarının guven ve saygısını yıtırmıştır! Yaptırımların etkili olması ırleşık Amerıkanın ve NATO, AET ortoklorının Iran'a karşı uyguiamaya hazırlandıkları ekonomik yaptırımların, beklenen olcude etkın olacağı tartışma goturur bır husustur Soz konusu mueyyıdelerın uyguiamaya başlanması ıle İran yonetıcılerının hemen dıze geteceklerinı sanmak utopya (ham hayâDdır. Elbet boyla bır onlem uygulamasını boşa çıkaracak karşı onlemlerı de İran yonetıcıleri alacak ve bu hususta başta Sovyetler Bırlığı ve Sosyalıst ulkeler olmak uzere bır cok ulkeden yardım goreceklerdır Nıtekım daha şımdıden, Şahın duşusunden bu yana, Moskova Tahran demıryolu ulaşıma acılmış bulunuyor: Hazer denızl kıyısında Sovyet İran sınırındakı ASTARA ken tınde Sovyetler buyuk caplı kara naklıyat komp leksı ınşasına geçmışlerdır; Sovyetler Bırlığınden petrol almayan tek Blok devletı Romanya, Japonyanın bıle pohalı bulup reddettığl İran petrolunıı 35 dolardan satınalmaya karar vermıştır, nıhayet. AET'lı 9'ların yukarıda sozünu ettıâımız ekonomik mueyyıde uygulama kararına vardıkları gün Sovyetler Bırlığı, arkasından da Cekoslovakya, Bulganstan ve Doğu Almanya iranla, ekonomik protokoller ımzalamışlar ve böy lelıkle Bırleşık Amerıkanın ve ortaklarının ekonomik boykotunu tesırsız kılmanın ılk önlemlerınl almışlardır. duyarlıdır ve bu olaydan ulusal gururunun kırılmış olduğunu hıssetmektedır! B NATO'da tereddütler atı âlemının lıderı gecınen Bırleşlk Amerıkanın bu «svvıng (sarkaç/ rakkas)» hareketı ıster ıstemez otekı ulkelerde oldugu kadar NATO'lu muttefıklennde de tereddutlsr yaratmıştır. Oysa kı, kanımızca ABD, şayed Avrupa'yı bır hedef doğrultusunda bır ortak dâvâ uzerınde bırleştırmek ıstıyor ıse bu, şımdı yaptığı gıbı «50 Amerıkalı rehıne» sorununda «İran Islam Cumhurıyetı»'ne karşı değıl, «Afganıstanın askerı ışgâlı» sorununda «Sovyetler Bırlığı»ne karşı olmalı ıdı. Çunku tehdıt Iran'dan değıl, Sovyetler Bırlığınden gelmekted.r. Bunu soylerken, ABD'nın Avrupalı ortaklarının, Sovyetler Bırlığı aleyhıne mueyyıde uygulamaktan ıse Iran'a karşı mueyyıde uygulamayı tercıh edeceklerını ve bunun doğal nedenlerınl bılmıyor değılız Ama İran'dakı solun sadece 50 Amerıkan vatandaşının ozgurluğu sorunudur! oysakı Afganıstanda mılyonlarca ınsanın yazgısı soz konusu olmaktadır ve her ıkısı arasında bır kıyaslama yapmak bıle gulunc olur. Hele Sovyetlerın, Kâbıl'e karşı gırıştıklerı operasyonun polıtık ve strateıık kapsamı duşunulur ıse.. Sadece ekonomık mueyyıdelerle HUMEYNI" nın bellı bır cızgıye getırılemıyeceğı de oloyların gelışmesıyle ortaya cıkmış bır gerçektır. Koldı kl. gozden kacırılmaması gereken onemlı bır nokta olarak ta HUMEYNI'nın, Rehınelerın serbest bırakılıp bırakılmaması sorununu, kıvrak bır «fars oyunu» ıle, ikıncı etap secımlerden sonra toplanacak Meclıse bıraktığı ve bu kararında/ı kolay koloy dönmeyeceğı olgusu ortada durmaktadır. Hatalar birbirini izliyor B H al boyle clunca, askerl sevk ve ıdare san atının «Yıgınağın başında yapılan bır hata, savaşın sonuna kadar gıderılemez» kuralı, tum ağırlığı ıle Beyaz Saray kararları uzerınde etkısını htssettırme/e başlamış ve oylece surup gıtmıştır Orneklerı de açıkc^ ortadadır Tahran dakı Amerıkan Sefaretı Iranlı mılıtan gencier taratındon 4 Kasım 1979 da ışgal ve Sefaret gorevlılerı tutsak edılmıştır Bır başKa deyımle «Amerıkalı rehıneler» sorunu Beyaz Sarayın gundemlne 4 Kasım 1979'da gırmıştir Ote yandan, uluslararası sorun'arda, yaratacakları olay ya da emrı vakılerın ZAMANLAMA (Tımıng)' sında ustad olan Sovyetlenn Afganıstana karşı gırıştıklerı askerı ışgâl hareketı Aralık 1979 sortlarında başlomıştır. CARTER yönetımı, bırbırınl ızleyen bu ıkı gelışme karşısında, onem acısından kesın teşhıs koymakta mutereddıt kalmıştır. Oncelerı ağırlık Afganıstan olayları üzerındedır. Sovyetler Bıriığıne tahıl ıhracatını durdurmadan tutunuz da Moskova Olımpıyadlarını boykot etmeye değın değışık onlemlerle Afganıstan olayına karşı çıkan Bırleşık Amerıka, «Dünya barışı,.. ınsan hakları. ozgurluk. detant. müsluman bır ülkeye karşı ılk kez vakı olan müdahâle » gıbl savlar ve sloganlarla dunya ulkelennl Moskova'ya karşı ortak gırişıme cağırmış, bunda somut bır sonuç almadan bu kez tüm dıkkatini «Rehıneler»e cevırmış, Lahey Adalet Dlvanındon. Blrleşmlş Mllletler Guvenlık Konseyınden ve ceşıtlı uluslararası kurutuşlar (NATO, AET...) dan iran aleyhınde ekonomık ve polıtık yaptırım (mueyyıde) uygulanması karorı çıkarma çabasına gırmıştir. Cunku CARTER bılıyordu kı, Afganıstan hakkında hıç bır şe/ bılmeyen, belkı de bılmeye gerek gormeyen Amerıkan halkı, Başkanlık seçımı arefesınde. Tahrandakı rehınelerın tutsoklığı karşısında son dereco ABD girişimleri basarısız sil ettığl nısbeten ılımlı ve uzloşmaya eğllimli grubun durıımunu dolaylı yotdan guclendırecek hareketler doğrultusunda duzsnlemelıdır Sorunun barışcı yoldan cozumlenmesınde denılebılır k' BENİSADR, Bırleşık Amerıkanın tek şansıdır1. Çok oncelerı, Amerıkan Sefcretı mensuplarının mılıtan müsluman ogrencıler tarafından rehın tutulmasını uluslararası hukukun hoşgorulemıyecek bır ıhlâlı olarak tanımlayan bır BENİSADR, ne çare kı Iran'da egemen olan hava ve koşullar ıçınde bu goruşunu uyguiamaya gecırememıştır Cunku karşısında bır HUMEYNI vardır, Meclıs seçım lerının ılk ravundunda, kendı grubunu yenılgıye uğratan şıddetlı Amerıkan aleyhtan bağnaz bır AvetuUah Muhammed BEHESTI vardır BENİSADR başta olmak uzere İran ın laık eğılımlı lıderlerı, Bırleşık Amerıkanın, etrafına toplayabıleceğı Batılı'larla bırlıkte Iran'a karşı bır cephe oluş turup ekonomik ve polıtık baskı/a gecmesının ve R Hür dünya liderliğinin koşulu Eğer Bırleşık Amerıka, hür dünya lıderıne yaraşır bır dıploması ınoelıgı ve ongorurlüluğu gostermek ıstıyorsa, davranışını, 24/25 Nısan 1980 gecesl, hıc blr partonerıne haber vermeden gırıştı gı ve, dunya kamu oyunda tasvıp gormek şöyle dursun, hazın bır fıyasko ıle sonuçlanan «Kurtarma operasyonu» gıbı tahrık edıcı şıddet hareketterl yerine, İran Devlet Başkanı BENlSADR'ın tem ehınelerın serbest b.rakılmaları doğrultusunda CARTER yor>3tımının şımdıye kodar yaptığı gırışımler, tartışma goturmez şekılde basarısız olmuştur Oysa kı bu başarısızlıklorı onceden gormek ve kestırmek zor da değıldı. Aynı başarısızlıkların, sıyasi ve ekonomik mueyyıdeterın uygulanmasında da tökrarlanabıleceğınden cıddı şekılde endışe edılebılır. Zamanlama (Tımıng) konusunda Bırleşik Amerikanın musbet ve mucerrep olan yerine çöre otaletı (hareketsızlığı) ya do acelecılığı todsız sonuclara yol açabıhr Şaygd Bırleşık Amerıka, Tahran Sefaretındekı dıplomatların rehıne olarak tutuklan malarını h,c bır şekılde kabul edemıyeceğını, o b yın vukuundan en gec bır ıkı hafta sonra kesın kes ıfâde etrrvs olsaydı olayların gelışmesı daha değ'Ş,k olabılırdı Bu kararlılığın aylarca sonra gosterllrresı kamu oyunda Bırleşık Amerıkanın, olaya goz yumabıleceğı ızlenımını yoratmış ve muteakıp gırışımlen busbutun zorlaştırmıştır. Uyumlu hareket B irleşık Amerıkanın, Rehlneler sorununda kendısıne yardımcı olmaya çağırdığı par tonerleri (NATO. AET.. gıbı) ıle ortaklaşa hareket konusunda uyumlu eylem (concerted actıons) fıkrlne pek taraftar olmadığı da anlaşılmış bulunuyor Örneğın, AET uyeleri (yanı dckuzlar). son kararları ile 17 moyıs 1980'e kadar bekleme. gene blr sonuç alınamaz Ise, gıdo ve Ilâc dışında İran'a karşı genış çaplı ekonomik ombargo uygulama yolunu seçmışlerdır Bır bakıma BM Guvenlik Konseyinln, Sovyet vetosu ıle yururluğe konulamayan 13 ocak karar tasarısı doğrultusunda uygun bır davranış Bu karar ıle AET, Iran'a karşı tedrıcı mukabelede bulunmok ısteğını sergılerrıştır NATO Strateıık Konseptınde «Esnek mukabele (Flexıble response)» ve «Escalatıons fıkrının vaftlz babası Amerıka ıse, her nedense rehıneler olayında AET ortaklarının ekonomik ve polıtık alanda «Esnek mukabele» ve «Escalatıon» goruşünu benımsememış ve unlu «Kurtarma operasyonu»nu uyguiamaya koymuştur. 18 M esleğe sovcı olarak girdl. Ağır ceza savcısı, infaz savcısı olmak demek. hapıslerle kaynaşmak demektır. Hele ınsan bır de mesleğını sevıyorsa, mesleğının elmdekı malzeme hapısanecilıktır. Hapısanedekılere, kaderın oyununa uğramış masum ınsaniar olarak bakıyor, onların bır an once topluma iyı Insanlar olarak katılmaları ıcın çalışıyordu. ilk şohretıne mahpuslar yuzunden kavuştu. 1938'de Erzıncan depremı olmuş, bınlerce kışi olmuş, bınlerce ev yıkılmıştı Yıkım altından sağ kalmış kımseler! çıkarmak gerekıyordu. O olum kalım, o kargaşa, o toz duman ıçınde kımı bulacaktı da ınsanların yardımına koşacaktı' Aklına hapısane. hapısanedekı ınsanlar geldı. Doğru oraya kostu, her yan yıkıldığı halde salaş hapısane bınası olduğu gıbı duruyordu, ıcındekı hapısler de... Kapıyı açtırdı, hapısleri cıkardı. Onları rneydana topladı ve onlara ınsancıl bır soylev verdı. «Ulke bır felakete uğramıştı. Erzmcan'da bınlerce can yıtırılmıştı. Evler yıkılmıs, yangınlar çıkmıştı. Sımdı ınsanları kurtarmanın, yıkım altında kalmış canların çıkarılmasın.n. yangınların söndürulmesının sırasıydı Bana yardım edıp, bunları ancak sız yapabılırsınız.» lclerınde ıdamlıklar da bulunan hapısler Scvcı'nın gozlerıne baktılar. ona ınanmışlardı «riav hay, yaparız' » dedıler. Hapıslerle bırlık olup bırçok canı kurtardılar. bırcok yangını sondurduler O donemın Cumhurbaşkanı Ismet Paşa deprem yerine gelmıştı Genc savcının canla başla calışarak, yangınlan sondurup, bınlerce canı kurtarmasını oğunçle karşıladı. Yanın dakılere savcının «takdır» edılmesını buyurdu Boylece. devlet hızmetınde ılk tokdırnamesını almıştı Kentte valı yoktu, valı vekıllıgı yapması da buyuruldu Her şey olup bıttıkten sonra hapıslerın, kurtarma sırasında, bazı değerlı eşyaiarı caldığı soyiendı. Tumen komutanı'nın gozetımınde hapıslerın ustu arandı, tek değerlı eşya bıle cıkmadı. <Bır de ötekı görevlılen arayaiım » dedı. Otekılerı aradılar. Coğunun üstunden altın, gümuş, pırlanta bır çok değerlı eşya çıktı. «Benım cocuklarım çalmaz » dedı. dalet Bakanı Şınası Devnm, hapısaneler hakkında bır rapor Istemıştı. Verdığı raporda, Erzıncan'a yapılacak olan modern cezaevının Kayserı'ye yapılmasını önerdl. Eğer Kayserl'ye yapılırsa yurdun ortasına kurulmuş olur, bütun lller bundan yararlanırdı, Osküdar Savcısı iken Toptaşı Cezaevlnın yapılmasırKi önayak olmuştu. Toptaşı, bır tütün deposu bır mezbelıktl. buraları temıziettl. güzel bir cezaevl yaptı. Esat Adıl Savcı olarak İsmet Paşa'nın takdirini kazanan Akçal yaptırdığı hapisanelerde daha sonra kendisi de yattı • İZZET AKÇAL 1950'DE DP'DEN RİZE MİLLETVEKİLI SEÇİLDİ. BÎRÇOK KOMİSYONLARDA CALIŞTI. BİRÇOK YASANIN ÇIKARILMASIN DA EMEĞİ GEÇTİ; MEN DERES KABİNELERİNDE BAKANLIK YAPTI. SONTJNDA YASSIADA'YA DÜŞENLER ARASINDA YER ALDI. Raftaki Demokrasl Mehmed KEMAL «Ondan önce'» «Memurdum, hukukçuydum » «Aılenızde polıtıka ıle ılgılenen oldu m u ' ı tAılemde polıtıkacı yoktur Yalnız ana tarafından Kazanlıvm Onun aılesınden polıtıka lle uğraşanlar olmuş Babo tarafından pek yok» 1930'da o zamanlar uç yıllık olan Ankara Hukuk Mektebı'nı bıtırmıştı Bu okulda sonradan DP'nın yonetıcı çekırdeğını oluşturan bır cok kışı de vardı Prof Cemıl Bılseı, iyı bır oğrencı olan Akçal'ı Harvvard Umversıtesıne gondermek ıstemısse de, evlı o.duğu. coluk çocuğa karıştığı ıçm bunu kabul etmemlştır. Kendıne adlıye mesleğını seçmış Bundan otüru de yaşamı savcılık olmuştur. Bır ınsanın alınyazısı da mesleğıne uygun oluyor Hapısaneler vardır, hapısanelere konulan mahkumlarla ılgılenmek vardır Guıerek, «Bır çok napisane yaptırdım Erzmcan'da, Kayserı'de, Imralı'da » Kım derdı kl bu yaptırdığı hapısanelerde yıllar sonra kendısı yatacaktır 1 ' erbest Fırka'nın kuruluş yıllarında Eğın'de savcıdır. Secımlerde kavga cıkıyor. Kavgayı adıl olculerle önlemeye calışıyor. Fakat zamanın ıktıdan (CHP). cPolıtıkaya karıştığı ıcın» bır sure savcılıktan alıyor. Sonradan Başbakanlığa gelecek olan $ukrü Saraçoğlu, o tarıhte Adlıye Bakanıdır. Kendısı ıle ılgılenıyorsa da elınden bır şey gelmıyor. Saraçoğlu, gençlığınde Bafa Golü sahıbı Hüseyın Beyın katıbıdır. O zamanlar aralarında bır tartışma gecıyor «Hapısanelerın çoğunun yapımında katkım oldu. Nereden bılecektım kı, bır gun ıçınde ben de yatacağım» dedı. Gozlerı hafıf nemlenmıştı. Anlatmasını surdurau. «Yassıada'dan clıp ellerımız kelepçelı İmralı'ya goturduler» tldamhk mıydınız sız d e ' ı tEvet Hepımızı bır yere kapattılar. En sona ben kalmıştım Benı, benım yaptırdığım hucrelerın bırıne koydular. O zaman, bızım dışımızda, bızım kaderımızi duzenleyen bır kuvvet var, dıye duşundum » tSonra'» tEmır geldı, ıdamdan kurtulmuştuk. Kayserı Hapısanesıne gonderıldık Bu hapısanenın modern bır cezaevı olmasına katkım olmuştu. Orada da arkadaşlarla bırlıkte yattık.» cAnlıyorum » «Sonra her bırımızı bır cezaevıne gonderdıler.» «Kaysen'den mı'» «Evet.» «Nereye?» tToptaşı'na... Oranın da cezaevf olmasını ben sağlamıştım » Yuzune baktım, gözlerınl kaçırdı, dolu dolu olmuştu. Yarın: Savcı Akcal ve mohkum Nazım Hikmet Afganıstan daha önemli kmci Dünya savaşındon bu yana, Afganıstan'daki askerı işgal gırışımı ile en cıddı ve o kadar da sert orneğını sergıleyen Sovyet genışleme hareketı yanında, Tahran'dakı Amerıkan Sefaretı mensuplarının tutsak edılrrelerının ikıncı derecede kaldığını Beyoz Saray yonetıcılerınin de bıldıklerını ve kabul ettıklerını urnuyoruz. Dünya harıtasına kısaca bır gozatrrak, Afganıstan'ı fıılen kendı ulkesıne katmakla Sovyetler Bırlığı'nın. etrafındakı antımarksıst ve antı Sovyet devletler çembermın (yani Japonya, Guney Kore Mıllıyetçı C n , Pakıstan, İran, Turkıye ve Botı Avrupa) ılk halkasını koparacak bır duruma geldığmı acıkça gormeye yeteceğı kanısındayız Zıra, Afgonıstan'dan ıtıbaren Pakıstan ya da Guneydoğu İran uzerınden yapılacak fazla değıl 500 kılometrehk bır askeri hamle, soz konusu çemberın kırılmasına yol açar ve Sovyetler Bırlığını, Umman denızıne ve zengın petrol sahalarının bulunduğu Basra Korfezının gınş kapısının yakınlarına, bır başka devımle Kızılorduyu dunya petrol tıcaretnm yaklasık % 60'ının aktığı Umman denızı ılık sularını ve Hurmuz Boğazını koiaylıkla ve rahatça vuracak bır mesafeye yaklaştırmış olacoktır Arra bu gerceğe rağmen Başkan Carter ve yonetım arkadaşları, herhalde şuna da kanı bulunuyorlar kı Iron'da Humeynı ve mılıtan oğrencılerı Bırleşık Amerıkaya açıktan açığa meydan okuyobıldıklerı surece Bırleşık Amerıka'nın Sovyet genışlemesıne karşı alacağı onleyıcı tedbırlenn hıc bın ınandıncı olamayacak ve üstehk NATO 'ttıfakmdakı catlaklar da Sovyetler Bırlığı'ndekı «Şahınler»e güç verecektır. I S Carter ne yapar, Humeyni ne yapar? kım kalan kurtarma operasyonundan önce Başkan Carter'ın, Avrupalı ortaklarına soyledıklerını şu kısa tumce ıle ozetlemek yonlış olmaz sanıyoruz«Benl destekleyınız! Yoksa elımden bır kaza çıkacak 1 » Bırleşık Amerıka'nın Avrupa'lı ortakları Carter'i, onun ıstedığı ve bekledığı anlamda destekledıler mı, desteklerredıler mı bılmıyoruz, ama Amerıkan Cumhurbaşkanının elınden bır «kaza»nın çıktığı kuşkusuz' Endışemız, bu fıyaskodan sonra Carter*ın «Şımdi barıscı ve dıplomatık yollara ağırlık tanıyacağızi », Savunma Bakanı Brovvn'ın da: «Harekâtın basarısızlığından yanılgıya duşulmesın. Bu konuda kararlıyız' » şeklındekı demeçlerının nasıl uyguiamaya gecınleceğındedır Irandakı olası gelışmelerın nıtelığı hakkında sağlıklı bır yargıya varabilmek içın şu gercek gozden kaçırılmamalıdır kanımızca: A Müstecaplı. Imralı Asn Cezaevınden ayrıldıktan sonra, bu cezaevı ıle uğraşmak görevı kendıne verılmıştı. Calıştı, çabaladı, oranın Iş ilkesıne dayanan bır cezaevı olmasını sağladı. Bazı azılı mahkumlar ıcın kucuk hucreler yaptırmıştı. Azanları buraya tıkacaklar, topluma yenıden kazandıracaklardı Esan Adıl» dedı «Büyük bır adamdı. Bızım ülkemıze modern ınfazı o getırdı Belçıka'da oğrenımını yapmıştı Mapusanecılıgı çok iyı bılırdı Bır sure Cezaevlerı Genel Mudürluğu de yaptı. Sonra İmralı'ya atandı. Orada halef selef olduk » Esat Adıl'ın de, blzım demokrasl tarihlmızde bır yerı vardır Demokrasl savaşımı verıllrken yazdığı makalelerle, çıkardığt gazete ve dergılerle çok katkısı olmuştur. 1946'da blr Sosyalıst Partl kurmuştur ama, nedense, önemll saymadıkları bu sosyalıst partiyl askerl mahkeme kararı ile kapatmışlardır. 194650 arasında demokrası savaşımı verenler. «Sosya lıst partıleri o zamanlar cıddıye almıyorduk» derler, bır yandan da sosyalıst partıleri askerı mahkeme kararı ıle kapatırlardı Sordum«Esat Adıl'ın partısmı nasıl buluyordunuz'» «Ben, onun sıyasal yanı ıle hıç ılgılenmedım» dedı Oysa beğendığınl, sevdığıni soylüyordu. 194c 50 demokrasısını kurmak ısteyenler Ise «solsuz» ve «solcusuz» demokrası ıstedıklerını çok iyı bılıyorlardı Izzet Akçal, 1950'de Demokrat Partı'den Rıze Mılletvekılı olarak Meclıse gırdl Bırçok komısyonlarda çalıştı, bırcok kanunların yapılmasında emeğı geçtl Adnan Menderes kabinelerınde bakanlık ettı. Sonunda Yassıada'ya düşenler arasında ıdi. f1950'de Bursa Ağır Ceza Savcısıydım» •jıye söze başladı tPolıtıkaya 1950'de ml atıldınız?» tEvet.» A 1 ABD'nin. özellıkle Avrupalı ortaklan ile blrlikte ve ortaklaşa olarak gırışebıleceğı bır narekete korşı Humeyni, hassasıyet göstermezltk edebılır m ı ' 2 Carter yönetlrrl. bütün bu olup blttılerden ve gelişmelerden sonra «hıçbir şey yapmamok ve sonucu beklemek» gıbı bir yola sapabilır (Arfcası 9. Sayfado)