Katalog

Cumhuriyet Sl ARALJK 1980 Pünyada •98O...Piınyada lg8O...Piınryada lg8O...Pünyada j98Q...Pünyada I98O Sosyalizmin Polonya dönemeci Meral TAMER otonya'da et flyatlarının arttırılması üzerıne sıcak yaz günlerinde Işci eylemlert oiarak başlayan olcylcr, bas döndürücü bır hızla gelişerek PB|imi sarsıcı boyutlara ulaştı. Sosyalıst reıımın Polonya'dakl geleceğı korusunda soru işuretlerlnın belırmesl, blr Sovyet müdanalesı olasılığını da clddl oiarak gundeme getlrdi Afganls tan'a Sovyet askerl müdahale8İ cevresındeki tartışmalann ta zeliğınl koruduğu bır dönemde Kremlin'in Polonya olaylarına müdahale olası.'ığı Ise. detantı başlangıcından bu yana belk! de en zorlu sınavla karşı karşı ya bıraktı cSovyetler Polonya'ya girer mi?ı sorusu, araiık oyının llk günlerınde Polonya dahll tüm dünyado cmüsterek bahlsçl»le rin neredeyse favorl konusuydu. Bu ortam ıcmde düzenlenen ve büyük patlamalonn beklendiğl «16 araiık 1970 olcytannda ölen fşçflerl anmo töreni» beklentllerln aksine gerglnlığin yumusaması yönünde belkl de dönum noktası oldu Ülkenln ge.'eceğtn de beiırteylci üc etkln kurum o lan Komünıst Partl, Kilıse ve Dayanışma Sendıkası'nın ust duzey yetkilllennl biraraya getl ren onma törenl Devlet Başkanı, Başpıskopos vs DaYcnışma Ilderlnm Işbırlığı cağrılorryla ka panırken sosyal st ulkelerln tarlnlnde ilk kez blr devlet başkanı, devlettn kuvvet'erlnln müdoholesı sonucu hayatını kaybedenlerln onısma düzenlenmlş blr toplantıya katılmıs oluyordu GELECEÖ! GÖRMEK İCİN loylann yorattığı Işcl HdeT\ Walesa yılın son günlerinde pek cok Batıtı yayın orgam tarafından tYrtm Adatnn secıllrken tokvlm yopraklarının blr blr tükenlşlne ÜÇÜMCÜ DÜNYA BİR ÖNDERİNİ DAHA tfTİRDİ Yugostovya Devtet Boşkam töm mmda kanıtlodığı mücodelecl klşlllğlnl. bo* eoğı keslldikten sonra da sergllemls ve ölum* korsı herkest sosırton bıcimdo aylarca MoresaJ. Vugoslavlar Icin kuskusuz herşeydeo önce ulusal kahraman, büyük bir devrimcl Idl. isgalcl Nazl ordulanna karşı sorsılmaz blr ozlmle savaşmıs. enkaz ve co* kflntuden yenl blr ulus yaratmıstı. Ama, Moreşal Tlto, aynı zamanda coğımıza danv gasını vurmuş. etkisl ve klşlllğlnln gucu Yugmlavya'nın sınırlarının dışına taşmış. yüzyılımızm en büyuk llderlerinden blrl IdU Alman (aslzmlne Indlrdlğı darbo, v» boğım•ızlık tutkusu. kucuk uluslaru umut ve esln kaynoğı olmustu Boğlontısızlık hareketlnln kurucıHonndan olao Tıto. üçüncü dünyanın en soygın Ikleri durumuna gelmlş. 6z yonetlm uygulaırtası llgl İle Izlenmiş, bloklara bolünmüs dünyamızda ABD İle Sovyetler Birl ği arosmda yürüttüğü dikkatll ve okılcı polltlka, bir dlzl ücüncu dunya lldorf icin ömek olusturmuştu. MareşoJ Tlto 20. m Mvuk IMMt*< P Btınalım rejimin geleceğine yönelik soru işaretleri ile birlikte Sovyet müdahalesini gündeme getirdi koşut otarok PotonyaVa ftTsktn haberler de gazete manşetlerln den yavaş yavos sllındi Bu »I llnmede, Batılt yayın organlorınm ana haber kaynaklarından olan Associoted Press muhablrlnln Polonya'dan sınır dışı edıl meslmn de payı vordı kuşkusuz. Olaylonn şlmdillk durulmasına karş'lık Polonya'da siyasal Isfikram sağlandığtnı kımse id dlo »demez Po'onya'ya ılfşkin sl yasal galışmelerde bellrleylcl rol oynayabılecek ic ve dış etkenlerln 1980'ln son günlerindekl durumlorına bakmak, bu 01kenln yakın gelecekte sahte olabileceğl olaylan görmak ac«sından yororlı olacaktır: B DAYANIŞMA SENDİKASI: Grevcl Işcllerln zorlaması so nucu kurulmasına Izln verllen bu örgüt Batı'dakl sendikalara benzlyor Sayılan hızla artan Oyelerlrtl frenlemekte zatnan zomon güclük ceklyor. 0y« wyı Torihte 3 kez harltadan slllıten PoJonya'do uhısal katollklDt ayakta tutuyor. sının 10 mllyona ulaştığını kfdla eden bu örgüt, aydın keslmin ve Kılise'nin de desteğtyle. yönetimin kararlarını etklleyebl lecek durumda • KATOLİK KİÜSESİ: Halkın yüzde 90 ının Katollk olduğu Polonya'mn, p'otestan ve ortodokslar tarofmdan yakın tarihte üç kez harltadan slllnmesının de etkısiyie Katolıklik ulusal ruh ve bılıncl simgellyor İşcıiörl destekleyen, buna karşı lık sorunların Sovyet müdahalesine yolacmadan cözümüne ça lışan güclü Kaloiık Kılısesl. bır anlamda Dayanışma İle Partl arasında uzlaştırıcı rolünde. • KOMÜNlST PARTİ: Olayların başlangıcından bu yana Partl Bıincl Sekreterl Edward Gıerek ve Başbakan Babiuch'un da oralannda bulunduğu yüzlerce üst kademe gö~ revllsl tasflye oldu 14 klşllik Politburodo ancok 4 klşl (Dev v# MtlncJ O tet Başkanı JaMonsU, KP BJrlncl Sekreterlığlne getlrllen Ka nla, işcilerle anlasmoyı Imzaloyan Joglelskl ve Savunma Bakanı JaTuzelskl) yerlennl koruyoıiar. Zaman zaman iscllere & nemli ödünler vermek zorunda kalıyor Moskova'nın slyasetln* ter» düşmuyor, ancak Kremlln'In müdahalesine gerek kalmodan olaylan yatıştırmaya calışıyor. • POLONYA EKONOMİSİ: Tarafların tüm uzlaşma çaba* lanna karşın ülkede Istlkrann sağlanması yolundakl en büyuk engel Üretiml yüzde 15 gerllemfş, enflasyon oranı yuzde 40"a yoklaşmış, Batı'ya 24 mllyar do lar borclu Kısa vadeda bu dar boğazdan bfr cıkı? yolu da görünmüyor. • BATI BLOKU: Sağladığı genls captakl ekonomlk yordımlo Polonyo"yı b«r anlamda kendlslne boğımlı kıJ Cekoslovakya ve Mocori»tan olaylanndan farkb oiarak Polonya'dakl gelişmelere gerek ekonomik, gerekse siyasal açıdan daha anga|e durumda Bu nedenle blr Sovyet mOdahalesl karsısında hareketslz kalması oldukco zor. • SOVYETLER BİRÜÖk Polonya'ya askerl mudahalenln detanttan gerlde kalan ne varsa onu da yok edeceğlnl, ABD • Sovyet •llahlonma yarısı nı hızlandıracağını, Kremlln's Doğu Avrupa ve Oçönco Dunyo da prestl| kaybettlreceğlnl billyor. Askerl mudahalenln yukan da sıralanan sfyasal etkllorlnln yanı sıra. Sovyetlerln yıllık 25 mllyon tontuk tahıl ocğının Batı dan kapatılmasınm olanaksızlo focağı, Batı'dan gellşmfs tekno lo|lk tronsferlnln duracağı. Potonya'nın BatıVa olon 24 mllyar dolorlık borcunun da Moskova nın sırtıno yOkleneceğl glbl «konomrk sonuclarmin da kuşkıp •uz bllinclnde TOm bunlara ek olorak blr müdohale sonunda darboğazdakl Polonya ekonomh»Inl yonlendlrmek de Sovyetler'e düsecek TOm bu etkonlerln WIlnclrtde olan Sovyetler, ancak sosyalIst slstema ve doloyısıylo uzun vadede kendl gOvenllklerlne yönelik hayatl blr tehllke nln ortaya cıkması durumundo ylne de asken mOdahaleye yö nelebillr. u panoramaya gon» bugOn Icin Polorrya'nın an önemll sorunu siyasal Istlkrann sağlanmasıdır. Ve bu konuda hem Iplerln cağu. nom de en ağır sorumluluğun Dayanışma Sendikosı'ndo olduğu görülmek tedlr Dayanışma, re|ıml sarstcı taleplerinde sonuna dek direnir ya da tabonına haklm olamaz ve olaytar Ozerlndekl denetlmlnl yltirlrse, sanınz detant da, baş langıcından bu yana korşılaştığı bu en güc sınovda Geçme» notu alarak uluslararast politlkadan slttnocektir. Çekoslovakya müdahalesins karşı çıkmışü Boğımtızlık v« boşka Olkelerln lelslerln* kansmama llkelertnln oteslı •avunucusu o k » Maresal Tlto, 1968 yılında Varsova Paktı ulkelertnln Çekoslovakyo'yo yaptıklan mOdohaley« karsı akmıf v« bu yOzden Sovyetler Blrliğl ile orosı gerglnlesmlştl Ancak Moreşol Tlto. tnondığı (Ikeler Icin buyfik devtetlerto «urtösmeyl doho önce de aöze almtstı. Hastalığı strasında Batı basınında Yuçoslavyo konusunda kopartılan fırtına ve yaratılmaya calışılan panık havası Ise blzzat Yugoslav'lon böyuk ölcude tedırgln etmlstl. 20, yüzytl insanlık tarlhlnln en konh •avaşlanna, en büvük devrlmlerlne tanık olmuştur Maresal Tito. bu devrlmlert yasayrp gercekleştlren devterln sonuncusu idl. ölümu lle yalnızca Yugoslavya değll. tflm dünya büyük blr devlet adamı ve devrtmci blr llderl yltlrtyorda. B BOSA cım N DIŞ HABERLER SERVİ8İ Ttto'nun 1980 mayısında ölumO. yalnızca Yugoslavya Icin değıl, tüm dOnya Icin büyük blr kayıpa TİTO ÖIÜM DÖŞE6İNDE YATARKEN YARAIUAN PÂNIK Sovyetler Birliğinde Brejnev, şimdi «tek adam» ruçcef'ln Iktldardon ceklldlğl 1964ten bu yana Sovyet Başbokanlıği gö» revlnl yürüten Aleksl Koslgin, e*tm~ ds sağlık nedenleriyls görevlnden aynldı, yılıı\ son günlerınde de öldu. Koslgınin kalbınden rohatsız olduğu, blri 1976'do. dığerl de bu yılın boşlarında ikl enfarktüs krızl gecırdlğı bllınlyordu. Bre|nevı Şlmdl en slgfn ne Iktldan paylaşan Brejnev, arodon gecen yıllar lc'nds partl ve ordudan sağladığı desteğe dayanarak yönetımde etkinlığınl arttırmıştı. 1977'de Devlet Ba9 kanı Nıkolal Podgornı'yl tasfıye ederek Sovyet Komünist Partisl Blrincl Sekreterllğin» ek oiarak Devlst Başkcnlığı gorevınl de üstlenen Leonld Bre|nev. Koslgın'm de hastalığı ve ölümü sonucu Iktldarm tek odamı oldu Gercı Kosıgln'ln yerlne Boş bakanlığa Nlkolaı Tıkhanov atandı ama. Breınev'in yakın adamı oiarak tanınan ve onun sözünden cıkmayacoğı kaydedılen Tlkhonov'un Brejnsv'm eğemenlığınl golgelemeyeceğlne kesln gözüyle bakılıyor. K Yunanistan, Portekiz ve Federal Almanya'da seçmen denenmiş olanları daha güvenilir buldu oğ'ın tüm cabalanna Varsin seclml kazanarak Federal Almanya'mn çlzgisınden uzaklaşmayacağını konıtlayan bır Kelmut Schmıdt: hem Sağ ından hem de Sol'undan gelen eleştirilere karşın Yunanistan Deviet Başkanı olmayı boşarabıien blr Konstantın Karamanlıs ve Portekız'de 1974 şafağıyla belıren umutların sonmeye yüz tuttuğu bır dönemde yenıden Devlet Başkanı seçllebllen ve bunun Icin de üikesindekl Sol'a dayanan blr General Eanes. Avrupa'da 1980 in seclm başarılıları.. Federal Almanya'da seclm kompanyası başladığında. coğu yerli ve yabancı gozlemcl sert bır tutucu olarok tonınan Joseph Strcuss'un Almanya'nın lclnde bulunduğu toplumsa! ve ekonomik koşulları 1yı değerlendırebıleceğınl ve Schmıdt Icin 'tshllkelı' bır karşıt olablleceğıni düşünüyordu. Ne var ki Alman secmenl, genelde tanhten yeterınce ders aldığını kanıtlamak tstercesıne Schmıdt'ı yenıden sectl. S Koslglnin ölumöyie Sovyetler Blrtigl. ekonomide uzman, detanta Içten bağlı, tltii va colışkan blr devlet adamını yltırlrkefi, Breınev de Sovyet yönetıminae tek adam olorok kalıyordu. Kruşcef'ln ce kilmeslnden sonra 1964'te Podgoml va Ka Mao öldüğünde yuzbinlerce Cinll naaşınm önünden gectl, ama ölumünün daha blrincl yılı doimadon ülkenin dortblr yanındakl reslmleri, cflşleri kaldınlmaya baslandt, chatalant resml ogızlarca açıklandı, (Cüçük Kızı! Kitap ortadan yokoldu Çin'de iktidara yerleşen teknokratlar eşinin kişiliğinde Mao'yu yargılıyorlar (Wratr n n V B T M S t V Okay ln'de yıllar önce Mao içln «putlaçtrrma» kampanyası açıldığında, tarlada bır ellerınde «Küçuk Kızıl Kıtap»la çahşan köylü resımlerı göruldugunde bu kuçuk kıtabm her derde dev a oldugu anlaülmaya başlandıgında tarıh bılen herkesın aklına «Stalın olayı» geldı Mılyonlann eüerınde resımlen ve kuçuk Kızal Kıtabıyla yüruduğu Mao da Stabn m durumuna duşecek rmydı? Stalın de Sovyetler Bırhgı'nde oldukten bir süre sonra, önce «resmen» eleştırılmeye başlanmış, sonra elest'nlerm dozu gıtgıde agırlaşmış en sonunda da adı kıtaplardan, resımlerden ve tanhten kazınmıştı. Karamanlıs Devlet Başkanı uranistan'dayso, gensllıkle ılımlı tutucuların simgesı olorak görülen Konstantın Karamanlıs, ülkesının AET'ye 'tam üyeliğınln' sözkonusu edıldığı güc bır dönemde, hem de parlamento dengesınin 'krrtik' olduğu btr sırada Devlet Başkanlığına aday oldu Gerek So vs gerekse Scğ'dan şiddetlı eleştırler alon Karamanhs, buyuK ölcekte Yunan Ana/asasının nın Devlet Başkanlığı secimlerınin tıkanmasma elvermeyen yaptırımlarından yararlanarak Devlet Başkanı olurken, Turkıye'n n dış pazarlarındak! en tehiıkell karşıtı Yunanistan lcm da AETnın kapıları ardına kadar aC'lmış oluvordu Y C lan bastan has» altüst oldu. Man'nıın yandaçtan lan baştan basa oldu, Mao'nun vnnrtsj her kesıme egemen oldular. MerkezJ hıyerarşınin dışına duşen herkes bu kılıçtan geçınne harekâtınm altında kaldı Lıu Şao Şı, Deng Hsıao Pmg, Lln Pıao . Bu surekli tasfıyelere cevaz veren teonk yazılar da Mao'nun imzasıyla yayınlanıp duruyordu. Devrını süreklıdır, sosyalıst topıumda kapıtalıst unsurlar dırenmeye çalışır ama hep dikkatll oiup bunlan tasfıye etmek gerekır vb. ncak Mao'nun ölümüyle bırlıkte merkezi yönetimin süreklı saldınlan altında yıllardır slnen kadrolar. tum hoşnutsuzlan da çevrelenne toplayıp başkaldırdılar Başta Mao'nun dul eşi Çıang Çıng olmak üzere. eskı dönemın en etkın grubunu oluşturan <Dort]a Çete> ve yandaş. lan butün dünyaya sergılenen duruşmalarda yargılanıyor ve «clnayetlerini itirafa» zorlanıyorlar. Bu arada Mao da resmen eleştınlıp, resımlerı alan. lardan kaldınlırken Deng Hsaıo Pıng, uzun süre golged© kalmış genç blr teknokrat embe yönetunı tümuyle devretmeye hazırlanıyor. Rıza Pehlevl: Humeynl'oen kurtuldu, ama. Anastasıo Somoza: BK dıktatörun sono Şah'ı kanser, Somoza'yi gerillalar öldürdü I zun yıllar ülkelerinln tek haklml olan I ıkl dıktatör, 1979 da Iktldarlarından. olduktan sonra garlp blr rastlantıyla Iklsi de gecen yıl yaşamlann» yıtırdıler. 1979"un ılk günlerınde ulkesıni terkederek Yenl Dünya ya kaçan devrik Iran Şohı, kendısını kabul edecek ülke, tedavısınl sürdurecek hastane bulmokta güclukler cektıkten sonra Kahıre'dekı b'r askerl hastanede 27 temmuz günu îenf A U kanserlnln neden olduğu sonucu öldu. komplıkasyonlor Nikaragua'dakl halk ayaklanması BOnucu ıktıdardan cekılmek ve ulkesmı terketmek zorunda kalon eski dıktatör Anastcs o Somoza ıs9, yerleştığt Paraıjuay'da Arıantırlı Montaneros gerıllalarının bır sılahlı oaldınsı sonucu 17 eylul gunü canından oldu.. Portekiz yine Eanes'i seçti ortekız'deyse, 1974 ün doğurduğu umutların ardından Sol'un hızla güc uzleştiğı yo da dığer bır deyışle etklnlığinl yltırdlğl buna karşılık Sağ kesimln eskı keskın çızgısinde olmamakla birlikte, eskl gücüne uloşmaya başladığı görulüyordu Bu acıdan Sosvalıst ler İle KoTiünıstler'ın destekledıklerı Devlet Başkanı General Eanes'ın yenıden blr seclm kozanması oldukca 'zoı* gözukuyordu Ancak Devlet Başkanlığı ile kendısıne cok genış yetkller tanınan ve aynı zamanda Sılahlı Kuvvetler Komutanlığını da bsş yı'dır surdürmek'e olan Genera! ^ntonıo Ramalho Eanes tüm beklentılerın iersıne 7 m lyon secmenın oy larının yuzde 57 s ne yakınını alarak yeniden seçılmeyl başardı P 198O'de ölen diğer ünlü siyaset adamları • Ahmet El Şukeyrl (72), Filistin Kurtuluş Orgutu nun llk başkanı (26 ocaK). • Yıçai Allon (62), Yahudı Devletmm kurucuiarından (29 ocalf). • Ton Duc Than (92). Vıetnam Cumrıurbaşkanı (31 mart). • VVıllıam To "Dert (67) Lıberya Devlet Baş kam '12 nısanda olduruldu). • Masayoşı Ohıra (70), Japonya Başbako nı (12 hazlran) • Gıorglo Amendola f72) Itaiya Komunlst Partısı Başkanı (5 temmuz) • Sereste Khama (59). Botsvvana Devl« Başkanı (11 temmuz) • Yanya Han (63) Pakistan eskı Devlet Başkanı (B ağu^tosı • Andre AmalriK (42) Sovvet ayrıtıl'Cisi (23 kasımda Ispanya da traf k kazasın da oldü) • Fransısco Sa Carnelro (46). Portekız 3aşbakanı (A taJın Lenln'den devTaldıgı mlrasa «gcrçekçl politikayı» (reelpolıtıker), «antl demokrntlzıni» ve Kendısınden önce gelen sosyalıst önderlerın akıl larından geçırmedıkleri bır «şiddet politlltası»nı sokmuşta Mao ıse koyluluğu Dev bır köylü toplumunu sosyalızme götürmek isteyen Mao da sıyaseti, ldeolojıyı ve felsefeyı bu tasan topluluğuna, onun yutabılecegı bir bıçimde sunmak istedi Sonunda ortaya çıkan blr hap oldu. Küçuk Kızıl Kitap. Uzun kurtuluş savaşlan sırasında ulusal bilmcı ve millıyetçüıgı iyıce kökleşmış bir Çın, Stalin'ın temellerini attığı «uluslararası sosyalist merkeziyetçilik»e de boyun eğemezdı Sovyetler Bırlığı once rcvızyonıst oldu sonra «faşist» sıfatına kadar ulaştı. S in glbi 800 900 ırılyonluk köyîü blr toplumda, yönetıcı organın (Komünıst Partınln) da •mütecanis» olması düşünüleme2di Mao ve >jndaşları muhalefetı tam anlarnıvla «kılıçtan geçlrme» harekeünı I9b7 de Büyük Proleter Kültür DevTimı^ ile başlattılar Toplumun yönetıcı kadro Ç osyalıst hareketla ilk günlerinden beri her yenı, yukselen önder kuşak bır oncekini (Mant, Engels ve Lenın hanç) şıddetle ınkâr ederek ve zaman zaman tarıhten bıl e kazıyarak ışe başladı Her yenı gelen, kendısınden önceki «iktidar'in yanlışlannı en acımasız bıçunde sergıled: yargıladı Bu «yargılamalar» kımi zaman kapalı kapılar ardında sessızce yapıldı, unutturuldu, geçışürıldl, kimı zaman hderlerın ölümü beklendı, kımi zaman da Mao'nun durumunda olduğu gıbi karısı ve en yakın çalışma arkadaşlan gerçek Dir mahkeme önune çıkanldı. S Ç ln'in yeni teknokrat yönetimi de işe Mao'yn sılke'eyerek başlıyor ama bu yönetımm alacağı sıjasal tavırlar da yalnızca 1 tnılyar Çmdegıl tum dunyayı çok yakından etklleyecek. İ