Katalog

DÖRT CUMHURİYET 4 MART 1979 POLİTİICA VE ÖTESİ .MEHMED KLMAL ABDÜLCANBAZ H \ / HW!fc, bOlLfaÛ 5AMı * \ VO AV TATitfi!frElDÎMfj/V TURHAM Sigaranın Dumanı Bırkaç gundur htanbul sıgarasızdır Anadolu illerını bılmıyorum ama Istanbul un sigarasızlığı uzun kuyruklarla da ölçülenıez Tehel'm 10 lıralılı sıgaı asmı Karakoy de, Emınonu nda 20 ye. 25 e bulamıyorsunuz Muhalefetın pos bıyıkları ıle ugrattıgı Tekel Bakanına soralım 'N aber?* Ozclcılerımizın ekmeğine gene tereyağ luruldu. De\ letın hıçbır şeyde bafarıh olamayacagını söyluyorlardı. oıgarada hahsızlar mı? 'Ffendım o baska. bu ba/ka > •Başkaysa sıgurayı çıkar ortaya • Yerlisı de, yabancısı da sorar "Dunyanın en tyı tutunu nerededır?» 'Turkıye de » •En kötu sıgara nerde?» •O da Turhıye'de • lmparatorluk ta da, Cumhunyet'te de tutün tekehnı elınde bulunduran devlet bır tıgarayı da yapamaz mıydı? fladı eskılerm zıvanalı, yenılertn fütrelı dedıhlerı sıgara karaboısadadır Şu Bınncı. Bafra dedıgımız halk tıpi. sbzd* ucuzlarına ne oldu? Onlar da bırer birer ortadan hayboldular Herkes bilıyor. sıgara kaçahçüığı Matıanın elındedır Iktidarlar bılmezler mı, onlar da bıhrler Fakat kımse bırşey yapamaz, sırtlannı guçlu yerlere dayamışlardır Buyuh paralar dönduğu ıçın adam satın almak, ayartmah kolaydır Bunları yazacak olanları da. •Sakın ha, sonra canından olursun! • dıye horkulurlar Sıgara da, onun Haçakçılığı da bır bakanın ifi degüdır. Devlet tum gucuyle yuklenmeden olmaz. Ama o devlet nertde? Vaktıyle Ismet Paşa içerledıgt ve tutumlarmı begenmedlğı Demohrat Bakanlara bır ad takardı. Oı egın Basm Yaym Bakanına (o zaman TRT yoktu) Radyo Bakanı, lçı$lerı Bakanına da, o zamanlar en onemlı yaltınma konusu seçmen kütuklen oldugu ıçtn, Kutuh Bakanı derdi Şımdı bız de sıpara sıkıntısından öturu Tekel Bakanına Sıgara Bakanı, kahve darlığından oturu Kahve Bakanı mı diyeltm? Daha bız Sayın Mataracı'ya ne dıyeceğımızi ararken, degıl bakanlıktan polıtıkadan çekıleceginı söyledı On aldı Ne dıyeltm gösterışlı bakanhk ateşten bır gömlekmış de, sayın bakanı cayır cayır yanarmış Bakın neler söyluyor •Artıh polıtıkadan gına geldı Polıtıkadan nefret edıyorum Eger parlamento çahşmalan televızvonda dızı halınde kamuoyuna yansıtılsa o zaman neden pohtıkayı bırakmak ıstedıgıtn daha lyı anlaşılır ' Sadece kahve ve sıgara derdı yok bir de parlamento derdı vannış Ulkemızde elbette parlaınentanun yeterınce çalıştıgı, parlamenterlerimızin salt yurt sorunlarını çozumlemelt ıçın ugraştıgı soylenemez Partı çıkarları ve başka çıkarlar ağır basmaktadır Onun ıçın de vasa çıkaramıvorlar, ama hemen hemen her oturumda kendı aralannda halkın onaylamayacağı kadar agır sözler sarfederek hır çıkanyorlar Herhalde Sayın Mataracı bunu söylemek ıstıyor Bız gene parlamentovu da, polıtıkadan gına g«tırmcyl de bir yana bııakalım şu sıgara huyruklarma donehm Sıgara dumanı yerıne burnumuzdan fjtıl fıtıl, kuyruklarda behleme dumanı çjıkıyor Ç s"ırada yerın kulaaı olsa da dınlete vdtundaşlor*"1 kımbıhr neler söyluyorlardır Paılamentoda mebusların birbırlerine soyledıklen, kuyrukta bekleyenlerın soyledıklennm yanında hıç kalır Bakan, sıgara darlığının mart ayı ıçinde gıdenlecegını mustuluyor Ama benım pek ınanasım gelınıyor Hanı yargıç adama donmuş de •Sende bu ense. adamda da bu para oldukça çoh şamar yersın» demış lialkta kaça olursa ol sun bu sıgara bzlemi, Tekel'de de bu daılık oldukça huvruklar bıtmez 'Malbro, Malbro » dıyorlar Adam basıyor kırk kagıdı ahyor. •Maltepe. Maltepe » dıyorlar. Basıyor yırmı hâgıdı ahyor Ens» vt tokat öykusüna benzemıvor mıt? 1881 yılında yedi sıgara fabrıkası daha hızmete gırecehmıs. O zaman slgara darlığının bıteceğını umanlar var Ama benım btMığım kadanyla hep böyle söylerler, bılmem feoç yılında bılmem kaç fabrıka açüacah derler, o yıl gelır, sıgara darhgı gene bıtmez Bır yılan hıhâyesı de bu olur Bundan bır sure bnce Romanya ve Bulgarıstan a duşmüştu yolum Dukkânlur agzına kadar sıgara doluydu • Mısır sıgaran » •Buyurun », Bulgar • «Alc/ıta • «Havana püronı » .Işta » *Ya Türh sigarası?«Buyurun pasam ekaport Efes eksport Samsun » Daha ne ıstersınız? Bızde neıdeyie Bınncı pıvasadan çekılır olmustu Baska re/ımlerı bılmem ama Romenlenn de, Bulgarlann da sıgara rcrım lcn (,ok iyı ışliyor, kımteyı sıgara kuvruğuna muhtaç etmıvorlaı Sıgaradan, kahveden. petrolden asplrinden çamasıı suyuna degın herşey gelmıs bır yokluga dayanmıs Ondan sonra d^ı hühumetı Ecevıı almıs Fcevıt de Mataracı ıle, Tan ıle, Ongut tle, Alp ıle ulkeyı yonettnenm çarelenni arıyor Kolnym da zorun da otesınde Bakın, ozel sektor guzel sektorden yana el olanlur sıze bırsey soyleyeyım ıj'ı ' "Bu donulm z akfamın ufkundavız öınegı ulkeyi Ecevıt alnuş Huyuna suyuna uygun yıımuşatarak gotunt \or V a Ecevıt almasa da Dcmırel e kateaydı1* Val lahı Iran ınıran Humey nı mumeynı beterın beterı pusulanın ıbresındeydı Ikı bcyıt yazayım sıze, bırı şu Bır başıma olsam şehe sultana kul olmam Vlran O!RM hanede evlad u eyâl var Yazdığım Dcrth'nındı Otelu ktmındı bılemtyoruın Tek ba^ımayım bır suru sultana kul oldum >a hnnede evlad ü ayal de olaydı? Siz gene bcevit'e fıt olun! İYÎ MİYHii? ANtATîAMAİ Paris îzlenimleri Yazı: Azra ERHAT Desen: A. ARAD Çıkarına düşkün Fransız taşralısı Humeyni'nin konukluğundan memnundu urda mektupları yazıyordum kı, Abdı Ipekçi'nln oldurulmesl olayı geldı çattı Acı, ofke mutsuzluk ve umutsuzluk bır kosırga gıbı aldı goturdu duştınce soz yozı ne varsa kafamda «Yeni Istanbul» gazotcs nden bu yana sevınclo, bır ceşıt ovunclo ızlerdım Abdı I pekçı yı Kucuk bır muhabır o larak katılmıştı nranıı^a, adım adım olgunluk başarıları gostererek Gazetenın sahıbı, ınsan dan anlayan Hablb Edlp Tore lıan bır gun bana «Bu gencl g<J ruyormusun, en saglam, en yetenckll adamımdır, cok yol yapacak, buyuk gazetec! olacak» damıştı Ben bu sozlerı Abdı ye bırkac ay once goruştuğumui de aktarmıştım O hıç duyma mış, bılmıyordu ılk patronunun kendîsf ıtfın buylo iyı şeyler clu şunduğunu ıcten bır alçak go nullulukle şaşmıştı soyledıklerırne Benso burada benım gıbı perlşan olmuş dostlar ara sında Abdı Ipekcı yı yıtirmenın acısını daha keskın bır bıcak glbl duydum lclmde Olum 6ii7 bir evrlmln kat kat yıkışlarla bolırgınleşen aşamaları apacık serıldı gozlerımln onune Otuz yıl olmamıştı kı gozu donmuş bır yobaz başka bir baş yazara, Ahmet Emln Yalman o saldırmıştı Ama o gun aydın goruşe, hangl yonlu olursa olsun ozgur duşunceye saldırının güduk kalması bir slmgo de ğıl mıydı'' Yalman olmemlş, kurtulmuş. saldırganı tutuklanmıştı Hak yerlni bulmuş, değer kavramları yengl llo uygarlıgın temel laşlarını bır kez daha peklştırmiştı toplum gozunde Bu kez tam tersıne, ozgur duşunceyi. uygarca aydınlığı. top lum yaranna an yarorlı ikı erde ml slmgeleyen seçkln bır kışl haınce olduruluyor ve oldurulmesl tam bir başarı ila sonuclandığı gıbı, oldurucüsu de Iz bı rakmadan kacablllyor. Hakkın yerine getlrlleblleceğlne deggın tutarlı bir puvenoemız yok, yıl lardır ceşıtll orneklerlnl yaşadıktan sonra bır umut ışığımız bıle yok Kavram kargoşasından oteye varmış bulunuyoruı bugun, aydını duzen önresl bir karanlık lclnde cırpınır bırakan bır kordöğuş Ne olacak halımlz? Bugun o. yarın sen bon oldurulecegız. orası pek fazla onemlı değil asıl onemlı olan o, şu, bu olduruldukce neyin olduğu oldurulduğu. neyin yltlp glttığldır. Ataturk devrımlerıyle yoğurulmuş in6an ımgesl cokuyor. tıp kı bır yontudan kil parçaları nasıl bir bır cozulup yere duşer se B Yıllarca konuk edındıklerı Humeyni'nin kendisine bır çeşit alıskanlık ve sevgı ıle bağlanmı^, olacaklar ki, Ayetullah'ın adım değıstırerek onu «Gros Mınet» diye kedılerıne verdıklen bir adla anıyorlar şımdı. | Yurda mektuplan yazıyordum ki, Abdi j Ipekçı'nın oldıirülmesi olayı geldı cattı. Acı, bfke, mutsuzluk ve umutsuzluk bır kasırga gibi aldı gotürdü düsünce, sdz, yazı ne vaısa kafamda. gosîeren ıkıncl ve aoha rta et kın sonuçlu bir ayaklanmoya. koca bir ulkeyi kcıpsayan, koklu bir duzen değlşıkllğıne goturon bir devrlme Fransa yakından tanık olmuştur Ayetullah Humeynl adı burada Ayatollah Khomeynl dlye yazılıyor Parls dolaylarında Neouphle le Chateau denllen kucuk bır kasabayı slyosai olayların merkezi hallne getlrmlştır oy le kl ünlu fıkracı Robert Escar plt kasabamn adım NeuphleI' Ayatollah dlye doğlştlrmeyl onermekteydı bir yazısında, Cıkarına duşkun Fransız taşralısına gellnce cadırda oturup et suyu ve elma ıle beslenen dın lıderınden değllse de. kendlsını akın akın zlyarete gelen dın daşlarından ve hele geco gunduz pusuda haber kollayan bın lerce gazeteclden yaror sağlamış olmaktan memnundu. Yıllarca konuk edlndıklerl Humeyni'nin kendisine bir ceşıt alışkanlık ve sevgl Ile bağlanmış olacaklar kl, Ayetullah ın adım değlstirerek. onu «Grosmınet» dlye kedılerıne verdlklerl bır adlo anıyorlar şlrfı dı ozu gecen yazıda, dının gıtglde önem ve yaygınlık kazanrnası, yırminci yuzyıl sonlarında bu denll bır tırmanışla Buper devletlere meydan okuması, yenılmez guc sayılan sılahlı kuvetlerl bır cırpıda yo'< edebılmesl halkın dlkta re|ımle rıne karşı ustünluğunu açığa vurmakla blrllkte, layık devlet yonetımı ilkesıne Indlrllmış bır şamar sayılmalıdır, denıyor Layıkllk llkeslne dayanarak kurul mak istenen polltik ve Ideolo|ık slstemler Iflâs mı etmektedır? Yozar bu soruyu sorarken Turkiyeye de değlnerek, Rıza Şah Pehlevı nın Iran kırallığını Mustafa Kemal devrlmlerınden eslnlenerek laylk bır devlet olarak kurduğunu anımsamaktadır. Ne var ki, yazar bugünku devrık Şah'ın laylkllk llkeslnl yu7eyde bırakarak, asıl lcerdlğı du şun özgurluğunu ayaklar altına aldığını, keyfl bir yönetimle ablâk değerlerınln hopslnı clğnedığlnl gereğince bellrtmeden, iran da olduğu gibl, Turkıye d» de layık yonetımln yıkılabılece u başlık altında Andre Fontaıne ın «Le Monde» gazetesınde yayımlonan bır yazısı, sanırım gunun en onemll sorunlorından bırlne değınmektedlr Yılbaşından bu yana ikı buyuk dımn baş temsılclsi davranışları ıle uluslararası bır etkl yaratmakta, olağanustu ve gunumuze dek gorulmemış capto kıtle haroketlerıne yol açmaktadır. Etklnllklerl de az gellşmlş ulkelerın yuzyıllardan berl yoksulluk ve yoksunluk lcinde yaşadıkları icın, kımıldamaya en elverışll görunen halklaro yöne lıktır Papa Jean Paul II nın Meksıka yolculuğu dunya te levızyonlarında ıbretle Izlenen coşku sahnelerl sergllemış, Latln Amerıka uluslarının suıe gelen polltik ve ldeolo|lk duzonlere karşı canlı kalmış ozlem ve tatmınsızliklerınl açığa vurmuştur. Islam alemınde baş (Hangi A|ans 114) 1840 («TANRISAL'IN TIRMANIŞI» S B gı ve tanrısal ın tırmanışından butun Orta Doğunun etkileneblleceğı olasılığı ustunde duruyor 1 • lqınc bır yazı Idı NıteI kım radyolarda da ele I nlınıp tartışıldı Benlm burcda asıl dıkkatımı ceken olgu, gerek gazetelerde cıkan yazı gıderek haberlerde, gerekse TV ve radyolarda her hangı bir olayın verllıslnde, Ister slyasal, Ister toplumsal olbun her zaman cok gerilere gl dorek olayın topluca bir tarihcesının clzllmesı ve ılerıye yansımalarının ne olablleceği de ceşıtlı yönlerden hesaplanarak. yorumları Ile birlıkte oydınlanmasıdır Fransız akılcılığı tam bır başarı gostererıyar bu a landa Hele TV habor bultenlerı Izlenecek şeyler Bir spıker şaşıla")! ustalıkta bırkaç sı plker var haberı once hiçbır yazılı belgeye bakmadan ve ola yı tıpkı bir tlyatro oyuncusu gibl gozlerlnin onunae canlandırarak lum ayrıntıları ıle vermektedır Verlş blclmı bır cok yönden yorum olasılıkları kapsadığından her bırının yerınde tartışıl ması başka başka muhabır ve gazetecılere bırakılmaktadır Her konuşanın adı haberı ne reden ve ne zaman verdığl yazı ıle Imgenın altında belırtıldığl glbl olaylar yorumcunun arka sında ve cok kez yorumcu orta dan slllnerek, yalnız se9l duyulup ııngeler ekranda canlana rak ızlenmekteciır Gerçek Ile ınsan aklının gerçeğı aydınlatması bu kadar olabılir ancak GazetPcılık haberclllk besbe.ll kı mass medıa denılen lletışlm araçlarına llışkln tam cağdaş bır bılımın ceşıtll öğretim aşamalorından gecılerek uygulana bilıyor buralarda Alaydan yetış me yok, varsa da, ancak cok yuksek duzeylere erışildıkten sonra gazetecl ya da haberci olunabılıyor Bızlm ıcın ne duşundurucu örneklorl l i ğretim kultür, kıtap unlI I versite konularına daha I I epey değlnmek Istlyo^ * rum bu yazılarda özellıkle sen yaşta Turk genclerıne uzaktan yokından bir faydo sağlar duşuncesıyle Ama Paris gozlernlerım coğaladursun, blrbırlerıyle lllşkılerınl derınleştıredursunlar, ben Londra'ya donmok Istlyorum. Brltısh Museum u gezmek başlıra amacımdı. Mavl yolcu luklarımız sırasında yokluğunu acı ıle duyduğumuz blrcok onıt bu muzede lyıce yıllanmış olarak sergllenmektodir. bilıyor sun Onları yerlnde gormak hem bır ceşıt ozlem gldermo ye hem de blzlm topraklarda boş duran yerlerinl daha belırgın Imgelerle canlandırmaya ya rayablllrdl. Ama Londra muzelerlnln herblrl glbl, Brltlsh Museum da blnblr dehllzll bır lablrenttlr, Insan başı boş gezlp gununu yıtlrmek Istemlyorsa. hangl salonda neyi Inceleyeca ğlnl önceden saptamalı Ben de öyle yaptım, Hallkarnas, Knl dos ve XanthO8 tan, blzım Os manlı padışahlarının gaflet VB cehaletlnden faydalanarak, ya ban ellerln alıp göturduklerl eserlerl görecektim, o kadar Muzenln gırışlerinden blnne otobüs Istasyonundan bır kılometre yol yuruyerek, vardım Gl rış parasız, Paris muzelerınde olduğu gibl pazar gunlerınden qayrı 5060 liralık bilet alarak girmlyorsun Glrer glrmez de, gezene yol gostermek onu goreceğı şeyler ustune onbllgı ıle donatmak lcln yapılmış gırışınılere şaşıyor Insan Duvor boyunca ayrıntılı planlar her kesım ve her salonun numarası ile bırllkte, lcerlğlnln sayım do kumunu yapmakta oklarla unlu yapıtlara glden yollar bellrtilmekte Duz mu yuruyeceksın, sağa mı sola mı kıvrılacaksın, kac baaamak Inlp, kac basamak cıkacaksın. hepsl gosterılmış Her salonun glrışlnde kocaman yazılı levhalardan goreceğın eserl değerince anlıyabllmen lcln, topoğrafya, tarıh, arkeolo|l, sanat ustune gereken butun bılgllerl edlnmektesın Bunları okuyayım derken vakıt gecer blrkac eserl altın dakl ayrıntılı acıklamayla blrlıkte incelemeye daldın mı, cok şey öflrenlrsln, ama bir yanm gönde bir Ikl salonu ancak gezeblllrcln Ben Anadolu'ya aynlmış salonlardan boşkasınn bakmamoya kararlıydım Ama oraya varrnak lcln gectiğım Mısır ke slmlne dalmamak ne mumkun? Üc dört bln öncekl Insanın gun luk yaşamını boyle bir canlılık, bır guncellıkle sergilemek yalnız Ingılizlore vergl Bır buğday taneslnln, bır hasır dokumanın, bir geml omurgası porcasının oykusu deli edebılir ınsanı Kul turlerı bırblrlerıyle slndlrmek, gecmışle gunumuz arosında infaansal bir kopru kurmakta da ha başarılı olunamaz Bu yakın lığı bu doğal bıtişıkllğl kur mak ıçın yuzyılların blrıkmış emoqı, bılgl ve blllm sıllnıyor ortadan Aracısız seslenıyor sanki Nll kıyılarının dort bın yıl oncekl emekcısl bugunun emekclslne lcım kaynıyor, llgıden, coşkudan nereye varıp ne gormek Istedlğlmi unutacaktım kl bırdenblre kendımı Xantlıos' un Nereld Anıtı karşısında bul durn oprakla Denizln blrleş mesınden doğmuş De nız Ihtıyorı Nereus un ellı kızlarına Nereıd ler denır Şıırsel adlarıyla her bın denizln bır durumunu simgeleyen bu denız kızlarından Homeros da, Hesiodos da soz ederler Ekln vermeyen rienlzın dıbınde bır sarayda yaşarlarmış Egede Knldos demok Te kırburnu acıklarında bır magaradaymış bu saray Neıcuskız larına dıkılmış tapınak blclmın de bır anıt da Lıkya nın boçken tı Xanthos a varan yol ustunde gorulurdu bır /amon Bugun bu anıtın yalnız boş tabanı gorulur orada Çunku gecen yuzyılda Charles rollows adlı Ingılız bu koca tapınağı nosıl sokmuşse sokmuş, tum heykel ve kabart malarını Brıtlsh Museum a ta şımıştır Işte bu anıt muzede yenlden onarılmış olarak dımdik duruyor Cephesı dort sutunlu. her sutunun arasında bır Neroıd yontusu bulunan, ustu alınlıklı, tabanı Ikl kat ka bartmalı, Ionık blçemde bir ku cuk tapınaktır bu Salonun dıbındo yükselen bu anıtın yalnız cephesl görulur, yan ve arka kabartmaları daha iyı incolen mek uzere salonun yan duvar larına dlzılmıştir Ortada da de nızkızlarının bırcok yontuları gorulur Giysllsrı yellerle kabarmış, kolları bacakları dalga ların ustunde uçar gorulen bu Nereld yontuları eşsız blrer de vınım Imgesldlr Louvre Muze slnde goz alablldlğlne uzanan gırış golerisınln ııcunda bır merdlvenln tepesıne dıkılmış Semendlrek Zaferl var yn o canlandı gozumde, o unlu, o T sımgesel yontu nerdeyse sönuk kalıyor bu denizkızları karşısın da Burada her yontu devınımly le bır başka yel bır başka dalga hepsı bırdon de tge nın ta kendısı gıbı doğada oynanan eşsız bır horonu sımgellyor Dıpte dıkılı anıt ortada serplll yontular. duvardaki kabartmalar arasında bir o yana, bır bu yana bakıp, bu anıtın blzim top raklar ustundeki tozlu boşluğu nu anımsarken, başım dondu, gozlerımden yaşlar akmaya boşlaclı Evet, bızden calınıp goturulmuş, ama burada ne yetkınlıkle, ne denlı bır guzellık ıçinde 1yenidcn kurulmuş Ne reıd Anıtı Herkesa acık, dunyanın doıt bır ucundan gclme ınsanların anlayıp değerlendlre blleceklerl canlı bır sanot yapıtı Hıckıra hıçkıra dolaşıyordum knpı aralığında duran bek cı goruyor mu ağladığımı? Ikl kez onundeıı geçtım, sorunumu ona açayım dedım sonra vaz goctım Yuzundekı değlşmez ama sevecen qulumseylş le benın ıcımde kopan karşıtlık fııtınasını s>t.7mış qıbıydı Yurtto bızım mavl yolculukInıı kınayıp gozdıgımız yorolerı yucaltmcmızı bır çeşlt bolcjo ırnllıyetcıl gı clarak tanım layanlar var Nlçln Anadolu da duny ının başka bır yoresl, başka bıı ulkosı llo ılgılenmıyor rnuşu7 insancı ısek, tum evre nın tum ınsanlarına eğılmemız gorekmoz mıymış? Tuhaf karşılarnn bu eleştirilerl Asyanın, Afııkanın Amenkaların lnt>anla'i kulturleri sanatları elbet te kı benı llgılendırır, ama bur numun dlbindekl doâerlerı vaılıl lurı Ilgısi7 kayıtoiz bırakıp da uzak ulkelorin ayak basamadığım tanıyamadığım ınsan larına mı mrrak saracağım' BI lımsellık bu muduı? Bu ters go ruşun ışte sonucu Xontlios Arıtının Londra ya kacırılmasına bız nedon olmLişuz kendı top raklarımı/ın urunlerını blz ınsanlığa açacak yerde onlar ac mış bız bakakalmiyiz bılıme ve kulture en ufok bır katkıda bulunamadan Bu soyut kınama ve boş yero eleştlrl sureglderse dalıa cok anıtlarımız, ya rjıtlarımız kaçırılır burnumuzun onundpn Dunya da blzl yerlnde sayan barbar rilye nltelcı lekten vaz f,eçmoz Belkl do 1 haklı yere uT^lık BITTf