Katalog

O N î Kt CUMHURIYET 4 TTMMUZ 197» r ARAPİSRAİL SAVAŞI LÜBNAN'DA YÜRÜTÜLÜYOR!.. 1973 savaşından sonra ilk İsrailSuriye Kaynayan Kazan: Ortadoğu çarpışması Lübnanda patlak verdi ... ECTIĞIMIZ hafta Güney Lubnan topraklorı uzerınde 5 Surıye ve 2 Israıl uçağının duşurulmesı uzenne aıkKaller gene fOrtadoğu • nun Isvıcesısne ce.rıldı ABD aracılığıvlo gercekfeştırılen Mısır Israıl txırışırıdan sonra bölgedekı • gerlım Fılıstırı Kurtuluş Orgutu nün varlığı nede nıyle Ltıbnan o koydırıldı Mısır Israıl barışından olumsuz olarak en fazla etkılerten FKÖ tasfıyesmı hedef alan bu Pax Amerıcana'yı etkıstz kılmok ıçın sılahlı müccdeıeyı canli tutacagım ve bu amacla Israıl e karşı sılahlı eylemlenni tırmandırrrıa stratepsı güdeceğını acıklamıştı Israıl ın bu straleııye vcnıtı her FKÖ eylemıne karsı Lubnan a karşı saldırıya gırışerek mısıilemede bulunmak oldu G Hazırlayan : Cengiz ÇANDAR İsrail Politikası soldırı aitında tutmo politikası ile şun.arı amaclıyor 1 Lubnan ın ıstıkraro kavuşmasmı enget•eyerek ıc korıgıklıklar cıkmosına zemın oluşturmok Bır başka deyımle Fıl'Stınlıierın tarat olacogı bır ıc savaş olasılıgını besiemek 2 Surıye Irak bırlesmesı voluylo pekışmesı mumkun olan Israıl ne uziaşmazlık yaniısı eğıhmleri yıldırmak bır buşka deyımle başta Surlye'nın gozunü yıldırarak Israıl ıle uzlaşma vonunde gelışeb lecek eğıl'mlere olanak saglamak 3 Lübnan'da buı'uk bır askerı guc buiunduran Surıye /ı harekets zlıge mchkum ederek prestııını varalamok ve bu yolla AroDİar arasında oluşmakta olan bırlığı anlomsız Kitarak geleneksel Arop bolunmelermı ozendırmek l Lubnan kentleri ve koylerı Israıl'ın arolıksız scıOırılannın hedefl I Isroıl'ın Lubnon toproklarmdo glrıştlğl sakjtnlar askerl bır gereksınmeden otede sıvasai Oir planın parcası Başbakan Begın Lubnan ı sureıcll FKÖ Taktikleri Israıl polıtıkasının boş hedefl durumurdokl Fıtıstın Kurtuluş Orgutu ışgal altındOKi toprak laraa ızledığı askerı eylemlerı tırmondırma Dolıtıkasının v'amsıra ve bır bokıma bunun zorunıu sonucu olarak Lubnan da gerılımı azaltma polıtıkasmı benımsedı FKO onöerlıai bo omacmo uygun olarak Gunev Lubnon kerıi J& ko/ierındekı bürolanm kapattı ve askerı guclern sıvıl yerleşım merkezlerınden cektı FKÖ Günev Lubnan'dakı sıvil yerleşım merkezlerınden cekılme gerekces m Israıl e saldırı bahanesı bırakmamak oiorak acıklamakio bırliKte, bu kararın ardında başlıca ıki unsur bulunmaktadır 1 Guney Lubnan ın tümü Şfı olan nüfusu lle FılıStınlıler arasında Isroü saldırılarından otüru ortaya cıkabıiecek ge'gırııgın onune gecmek, dahası Iran devrımın n FKO'ye sağlıdıgı manevl destekten ve Lubnan Şıılerı uzerındekı manevl otorıtes>nden yararlanarak Fılıstın ve Gunev Lubnan halkları arasmctc sağfam bır davonışma kurorak Israıl ın ıc karışıklıklar cıkarmo pcmnı bertaraf etmek 2 Surrye tarafından desteklenen ve Surlye Irak bırleşmesı sayesmde dayanaklan güclenen Lubnan Cumhurbaşkanı Elıas Sarkıs Oe arasında doğabılecek surtuşmeyı cnleyerek sıyasal ve d plomotık manevra alanını genış tutobılmek Israıl saldırıları sonucunda 60 bın Günev Lubnonlı Beyrut ve cevres ne qoc edeıek Lubnan ın zaten ağır olan toplumsoi soruniarını daha da derın'estırmıştır Bu qelısme üiker'e ıstıkrarı sağlanna peşınde koşon Sarkıs ın cabalannı sonucsu? D ıokobıieceğı ıcn Lubnan Cumhubaskam ıle FKO orasmda ootansıvel bır surtusme unsurunu ıcermektevdı Ancak Israıl bu taktık gırışımlor korşısında polıtıkasını değ stırme ge^eâ1 duymadı FKÖ'ntın Gunev Lubnan kent ve koylerını bosolttığını acıklamasının üzerınnen 24 saat gecmeden Lubncn topraklarına gene soldırdı Bölgedeki saatli bomba: İranIrak sürtüşmesi RAK'IN Ortadoğu'do Mısırİsrail yakınlaşmasının hemen ardından etkin bır güc odağı olarak belirmesl bolge polıtıkasında dıkkate değer oluşumlara yol açmıştı. Mısır'ın boşalttığı Arap dünyasının önderlığı lcm öne cıkan Irak'ın dınamık bır bıcımde bolge polıtıkasında yer aiması özellıkle Suudı Arabıstan'ın ıc polıtıkasında varolan hassas denge uzerınde etkıli olmuş, Suudi kralıyet aılesının koyu Amerıkan yanlısı kanadının lıderl Velıaht Prens Fahd ıktıdar mücadelesınde alta duşmüştür Fahd. üç ayı aş kın bır süredır Suudl Arabıstan dışında bulunmokta, buna karşılık Suudl Arabıstan politikası Amerıkon barış plânı ve Mısır"a karşı bır rotaya yerleşmıstır. Ancak, mayıs sonlarından başlayarak Irok lle buyük komşusu Iran arasında tırmanmoya baş layan gergınllk Bağdat hükümetmın dıkkatını yenıden doğuya ve ıc sonınlanna cevırmıştır. I IRAN İLE IRAK ARASINDA TARİHTEN MİRAS KALAN SORUNLAR GENE ORTAYA ÇIKTI. Geçmişin mirası Şubat devnmınden sonra canlı blr antı Amerikan ve antılsraıl polıtıka ızleyen Iran ııe Amerıkan barış gırışımlerıne ve Israıl'e karşı Arap mücadelesının başını ceken Irak arasında hayli cıddî boyutlara erışmeye aday bır gerılımın ortaya çıkması cok kışıye ters gelebılır Ne var kı Iran ile Irak arasında tarıhın derınllklenne dek uzanan ve hsnüz cozumlenememış durumda bulunan sorunlar vardır Bu sorunlar esas olarak üc noktada toplanmaktadır 1. Iran'ın zengın petroi yatakıannın bulunduğu Huzıstan bolgesı uzerındekı sınır anlaşmaz hğı 2 Kürt somnu. 3 Mezhep ayrılığının yarattığı catışma Bunların ılkl, ikl ülke arasındakı sorunlorın en eskıler.nden bıri ve belkıde en c ddısldır Hu îıstan bolgesi, Dicle ve Fırat'ın blrleşsrek deni2e dokülduğü genış deltanın doğu kesımını oluş turmakta ve Irak topraklan lle arasında cografı bır sınır oluşturmayan bu bolge çoğuniukla Arap larla meskun bulunmaktadır Araplar bu bolgeye Huzıstan denılmesınden hoşlanmamakta ve bolgenın adının Arabıstan oiauğunu soyiemekıedırler. Arap coğrafya kıtapiarmdo söz kohusu bolge Arabıstan adıyla ve bır Arap toprağı olorok gecmektedır Irak, Huzıstan'ın Osmanlıların .goz yumması lle Ingilızler tarafından haKsız vere Iron'a bırakıldığını Herl sürmekte ve Dolge uzennde hak ıddıa etmekteydi. TAHRAN. HUZİSTAN'DAKİ KARIŞIKUKLARI IRAK1 IN KIŞKIRTTIGI KANISINDA. BAAS HÜKÜMETİ, IRAK ŞİİLERİNİN EYLEME GEÇMESINDEN YENİ İRAN YÖNETJMİNİ SORUMLU GÖRÜYOR. ARABİSTAM suuo.ı UMMAN DEMİZİ Tehlikeli Gelişmeler S yosal gozlemcıler Isroıl'ın Mısır ıle yopılon barış anlaşmasına karşı cıkan Arap ulkelenm sındırmek ve Lubnanlıları Fıl stınlıler uzenne kışkırtmok ıcm sııreklı ve caydırıcı sa dırılaro gırişmekten başka bır polıtıka ızieyemeveceğı üzennds duruvorlar 8u saldırgon polıtıkasın n ycnısıra Isroıl hükümetı Lubnan hukümetıne barış cağrılarmdo bulunuvor. Ancak, söz konusu Israıl poııtıkasının arzuladığı sonucu vermekte olmadığı da bır gercek. Lubnan Basbakam Selım El Hoss Lubnan a önerılen barış anlaşmasına karşılık Israıl önerısınl Ortadoğu uklelermin bütünluğünü bozmaya ve Or tadoğu yu Ba'kan'astırmaya cahsmak olarak nıteledı Surıye ı=:e gectığımız hafta gorüldüğü gıbl saldırı doğrudan kendme yoneltılmese bıle hareketsız kalmayacağını 1973 savosından bu vana şıddetlı hava carpışmasına gırışmekle konıtladı Bu durumda Israıl salaırılannm sürmesl ve Arapların gerılememesl halınde bolgede genış caplı bır Arap • Israıl savaşının patlak verme olosılığının kücümsenmeyecek olcude yüksek OIOÜğundan soz edılmeye başlandı Boyle b'r gelışme, Mısır Israıl barısmın da yoiunu tıkayacağı ıcm ABD ve Mısır hukümet cevreiennae Lübnan'dakl son carpışmalara ılışkın kaygılara yol actı Bugün ıcm soylenebılecek tek şey bölgeOd borıştan söz etmenın mumkun olmadığı ve Lübnan'ın bölgedekı gerılımın odağı olmaya devom edeceğrdır Geçici ynmuşama Huzıstan uzerınde iran'ın egemenlık hakları oncak 1975 yılında Cezoyır"de eskı Başkan Bu# medyen'ın arabuluculuğuyla Şah Rıza Penıevî ve Irak Başkan Yardımcısı Saddam Huseyın arasında ımzalanan banş anlaşmasıyla Irak torafından kabul edılmıştı O tarıhte Surıye'nın şıddetle kınadığı bu tavizl, Irak. Iran ın, kuzeyde Barzanî önderlığınde yürütülen Kurt ayaklonmosına desteğınl kesmesi vaadl karşısındo vermıştL Sah'ın Barzanrye desteğınl kesmesi ve irok* ın da Huzıstan üzerındekl taleplerıni terketmesl lle ımzalanabılrniş olan 1975 martındakl anlaşma dan bu ay boşlorına dek, iki ülke orosmdakı ılışkıler normalleşme yolunda seyretmıştı ikı ülke birbırlerıne karşı yıkıcı faalıyetlerl desteklemekten kocınmış hatta buna engel olmayo calışrmşlardı. Nıtekım, Irak yetkılılerl Şah'ın tepkısml cek memek lcın 15 yıldır Irak'ta Şiîlerın kutsal kenti Necef'te yoşamakta olan Ayetullah Humeynryi 1978 kasımında sınır dışı etmişlerdi Bu olayın, bugün, Iranlıların ve lıderlerinin belleğınde Irak yönetıml lle ilgill tutumlarını etkıleyen kotu bır onı olarak yer etmiş olması olasıdır. ol'yetın' sondürmek ıçın soldırıloro gırışmış ve saidınların oaznarı IranIrak smınnda uslennnış bulunan Kurı lıder Celâı lalabanı nın Karargâhı yo da 'krnoı hatlonnın Duiundugu gerekces yle Iran s n r boyları üzerme de yonelt Imıştu Bu sal dırılorı Iran ın toprak butünluğune tecavuz olorok nıteleyen lanlı yonetıcılerle Irak yonetımının arası acı'mıştır 3 Irak ve Kuveyt Huzistan'don Arabıstan olarak soz eaerek provokatıf bır kampanya yurutmektedır Körfezdeki sorun Irok bütun bu savlorı reddetmekle kalmamış. Arap dünyasının çıkorlarının savunuculuğu nu ustlenen onaer bır ulke olma çaDasın n bır sonucu olarak devrımcı Iran yonetımınden Şah' ın 1972 yılında ışgaı ettıgı Hjrmüz boğazındakl üc stratef k adayı Bırleşık Arop Emırlıklen'ne lade etmesını ıstemıştır Irak'ın bu tu'umuna iranlı lıderlerden Ayetu'lah Ruhanı tepkı gosterm ş ve Iran'ın Bahreyn uzerınde egeiıenlık hakları ılerı sürebıleceğınl ve Bahreyn ın bağımsız bır ülke oimasını onoylayan parlamentovu yasa dışı gordüklermı hatırlatmıştır. Güneyde sürtüşme Kuzeydekı bu gelışmelere Vosut olarak güneyoe Huzıstan do vaşaycn Araplar Iran ın her yanını sarmaya başlayar ulusal ve etnık hakları elde etme ccbp^ıno aır şm şlerdır Iran lıderle n Huzıstan dakı olaylann ardında Irak'ın bulunduğunu duşunmuşler ve şu savlan ortaya atmışlardır. 1 Irak Huzıstan smınnda askerî yığınak yapmaktadır 2 Irak Huzıstan daki Arap etnık topluluğuna sılah sızdırmaktadır ve bu ışın başında Saddam Hüseyın'ın kardeşı bulunmaktadır. ter uzennde canlandırıcı bır etkı yapmıştır Çıî lerın en kutsal ıkı kentı olon Necef ve Kerbelâ Irok sınırian ıcındedır Bu kı kentte 1977 baharındo kanlı karışıklıklar cıkmış ve yayılmosının onune güc'ükle gec^ebılmıştı Huzıstan a ılışkın olarak ırak Iran'a karşı nasıl bır koza sahıpse Hu meynı'nın Iran'ı da Irak ın Şıı nufusu ıcnde Bağdat Baas yönetım ne karşı oyle bır koza sahıptır. Pan Islamıst bır devrım anlayışını savunan Iran h dım lıderlerın bu goruşlerının ılk yankısının Afgamstan'ın1 yanısıra Irak'ta etkısım gosterdıği kısa sure once Necef'te patlayan oıaylarla kanıtlanmıştır Humeynı nın Kum'a davet ettığı dostu Iraklı lıder Ayetullah Sadr once tutuklanmış, on cak lehmdPkı gosterıler üzerıne daha sonra serbest bırakılmıştır Buno roğmen Necet'te gerıllmın gıderılemedığl bıldırılmekted'r Bu durumda tarafların uzlaşmaması ya da uzlaştırılomaması halınde Ironlrak sürtüşmesi, ıcınde barındırdığı patlayıcı unsurlar nedeniyle bolgeyı hesaplariamayacak cıddıyette gelışmelere gebe bırakabılecek nıtehkte gözükmektedır Karsılıkb kozlar Butun bu gelışmelerın yanısıra carpıcı olan Iran devrımı Irak'ta yarısmı, Arap nüfusun ıse yaklaşık oluşturon ve üfke yonetımınde rolu Şlî karakterf tum nufusun yüzde 65'ml olmayan Şiî "Düşman karde$ler,,in birleşme çabaları ağır ilerliyor EYLÛL'UNDE ABD aracılığıylo Mısır lsra " a r a s ı n c l a l k i devlet arasındakı 30 yıllık savaş durumunu sona erdıren Camp Davıd cerçeve anlaşması dunyadakı bır cok ınsan ıcm nasıl ınanılmaz bır gelışım olarak karşılandıysa, Irak ıle Surıye arasındaki ckan davasıtnın yerınl bırden bıre ıkı ülkenin tek bır devlet altında birleşme cabaiarına gırışmelerl öylesıne inanılmaz karşılandı. lle Kuzeyde gerilim Iran'da devrimden bu yana ülkenin her yanm da hüküm süren karışık ortam, Tahran hukumetlnın etnik toplulukların yaşadığı sınır bölgeleri uzerındekı kontrolunü zayıflatmıştır. Iran Kürtlennın özerkltk Isteğiyle gırıştık'en sılahlı eylemler. IranIrak sınırınm kuzey bölümünün Irak tarafında yaşayan Kürtler üzerinde de etkıli olmuş ve iran Kürt sıyasal grupiarmca da beslenen Iraklı Körtler Irak ordusuna karşı bazı eylemlere gırışmişlerdır. Buna karşılık, Irak hava kuvvetlerl. Kürt fa Irak ile Suriye'nin tek devlet halinde birleşmesinin ön şartı olarak Baas Partisi'nin birleştirilmesi zorunlu kılmdı Surtye'nın aralorındakl tkan davası»na son verip, bırleşmeye yonelmeierı ıle mümkün olacaktı. Nıtekım, Hasan ElBekr lle Hafız Esad arasında ekım ayındakj umulmadık doruk toplantısı önce Bağdat Arap doruğunun glderek Pax Americona1ya karşı cıkarak Mısır'ı tecrıt eden Arap dayanışmasının yolunu actı Irak ve Surıye Devlet boşkanlan, 16 haziran da Bağdafta gene bıraraya geldıler Varılan nok« ta, henüz gercek bır bırlıkten uzak goruluyor Son toplantıda, ıkı lıderın ortak başkanlığında, ık( ulkenın dış savunma ve egıtım polıt'kalorı arasında eşgüdüm ve ışbırlığım sağiamayı hedef alan bır Yüksek Sıyasal Komuta'nın kurulması kararlaştırıldı Birleşmenin ön şartı Ikl ülkenin tek bır devlet holınde birleşmes! nın on şartı olarak Baas Partısı nm bırleşmesı zorunluluğu öne suruldü Böyle bır şortın öne surulmesınde Irok <n güçtü adamı Saddam Hüseyın" ın etken oldugu soylenıyor ırak cevreleri, bunun gercekîeşmesm'n bır yıldan once söz konusu olamayacağı ınoncındo Baas Partısı'nın blrleşmesf, kacınılmaz olarak partınm kurucusu ve ıdeologu Mışel Eflâk'ın partı lıderiığıne dönmesıne yol acobıiecek Oysa Surıye kökenlı olan Misel Eflâk, Boas'ın şu anda Som'da iktidorda bulunan kanadının 1966'da vaptığı darbeden ben sürgünde ve coğunluklo Boğriat'ta yosıyor Bu für ber gelışmenın Surıye torafından pek ıstenmedığı de bır gercek Boşluk Camp Davıd ve bunun sonucu olarak Mısır'ın Arap saflarını terkedışl, Ortadoğu'da öylesıne bır boşluk yarattı ki bu boşluğun doldurulmosı kacınılmazdı Bu boşluk ıse ancak Baas Partısı'nın ıkl rakıp ve hasım hızbı tarafından yönetilen Irak ile Mısır ile İsrail Filistinlilere özerklik,, konusunda üç toplantıda tek adım atamadı O NCE Bır Saba, daha sonra Iskenderiye ve son olarak Herzlıya'da yopılan Filıstınlılere özerklık verılmesl konusundaki Mısır İsrail gorüşmelerınde hıcbır ılerleme kaydedılmedl. Ostelık, ilerleme bır yana, gerılemeden bıle söz edenler var. Batı Yakası ve Gazze de Yahudl yerleşım merkezleri kurulmasını destekleyen Begın lle anlaşmazlığa düşen esnek politıka yanlısı israil Savunma Bakanı VVeızman, İsrail heyetlnden ayrıldı. Mısır israil llişkılerl Ise banş anlaşmasının Imzalanmasından bu yana en soğuk dönemlnl yaşıyor. Taviz Yok Fillstin sorununun cozOmOns rtiskln eso»h hlc blr tavız vemneden Mısır'ı Arap saflarırvdan koparmayı başaran İsrail Başbakan ı M» nahem Begın, borış anlaşmasının hemen ertesınde uzenne basa basa Batı Yakası ve Gazze'de asla bagımsız bır Fılıstın devletl kurdurmayacaklannı özerklık halınde kurulacak olan Fılıstm Ozerk Konseyı'nin beş yıl sonunda bağımsızlık ıian etmes1 durumunda Konsey uyelerının tümunün 24 sıxt ıcınde tutuklanacağını acıkladı Begın, bununla da kalmoyarak, Batı Yakası ve Gazze'de Yahudl yerleşım merkezleri kurdurulmasına devam edileceğıni, Israıl'ın toprağa dayaiı değıl sadece yönetsel özerklık vereb leceğını ayrıca soz konusu ıki bölgenın su kaynaklarının Israıl denetımınde bulunduruiacağını da bıldırdı Begın'ın uzlaşmaz tavrı karşısında tüm kozlarını yltırmış bır durumda görüşme masasına oturan Mısır. Arap dunvaçında lcınoe bulunduğu yalnızlığı hofıfletmek amacıyla oır yondon Kudus'ün doğu kesim) üzerlndekl Israıl egemenlığınl asla kabul etmeyeceğını blldırır ve Isiâm ülkelerını, guçlerınl bırleştırerek Kudüs'e yürümeye cağırırkon. bır yandan da Israıl'ı ABD'ye şıkâyet ettı Resml Mısır tutumunu sayfalarma yansıtan El Ahbar gazetesı, Amerıka'ya tBegln'ın boyunun olcusunü aiması ve zehırını kusmaaan önce yılanın başını koparması» ıcm cağrıda bulundu. Ancak. Carter'ın Başkanlık secimlerl lcin kampanyanın yaklaştığı şu günlerde Yahudl lobısınln ABD'dekl etkısı nedenıyie israil üzerıne cıddl bır baskıda bulunmak isteyeceğını kımse tahrnın etmiyor Ostelik, Mısır'da dozunu artırarak süren israil aleyhtarı demec'er ve yavınlar Ise Arap dunyasını Sedat rejımıne karşı yumuşatabılmış değıl. Begın'in katı tutumundan başka, Mısırlıların canını sıkan başka şeyler var Mısır yonetıcılerının genellıkle sempatı duvduklart, Sedat'ın özel dostu İsroıl Savunma Bakanı Ezer VVeızman Iskenderiye toplantısının an fesınde barış unıaşmasmın bozulması halınde Israıl'ın Sına'yı yenıden ele gec'receğl tehdıdınde bulundu Sına'nın tümünun Mısır'a devredılmesı ıcın daha ıki yıldan fazla bır süre varken, Begın'e tercıh edılen VVeızman'ın bu sözlerı Mısır vönetıcıierını rohatsız ettl Ayrıca, Mısır heyetının baskanlığını Baş bakan Mustafa Halıl vaparken. Israıl heyetlnın başında İcışlerı Bakanı Yosef Burg bulunuyor Burg un secılmesıni Mısırlılar, Israıl'ın Batı Yakosı ve Gazze'yi israıl'ın bır parcası olarok tutma kararlılığının bır ifadesı olarak göruyorlar. Alayh dil kullanıyorlar Batılı kaynaklar ık ulkenın bırleşmemesl surecınde ortaya cıkan boylesıne guclüklere ve bırleşme cabalarında fazla yol almmomış olmasına dıkkatı cekerek Irak ve Sunve'nm bu vondekı gınşımlerınden alaylı bır dılle soz edıyorlar. Tek seçenek Ne var ki, bir yandan Mısır'm Arap dunyosında yorottığı bcşluk bır vondan do batıdakl Isroil tehdıdl lle doğudokı imn ırak lışkılerının gefgınlıâı ve bütun bun ori «k olarak her ıkl ülkenin İC polıtıknsındak' tphı kpi aelışmelere gebe potansıyel ıak ıle S ı r y p v " f ri^şme cabalannı inatla yurutmekten başka b.r seçenek bırakmıyor