Katalog

IKÎ CUMHURİYET 24 EKÎM 19S0 A roplor, blzım «Kurban BaYrcmr» detfiğimtz ü aei ba\ ama «Id uı Kebır» dlyoriar, «Böyjk Bayram» demek O «id» sözcüğü, bızde eskiden cok kullanılırdı. «Bayramınız kutlu ol•un» yerine. esklden «Idınlz soıd olsun» derlerdL «Muayede» de «bayramlaşma» anlamınd»dır sara^larda «Muayede salonlan» vardı. padfşch. kullorı ıle oradc bayramlaşırdı. «Id» sözcügünu şimdıkılerın nasıl okuyacaklanm bilemern, «İ»yı jzun okumak gerek, çünkü o arapço sözcuğür» bcşında «ayn» donen blr ünsuz vardır «An. gjzei lısanırmzı nasıl da bozmuşlor» dıye düşuienlerı coşturmadan bırakayım burada eski dili Muslumcnlıkta kurban bayramınm «büyük bayraTı» say'lroası, hacc ın bu bayramda yapılmosından da bellıdlr Kâbe'yi ziyaret. dört yılda bir «hacoül ekben» adını alır, «büyük hacc» demektır Bunun nedenını bılmtyorum Her ha!«le, Şsyhul Muharrırln Burhan Felek beyefendi, bu konuyu okurlanno acıklar Aklıma gelmişken yazayım. Nesımı bır gazelınde. kendısi Içm «haccul ekber» n sevgHısın! ziyaret ofduğunu eovter Gans o gazeldekı, Gel çel beru kı savm u salOtın kozası var Sensız B ^ 6 " zamanı hayatm kazası yoh beyı nı cck sevenm Ş j anlama gelır. «namaz, cmç atlanırsa kaza edılır demek ıierde ödeneb llr, ama sevgüısız geçen wmon yandı demektır. başka güne bırakıtamaz» ( olaylar ve görüşler KURBAN GELENEĞI Melih Cevdet ANDAY j lonn, Bte de bobolanm oldurmuş olmaıanm ı«tlyor Ancak «kurban», oidum OIOBI konli deöjld!. ya da sadec6 kanlı değlldl Cok tanrilt dönemde. Insandan, hayvandan başka, tanrıiara ş » rap buğday, su... gıbl şeyler de sunuiurdu Kurban geleneğlnae, ınsan kesilmesl yenne, hayvan kesıımesının geçirlidığlnı gösteren ikl masat üzerirtda durayım kısaco Bunlardan blrl, Ibrahim'ın, oğlu İsmaıl'i, Tanrıya kurban etmek üzere yore yatırdığt sırada, gokten bir koç tndırı'dığmı anlatan dmsel masaldır, insan kurban etrne töreslnln 6ono erdığinl gösterlr Batı yazınında cok Işlertmrş otan Iphigenia sfiylencesl de buna benzıyor. Çanakkale'dekl Troya'yı olmak lcln bln geml Ile yola çıkmok üzere, Hellen illnin Aulıs lımanında toplanan Argo3 ordusu blr güçlukle korşıla$ır. rüzgâr durmuş, gemiler kımıltısız kalmıştır. Bunun ne anlama geldığlnl öğranmek amacı ile bıllciyo başvurulur Bıllcl, tanrılarta konuştuktan eonra. Argoslularm başkomutanı Kral Agamemnon'a. donanmamn yola cıkabilmesi Içm. kızı Iphlgenla'yı kurban etmeslnden başka care olmadığını söyler. iphlgenla, ünlü Akhlleus'ia evlendlrıleceği yalanı uydurularak Argos'tan getırtılır. Ağzını bağiamışlar kızın, keslioceOlnt anlayan zavallı, gözlertyle yalvarırmış babasına. Sonunda tanrılar koc Indlrirler gökten. Iphıgenlo kurtulur. ama bunu kimse görmez. anlamaz, herkes lphigenia keslldl dlye billr. Nlteklm bu yuzden, karısı. Aoamemnon'u 61dürür savaş dönüşü. tN« tof yureklı babalar varmt»! N« tlket llkmlş bu! Hıc eviat keslltr ml'» derrteyfn, devlet ışı bu, koca donanma durmuş beklerken, Agamemnon tanrıların buyruğuna nasıl karşı gelırdı' Anadolu'da bır ayaklanma olmuş da Şehzada Mustafa, «Asker verın bana, gıdıp bastıroyım» demlş ya padışaha, cŞehzadenin tahUa gozü var> dıye gammazlamışlar, bu yüzden boğdurdu Mustafa yı Kanunî Demek devletln yüksek cıkorlorı Içın Canım, o kadar uzafia gıtmeve de gerek yok bir yurttaşımız. Mendsrese oğlunu kurban etmeys kalkmamış mıydı? Kolomb • öncesı Amenka'da, inkalar, rter yıl on genç ve güzel kızla on yakışıklı dellkanlıyı, tanrılara kurban ede'lermlş; bu işi de, tapınağın rahibi bıçaklo gençle'ln yüregml deşerek yaparmış Ya Hazarlora ns buyurulurl Guney Rusya'da oturan Hazar Türklerı, bllırv dıği glbi, yeryuzünde ılk Yahudl devletini kurmuşlardır On.ar da, Yahudıliğl almadan önce. tonrılorına insan kurban ederlerdt her yıl Ve bu kurbanı, tapluluğun en akıllı. en bilglll odomlor,ı arasından secerlerdi Adamı bır kofesln lclne koyar, yanına blr somun ekmek. bir testi su koyarak kafesl blr ağaca cekerlermi9 Artık kaç günde ölurse... Bır sure sonra, kafestekl dâhtnln tozları ucuşurmuş rüzgârda. Hitler, Guney Rusya'da, Yahudılerl öldürüyorum diye Hazar Turklerlnln cocuklarını öldürmüştü Kurban olarak Insanın yerınl hayvanın a\ması. kuşkusuz blr ilerlemedır; ama kurban geleneğının blr cok yerde surüp gltmesl. gene de llkftllığlmlzin göstergesl sayılmalıdır. Hayvanlonn öldürülmeslne karşı olmayı «yumuşok yu Müslurnarlarin coğu, bu bayrcmda Tannva kurban kesmeyı sadece Islâm dlnıne özgu sayarlar; oysa kurbar» toresi kaynağı çok eskllere uzanan b'r geleneğın süregltmesıdır. Bılflınier bu konuaa cok kafa yormuşlardır «Kafa yormuşlardır» dıyorum, çünkü gerıye doğru gidildıkc© belgeler ortadan kalkar, hatfâ masal* lar da bılmmez olur. bu yuzden araştırma olanağı kaimaz kurgusal yorumlara ış düşer ister Istemez. Freud kurban üstüne olan çok ilginç bır çaiışrnasında kendıslnden önce bu konuda vapılan yorumlan blr bır cüruttükten sonra, IIkeî toplumda gectığını varsaydığı blr olaya geHp davanır Bu olay klândakı bütün kodınları kendı mah sayan «babanyı, çocuklarının öldürmesi o!a«ıdır Ama yapttktarına sonradan pışman olan cocuklar babo yerine blr hayvonı kurban etrne töre9lni kurarok vledanlarmı rahat ettırrtto yolunu tutmuşlar... Dedlm ya, blr *urgu bu. tanıtlonmosı olanaksız. Freud. oflul sayanlonn bu!ım«JuŞunu bllmlyor de, ama kurban edılecegtm anlayan davenln ağlamaya başlaaığını gorup de özulmemek elde mıdir? Hem sonra, hayvan kurban edılme81. sadece dın uğruna değıl ki; apartıman yoptıranlar da koçların, koyunların kanına glıiyoriar. Apartıman yoptırmak demek gunah' Evet, anloşılan günah ki. tonnnın bağışlama3i istenlyor Bayram sabahı, sokaklarda, arsalorda, coluğun cocuğun gözu onünd© kovuntarın, kocların kıtır kıtır kesılmesi, tüyler ürperticı bır olaydır tEfendım. bu hayvanlann etıni yemtyor muyuz'» mantığı hıc de geçsr'ı değıldlr. Nasıl o!sa savaşlarda da insanlar oldurülüyor diye, sokak ortasında kasatura Ile adamın karmnı deşelım mı' Anlayamadığım, kurban konusundakı tanrı buyruğuna ınananların, bu ışl, gözönünde, övüne övüne yapmalandır. Kaldı kı. ben bu yozımda, kurban geieneğmln, büyük dmierden cok önce başladığını gostermoye çalıştım Nerden nereye dlyecekslnlz, ama ben sürdüreyım konuyu Hayvanlara acımayı, onlara yemek artıklanm zı verrneyi gülunç, hotta sınlrtendırici bulanları da hıc onlayamamışımdır. Bır arkadoşımızın evinde okşam yemeğındeydık. köpek, kedi gıbl evcll hayvanlardan sevgl ıle soz edıldıDI sıroda. üniversitelerimızden blrlnde öğretlm gorevlısi olan genc txr hanım birden slnlrlendl tlnsanlor dururken hayvanlara acımak ayıptır» diyerek cıkışıverdi. Oysa kendlsl ak$amdan berl bir $ışe vlsklyl yuvarlamıstı, o viski parası He blr yoksuiun yardımına gıdemez mıydl? Yabanıllıktan ayırıp evci» duruma getlrdiğimiz hayvanlara bakmok bovnumuza borctur Dönetim kurban törenlne... insan kurbon etmo gelenefll, samldığı gıbl. bırakilmış, aşılmıç değıldır Softalar, Kubılay'ı tanrı adına kesmedller mi? Katollkler. protestanlan, on beşınc! yüzyılın Iktncl yarısmda tanrı adına doğramadılar mı"> Yahudi dusmanlığı, başlangıcta, dinsel Inançlardan alıyordu gücönu; ama Hitler. dinsel Inanc bahanesinl kaldırarak. bu düşmanlıflın yabanıllıömı ocıkca ortaya cıkardı llkel toplumları Inceleyen bılginler. blze. llkellıkten hlc de kurtulmamış olduğumuzu gosterlyorlar. Uygorlık. llkel toplumdan daho yabanıl cıktı. Denge Zorunluğu... skıden dengeye «muvazene» denird! Hem özet yo> şamda hem devlet hayatınaa sık kullanılan blr kcwramdı Bırisi ıoın «muvazenesız adam» yargısına vorıldı mı, ışı bıtıktı Devletın muvazene kanunu da butcesıydi. Cumhuriyetın ılk donemlerınde açık bütçeden çok korkulur, «Ayağını yorgcnına gore uzat» özdeyışının erdemıne ınanılırdı Ikınct Dünya Savaşmdan sonra «muvazene» yerine denge sozcuğu yeğlendı Dengesızlık ayrıcalıklı oevrelerde bır yaşam bıçimi sayıldı Eskıden hor gorülen dengeslze. toplum hoşgöruyle bakıyor, alkışlıyor. «Ne llgınç adam» dıyordu. Dengesız bütçe, çoğu az gelışmış ülkenın devlet polıtikası oldu Çünku emperyal'St Batı'nın tüketım salgını dunyayı kucaklamış. Turkiye'ye de bulaşmıştı. E Sanıyorum daha önce da yazmıştrm Blr devtetln sağlıkla yaşaması ıçin uc dengenin ozenle korunmosı gerekir: 1) Oretim tüketlm dengesl 2) lc gelırgıder dengesl 3) Dış ödeme dengesı Bunlara Öir dorduncüsü de katilmolıdırt 4) Sosyal adalet dengesl. Turklye en aşağı otuz yıldan berl bu dengelerden yoksun yaşıyor. Tüketım toplumu modellnl benımsedjğimız (Daha başka deyişle »Kucuk Amerıka» olmaya ozendığımiz> ıçın urettığımızden coğunu tüketmeye alıştırıldık. Dış ödeme dengemız otuz yıldan ben bozuktur. Dışalımdan sağladığımız dövız dışsatıma gore çok duşüktür Işcı dövızlerını de üst Oste koysanız, bu dengesızlık gıderılemıyor. lc gelirglder dengeslnln bozukluğu gorenek olmuştur Butce süreklı bıclmde açıktır. Gerekll vergi yasalan çıkaniamamıştır Dunyanın az ülkesınde TurKiye'dekı sosyal adaletsizliğe rastlanır. Sonuncu Bes Yıllık Kalkınma Planında bu dengesıziığin resml belgeterı vurgutanmıştır. Ne var kl sosyaı adoletsizliğln ne kadar derinleştığlni aniamak ıçin belgeye, Istatıstiğe gerek yoktur Zenglnle yoksul arasındakı uçurumun boyutları aklıbaşında bır ınsanı urpertebılır. Uretımsız bır toplumdo bunco zenglnlık bazı e lerde nasıl oluşmuştur? Holdıng ağası acaba petrol kuyusu mu keşfetmıştir? Blllm ve teknolopde yenl bır buluşu endüstri yaşamına mı uygulamıştır? Hayır «Kara servet» denılen hazlneler ancak. vurgunculuk, ıstıfcılık, kaçakçılık, yolsuzluk ve devlet hazlnesi soygunlarıyla sağ'anmakta, var olan dengesiziiğe tuz b ber ekmektedır Toplumdakı dengesızllkler öylesıne yaygınlaşmıştır kı, ikı yüksek deviet memuru karıkoca, aylıklarını ucuca ekledıklerı zaman büyük kentte oturulabılecek blr evın kirasını ödeyebilmektedlr. Dengeleri böyiesıne bozulon blr toplumdan her şey beklenir. Ne sanayıleşmış kapıtalıst toplumlarda. ne de sosyalist topljmlarda boylesme dengesızlığe rastlanabllır. Çünku ayrı toplumsal sıstemlenn tümü, bu gezegende yaşamak zorundadırlar Urettığinden coğunu tüketmeyi. gellrınaen coğur.u harcamayı. dışorıya «attıÖından coğunu dışardan olmayı toplum düzenıne dönüştürmüş bir devlet ayakta duramaz... Hele bu devletın lcinde tuzukuru bir azınlık halkm gözlerı önünde har vurup harman 6ovurmayı surdurürse... Ekonomiye blr cekl düzen verebılmek ve bunalımdan kurtulabtlmek tçın bu gerçekler halka anlatılmalt, yoşadığımız duzenln eleştırısi yapılmalı. ortaklaşo özverl duygusu yaratılmaiıoır Uzun surede oluşturulan yapısal bozukluklar, blr sihlrlı değnekle düzeltilemez, ama toplumu yozlaştıron dünya goruşunun VB benlmsenen yaşam duzeninın eleştirisıne yonelmeden de lyılige gıd ş olanaksızdır Turklye dünya gerceklerınden soyutlanarOk yaşamayo çabalamaktadır 12 eylule böyle geldık Yılda 4 mllyar dolarlık dış acığm Türk'ye ekonomısınde ne demek olduğunu bılmeyenlere, bır mantık cerçeveslnde gerçeklerl acıklamak ve toplumun ıcınde yaşadığı dengesizliği gidermek zorundayız Bu ışl ordu tek başına yapomaz. Ancak böyteslne bır ulusal seferberlığe katılabllecek tüm eski ve yenı kadroları ve sosyal güclerı Işbirlığlne çağırarak ve butunleştırerek amaca ulaşılobliir. Arada bir Okuma Ahşkanlığı Abdullah TEKİN günün kHaplan günün kitapları AY1!K YftiTN OHRGİSİ D tyarbakıra yönelllt kırk daklkalık uçak yoicuhı gumuî esnasında, yolculann hanglsinln Türk, hangıstnın yabancı oldu^u hemen belli oluyor du. zıra yabancıIann tümünün elinde birer kitap vardı Kuşkusuz bu tabloyu birçok yerde de görmek olası Orne^ın yaz aylannda Marmaris'e gelea yabancılann hnuuıa dcmırli yatlanm görmeye gelenler. ellerlnde birer kitapla uzanmıs Insarüarla karşılaşırlar Her şeyin egıtlmle, külturle baçladıgı blr ortamda kendınııze oakarsak. okumayan. ucuz kulturie beslenen bır toplum olduğumuzu göruruz. Okuma maaın, ucuz bir kultüre sehlp olmanm hasta bir toplum oluşturacağı kaçınılmazdır. Niteklm. çabuk kazanma hırsının. köşe dönme istemlerinin, kurnac lıklarm hızla yaygmlaşh&ı gerçeği. bu olgunun do£al bır sonucu olarak değerlendirümelıdlr. Okuma yan toplumun yan karanlıgında dostluk anlayişı. genişlemesıne duşunme, hoşgon) ve sevecenlık de yavaş yavaş kaybolur Yaşam gerçek amacından çıkar hırsh tutkuiu bir biçime burunur: doyumlu bır özamleme göze çarpmaa. Bu özümleme olmadı^ı içtn, yasamın boyutlan Ile bağdaştınlamayan çarpık kültur kişilerl yanlış kanallara ıtmekte, mutsuz bir toplum oluşmaktad.ır Yme bır e&itim formasyonu, bir kültur asimi* lasyonu. bır okuma u^ruşı olmadıgı Içindir ki, düşüşte yenılgıde başansızhkta yenı bir ı$ık aramak. topartan'p kalkmatc dırilmek sözkonusu olmuyor. Mıtoloııdekı Sıslfos efsanesi ömefı, tepeden düşuş te her sey bıttt dıye yüzustü kalmak yerine blr tşık aramak bılgi ve kültur gerektirır. Aslında ya$amm amacı da bu olmalıdır Işıklı. karanlık ya da yarı karanlık donemlerde yaşam fırsatıtu en iyı bir şekılde geçırebılmek, kullanabilmek. Geçtığımız günlerde televızyon. Alman Başbakanı Helmut Schmıdt'ın yaşam öyküsunü sergıledL Operadan resım ve müzıkten hoşlanan Schmidt, ki tap okumayı çok sevıyor Evi bir kütuphane gıbi ve başmda kasketıyle deniz sporlan yapıyor. Alman Başbakaru komple bır msan komple bir polltikacı. Okuyan kendıni tazehyen kültürlü bir İnsan. Bu tür okuvan. kültürlü. komple politıkacılann yoklugu yuzünden ülkemlz kördöguşü yapılan bir arenaya döndu Ucuz kültürün egemenbginde kuçuk çıkarlar peşınde koşan, çagdaş yasama DÜınç ve külturunden yoksun blr dolu tnsan elh yaş bara nnda b'le çorak beyın aahibi olarak göze çarpmaktadıflar N'e yazık ki okumayan insanlanmız renklı derglîenn ucuz dedikodulan ıl e gün geçırmekte, kitap okuma sozkonusu oldugunda vakıt yoklugundaa sözetmektedırler Oysa kıtap okumak icln herkesin. genlş zamanı verdır Televızyonun karşısında bile kıtap okunabılır Yatmadan once on dakıka olsun okumaya zaman aynlabılır Bu bır alıskanlık sorunudur. Biztm bu ahşkanlı gımız yoksa bıle çocuklanmıza bu alışkanhğımızı aşılamalr'iz Boylelikle okuyan cağdaş kültürlü in sanlardan oluşan bır toplum yaratmı^ oluruz.. Yasama konusunda daha akıllı. daha bıhnçlı ınsanlann oluşmasmı sağlaru. hazırlananlar asamaya hazırlık konusunda İLK ve TEK kitap BÜTÜN KITAPCILARDA ARAYINIZ ÖDEMEÜ İSTEME ADRESI: KARLI YAYINDAĞITIM { MCRKE2 OCRSANELERININ KU«UtUŞuCHJ« ) 20/21. SAYI Arslan Koynardag. Samım Kocogöz, Oğuz Demlralp. Yavuz Çeklrge, Tcmrıs Uyar. Ismet Zekl Eyuboğlu, Gülselı Inol. Ramls Dara, Nuran Harlri. Demlr özlü. Incl Aral. Sabrl Altınel, Yılmaz Grudo, Hidayet Korakuş, özdsmlr Ince, Metin Altıok, özkan Mert. Nebahat Çetln. Ulufer, Hüssyin Yurttaş. Lüto Tekın. Osmon Serhad Erkekll. ibrahim Uğur. Oktay Tattalı. Se* dat Bılgin. ibrahim Kıbrıs Tek sayi 50. TU pjl karşılığı eSOMUT PK. 14 ÜSKÜDAR» adresınden Istenlr. CAĞDAŞ YAYINLARI Gazi M. Kemol AtatOrk ŞİŞLİ KULTUR MERKEZI * Tc) 47 72 16 SÖYLEV îki cüt bir arada ederi yine 200 lira. Bölumtere ayınp özetleyerek kısaltan H. V. Velldedeoğlu. İSTEME ADRESJ: Türkocağı Cod. 38 41 Cağaloğlu Istanbul AÜ POV^AZOĞLU/KORHAN ABAY TıYATROSU P.K. 669 SırkedİSTANBUL çtlgmlar 'kulübü Clacageauxfolles) JEAN P01RET/ KORHAN AB^tf Türk Dil Kurumu 1980 Çevıri ödülü ZENBUDİZM D.XSUZUKİ'den «seçme yazılar ÜSS ÜYS ISILDAR • ACTfVER ÜSS 80 TSm Sorultrı «• «MhYM« 1SO.TL. I N GI LI ZC E • 72 0»r»«» Kandl K « Ingllla* OİJ • Song* lor S l ENGUSHBYTESTS 40T«tt1600ieru I ' l l ) 300TL. OmfCTINOIRECT 100TL TOftee •ynntıtı •ertrtam» Btftsn tona renU RMlmllTOrkf* ÜSS 79 cnvaYu 190.TL. • DIALOGUES (Orlllntl H«« « lMlZT AiwmmıtUT, TtL 21SS » 7 5 8274 MııllBİl tt 8274 . P j r i l e 7 N M TorktJ « fil • Hatrı 3erlln «msletöanı 1 Bruksel ' " »« OjnyJn" C«*rt« »enlıenndî tus ı<l rekırlsrt kıur c ı<| n guiüuru şıraüt 4» ISTAHBUtOı'. Ibuyıl i!k 50'ye giren istanbul öğrencilerinin bizi secmişti YalçmDoğan BiRiNCiSi dahil, YARISI IMF Kıskacında Türkiye (1946 .1980) Ooğıtım Ğzgür Oağıtım Cem May Ooğıtım Dağıtım Say Dağıtım İRFAN YALÇIN rergun 20 N fızat is 30 ve t l M da Va ^» e • Say asa • Ça sarrtoa 15 30 p BİLtMLERİ MEBKEZİ UKiVERSiTEYE HAZIRLIKTA EN GÜÇtü K U R U L U Ş KAYITLAR DEVAM EDtYOR Serhat Türkiye'nin ekonomlk tutsoklığının öykusü. tüm kıtapcılorda TOPLUM YAYINEVI ÖLÜMÜN AĞZI (1980 Türk Oll Kurumu Roman udulu) Fıyatı: 100 Ura. ÇAĞDAŞ YAYINLAR! SUNAR: Gazi Mustafa Kemal Atatürk SÖYLEV 8e$u)c4 basi8i kısa sCrede tukenen bu ölumsuz yaprtın: * * • sanım . Cumcurv? UtttDMdl» « I ^)%UtR ?IAI>1 GSTB Va«m • y »3!»ler> Muclurü = tHrta» KUKTBÖKK Vöessesp ^?«dflD etttoa CSUttlGH B«sao VB TSvar e> c a e NO C13MHUR1YET BAIN AHL4» VASASINA I J Y V A S I tAAHHLT KUER 0 BCKÜLAH t M U İ U Kocia So«a» A'4 Verışetviı Tel 17 5 8 » iJ58t>6 I8S3 3.5 • IİMIR S a m Zîy» Bulv NO «6 f U ' ••arüir C*cı TüK Hava Ku"ımu lb Han K» » No . 12 Tel : H 550 19 m ABONE ÜCRETLERİ Tztt İç3 >» 900 \%O0 8<5r* TAKV IM t$ €KtM tMD G4x> 13J» ftrtwp j^nrm9 T«aa Imos 6. basısı PîyoftavG vertidl 2 cüt blr arada ederi ytne 200 Ura (BöIOmiere ayıran, bugünküdıleaktaran, yeryer özetley* rek kısa'tan Ord Prof Hıfzı Veldet Velıdedeoğlu) Uterıe Adresi: Türkocağı Cad. 39 • 41. Cağaloalu İST. Omct »srıca ^tjr* dîSJ B00 1 £0t S önc 7 300 Oç»x öeretl erno »ro* « * a^rî»* ?iras eöre a^nc» JVSTUISTÜT JS »' f*>