Katalog

CUMHLRÎYET 10 MAYIS 1979 TEDÎ Maden Yasası Anayasa Mahkemesi'nde Madenlerin kamulaştırılması, ANKARA (Cumhurlyet Burosu) Enerji ve Tafcnî Kaynaklar Bakanı Deniz Baykal bugün Anayasa Mahkemesl önüns çtkarak maden yasasma llışkın «sözij açıklamada» bulunacak tır. Bcyielıkle Baykal. kurulduğundan bu yana Anayasa Mah vsTies onüne cıkan «ılk bakan» olmaktadır Anayasanın 130 maddesln dekı «doğal kaynakların devlet ce Iş'etılmesl ve aranması» ilKesıne dayanarak madenlerin dev'etçe işletılmesıni ongoren 2172 sayılı «Devletçe işletılecek Madenler Hakkındakı Yasa» Mıllet Meclısı ve Cumhurıyet Senatosunda görüşüldukten sonra benımsenmış ve 17 kasım 1978 tarıhınde Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğo gırmıştır. Ancak, yasonın yurülüğe girmesı ve uygulanmaya başlanmasından sonra. Adalet Partısi Cumhuriyet Senatosu Grubu. yasanın «bicım ve esas acısından Anayasaya aykırılı ğı» gerekçesiyle Ancyasa Mah kemeslne başvurmuş ve yasanın Iptalınl Istemlştlr. AFNİN GEREKCE3İ AP Cumhuriyet Senatosu Gru bu. Anayasa Mahkemeslne baş vururken fkl noktadan hareket etmiştlr. Bunlardan blrl «oylamaya» lllşklndlr. Ikinclsl de. yasanın daha tasan hallnde Iken görüşülmuş olduğu ko Yalçm DOĞAN ilgili kamu kuruluşunun kararıyla gerçekleşiyor 2172 Sayılı Madenlerin Devletce Işletilmesını öngören ya•a madenlerin özel kesim sohıplerınden devralınmasında ve doha sonra da Işletılmesınde uc ayrı kamu kurulusuna görev vermıştir. Kamulaştırılan demfriefin TOf ktye Demir Çelık Işletmeler!. bot tuzları Etibonk. kömürün öe Türkiye Kömür işletmeleri xa rafından iftoUlmesi yosanın gereğidlr. Kamulaştırılması öngörülen yasadaki madenlerın herhangl blrlne önce b!r takdir komisyonu gönderılmektedır Komlsyon maden ocağında durumu Ince lemekte ve bır dosya hazırla maktadır Daha sonra Ener|l ve Tabll Kaynaklar Bakanlığına glden dosya ıle llgıli kamulaştırma karart Bokanlık taratın dan alınmaktadır. Bakonlığın kamuloştırma ko rorı noter aracıliğtyle bir yan dan karan fıılen uygulayocak llgllı kamu kuruluşuna bır yandan da ocağı kamulaştıran rna den sahıbine bıldlrilmekiedir ll gılı kamu kuruluşu (Etıbank, TK ya da TDCO bakanlığın atdığı kararı kendı yönetım kuruluna götürmekte ve yönetım ku rulun onayındon gectıkten sonra madenln kamulaştınlma de fisrı bankaya yatırılmaktadır Yönetım kurulu kararından eonra madene bakonlık el koymakta ve kamulaştırma fiılen bitırılmls olmaktadır. Bu arado ikl nokta vardır IV! bankaya yatınlon para ile llgılıdır Kamulaştırma karşılığı para bankaya yatrrılırken maden sahıbmın Maden Tetkık A rama'ya olan borcu Ile Sosyal Sıgortalar Kurumu'no olan borcu düşulmektedır Kalon, ma den sahiblne ödenmektedır. Ikincı nokto da. moden sahlblnln kamulaştırma karşılıgi na Itırazı ile llgılidlr Komu kunıluşu yönetlm kurulunun kamulaştırmayı onaytamasmdan «onra geçen onbeş gün lcln de maden sahibl danıştaya bosvurabllmeMedir. Basvurmazsa, Enerji vs Tabıı Kaynak lar Bakanlıgının el koyma hakkı flilen doğmaktadır Eğer parayı az bulduğu Için Donıştay'a başvurursa Danı$tay maden ocağına bıllrklşl yollamakta ve bu Islem en gec onbes gün lclnde bltirllmlş olmok todır. ir bakan ilk kez Anayasa Mahkemesi önünde savunma yapacak Enerjl ve Tabıl Kaynaklar Bakanı Denlz Baykai mlsyonlarta ligllidlr. AP Iptal ge rekçesıyle her ik! dayanaktan hareket etmekte ve «oylamadc bulunmayan kışılerın oy kul lanmış gıbı gösterıldıklerini» öne sürmektedır Aynca «tasarının Anayasa ve Adalet Komlsyonlarında görüşülmesl gerektigi halde. görijşülmediğlnl. Bütçe ve Plan Komtayomı He Sanayi. Tıcaret ve Teklono[ı Komısyonlarında görüşülmesi nın yeterll olmadığını» savunan AP, özetlenen gerekçeler le Iptal davası ocmıştır. AP'nln gerekcesıne karşı, ya pılan bır araştırma AP'nın llerl sürdüğü gerekcedekl «komlsyonlarda görüşülmesl" konusunun «geçerlı» olmadığını göstermektedir TBMM lctüzüğüne göre, herhangl bir yasa tasartsı hangı komısyona glderse gıtsın bır başka komısyon tasarının bulunduğu komıs yondan gıdip tasarryı ısteyebil me hakkıno sahlptlr. AP'nln 5 ocak 1979 tarftlinde Anayasa Mahkemesine başvur ması uzerine, konu Anayaso Mahkemesl tarafından incelenmış ve bır rapor hazırianmıştır. AP'nh başvurusu karsısın da Enerıı ve Tabli Kaynaklar Bakanlığı yasanın hazırlanış ve gerekslnimlne Mlşkin kendı göriişunO acıklamak amacıyifl Anayasa Mahkemesine basvur muştur. Burada bir noktayı acıklığa kavuşturrnada yarar vardır. Bu güne değın Enerp ve Tabıî Kay naklar Bakanı Denız Baykal' ın Anayasa Mahkemesl önün» cıkması ceşıtlı yazılarda «duruşma» ya da «savunma» olarak nıtelenmış ve basma bu b çirnds yansımıştır Oysa, hu Kuk acısından bu deyımler doğ ru değıldır Baykal yann Anayasa Mahkemesi uyeler önünde «sozlu acıklamo» yapacaktır AP'nın başvunısu karşısmda bokanlık «sozlu acıklama» istemış, Anayasa Mahkemesl de bunu kabul etmıştır Aslında, Anayasa Mahkemesınin bu tutumu «ıstısnaı» bır tutum olorak değerlendır Imekted r Çun kâ bugüne değın bu tur ıptal davalanndo kararlar hep dosya uzennde verılmıştir Ilk kez, bu geleneğın dışına cıkıimakta ve Anayasa Mahkemesi kurulduğundan bu yana ılk kez bır bakan mahkeme önünde «sozlü acıklama» yapmaktadır. Bundan dolayı da. olay Türktye nın hem bugün ıcinde bu lunduğu ortam acısından, hem de hukuk larihi acısından önem kozanmaktadır RAPORTÖR, AP'NİN BAŞVURUSUNU «YERİNDE» BULUYOR AP'nın madenlerin devletce işletılmes'ne llışkln yasanın Iptal) ıstemı. Anayasa Mah kemesırde bır raportör tarafından Incelenmiş ve AP'nın ıs tem «yerınde» bulunmuştur. E'de edılen bılgılere gore. Anayasa Mahkemesi raportöru devlete madenler n arama ve Iştetme hakkı veren yasanın «bıcım ve esas» yönünden ıptalınl Istemektedır Raporda «bıclm» yönunden oylamo Ile llgıli «ıtlrazın» haklı olduğuna değinılmekte ve bundan da önemlısl «esas» yonünden konuya bakıldığında yasanın «Anayasada öngörulen mülkiyet hakkını zedeledığı» sa vunulmaktadır Yasanın Anayasada öngörulen mülkiyet hakkırtın özüne ve rvıhuna ay kırı bir lcerık taşıdığı öne surulmekte ve bu nedenls yasanın lptall ıstenmektedır Esas yönünden raporda yer olan ıkıncl konunun ise, ma denlerın devletçe ışletılmesının yine Anayasada yer aldığı b>Cimin tersıne «kamulaştırma ilkelerlne aykırılığı» olduğudur Raporda özetla AP «haklı» bulunmakta ve madenlerin dev letce aranması ve ışletllmıs • ne llıskin yasanın «ıptol!» yoluna gıdı'mesı Istenmektedır. özel madenlerdttM cajdışı çalışrna koşullan, özellıkle ış kazalarının sıklığı emekçiier açısından en önemll yakınma konusu .. (Fotoğraf: Reha ÖZ) Magnezitin devletçe işletilmesini öngören kararnameyi Sanayi ve Teknoloji Bakanı Orhan Alp 3 aydır imzalamıyor Demlr, bor ve kömürde ocak ları devletca Işletmesını öngören yasanın yururluğe gırmesınden sonra Ener|l ve Tabıi Kay naklar Bakanlığı magnezıtte de benzer uygulamaya gıtmek ıstemıs ve bu amaclo magnezltın de devlelcs iş'etılmesıni ongoren bır kararname hazırlamıştır Ancak, aradan yaklaşık üç ay geçmes ne rağmen Sanayi ve Teknolojı Bakanı Orhan Alp" In kararnameyi imzalomadığı bıldırılmektedır Ceşıtll kaynaklardan edlnllen bilgı'ere Qore bundan bir sü re once hukumetı tuyarmak» amacıyla kamuoyuna bir acıklama yapan iAitı!ar>ın bıldırılerınde ver alan «karrna ekonoml 'Cinde bulundugumuzu» anımsa tan sozien magnezıtın devletleştınlmesıne karşı cıkışın «bır belgesı» bıcımınde nltelendırllmektedır Ceşıtlı konularda yakınan «Altılar» madenlerin dev letce isleMmesıne aaha baştan karşı cıkmıs'ar ancak yasanın meclıs'erde görüşüldüğü sıralarda kendılerıne moddelerln Türkıye ekoiomısı acısmdan tstrateıik onemı» anlatmış ve ikna edllmlşlerdır Demir komür ve bordan sonra magnezıtın de devletçe ışletllmesı kararı karşısmda Orhan Alp dırenm'ş ve kararnameyi bugüne değın ımzalamamıştır TKİ 1979 yıhnda 20 milyon ton kömür üretecek 1983 YILINA DEĞİN TKİ KÖMÜR MADENLERİNDE 60 MİLYAR LİRA YATIRIM YAPACAK. URETİMI DE 50 MILYON TONA CIKARACAK Madenlerin devletçe Işletllmeslne olanak veren yasanın kömurle ilgili uygulamasından sorumlu bulunan Türkiye Kömür işletmelerl (TKİ) yenl bir üretlm ve yatırım programı düzenlemlştlr. Buna göre 1983 yılına dek kömür yataklarına 60 milyor lira yatır m yapılmasını öngören TKI'nin, aynı dönemde Gretim Tilktarını da 9.5 milyon tondan 50 milyon tona cıkarma* ptanlanmtftır. Komuloştıntan ocoklardo %• llen üretime geçen TKİ 1978 yılında elinde*l ocaklarta 9.5 milyon ton kömür üretmlstir. Aynı yıl özel kesim kendl ocaklarında toplam 4 milyon ton kömur üretmiştir 1977 yılında ise, rakamlar daho da ilginctir. TKİ 1977'de, 82 milyon ton Oretlm yaparken. özel kesim. 4.8 milyon ton kömür üretmiştir. Bir başka deyimle. 1978 yıl nda özel kesımin uretlml bir önceki yıla göre düşmüştur. 1978 yılında özel kesim kömürlerl nakliye dahıl olmak üzere, tüketım merkezlerınde tonu 1500 ıle 200 bın lıra arasında değışırken, TKİ kömurlerınl 675 ıle 750 lıra arasında satmıştır Kömürlerın devletçe İşletılmesıni ongoren yasayla btrlıkte uretım faaliyetlerini arttıran TKİ 1979 yılında 20 milyon ton kömür üretmeyı planlamaktadır Devletın eı koyma hakkının doğduğu ve TKİ'nin gırdığl kömür ocaklan ckapalı tsletmeler»dir Yer altındo bulunan ve her türlü aracgerece sahıp bu Işletmelerde TKİ uretıme gec mış ve eskıye göre verıml arttırmıştır. Kömür ocaklarında tacık şletme» olarak nllelenen ve sadece toprağın atılarak kömürün üretıldlği madenlerde tse. üretime gecebılmek Icın zamano gerek duyuldugu bıldirılmektedır Bu ocaklarda üretime gecmek toprağın kömür üs tunden atılmasına bağlı bulunmaktcdır Ocağın sahıplerl son ana dek ocağı işletmişlerdır. Kapalı ve acık Işletmelerde verimın eskıye göre ikı kat artacağı hesaplonmakta. TKİ'nin kendı sahıp olduğu ocaklarda da verım artışı sonucundc 1979 yılı toplam kömür üretımı n!n 20 milyon tona ulaşacoğı planlanmaktadır. Amerlka. Ar|antin Bovyetler Blıiığl ile brl.kte Türkiye dunyanın en buyuk bor rezervlerine sahıp bır ulkedlr. Dunyadakı bor rezervlerinın yuzde 6O'ı Tur kıye'de bulunmaktadır. Bugüne değin kömürde 91, demirde 32, borda 11 ocak ile ilgili olarak kamulaştırma kararı alındı Enerjt ve Tabil Kaynaktar Ba kanlığı madenlerin devletçe ışietılmesıne olanak veren yosanın yürürluğe gırmesınden sonra komürde 91 ocak, demırdâ 32 ocak. borda 11 ocokla ılgıli olarak kamulaştırma karan almıştır. Takdir komısyonlarına kamulaştırılmak üzere gonderilen ocak sayısı ıse komürde 143'e. demirde 67'ye borda da 13*8 ulaşmış bulunmaktadır Bunlar Türkiye nın dort bır tarafına dağılmaktadır Kamulaştımuı a lanına gıren boşlıco ıller arasında Oanakkale Muğla Balıkesır Bursa Kütahya Ankara Malatya Sıvas Corum, Erzurum Konva Adana. Kayserl, Slırt ve Mardın yer almaktodır. Komulaştırma kararı alınmış olanlar ıcın korrulaştırma karşılıkları da bellı olmuştur Kamulaştırma karşılığı olcrak komürde 318 m lyon 742 btn demirde 24 mılyon 384 bın. bordo 37 mılyon 267 bın lıra odenecektır BoyieiıHe her 0c madende toplam 134 ocak karşılığında toplam 380 mılyon lira odenmesl öngöruimektedır. özel kesim maden ocaklanndan günde 50600 bin kâr elde etmekte Madenlerin devletçe tşletilmesi ve aronmasına ılışkın yasa demır. kömür ve bor tuzlarına öncelık vermekte ve bunların devletın llglü kuruluşları tarafından işletılmesıni öngörmektedır Madenlerin devletçe oranması ve Işletılmesına ılışkın yasanın benımsenmesı ve yu rurlüğe gırmesınden önce, özel kesim tarofından ışletılmekte, ceşıtlı maden ocaklarında günluk kârın 50 bın lıra ıle 600 bın lıra ara sında değıştiğı öğrenılmıştir Bu mıktarlann «net kâr» olduğu belirtılmektedır Gunde 6O0 bın llralık kârlar karşılığında, orneğin bır Anayasa Mahkemesl üyesı emekll olduğu zaman 42 yıl hlzmetten sonra, emekll Ikramiyesl olarak 340 bln llra almaktadır. Maden ocaklanndan elde edılen kazanclar sadece madenlerin yurt ıçmdekı satışıyia sınırlı değıldır. Bunların bır bolumü dışsatıma konu olmakta, ışlenmeden dışarıya satılan madenler. Işlend kten sonra cok daho yüksek bir fıyatla yenıden dışardan alınmaktadır. Yurt icl satış ve dışsatımın dışında, madencılenn elde ettıklerl bır başka kazanc yolu da, ocaklarda kullanılan makıneler Icın sağladıkları yatırım Indınmıdır Bir başko deyımle, madenlerde kullandıkları makinalann «yatırım konusu» olması nedenıyle belırll ölcüler ıcinde vergıden bağışık tutulmalarıdır. Türkiye bor tuzlarmda dünyanın en büyük rezervine sahip Deter|an. cam, emaye. cam elyafı gıbı endrüstn alanlarında kullanılan bor madenınln son yıl larda özel'kle cellk yapımında kullanılmaya başlaması borun önemıni gıderek arttırmış du» rumdadır Balıkesır, Bursa, Eskışehır ve Kutahya yöresınde toplanan bor rezervlerınde mul kıyetın yüzde 7O'I özel kesıme aıt bulunmaktaydı Madenlerin devletçe Isletılmesıne olanak veren yasanın yürurlüğe gırmeslnden sonra, bu ocaklar tek tek devletın denetıml altıno alınmaya başlanmıştır. Kömürün devletçe işletilmesiyle 4 yeni santral gerçekleştiriliyor eli Santralı ve Sıvas takı Kangal Santralı kömure dayalı santraüardır Ancak, bu alanlarda bulunan genış kömur rezervlerı ozai kesımın elınde bulunmaktaydı Santralın elek trlk uretebılmesl ıcln kömurun hicbir sorun yaratmaksızın elde edılmesı gerekıyordu Bu amac'a belırtılen yörelerdekı komür madenlan devletın denetimine almmıştır 1980 yılı ile 1983 y.'ıarı arasındo değışik tarlhlerde devreye gırecek olan santrallarm toplam ener|ı üretımi 7 mılyar kılovatsaatl aşacak duzeydedır Hcrrmadde sağlanmasınıda (komur sağlanmcsında) tıerhangı bır sorunu artık kalmoyan bu santra'ların yapımına gecılmıştir. Turkiye'nın içinde bulunduğu en büyuk darboğazlordan blri olan ener|i darboğazını cozümlemek üzere Ener|l ve Taon Kaynaklar Bakanlığı ve ona bağlı kuruluşarın ceşitlı secenekler urerınde rlurduğu blldırllır ken. özellıkle komure dayalı santra ların ya pımı ve buno llışkln proıelerln hızlandırıldı ğı belırtıimektedır Yaklaşık 7 milyor kılovatsaot enerjl üre tebıiecek dört santralın proıelerı bıtmış olma sına rağmen bir turlü yapımına geçi ememe si kömure davalı üretım yapacak olan b1santral'arın komurunün olmamasından kay naklandığı bıldırümektedır Muğla daki Yata §an ve Soma Santrallan, Bursa'dakı Orhan Kömür, bor ve demlr ocakla rın devletçe Isletılmesıne olanak tanıyan yasanın yururluğe gırmesınden once bu maden lerın bır bölümu özel kesımin elınde toplanmıs bulunmaktaydı. Turkiye'nın dört bır yanına dağılmış olan madenlerde baş lıca «sahıpler» şöyle belırlenmektedırDemirde Vehbl Koc, Sadullah Bılgin Borda. Sıtkı Yırcalı. Ali Sayakçı Madenlerde büyük adlar Kömürde Cemal Hünal, Vehbı Koc, B"gehan, Nazım Adasal, Adnan üemiıcı, Nadır Hakkı Belırtilen klşlier ya doğrudan kendı adlarına ya da kurdukları tırmalar yoluylo modenierı Iş.etmekte ıdıler. Turkıye'de madenlerin devlet ce işleMmesıne olanak tanyoi yasanın özu ve vurjrluge gırmesı, büyuk gurültülere yol cCarken duryada kapıta'ıst ü kelerde önemli madenierın dev letın denetımı altında bulundu ğu saptanmıştır Fransa'da komür maden, In gılters'de demır ve komür, Amerıka'da komür, demlr madenlerl, isv>cre ceşitlı madenlf r devletçe ışletılmpk'edır Elda edılen bılgl ere gore, bu madenlerin ıstrateıik onemı» bulurmckta ve ceşıtlı alanlarda gerek hammedde gerekse ener|l kaynağı olarak kullanılmckta olduklarından bunların det/ieî. ce Işletılme'erı ekonomık verimın artışıno yol acmaktadır. Ekonomıdekı \,erımın dış'nda bu maden erın devletçe Netılmelerlnde bır başka etken de, teknoloıık zorunluktur Özel kesim olanakları kıt olduğu tçm madenlere gerekll yctınmı yapamamakta ve ocaklarda düşük kapası'e ile calışılmaktadır Cağdaş teknoloı yle uretıma geceb'lmek onemli boyutlar da yatmmı gercktırmekte ve bunu da kapıta! st ülke erde bl le, ancak devlet gerçekleştırebılmektedır. Madenler kapitalist üikelerde bile devletin denetiminde