Katalog

O N İK t CUMHURİYET 17 OCAK 1979 "Şah'ın gitmesiyle Iranda yabancı egemenliğı son buldu,, HUMEYNİ II PARIS, (AP) Parıs te surgunde bulu nan 78 yaşındakı dmı lıder Ayetullah Humeyn Şahın Iran ı terketmesı uzerıne verdığı demecte cKohroman Iran halkını» kazandığı «zoferden» öturu kut'crrı« t/e kısa zomonda gecıcı hukume t ccıklrvrcoğını bıldırmıştır Humeyni Iran a «ilk uygun üiTKmda» gelecegını belırtmıstır Humoynınm yaKinları d m lıderın mucadeleyı Şahpur Bahtıyar hukumetme karşı da surdurDunynrın en zengın Kiışlerınden bırı olan Iron Sohı R zo Pehlevınıp nakıt servetının 3 milyar dolar ooiaylarında oldugu bıld r Irrekteo r «N«w York Tımes» gozete^ı bu paranın buyuk bır kısmınm ycbancı bcnkalarc'a bulundugjno haber vermıştır San n ayr ca kendı aaına b r m lyar dolarlık hıs.e serec1 bi'lunrıaktodır Pehlevi vaKfın n oeacrının ıse 3 mıl/ar dolar dohylcrındo olduğu belırtılmektedır Tı rm ı!e Sah ın kontrolunde olan Pehlevi Vakfırın e'ıi oekı h ste senetlen 17 banka 5 derrır dokurr şırketı 10 ınşaat şırket 45 muteahh tlık şırketi 43 besın maddesı Şahın gidişi savaşımızda ilk adımdır,, mek kararındo oldugunu bu yüzden Iran'a hemen donmes'nın beklenemeyecegını ıfade etmış'erdır Humeyni «Şahın Iran'ı terkı ulkemizdo yabancı egemenliğln son buldugu anlamına ge Ur> demıştır Humeyni demecıne şoyle devam etmektedır «Şahın ulkeyt terketmes! Iran'da 50 yıldır hukum süren Pehlevi hanedanının sona erdırılmesi yolunda atılon ilk odımdır Kahramon Iran halkı nı bu zaferlerınden oturu kutlarım» Yardımc sı Dr Ibrahım Yazdı tarofmdan bosına okunan Humeyni nın demecınde dtn> lıderın Iran o donecegı tanhe ılışkın bır acıkla vna yapılmamıştır Humeyni nın dem°cı şoyle devam etmekte dır «Yakın bır gelecekte genel seçimlerı duz«n lemekle görevlı gecıcı hukümeti sunacağım» Ayetullah Humeyni Iran halkı ile birlikte Şahı devirdi. Ulusal Cephe katılmayacak Humeyni nın yordımcısı Yazdı ya gore Hu meynı nın onerdıgı hukumette Kerım Şencabı' nın başkonlıgındakı «Ulusal Cephenln» uyelerıne görev verılmeyecektır Yazdı ya gore Humeyni yenı hukumette faal gorev almak nıyetınde degıld r Yazdı soyle demıştır «Humeyni sadec* yenı hukumetın genel tutumunu saptamak ve Iron halkına rehberlik etmek istıyor» Yazdı yo gore Humeyni iran'da bır askeri darbe olasılığını kabul etmekte ama boyle bır dar benın başarıyla ulaşamıyocagına nanmaktadır Şahın Iran ı terkettığı haberı uzenne Par s tekı Iron lı ogrencıler Humeyni nın evı onunde toplanmış ve «Yaşasın Humeynı» dıye bagırmışlardır Şah'm nakit serveti 3 milyar dolar şırketı 26 tıcaret şrıketı. ote'le r ın yuzde yetmıs hısselerım kapsadığı bıld'rılnekttdır Pehleı Vakfının kuruluş yasasırdc butur hesop ve ışlemlennır gızlı tnttlobıle^t'ğıre ılışkm bır madde bulunduoundan vakfın denetımındekı servetiıi tam boyutunun bılınmedıgı belırtılmektedır. Vakıf Batı Almcnya nın dev demır celık ısletmesı Krupp fırmasının yuzae 25 hıssesım r'ır'üe tutmcktodır Dunyanın 7 buyuk ' sı.ketı olan Iran Ulusai Pefol şırketının 1962 yılında vakıfa bır ay ıcınde 12 mılyon do ar trorsfsr ettıgını Isvıcre banko belçflerme dayanarak saptayan uzmanlar IG" Ulusal Petrol şırketının de vakfın blr parçosı olduğuru lerı surmuşlerdır Pehlevi vcM koruius yasasında bır yandon «Yardırtı severlık» ıkesı bulunurken ote ya"rinn dc Vokfın gorevlerı orasında kurucusu Sah Rıza Pehlevi nın yakınlorına en lyı yasom koşullannın saglanması ıçın tuın gereksınmelerinı karsılamaktırt utn]]rr»kterlı 26 MILYON DOLARLIK ODEME Hozıran ^Ç? <ie v>kıfın Pehle^ hanedc nıidon 9 kısıve 25 mılyon iolar ooene yaptıgı sootanmıştır (Dış Haberler Serv'sı) Kissinçrer: < Iran'daki olavlar j Çağrı Humeyni öte yandan Iran lı koylulerı «Hukumet aionlarınca» yarotılmak ıstenen sunu kıtlık karşiainoa b rlsempye cagtmışt r Hutıeyn Iran ordusundo gorevlı askerlere de seslenerek «Iran halkmın parasıyla satın alın mış askerı malzemelerin Amerika'lılor tarofmdan tahrlbedılmesine» karşı cıkılmasını ıstem ştır Iran lı lıder bu arada Iran şahına aıt tum mallaro el konulup bunların ha'ka mol edılecegını v» Iran da kurulacak Islâm hukumetının adlı kovLŞturma yoluyla Şah ın yabancı bankalarda bulunan poralarını da Iran halkına mal etmege caiısacagın soyiemıştır Türkiye'yi etkiler dergısl ABD nın eskl Oışışlerı Bakanlarından Henry Kıssınger ıle Iron da ki duruma ılışkın bır goruşme yapmıştır Goruşmeyi okurlarımıza sunuyoruz SORU Iran dokı olaylar cevredekı ulkelerı ne yonde etkıle/ecek 9 YANIT Bolgede zaten var olan ıst krorsız lıgı cok daha fazla arttıracaktır Iran da bunol m patlak vermesınden once bıle Pakıstan Suudı Arabıstan ve Turkıye polıtıkalarını yenıden goz den gecırıyorlardı Suudı Arabıstan Bağdat Zırvesı nde Comp Davıd anlaşmasını eleştıren ulkelere katılarak ABD ye karşı daha bağımsız bır polıt kaya yonei dığını gostermıştır Kanıma gore t j m bu egılım ler Iran dakı colkantılor sonucu cok daho fozlo guclenecektır Turkıye Iran Pak stan ve Suud. Arabıstan gıbı ulkelerın belırlı bır dış pol tıkaiar vardı Ama şımdı bu olgunun değışmesı tehlıke sı vordır Boylece bolgede denn calkantılar ortayo cıkabılır Şımdıye üe< Iran coğrafl acıdan Sovyet nufuzunun son buldjgu sınırı oluşturuyor du SORU Şovyetler Bırlığının bolgede rolu nedır 9 YANIT Ik ncı Dunya Savaşındon sonrakı donemde Hınt Okyanusu çevresındekı ulkeler ABD nın bolgedekı strateıık ustunlugune ıncnmış ve ABD ıle dostluk kurmanın Iışta ve bır dere ceye kadar ıcte kendılerıne guvenlık saglayaca gını duşunmuşlerdı Ama Şovyetler ın Afrıka do Angola dan Etyopya ya kadar etkınlıklennı arttır maları bu arada Afganıstanla Guney Yemen de ıktıdara Sovyet yaniısı yonetımienn gelmes ABD ye duyulan guvenı sarstı ve ABD ıle dost u gun onemını azaıttı Bıze karşıt olanlar ıse bu olgudan yureklendı SORU Pekı ne yapmalıyız'' YANIT Bolgede |eopolıtık denge oleyhımı Z8 donmuştur Şovyetler Bırl gıne gergınlığın azalmosının, sıstemlı bıcımde |eopolıt k dengeyı değıstırme cabası ıle bagdaşmayacagını anlat malıyız Eger Moskova bunu anlamaz ve detant bır tur uyuşturucu ılac nıtehğıne burunurse, tum dunya ıcm korkunç tehlıkeıer dogurabılecek. buyuk bır cotışmo cıkobılır Bızım detanttan onlodığımız ıhtıyatlı ve frenlı bır uluslararosı davranıştır Bunu Sovyetle r 'e anlatmamız gerek Eger anlamazlarso o zaman yayılma nerede oiursa orada karşısıno cıkmamız gerekır SORU ABD Şovyetler ı nasıl durdurur' YANIT Ceza uygulaya r ak ve Sovyetlerın goze almok istemedıklerı rısklen goze alorak Hukumette olmadıgım Icm bu konuda daha faz (a ayrıntıya gırmek ıstemıyorum Amo ABD nın Afrıko'dakı Kubalılan durdurmayo gucu yetmedığme de ınanmıyorum SORU Iran ac basa gececek herhangı bır hükumetle ılıskı kurabMır mıvız 7 YANIT Kurmayo calışmaiıyız Ama bazı tehlıkeler var Ş mdıkı duzenı sarson gucier ye nı hukümetı de yıpratmayc calısacaktır Ayrıca ulkeds guc merkezlerı bakımındon yen huku met eskısıne kıyasla cok karışık bır durumla karşı karşıya kalacaktır Bu bakımdan yenı *ıu kumet cok gucsuz olarak ışe baslayocaktır SORU Bu durumdo De tr o' sorununur onemı nedır' YANIT Pazarın degısmeoi acıs ndan sorjn onemlıdır Ama bunun hoyatı onemde olduğunj scnmıyorum Asıi onemh olan sorun gehşmekte olan dunyada ozellık e Ortadogu ve Afrıka da Batı yanlısı reıımlerın yıkıimakta olmasıdır Bu olgu Mısır, Fas ve hatta Israıl ı bıle etkıleyebılır Sovyetlerın olaysız rolu olmasa bıle bolgedekı radıkal okımları bırl kte buyjk tarıhsel degışımlere yol acacaklardır SORU Batı yanlısı reıımlerın enınde sa nurda yıkılacagıno ınanıyor musunuz'' YANIT Hayır fakat bızım ıcın buyük teh' lıkeyl gorup kararlı da.ranmazsak bu gellş mı engelleyemey z Sorun ^udur Dunyada ulkele rın ıc değışıklıklerıne Ilışkın bazı soyut llkelen kabul edecek mıyız' Yoksa bızım kurallarımızı kabul etmeyenlere karşı bile savunulması gerek li temel ulusal çıkarlarımız vor mı? Işte temel sorun budur. (DIŞ HABERLER SERVİSİ) T'i Türkiye'ye gelmisti Iran Şahi"a Karşı muhalefetın sımgesı halıne gelen dını lıder Ayetullah Humeyni. 1953 te ŞAH, 38 YILLIK ÎKTİDARI DÖNEMİNDE 2. KEZ İRAN'DAN KAÇTI Iran da bır yıl once boşlayan Şoh aleyh tarı kıtle gosterılerı Şah ın eşı ve cocuklarıyla Iran'ı terketmesıne dek uzandı Ağlayarak Iran dan ayrılan Şah Pehlevı, 38 y ıllık ıktıdarı suresınce ıç oloylar nedenıyle ıkıncı kez ulkesını terketmış oluyor 1941 yılında tahto cıkan Şah. 1953 te Başbakan Musaddık lo duştuklerı ıhtılaf so nucu Musaddık ı tutuklatmak uzere oske'i bırlıkler yollomış, oncak bu bırlıklerın Şah a karşı gelerek Musaddık'ı tutuklamayı red detmelerı sonucu cıkan oJaylar üzerıne Iran ı terketmek zorunda kalmıştı Şah o gunlerdekl eşı Prenses Sureyya ıle bırlıkte 16 nısan 1953 gunu ozel ucağı ıle once rak a gecmıs oradon da Roma ya gıtmıştı Şah ın Roma dokı «ilk sürgunluk donemt» ancak 5 gun surdü Sah'ın Iran'dan ayrılmasından sonra General Zohıdı CIA nın des tegıyle Başbakon Musoddık ı bır darbeyle devırerek ıktıdardan uzaklaştırdı ve Şah Iran a dondu Baka'ım Şah Rıza Pehlevı'nın «ıkincl sürgunluk donemı» ne kodar surecek? 38 vıl sures nce ulkesınde katı bır reıım uygu la\an Şah bu kez 5 gun ıcmde Iran a gerı doneceğe benzemıyor pek Hatta sıyasal cev relerde Soh'ın Iran'a bır daha hıc donemeyeceğı goruşu ağırlık kazanmıs bulunuyor DINI LIDER, ŞAHA AIT TUM MALLARA EL KONACAĞINI BILDIRIRKEN, ORDUNUN DA IRAN HALKININ PARASIYLA ALINNMIŞ ASKERI MALZEMELERİN AMERIKALILAR TARAFINDAN TAHRÎP EDILMESINE ENGEL OLMASINI ISTEDI kı Musaddık darbesınden sonra Şahın ulkesıne donmesının ardından darbecılerı destekledığı ge rekcesıyle Turkıye ye surgune gonderılmıştı Ancak Şıı Lıder Şıılenn azmlıkta olduğu Turkıye de kendısını ' toraftarlarından kopmuş hısettıgınden bır sure sonra Irak'a gecmıştı Şımdı Parıs yakınında surgunde bulunan 78 yaşındakı Humeyni Irak a gıttığ nde Bagdat yakınındakı Necef dını ogretım merkezınde oğretmenlık yapmıştı Fransi7 Karikatürü 38 yıllık iktıdarı suresınce iran Şahı'na uc kez başarısız suıkast gırışımınde bulunul muş, Şah ıkı kez de ucak kazası gecırm ştır İlk sur&un deneyının ardından yonetım bıcımınl daha da sertleştıren Iran Şahı, bır yandan ıstıhbarat orgutu SAVAICı guclendırırken ote yandan da aerek ordu ıcınde gerek sıyosal ve dmsel cevrelerde tum muhotıflerıni tutuklatmıştır Iran ın çeşıtlı kent lerındekı cezaevlerınde sıyasal tutuklu sayı sı her gecen gun kabanrken SAVAK haber alma orgjtu olarak dunyada untenmeye başlanmıştır (Dıs Haberler Servısı) ŞAH GİDİNCE İRAN BAYRAM HAVASINA GİRDİ Şahın ulkeyı le'kettıgı hcbe'imn duyulması u zerıne Iran bır anda bcyram havasna gırrnlştır Tahran da halk sokoklarda dans ederek «Şah gıttl» dıye bagırırken otomobıller klaksonlarını calmış'ardır Şah ın ucagının havalanmasından once havaalanı yakınlarında b rıken halk «Şah defol» dıye bagırırken rcrsaflt kadınlar kollarını kaldırıp yumruklrrını sıkarak sevıncten ag lamaya baslamışlardır Assoc adet Pres^ aıansı sokaklarda şarkılar soyleverek dans eden halktan bazılarının parmak lanyla «zafer» anlcmına gelen »V» ışaretı yaptığı bıldırılmıstır Ogrenc ler yollarda otomobıllerı durdurup suruculerını şeker dagıtırken. bazıları yabancı telsvızyon ve foto muhabırlerını omuzlarına alarak «Bu mutlulugumuzun fılmını tyı çekın, dunyaya yayılsın» dıye bagırmıslardır Bır orta okul oğrencısı ıse «Şah gıttı artık ondan kurtulduk* d ve baqırmıstır BAHTİYAR KINANIYOR Şahır Q imps n kuüavon halk bu arada Başbakan Şahpur Bahtıyar aleyhınde de gosten yapm «tır R r oarenr «"v'e dfmştır «Bahtiyar da Şah gıbı A3D'nın uşagıdır o da gldecek» demıştır. (Assocıated Pres) İRAN'DA BİR YILDA MEYDANA GELEN OLAYLAR PARIS !ron da gectğımız 7 ocak 1978 tarıhınde kendını gosteren protesto olayla rı 13 ocak 1979 da bır naıpler konseyının kurulması ve 16 ocak 1979 da Şah ın ulke yı terketmesıne sonuclanrmştır Mart ve nısan ozellıkle Iranda onu alın mayan buyuk olaylar başgosterdı 18 hazıran Ayetullah H ımevrvl Iran halkını Sahı devırmeye coq öı Temmuz Ağustos başta Meşhed Isfahan ve Ş raz olmak uzere bırcok kentte olaylar cıktı Abadan do bır sınemaya bomba atıldı 400 kışı oldu • 27 agustos Dınse! topluma verılen Ik o dun Şoh Hıcrı tokvımındekı 1357 yılının kabul edılmesıne ve gazınolarm kapotılarak kumarın yasaklanmasına karor verdı 0 8 eylul Tahran'da bın kışının ölumuyle sonuclanan olaylardcn sonra 8 eylul gunü «Kara cuma» olorak adlandırıdı ve altı ay sureyle sıkıyonetım ilan edıldı 0 6 ekım Ayetullah Hume/nı Irak'tan stnır dışı edılerek Parıs e yerleştı • 5 kasım Tahran da kızıl pazar Çatışmalar bankatlar ve yangın ar sırasında ordu o ov lara mudahale etmedı • 6 kasım General Rıza Ezharı Başkan lığında bır askerı hukumet kuruldu lclerınde altı eskl bakan ve Savak gızlı polı11 orgutunün eskı başkanının da bulundug 12 kış yolsuzluk gerekcesıyle tutuklandı • 9 kasım Şah aılesının mallarını tetkık etmek amacıyla bır komıte kuruldu. • 22 araliK Ayetullah Humeynı vayınladığ mesaprda Şah a karşı suraurdCğu muca delenın dunyadakı tum Hrıstıyanlar tarofın dan desteklenmesını ıstedl • 27 aralık grevler sonunda petrol ıhracatı tumuyle durduruldu • 28 aralık petrol gumruk banka ve sıvıl navacılık sektorlerı grevler nedenıv e felce ugradu • 29 aralık Şahpur Bahtıyar yenı hukümetı kurmayı kabul ettı • 31 arolık General Azharı hukümetı ıstıfa ettı • 3 ocak Ordu Abadan dan cekıldı tutu<ıcnan grevcıier se'best bırakıldı • 4 ocak ŞahDur Bah*ıyar Resrren Başba kanlığa atandı • 13 ocak Noıpler Konseyı kuruldu • 16 ocak Meclıs hukumetft guven oyu verdı Şah ulkeyı terketti I ı