Katalog

CUMHURtYET EKONOMI... EKONOMI... EKONOMU EKONOMİ... EKONOMI... EKONOMI... EKONOML. EKONOML. EKONOMta Süleyman Demirel, Bülent Ecevit'i nasıl hayrete düşürdü? DOĞAN ecttğiınlz ocak ayında blr gün, İkinci MC Hükümetınin başkanı Süleyman DemlreL görevlnl CHP lideri Bülent Ecevit'e devretmek uzere Basbakonlığa gelir. Ecevit hukuroetl daha ikinci haftasım doUurmustur. Demirel'in özellikle etonomik durumla ilgıli olarak verdiği bilgiler Ecevıt'ı şaşkınlığa düşürür. Devralmakta olduğu «enkazı» bilmektedir. ama cBu kadarmı tahmln etmemlştlr.» Demirel Başbokanlık makamından ayrılırken yuzünde odeta «muzip» blraz da calaylı» bir ifade vardır. Ecevit hemen telefona sarılır, Maliye Bakanı Zıya Müezzinoğlu'nu arar. «Genel ekonomlk durumun, özellikle borcların blr envanterinln çıkarılmasını» Ister. Ortaya cıkan tablo «akıl oimaz» nıtellktedır. Malezya'daki adı sanı bilinmeyen bir bankadan tutun da, her gün Türkiye'nin ensesınde boza pışıren. uluslararası kuruluşlara değin uzanan bir zincir ülkeyl kıskıvrak bağlamıştır. BORC ARAMAYA KOYULMAK Ecevit hükümetl Işte bu koşullarda dış dünyada borc aramaya başlamıştır. Yenl hukümetin dış polıtikası ve bugune değın izlenen ıktısat poiitıkasında bir değışıklık olmayacoğına gore, Batı Dünyosı icınde kalınacak, dolayısıyla Uluslararası Para Fonu'ndan (İMF) gecllecektlr. İMF'den gecme kararı Başbakan Ecevif In Çankaya'daki Dışışleri Bokanlığı Konutunda düzenlediğl bir toplantıda alınır ve durum teieksle VVashmgton'a bildırillr. TÜRK HEYETİ VVASHİNGTONDA İMF'nin bınası Washlngton'da Dünya Bankası binasrylo karşı karşıyadır. ABD Başkanının unlü VVhite House'u (Beyaz Saray) ise, bu İki bınanın hemen bırkac yüz metre ötesınde yer almaktadır. Türk komuovurıda «tazla göze carpmaması» ve bir yandan da «işin geteneksel gellşmesi» acısından Turk Heyeti ABD'ye geldiğmde, gercekte İMF'nin onereblleceğl onlemlerın tümu alınmış bulunuyordu. Kamu harcamaları kısıtlanmış, kredller sınırlandırılmış. vergi paketl hazırlanmış, fıyatlarm denetim altına almması yonunde ek önlemler uzerinde durulmuş. ihracata yönelik bir sanayıleşme modeli öngörülmuş, kısaca uluslararası mall kuruluşların blr yardım öncesinde gözönünde tuttukları noktalar gercekleştlrilmlştl. iş resml görüşmelerin yapılması ve İMF'nin «yeşll ışık» yakmasına kalmıştı. ARADAN 6 AY GECİNCE İlk raundda Türk ekonomisl üzerıne bılgi verılirken İMF adına görüşmeleri yürüten Amerikalı heyetten bir uzman. I alınan kararları yerinde bul I muş olacak ki, yeşıl ışığın yanacağmı ima eden bir soz etmlşti: «Slz bu kararlardan sonra, veşll ışığın yanması hallnde, uluslararası bankalardan para bulabliecek mjsinlz?». Aslında bu cok anlamlı bir so • ruydu. Gercekten İMF'nin «borc I verllebillr blr ülke olduğunu» acıkiamasından ve «yeşll ışı I ğı» yakmasından sonra Turkıye. Peru ve Porteklz ile bırlıkI te «niyet mektubuna rağmen | borc alamayan ülkeler» arasında gelmıştır. Sorunun anlamı. ancak aradan altı ay geclnce ortaya cıkmıştır. Aslında bu tür gorüşmeler icln ülkeler en yetkin uzmanlorını gondermektedirler Washington'a. Türkiye de varolan uzmanlor arasında «iyl blr secim» yapmış ve daha önceden alınan kararların ışığında heyet pek de zorlanmamıştı. İKİ OZEL NOKTA İMF özellikle iki nokta uzerinde duruyordu. Birınclsl, sonayıleşme polltikası ve İhracata dönük bir sanayıleşme. İklnclsl de, kalkınma hızının düşük tutulması. Her iki noktonın temelinde de «dış finansman gereğl» ve bunun nosıl sağlanacağı sorunu yatmaktaydı. Aslında her ıkı nokta da, Nıyet Mektubu'ndan sonra sadece İMF'nin değıl. başta Dünya Bankası otmak üzere, dığer ulusiararası kuruluşların üzerınde en cok durocağı nokto olacaktı. «Dış yardımın» nasıl ve hangi koşullarda verilmekta olduğunu, bunun ülkeve getirdığl molıyetin «nje» olduğunu Turkiye en somut ve acık bicımde yaşayacaktı. Çünku dış yardım demek, bunun karşılığının daha DÛyuk bir maliyetle ödenmesl demektır. Yeni ithalat zorunluklannın ortaya cıkması, varolan İthalat bileşimının değiştirllmesi. bunun yanında yobancı sermaye yatınmlarınm artması demektır. Borç olarak verllen her bir dolar karşıhğında bugün gerl kalmış ülkeler ana para, faiz. ek ithalat ve yabancı sermaye transferl olarak seklz dolar ödemektedirler Onun (Arkası 7. Saytada) G DEVREDERKEN SÜLEYMAN DEMİREL'İN VERDİGİ BİLGİLER BÜLENT ECEVIT'I HAYRETE DÜŞÜRÜR, BU KADARINI TAHMİN ETMEMİŞTİR. BAŞBAKANLIK GÖREVİNİ DEMİREL BAŞBAKANLIKTAN AYRILIR AYRILMAZ ECEVİT TELEFONA SARILIR VE MALİYE BAKANI ZİYA MÜEZZİNOĞLU'NDAN DIŞ BORÇLARIN ENVANTERİNİN ÇIKARILMASINI İSTER... ALACAKLILARIN ADRESLERINİ SAPTAMAK ÇOK GÜÇ Fütun ÖZBlLGEN ürkiye 1978 yıiına 4 milyar dolarlıK ödemeler dengesı acıgı 3 milyar doları 1978 yılı ıcmae odenmesi gereken 5 milyar dolar civarında kısa vadeli dış borc ile glrdl. 1978 yılı başındo bu mıras ile ışbaşına gelen yenl hükümet. oncelıkle kısa vadeli dış borçlar sorununa el attı Bu borcların bir bolümu vadesl de geç> tığı halde ödenememış ve sorun «Türkly^'ftln saygınlığını sarsanı bir boyuta ulaşmıştu Dış borcian teiıriı bir ödeme planına mok uzere bir pian yapıldı ve borclar. çeşitlerine gore uc ana boşhk altında toptandi: OECD ULKELERİNE O OECD ulkelerine olan devlet borçlan »eya bu ulkelerin slgorta şirketlerlnce garantilenmış olan ticari borclar. Bu borcların OECD cercevesinde odenmesi icm Parıs'te Turkiye ile OECD ulkelerl arasında b>r cerceve aniaşmcsı ımzalandı. Bu anlasmaycgore Türkiye'nin üye ulkelere olan devlet borçt ları ve garantılı ticari borcları 6 lla 8 yıl arasında ertelenecekti, İki uc yıl İse hlç blr ödeme yt» pıimayacaktı. Erteleme anlaşmasının koşullai taız oranları da her bir ülke ile teket teket yapw locak anlaşmalarla belirlenecektl. Topiam 1,5 milyar dolar tutanndakl bd borc» lar ıcın yapılan cerceve anlaşmasına göra borci ların odenmesi mayıs ayından bu yana yaptlmn yor Şu aşamada üye ülkelede teker teket Pn« taşmclar imzolanarak borçlar ertelentyor. isvec. Norveç, Belclka Amerlka ve Avu8< turyo ile anlaşma yapıldı. 8u grup lclnde en buyuk borclu olduğumuz Federal Almanya lla gorüşmeler sonuclandı. Japonya ve ABD İle gcn ruşmeler bu ay lclnde yapılacak. İsvlçre, Kanaı da ve Hollando anlaşma koşullannı blldlrdL Int glıtere. Fransa ve italya İle İse henöz görüşme^ lere başlanmadı. Bu anlaşmalann tümü Imzaı landıâmda OECD cercevesinde 15 milyar dolarlık dış borc ortoioma 7 yıl ertelenmiş olacalq 220 BANKANIN ALACAĞI O Türkiye'nin ikinci grupta toplanan borclarının ise 220 adet yabanct bankaya dağıbnış olduğu saptandı. Ozeiiıkie DCM borclarından üluşan bu Borcların aiocoklısı olan 220 bankanın bazılarmırt odreslennı bıle saptamak blr sorun hallne getmiştı Bu 220 bankaya olan toplam 25 mltyar dolarlık dış borcu erteletmek üzere en büvük aiacaklı durumunda olan bankalarta göruşmelere başlandı. Buyuk alacaklı 7 banka kendl aralannda blr «Kurul» oluşturdular ve diğer 213 banka İle de llışkılerı kendıleri yuruterek Türkiye'nin borçlarının ertelenmesı icm Merkez Bankası ve Maliye Bakanlığı yetkilileri ile temaslara baştadılar. Ancak daha sonra bu bankalar, 213 bankanın «sorumtuluğunu yüklenemeyeceklerl» gerekceslyle calışmalannı durdurdular. Bunun Ozerlne Turkiys dort vabancı firmadan oluşan blr muşavlrlık grubu ile anlcştı. Uygulamada bazı alacaklı bankaların cdreslermi bıle saptamak güc Olduflu icm otacakianrvn ertelenmesı, faız oranlannın saptonması v s g bi anlaşma koşullannı saptamak ve uzlasma soğlomak uzun süre alryor, Bu calısmalarm rlo «sonboharda bitirilmesi ve topIm 2.5 milyar doforlık dış borcun ertelenmesi beklemyor 98 B!N KİSİ VE FIRMAYA O ÜcOncu grupta ver alan borclar İse Türkiye'deki cesitli kisüerın dünyanın dört bir bucağtndan vaotık'an ıtholnt karşıiığı ödenmemiş borclorından otusuyor. ihracctcı fıma ve kış'lerin devletln Slgorta şırketınm aarortıs' oi°nodan gönderdiklerl bo mai'ann bpdel'e1" d^ '"aenmemış durumda, Bunlonn toplamı do ' r"iivar doları buluyor. 1 mllvar doları askın bu borcların alacaklılarını 88 bın kısı ve fırma olustı;ru/or Hem de ceşitll ülkelerden Bu "ılkel=r arcsmda dıkkat cekenler sunlar Jcmayka K'n'aya. Tayland, Uruguay, Monako Porto R ko Lırht°chsteın. Bangladeş. Su ondo Malıve BaKaniığı ve Merkez Bankası'n'n onunrte fiurcn en önemlı sorun bu borçların odennnesı Bu borcların ödenmesl tcln Clacakhlarla teif 'pk teTias edıp adreslerinl saptomak bıle bas'ı bas'na h'r sorun oluşturuyor. 88 bm alocckh ı'e tekpr teker tema'îa gecîp b!r bölumunü tnkvıme bao'onıik dohi büyük bir operasyon gerektırıvor D ğpr borclarlo ilglll görüşmeî ler sürerken bu hnclar konusuna da şu cnda el u?atılmıs durumdn Garontıs'z tıcar1 borcicın ödenmesl lcln City Bank l>e b ' anioşmaya varılmıs. Bu borclorın 150 mtivon dolarlık hiiumünö Clty Bank üstlenecek ve aiccaki,inıta temas kurup ödeyecek. Türkiye ise dnha sonra City Bank'a 150 milyon dolar ödevecek Aynı modRlı uygulamak Isteyen Alman. isvice ve Japon bankaiarı da var. Bu konudokı anlaşmalaro vonirtııâ tokriirde, bu tör borcların 500 rrıiıyop doiorhk kısmı ertelenmiş olacak. Geri kolon 50D rv\yrn dolarlık bölüm !e!n ise alacakhlnr vnde'pr'no ve borc tutarlanna göre sıraya k^nacck En kucuk borctan en bövük borca doâru bir sıraiama ve vadelerindekl önceliklere gore blr sıralcma ÜP h " hnr^Hr Hn »«BJ fiye edilmeye calışıîacak T Türkiye'den alacaklı olan ülkeler arasında Jamayka, Malaya, Monako, Porto Riko, Bangladeş, Tayland da bulunuyor KENDİMİZ İCİN BULUYORUZ YA... Son yıllarda «taze para» bulmak dıye bir olay ortaya cıktı. Taze para adı üstünde, «hemen kullanılabilecek para» onlamına gelıyor. Bu gırışımler cercevesinde yüksek duzeyde bir yetkılı Ankara'ya büyük şirketlerin temsılcılennı toplayıp, cabalara yardımcı olmalannı ıster. Yetkili. dış temsllciliği olan unlü bir şirketin yöneticisine dönerek, «Slzln de Türkiye İcln para bulmanızı» ıstıyorum der. Yonetıcı, «Beyim, biz kendimiz Içln arıyor buluyoruz. Şlrketlmiz bu memleketln şirketi olduğuna gore, blnaenaleyh bulunmuş para da bu memleket İcln bulunmuş saynmaz mı?» deyınce toplantı bitıverır. Söz borçtan açılmışken MENDERES'TEN SAKLANAN PARALAR Yıl. 1958. DP'nın kalkınma şampıyonluğu Türkiye'yi ıflas rnasasına goturmuş. Parıs'te. VVashıngton'da Türkiye'nin nasıl ıflas edeceği gorüşüluyor Dovız kasalan tam tokır. O gunlerde bıle dış temsllcılıklerımızın maaşımn odenmesi hic aksamıyor. Çünku, Merkez Bankasınm Menderes'ten sckladığı 20 milyon dolar kodar blr para var. Bu parayla bu turden acıl odemeler yapılabılıyor. LOKANTA BANKA İŞBİRLİĞİ Istanbul'un ünlü lokantolarından biri. Lokanta büyuk turıst kofılelen icm duzenledığı yemeklerın taiısıiatını dovız olarak yapmaktadır. Aynı donemde buyuk bankaların tumu dovız yokluğun dan âdeta kırılmaktadır eankalanrı ithalat ıcın dovız bulması oır yona, guniuk turıstık dövızlerf bıle karsılayoTiaz durumdadır. Bir büyük banka ı e lokanta arasında anlaşmo yapılır. Lokanta, her akşam topladığı dovızi bonkoyo sa tacaktır Döviz darboğazında bonKanın bulduğu cözümdür bu BORCUNU ÖDEMEK İCİN DE BORCLANIRSIN Fernandel fılmınde anlatılır. 16 yüzvılda Fransa Kralı I. Fransuva ile Loren Duhu Sarlkent buluşmuşlor. $arlKent «Vaziyeı kotu» der Elınde Larousre Ansikiopedlsı bulunan i. Frarsuva. ansiklopedıyı gostererek, «Borc al. Kitop boyle yozıyor» diye yanıttor. Sarlkent. bıroz şoşkın, «Ptkl borcun vadtsı gelirsa ne yapacaflım» dlye sorar I Fronsuvo hıc düşünmeksizın. «Tekrar borc olırsın. Onun nosıl âdeneceğinl senden sonrakilar dâşünsün» der. DÇM'NİN FATURASI: 11 MİLYAR LÎRALIK HAZİNE KAYBI, 800 MİLYON LİRALIK VERGİ KAYBI OLDU 1 Q p p yılında Parıs'te yaymlanan X O D O « L e Soleil» gazetesınde bri duyuruda şöyle denıyordu: «Zenglnllğl İle tanınan Osmanlı İmparatorluğu borc para aramaktadır. Tarlhin Ihtişamını taşıyan Imparatorluk, aynı zamando Botı dünyasmın müttefikl durumundadır.» Aradan bir yüzyıl gibi uzun bir zaman gecmiştir. Bu kez bir İstanbul gazetesınde 1976 yılında şöyle bir ilan vardı: «DÇM kredisi arayan işadamlarına ve tüccarlara duyuru 13 ay vadell, DCM kredisi bankalarmdan kredllerl hazır cıkmış olarak derhol tesllm.» Borç olayı değişmemişti. Olsa olsa, «Kırk yıllık Yani, olmuştu Kânls orneğı. Borcun adı DCM (Dövıze Cevrılebilır Mevduat) olmuştu artık. Işte sonucu: 1978 yılı icinde Türkiye'nin kısa vadeli borcları 5 milyar 1 milyon dolardı. 30 milyon dolar tutarındaki devlet borclarını bir yana bırakırsak, borc kalemlert arasında ana sırayi özel sektörtın DCM ve «Mal Mukabill ithalat» borclorı alıyor. (DÇM 1.378 milyon Dolar, Mal Mukabıli ithalat 1.514 Milyon Dolar) DCM'Yİ KEŞFETMEK Cephe hükumeti 1975 yılında döviz kasasında ipln ucunu Iylce kacırmıştı. Sihirli bir llac dıye tanımlanan DÇM keşfedıldi. Dlyellm kl 1 Dolar dış kredlye gereksmmemiz var. Aracısını buluyorsunuz. Onlar calıstıkları bankaya durumu bıldıriyor Kenan MORTAN lar Daha doğrusu aracı, pora arayon hak kez Bankası Türk Lirası vermek zorundadır. Karşılık yoksa, para bıle basılacaktır kınaa kısa bir soruşturma yapıp yoliuyor. 5 «Olur» sozü gellrse nor.ncl foizlenn Yani ticari bir kredı ıçın devlet paro 0a dışında, aracıya acıkton en az yüzde 10 maktadır. Devlet bu parayı bastığı aıbı komısyon ödenlr. Para, Merkez Bankasına kredınin ne blcımde kullanılacağı yolundo döviz olarak gelir. Bu kredi karşıiığı Mer tek bir soz söyleyemez. Dövızle oaenen D Dövize çevrilebilir mevduat nedir ? övize Çevrilebilir Mevduat (DCM) uyguloması özde, yabancı ekonomilerden Türk ekonomlslne blr dovlz, tasarruf akımıdır. İşleyişl, Türkiye'de ya da yurt dışında oturan Türk ve yabancı uyruklu gerçek ya da tüzel kişilerin, Turkiye'ye getirmek zorunda olmadıkları dövfzleri, Turkiye'ye belll blr kişl adına mevduat gibi yatırmaları blçlminde olur. DCM koynaktı hesaplarda dövizln kaynağı sorulmaz. Bu dövlzler. yatınldığı bankalar tarafından Merkez Bankası'na devredlllr v« karşılığındo mevduatı Türkiye'de ** * kullanma durumunda olan klşlye Türk Lirası cinslnden kredl acılır. Turk Urası clnslnden kredly) kullonon klşi, OÇM hesabının vadesl bitlmlnde yatmış olon dövlzl gerl ödeme hakkınt korumaktodır. Dovizin gerl odenmesi ve kur farkları Hazlne tarafından garanti edllmiş bulunmaktadır. bu kredller «Günluk tlcarette, bo»ft s*n«dat kredilerinde ve carl işlemlerdo kulionılmıştır». DEVLET KEFİL OLUNCA Borc, Turk oarası olarak kullanılmış, ancak vadesı geldığinde karşıiığı yıne dovız olarak ödenmıstır. Düğüm de bu noktadadır zaten Pıvasanın kullandığı parcva devlet kefıl olmuş bir de bunu dovız olarak odeTievı /ııklenmıştir 1975 yılı so(«*.ısı Batı Avrupo'nın «serseri parası» kabui edilen «Eurodolar» ıcın Turkiye gıbı kârlı bir pıyosa doğmuştur boyiece Yurt dışına kacırılmıs dovızler bu kez yasal bir korurvjmto ve devlet kefaletıyle Turkıye'ye donmeve basladı. Işın faturası satır başiarıyia şöyle oldu: DEVLET KESESİ... • Devlet, DCM kredistne kur garantisl vermiştir. Yani Türk parasmın değeri dustuğünde, devlat kendl kes««lnd«n bu farkı ödeyecektir. Uvgulamo ba$ladığında dolor 14 liro idi. Kur farkı uygulomosına son verildiğinde dolar 17,5 tiraya fırlamıstı. Yani 3.1 mtlyar doların korşıtığı olorak devlet ocıktan 11 milyar Ödamek zorundo kaldı. • Türkiye'de her mevduat foizl lcin verg' odenir. DCM cyota g«r*fii> dı$ mevduat sayıldıâından verg* tatMkkuk etmedi. Mallye BaVanlığı'nm 31 moyıs 1978 torlhll raDorundo bu yolla 800 mffyon Hro vergl kocıniriığı saotandı. Mallyo Bokanı Ergenekon. ise soruşturmoyt kopattı. Oysa tArimsı 7, Soyfotto)