Katalog

D 6R T CUMHURİm 18 197T ABDÜLCÛNBA2 Hıncal ULUC TURHAIM SELÇUK \ «»ultYMAN HA^NtSı ) vALLAHÎ Y KONUMUZ MODA!. Modo b'r despottur. Butun akıllılor onunla aiav ederler ama uyorlar. Ambrose Bl«rce (1842 1914, Amerlkalı yozar gazeteci) r.'oaa değışıklığı az kazanan endustrı dolionnın, zengınlerın kendını beğenmışlığı uzerıne koyduğu verg>dır. Nlchotos Chamfort (1741 1794, Frantız mizoh yazorı) Modo, esırı o'makton korkulon kıbarlıktır. VVIIIIom Hazlitt (1778 • 1830. İngillz El«ştirmen) Bız srVti'pr modoyı hırsla ızleven kadınlorlo alay ederız, orno ış duşı,nceve gelınce her modayı daho da hırsiı ızlerız. Austln O'Malley (1858 1932. Amerlkolı yazar) Her venı nes I eskıierın ınodasma kahkahaıarla gu'er, ama yenı modayı da buyuk bır tıtızlıkla ızler. Henry D. Thor«au (1817 18«2, Amtrlkolı yazar) Moda öylesıne rla/anılmoz bır cırkrnhktır kt, oiti oydo bır değlştırme gereğı duyarız. Moda kendı gıydığımızdır Modası gecmış ise. ötekılern gıya'ıkierı. Oscar VVilde (185C 1900, İngıliz saır v» yazarı) TürkABD silah ticaretinin ilk yüzyılı, 18291929 AVRUPA'NIN EN BÜYÜK EKONOMİK VE ASKERİ GÜCÜ OLARAK SAHNEYE ÇIKAN ALMANYA, OSMANLI SİLAH TiCARETiNi ELE GEÇİRİYOR. Doç. Dr. Kurthan FiŞEK Doç. Dr. Oral SANDER Çıldırtan Dehlizler BU DEFA BiR GORILIN BEYNINDEN GIRIP AĞZINDAN CIKACAĞIZ. HA2IRSANIZ 8AŞLAYIN TEPEDEM BAŞLAYIP AĞIZ IC'NDEKİ OKA KAOAR GELMEK ICIN, BU KEZ 2 5 DAKIKANIZ VAR. BAŞARILAR!.. Ulus biriığını orgutleylp kaolto lıst donuşumunu tamomlovan ve kıso surede Avruoo'nın en buvuk askerıekonomık gucu olma çızgısıne gıren A'manya, 1380'ierce. demıryoüarı ve Deutsche Bank yoluvla dışabagımlı Osmanlı ekonomısıne. Krjpp fabrıkoları yoluyla da doy mak b'İT.eyen Osmonlı sılâh pıyasasınc cğırlığını koymuştu. Bunu yapmak zorundaydı. «Utusal devletı sınırlarını zorlayacak boyutlara ulaşan Alman sanayıı ne Avrupa pazarı kapalıydı Demıryolları. Deutsche Bonk ve Krupp .. Işte, Almanya'mn. ondokuzuncu yuzyılın son ceyreğınde. Osmanlı Imparatorluğu ustunden dışa acılısının uc temel aracı bunlardır. Demıryolu gereğını Jaeck şoyle anlatır «Bağdot hat tının ıkmalınden sonra Turkıye' nm mazharı ınkışafat ve tera<kıyat olması uzerıne umum Alman Tlcareti icin cesim blr sahol faoliyet açılacağı nazarı ıtıbare altnmıstır Bu tıcoret ıse . Turkıye'nın mebzulıyetle hasıl et tıgı mevadı ıptıdaıyenın Alman yo'da ımal olunan masnuat ıle mubadelesınden ıbaret olacaktır» ıi) 1881 ı'ilında kurulan ve alacoklılar adına Osmoniı borc larını toployan Duyunu Umumiye İdaresi de. bu arada. DeulaC he Bank ve Osmanlı Bankası gıbi kuruluşlarla butunleşerek, ya bancı sennayenın ulkeyö gırış ve yayılışını denetleyen bır komuta merkezı durumuna gelmeıc tedır Bunun sonucunda, demıryolu yatınmları toplam yobancı sermayenın yarıdan fazlasını oluşturacak onun ıcınde de Alman sermayesı ağır basacaktır. 12) Bu ekonomik surecler kesintlsız ışlerken. Avrupo'da onemll sıyasol gelışmeler olmaktadır. Soz gelışı, once Kıbrıs'ın (1878), sonra da Mısır'ın (18821 Ingllızlerce ele gecırılmesı. Osmanıı hJkjmetını, daha once sozunu ettığımız tdengei polıtıkasını bı rakmaya ve başka Avrupa devietlerlne yanasma yollarmı aromaya zorlomıştK Yonellnebllecek tek ulke Almanya'dır. Öyle de olmuştur. J^r/ DEMIRYOLLARI, DEUTSCHE BANK VE KRUPP... İŞTE, AMERİKAN YENİLGİSİNİN NEDENLERI! od da c<rupp> olacoktır. Amerıka nın sılah tıcaretinde uğradığı yenılgı uc ona etkenle acıklanabıiır Bır kere, Osmanlı Imparatorluğu. Rusya ve Ingıltere ye karşı Avrupa'da guclü bır «ruttefik» ararnak'o Almanya n n sıyasal ekonomik aske'i etkı bölges.ne gırmıştır. Sılah tıcarctını denetle"iede Almanya nın bu bakımlıltgı lyı rıkon Iç Savaşı nın unlu zırhlısı Keansarge'ın Istanbul a gelı$ıyle başlayan (1886) ve Amerıka'nın Istanbui'dok' EIcısı Eddy nın sozlerlyle tıkı ulke arasındaki goruş ayrılıklorınm hemen ve en etkın bıçımde cozu mesının tek yolu» (3) olan savaş gemisi zlyareJerlnln bu donemde yogunlastıgını c : nradj Kentucky zırilısımn Izmır e gel • AMERİKAN SiLAH SATIŞI GERiLEYiNCE DIŞiŞLERi TALiMATI: GECiKMEDEN SARAY NEZDiNDE GiRiŞiMDE BULUNUN! masının ABD Elcılerinl düşun. meye ve durumu değiştırmek ıcm yol'ar oramaya ıtmesi dogaıdı. Istanbul'dakı Elcılıkten Dışişlerı Bakaniığı'na yazılan 5 Şubat 1903 tarıhli bır mektupta, sılâh ticaretinin eski duzeyıne uicşabılmesı ıcın. bu konularda uzmanlık bügısı olan bır askeri ataşenın otanması ıstenmekt»dır (8). Aynı şekılde. yıne elçılıkten merkeze gıden 2 Ocak 1904 tarıhli bır mektupta, Istanbul dokp sılah yap.mını denetlemek ıcm Padışah'ın Amerlko'aan bes askeri uzman istedlğl belırtılerek. değışık yopımcılık uğraşılorının başmda Amerıkolılann bulunmosının gerekseneceK tum yeni arac ve gerecl»rin Amerika'dan sağlarması yol larını acacağı vurgulanıyor (9). Butun bu cabalora karşın durumun fazla değıştığl soylenenez. Ozetle, Amerika Birleşık DevIstferl, 18871910 donemınde. Osmanlı silâh piyasası üstünde hızla oluşmayobaşlayan Almon tekelinl kırmak İcin. bugün cok «sıradan» gorünen bazı yontem leri daha o gunden denemış, amo, bır yandan (izlk uzaklık, ote yandan Almanya'mn artan ekonomık, sıyosol ve askeri etkısı karşısında başarısızlığa uğrayarak bu cekıcl pazart elden 'cıkarma cizgısıne girmıştır. (1) Joeck'e yollamayla, Nlyazl Berkes, 200 Yıldır Neden Bocalıyoruz. Yön Yayınları, istanbul, 1964. s. 4484449. (2) Kurthan Flşek, «Anadolu Top lumlarının Evrlml Ustune Du şuncelerı, SBF Dergisl, C. XXII, No. 1, Ankara, 1967, 8. 210212. (3) U.S. Natlonal Arehlves, Des potches from th« U.S. Mlnisters to Turkey, 18181906, Vol. 72, Mıcrocopy No. 46/ 70. (4) US. Natlonal Arehlves, Dlplomatic Instructlons of the Department of State, 18011006: Turkey, Mlcrocopy No 77/165. (5) U S. Natlonal Archives, Despatches from the U.S. Minısters to Turkey, 1818 1906. Vol. 49, Microcopy No. 46/50. (6) a.k , Vol. 65, M crocopy No. 46/63. (7) Hay'ln 26 7 1893 tarihll mektubu icin bkz. U S. National Arehlves, Dlplomatlc Instructıons of the Department of State, 18011906: Turkey, Mlcrocopy No. 77/168 (8) U S Nationol Archives. Despatches from the U S. Mln'sters to Turkey, 18181905. Vol. 73, Mlcrocopy No. 46' 71 (9) a k , Vol 75 Mlcrccopy No 46/73 Matematik bulmacası :l (PAZAR SAYFAMIZIN BU KÖŞESİNDE YAYINLAYACAĞIMIZ BULMACALAR, NORMAL LISE DUZEYINDE MATEMATİK BILENLER ICIN DUZENLENIYOR. CÖZUMLERI, ZAMAN ALSA DA ZEVKLl OLACAK. BU NEDENLE. MATEMATİK BULMACASI'NIN CÖZUMUERINI ALTINCI SAYFA DA BULACAKSINIZ. engellenerek Amerikan sanayıl nın zarara uğratılmaması ve Amerıkan malıarının imparotorluqa kola/ gırebılmesi ıç.n. ABD Elclligi. Saray nezdinde, gecikmeden glrlşimlerde bulunmalıdır. ABD Elcılığı'nın bu yondekı ca'ışmolanndan ilk yorarlanon Lce sılah şırketı olmuştur Eicı Hrsch'ın bakana yazdığı 10 nı hanesıyle blrlikte 1 mllyon adet Mavzer tufegı bulunmaktadır. Bakanlığımızı ılgılendırebılır: Avrupa nın bu fHasta Adamı'nn karş.sına yalnızca bır tek düşman cıkarso. herhalde. moderrı zamanlorın en dınc ve dınamık hastasına tanık oluruz.» (6). 1898 tarıhl! ABD Dışışlerı belgeierınden VVınchester şırketıyle Osmanlı hukumetı arasında. Başrahip ile Zangoç!.. Kuş ucmaz kervan gecmez bir monastırda rahıpler kendiİ8"ne çeşıt'ı uğraşılar bulup vakıt doldururlarmış. Rahıpler vakıtlerını nasıl doldurur?. Gunluk işler ve ıbadetler. sonra. Neyse dedıkodu yapmayalım Zaten Başrahip ı!e zangoç dışın00 gensının yaptıkları bızı ılgılendırmıyor. Başrahip ıle zangoç. matemotık meraklısı ımışler. Tum vakıt'erını btrbırlerıne probien hazırlamak ve cozmekle gecırırlermış Bırgun. manastırda enaer rastlonan bır oloy gecm.ş Bu nuş ucmaz kervon gecmez manastıra uc turıst gelmış Zangoc onlara manastırı gezdırmış Ugurlamış Terastan onları ız leyen Başrahip. zongoc u coğır p sormuş. € Kımaı bunlar' > < Onemh kışıler değıllerdı. peder Zaten odlannı bıle sorrrcdım Ama sıze hazırlayacag'rn problem ıcın yaşlarını OĞrenaım • Basrohıp meraklanmış. «Sor ba*olım» d«yınce, zangoç problemını anlatmış< Efendım Gelenterın yaşloniın carpımı 2450' Toplorr l arı ıse benım yaşımın ıkı kalı Sız benım yaşımı bıldığınıze gore bu problemı cozersınız » Başra.np du^>unmuş, duşunmuş Sonra konuşmuş: « Cozemıyorum C^nku çeşıflı olasılıklar var.» Zangoç kata sollomış « Hakiısınız rrjnterem peder S'ze bır ıpacu daha vermeai gerek Sız en buyuğumuzsunoz > Ra'iıp ıO zaman kolay» dıye gulmuş ve gelen turıstlerın yoşiorını sıralamıs Şımdı oynı soruyu bız soruvoruz Gelen turıstlerın yas'arı ne?. Ustelık omurlerınde matematik OKumanış. kendı kendılerını yetıştırmış ıkı ortacağ rahıbınden. sızın 20'ıncı yuzyıl natematık kcfcîi ıle rioho ı'erc'e elduSunuzu aa varsaydığımızdan bır sorj daho eMıyoruz Bcs r ohıp ıle zongoc kacar yaşmdolar'7 Bır bl nen ıle bes bMınmeyen matematıkse' olcrak bu\unnct. Doğru Ama zO'anoksız» rtersden bulmocoyı yenıden ve dıkkatle okuyun Sonra eiın'ze bır koğıt kalem olın. Bakalın sodece s<t tek bılınen mı var?. Boi şa'islcr!. Almanya, Osmanlı İmparatorluğundaki Demiryolu yatırımlannın yarıdan çoğunu denetliyordu: kullandığı anloşılıyor. İkıncl olarok. Almanya'mn onculuğunde genışleyen demıryolu ağı, Alman sılâhlorının cok sayıda ve gecıkmeden Istanbul'a gelmesının maddî ve teknık temelını oluşturmuştur. Blr yandan coğrafî uzaklık, öte yandan gemı toşımacılığının gorelı yavaşlığı. Amerıkon yapımcılığının onune buyuk bır engel olarok dık Imektedır. Son olarak. Ermenı so rununun ortaya cıkışı ve Amenkalı misyonerlerın ımparatorluk topraklarında zaman zaman saldırıya uğramolan, ıki ulke arasındakı sıyasal ılışkılerı gergınleştırmış ve bu durum öncelıkle sılah satışlarını olumsuz yonde etkılemıştır. Alman etkınlığı ortadursun, ABD hukumetının de o yıllarda boş durduğu söylenemez. Amemesıyle (1902). Ermenller adına Amerlka'nın Istedlgl tazmlnatın Osmanlı hükumetinde odendiğlnl goruyoruz 'aynı kaynak). Yine A.man etkinlığının arttığı donemde, gelışm9İen tersıne cevirrrek Icın Amerikan Dışışlerl Bakanl ğı nın harcadığı cabalor ılgınctır. Bakanlığın 1887 yılında İstanbul'a gonderdıgı dort talımot (4) şu gozlem ve yakınmaları ıçermektedr (a) Osmanlı hukumetı Amenkaiı tuccar ve ış adamlarına gereksız güclukler cıkarıyor, (b) Avrupa ; ı gırışimcıler karşısında Amerikan uy nıklularo ozgur ve esıt rekcbet olanaklan hemen tanınmalıdır, (c) Amenkanın en gelişkın sonayı kolu oıon sılâh ve cephane yapımcılığıno buyuk sermaye yatırılmıştîr, (d) serbest tıcaretın ABD elçisi: silahlarına bakılırsa, Osmanlılar, modern zamanların en dinç ve dinamik hasta adamıdır san 1890 tarıhli mgktuptan (5), veni gelıştırilen mükerrer ateşlı Lee p'yaae tufekler'nın Alrran Mavzerlerıne usturluğunun kanıtlanab'lmesl ıcir». Elcı aracılığıyla, Padışaha tufek örneklennın ılet Idığını ve en kısa surede deneme vapılması ıc>n soz alındığını öğrenıyoruz. Ancak. ızleyen on yılın yazışmaiarından. bazı Amerikan sılahlarının denenmesıne karşın Alman yapımcılarının ve özellıkıe Krupp un Osmanlı sılah piyasası ustundek. egerrenlığın'n surduğu, hem sılahlarının sayısı, hem de etkinliği bakımından Osmanlı ordusunun doyuma yakın oldugu anlaşılıyor. Nıtekım. Dışışlerı Bakonı'na yazdığı gunsuz 1897 torıhlı mektupta Elcı Terrell şoyle dıyordu eTurkıye'nın elınde bugun donanım se cepbazı görüşmelerh yapı'dığını, 22 Mart 1899 tarıhli London Tımes dakı bır makaleden ae «Av rupa devletlerınm cok yaKin blr geiecekte Doğu pazarında en guclu rakıp olara< Amertka'yı karşılarında bulaccklarını» oğrenıyoruz. Cok degıl, yırmı yıl sonra, B.rınct Dunya Savaşı'nın bıtmesıyle bu kehanet gercekleşecektır. Pratt ve VVi.tney sırketınin Istanbul'da bır iıafıf sılâh fabrıkası kurmak ıcın yaptıgı gırişımleri (7) ve oynı yıl Cramp sırketıyle kruvazor alımı ıcın başlatılon goruşmelerı (1899) bır yona bırakacak olursak ozel lıkle yırmincı yuzyılın donulmesınden sonra. Osmanh Imparatorluğu ve Amerıka arasındakı sılah ticaretinin ilk y liordakı canlılık ve yoğun:uğunu buyuk olcude yıtırdığını söyleyebllırız. Amerıko'nın sılâh tıcoretınde Almanya'mn gerıslnde kol ALMAN SILAHIAR1 OSMANLI PAZARINDA A!manya nın Istanbul ustuiHekı ekonomik, sıyasal ve aske'i eîkısının artması, ıkı ülke arasın dakı tıcaretı yoğunlaştırmakLT kalmamş, ımparatorluğu ıkı bu yuk sılâh yapımCıSi devletn Amerıka ve Almanya) denet'emek cın kıyasıya yanştıkları ce KICI bır pazar durumuna getırmıştır. Kazanan Alnanva o tarıhlerden sonra Osmanlı askeri kaynakiarında en sık raslanan YA9IN: IKINCİ ME$3UTIYET'IE SILAH TICARETI GARTH çıktı N'ıM ŞlVvU» ANUAC1Z G&RTH. ZAMıEL BUBSK Sabahatlin Eyuboğlu İnanır mısmız? • Trllyon, mllyon ker milyondur Blrinin arkasına 12 sıfır koymokla yaıılır Şoyle 1.000 000 P00 000 Bır trilyon soniye. 31.700 yıl eder. Bır başka deyişle Blr trilyon sanıya once Insonlar mağaralardo yaşıyorlordı. Bir trilyon santim, sizi dunyanın etrofındo 250 defa dondurmeğe yeter. **# Aya yuruyerek gıtmeği du$undunuz mu hlc. Gldln öyleyse... Saatte 10 kilometre hıılo. 4 yıl 5 ay sonra ayo varırsınız. Cok mu uzun Öyley»» bisiklete binmenırl tavslys ederiı. Saatte 30 kılometre hızla pedol basarsanız. oya varmanız sadece 15 oy aıır. Bes cocuk babosı Bill Faırman yeni blr dunyo rekoru kırdı Durmamocosıno en urun sureli orgu örmtk rekoru bu. DiŞi BOND BUTABAMCA \ . İLEDIŞAUIFIO v X LAV1P OWlABJK< \SfUHLAUlM vİ DArsl B(RİWİ Kaİa Ekkrie yeni bunrmı Okur»c»|mıı bu r*P Eyube{<una h»yr»n'ı*' Daha da »rttır*c«kti' ZS Lıra G • Ç A C D A Ş ; YA,y;iNLÂ>|j ;..•.:;. ;• Cajaloğlu Halkevi Söİu np:)9A\ "• . . " W İstanbul