Katalog

ABDULCAKBAZ AMRÎYAT BAŞ^HI ) AMELCYAT BA^RlM DA,TAHKİW[ BA . MAKiP / *,WW... OLAY JflRP^AK ftT£ / T£p|>İM TURHAIU SELÇUK ŞARKISIZ DÜNYALARIN ORKİNOSLARI Ayhan HÜNALP 6 «Pirer Lott"nin Haliclnden genye ne kald: ki?ı »Halici snkup götüremedigımize, kurutamadığımız» şitkür. Bak şuraya dağı, taçı mamure yapan ecdadımızdan geriye ne kalmıs?» «Vapurlarına koşan ana, babaiar, çoculüar. Çantalannı kaybefmıs talebeier, kaybolmuş kızlar». '.Sonra yıllar geçer aradan, sen biraz daha ypşlamrsır.. Berıim :çin de bir adam vardı ders:n. Beni de o liselı gibı hatırlarsın, bir küçuk maceraydı. yanm kalan bir şarkıydı dersin. Yalan mı? Cevap ver, yaşadın mı, yaşadık mı? anlayamadım. Bir kiıçük. bir küçücük hikâyeydi dersîn. Hatırladıkça gulersim. «Böyie konuşamazsın. Beni suçiamağa. be;ı: küçük gönneğe hskkıri yok. Kaç yılımı sar.a bu hakaretlerir. ıçin rni verdim? Benım ıç:n hayatın tamamı bjydu. Bu sıraladıkîarm, bu küçümsedıklerin benirn için hpr şeydı. Geriye ne kaîriı onlardan? Bak suratınıdaki çızsilere. Bak gorlerimin altmdalti sıy&hhklara. Her birınde senınle geçmış bir gecenın sabahı var. Şakaklarımdaki beyazlar da senin hatıralarmdır» ıtO üç beyaz teh mi diyorsıın? Gelin teü gibi». ;ıHep o üç telle başlarmı?. Annelerimizin aklan da böyle b"Wsdı. Sen benım gelin tellrrımi yitirdin, tükenin onları. Benım rçlım duvağım olamaz art'.k. BüHin trenler içirnde öteeek, fpnerler gö.^erimde yanıp srinecek. Dü.şen her yaprak, sallanan her mendil, bağıran her satıcı bizl birbırımize hatırlatacEk». «73ir gün gemilerin bafianamayacagı yosun tutmns liman jam?r.dna!arına. bir giır kekik kokulanndan başları dönmus kayaIıklava benzeyece*izr>. «Evet, bir gün bu masalın da perdesi inecek, bu masalm da alkışı diiyıılacaktı. Seyircisiz bir salonda hiçbir zaman anlaşılmfrri'.":. anlaşılamayan bir aktorün, en güzel ve en bliyük rolü için ıslıklanrmş, yuhalanmış bir sanatçının acısını duyacaktık.» «Sonra pprde büyük bir slkış içinde ir.ecek. ışıklar yanarak, ?'lond?n birbirlerini hiç tanımamışların umursamazlığı içinde çıkacp.ktık». «Içts ?imdi oyunuiTiuz bitti. Herkes gittü). «Her oyun bitmek içindir. Ve insanlar b:r ptn yaînu kahr. Kopfkîer sibi. ş.aT;Brnlar gibi. pntatesler gribi». <*füi tflM'ffrtr, hcn ftPtıekler fritrt. ?âlpaiwlar gft5i, patatesler gibi oîınsk isemiyorum. İnsan gibı olmalıyım». <;însan gibiu. IV Bu knnuşmalardan sonra kısa bir süre geçmişti, Kelajnak kuşlar; Urfa dolaylarına dörtbeş kere göçmüşler, Marmara d o laylannda sıjıvcıklar beşaltı kere zeytirüikleri talan etmişlerdir. îlkokuia ba^lııyan bir öğrenci. Ortaokula geçmiştir. Ve uzalc kerf)erı:ı birindeltı sınemalarda. cra dakikada bir ışıklarırı yarr.p • Eöndüğü makinistin kopan bobinîerı sardığı sinemalardan b:rınde, ekrana bir film düşmüştü. Ishklanmış. >uhalanrjııştır füm. Se;.irci rutmamıştır. Filmde, vahşet ve seks yoktur. Yahn gerçek şiirscl bir dille anlatılmıştır. Patavatsızla Çilli kız başrollerdedir. Pönriürün ışıklarmızı. Mevsiıiı jraz basîangıcıdır. Otuz kırk hanell fakir bir dağ köyü. Küçük bir kahve. Yirmi otuz arkalıksız sandalyp. Omran. oyun oyn.îyan, kahve, sigara içen müşteriler. Küçük bir çocuk hizmet eder. Bir köyîü errafında kendini dinle3en altıyedl koylüyp bir şeyler anlatmaktadır: Köylü «Avaç kadar topraga bel bağlayacak ne var?» Yaşlı bir köylü. başım hayrerle öne doğrj sallar. Kapı açüır bir köylü içeri girerken. kapmın içinde, eliyle boşlukta boks hareket'sri yapan küçük bir çocuğu, küçümseyerek yana iter. Yere çoken çocu'< mahcubivetle babasma bakar. Bunu farkeden babası derha! yenr.den kaikj? çocuğ'jnu yanma getirir. Eline yumriik vurdurur. Avuçlan ac.mış gibi bagınr. Çocuk pilsr. Memr.ur.'lur. Yaçlı bir köylü cEvini barkanı bırakıp gitmek hal» Köyiü «Ben keranmı verdim, nasıl o!sa.> Bu konuşmaîar arasmda babanın sesi dujnılur: «Asland:r ooo haydi oğlıım tosla babsna tos!a. Koçum benim... Uuuf ınıuf, uuuf...» Çocuk «Yeter artık >apma» derken hep beraber gülüçürler. Bir patıka. Köylü, oğlu ve birkaç köylü konuşarak yürürler. Küçük bir köpek onları 'akip eder. Yere bakarak yAİrüyen köyiü. birden durur. Yanındakiler de dunır. Köylü «Bu çatlak topragın vereceği nzkı ben nerede ola buluruın.» Kabur.saları gözüken birkaç inekle bir at isteksizc* geçer. Arkada kunımuş bir ağaç, suyn azalrnı? bir dere yatağı, bir yol sgzı. Bir kadın kuca|ındaki ve yarundaki çocuğuyla yolcusunu bekleyen ototriise re yakla^an kocasıyla çocuguna bakar. Köylüler helâllaşıp ayr.lırken. kansma bakar. ona yaklaşır. Küçüi oğlunun başını okşar. Karısının kucağındaki çocugun karnmı öper ve ayrılır. Küçük oğlu kııcağındaki köpegiyle, üzen «Maşallah> yazıh otobüse blner, arkasından baba da biner. Köylüler «Hayırlı yolculuklar, selâmetlen gidin, yolunuz açiK olsiın. Mektup 5"az ha.> Muavin «Tamamdır» der ve otobüsiin kalkış sesi duyulur. Köylünün fcarısı, çocufu ve kucaktaki oğlu, arkada kalarak ksybolur. Bir yol levhası: «Istanbul 33 km.» Xeşeli ve ntmik bir fon mlizıgi. Istanbui'da, Üsküdar meydanı. Otobüs durur, köylü ile oğlu yolcuların grasında ınerler. Şaşkındırlar. Sırtlanr.da baglanmı$ voTganîan vardır. Baba o^.i araba vapurundadırlar. Köpek çocugun Jcucağındadır. Hayreı. ve heyecanla denize bakarlar. Çok neşelidirler. fiarıcılardan yiyeees alırlar. Daîga sesleri, kahkaha ve gülüşler. Köprü üstünde etrafa balunırlar. Babası çocugunun önüne geldikleri bir vitrind* gösterdıği bir oyuncagı satm alır. lkisl de neşelidırler. TUnele binerier. (Devamı var) YENİ SİLÂH BUGDAY 1974 yılında Roma'da yapılan Dünya Beslenme Kongresi'nde ABD Tarım Bakanı Earl BM'.i tahılların ör.emini bir kez daha vurguluyor ve şöyle diyordu: «Artık tahıllar önemli bir M laiı haline gelnuşlerdir. Üstelıi bu sılarun ABD'nin görıisme masalarında eşsiz bir rolü vardır » Gerçekten de tahıl bu rolü iyi oynuyordu. Birinci Dünya Savaşmdan sor.ra Herbert Hoovı=r ABD Beslenme Yardım Progravnı adı alanda Do<îu Avrupa'aa anti • komünist güçlerı deseklemiş ve Sovyeîler Birligi'nde sosyalizmin inş::sır.ı önlemeyc? çalışmıştı. Aynı biçimde Çan Kay Şek de Amerikan Beslenme Yardınnndan büyük paylar ahyordu. îkinci Dünya Savaşı sop.rası öner.ıli ölçüds beslenme malzemesi Fransa ve İtalya'ya yollandı. Gerekçe olarak bu ülkelerdeki işçi sımfının giderek daha fazla sola a?;lrmş olmas: gösterildi. Daha sonra Marsiıall Yardım pianı çcr<,& vesinde Avrupa'ya yardım yollandı. EÎSLENME BAGIMULIGI Daîıa sonraları ABD Başkan Yardımcılıgı görevinde bulunan Hubert Humprey ise şoyle diyordu: «Zaman zaman diğer dünya ülkclerınm beslenme konusunda bıze bağımlı hale geldikleri yolur.d^ki eleştırıierini duyuyorum. Bazı kişiler bunu e!eştirmek;edır. Oysa ba:ıa göre bu iyi bır haberdir. Çünkü insamn bır çey lazıındır. Bız ise bu ülkelen beslenme gereksmmeierini karşılamakla bu işlevi yüklenmiş oluyorum. O iıalde beslenmede bagımlı olmak eleştirilecek bir dururrı dEğil, aksine aikışlanacak bir olaydır.) DI5 POLİTİKANIN PARC.ASI 1960 yılmdan sonra PL 4"0 yasası artık ABD dış politikasmm ayrılmaz bir parçası haline geimişti. Bı; dönemden sonra Beslenme Programının da adı degiştiriimış ve «Barış ve Besienme» adını almıştı. Son yirrai yıl içinde yarlaşık 25 milyar dolarlık tahıl PL 480 yasası u. .rınca dunyaya u?.gıtıîınıştı. Birınci madde yasar.'.n en onemii yara idi. Bu madde uyarınca tahıiın dörtte üçü dagıtılmaktaydı. Bu maddeyle «dost» sayılan ülkelere taoıî gereksiamelerini karşılamak için yuz'te 23 faizli ve 3040 yıl vadeLi finansman kredısi açılıyordu. Ikincı maddei.... kapsamı daha sınırlı idi. Bu madde ile \ins riost ülkelere uluslararası yr:rdım kuruluşları aracnıfı ile bfslenme yardımları karşılıksız oiarak yapıiıyordu. «KARJILIK FONLARI. Ancak yasamn işleyişi bununla bitmiyordu. Çünkü satın alman tahıün karşılıgmı ABD kendi ülkesini transfer etmıyor. tahılı ih raç ettiği ülkenm ilerkez Bankası'nda tutuyordu. cKarşılık Jonları. olarak tanınan bu fonlar yo luyla ABD bir aaşka olanasa daha kavuştu. Önceleri, ilişkide bulunan ülkede ABD'nin elçilik masrafları ve yardım misyonlannm harcamalan bu fonlardan karşılandı. Ancak bir süre sonra bu karşılık fonları elçilik harcamalan ile tüketilemeyocek boyut lara ulaşîı. Bu andan sonra ABD yeni bir programı yurürlüğe sok tu. «Cooley Programı olarak tanınan bu uygulama ile büyük ABD şirketlerine gidecekleri ülkede kuruluş ve yatırım harcamalarmı bu fonlardan yapmaları olanagı tanındı. Böylece ABD' n:n Uçiincü dünya ülkelerınde e: kinliği açısından eşsiz bir olanak ortaya çıkmıştı. Üsteîik bu çokuluslu şirketler yatırımlan için ABD'den fon taşımayacaklar! için ABD'nin ödpmeler dengesi de pek fazla e*kil=>nmivordu. Yapılan bir istatistiğe göre Cooley Derleyen: KENAN MORTAN 'Beslenme programı Kissinger'in surdurdugu dış politikanın bir kolu haline gelcli,., BİR OtKFNİN SATIN ALDlSl TAHILİM ABD KENDİ ÜLKESlNE TRANSFER ETMİYORDU. «COOLEY PROGRAMI. AOIYLA TANINAN BİR UVGULAMAYLA BÜYbK ABD JIRKETİNE GİDECEKLERİ ÜLKEDE KUR1ULUŞ VE YATIRIM HARCAMALARINI BU FON LARDAN YAPMALARI OLANAĞI TANINDI. programmdan yararlanarak 1954 yılmdan gunümüze kadar 419 bü yük ABD şirketı 3 ı ülkede yatırını yaptı. Araiarmda Saııs Of America, Raîston Purina ve ünlü tahıl tekeli Cargıîl bu sıra'amada baş sırayı alıyorlardı. Karşılık fonlannın nasıl kullanıldığı çoğu kez bilinmedi. Amerikan Kongresi önünde bile Tanm Bakiiı.lıtıının bu konuyia il gili açıklaniEİarında global rakamlarla yetindikleri dikkati çekiyordu. Ancak Kore konusunda saglanan bilgıler beslenme yarnn sonuçta yine askeri harcama larm kaydırıldığını ortaja çıkanyordu. PL 480 yasasından yararlanarak dünyada kredi sıralamasında ikır.ci sıraya alan Kore'de kredilerin yüzde 85'ın askeri harcamalara kaydınld.ğ! saptandı. Ayrıca, karşılık fonları bazı kereler ABD taraiından şartlı askeri kre di olarak dost ve müttefîk ülkelere veriliyordu. Karşılık fonunu elinde bulunduran ülkeleri ABD kendismden silâh ve askeri malzeme almaya teşvik ediyordu. Bu kez de karşılık fonu kendiliğinden bir askeri borca dönilşmüş oluyordu. 137ı yılına ka dar bu kredilerin 1.7 milyar dolarlık kısmının böylesine askeri alımlara konvı oldugu anlaşıldı. Bu miktann üçte ikisi Güney Ko re ve Güney Vietnam'a aitti. KİSSİNGER'İN BESIENME DİPIOMASISİ 19cO 1960 arası dönem ABD beslenrr.e yardıım. beslenrrıe ve barış, tahıl oianaklan, ortak yatırım adı altında dünyanın çeşi*li alanlannda büyük bir yayılma göstermişti. Ancak l?T0 yılın dan sonra beslenme yardımîarı OJ:;U oLır'i: ;. j:;!İ3iı i)ü yLiıdtiiiıa Roketten de füçlü jeai bir siiah.. ABD'll savaa strats'yenleri s,al lantılı Kamboçya ve Vietnam reJimJeri içüı çeşitü çözümler nra maktaydılar. Bu vüzden bu ülia lere PL 480 uy<rulaması alab;Idiğine genişletiîdi. 1974 yılında bu ülkeîerin kukla re.jimleri 207 milyon dolar beslenme yardımı aldılar. Üstelik Kongre Hindirini'ne yapılacak askeri yardımda jTizde 20 oranında bir kısmtı yapınca. bu kez beslenme yaraımı nerdeyse iki ka*ma 499 mil3'on doiara ç'.karıldı. Kısaca, Vietnam ve Kamboçya ABD Bes lenme Yardımırun yansmı almış oluyorlardı. Eunu karşı'.:':: açlıktan kırılan Bangladeş ise sadece 41 milyar dolarlık yard:m aldı. Bir .Vfrikah sözcü bu yardımlar için. «Thiau ve Lon Nol milyonlarca dolarlık yardım alı5or. Açlîktan kırılan Uçüncü aiiı ya ülkeler: ise kırıntı ile yeîınmek zor\ında".ar.K diyordu. PL 480 yasasının o zaman ia dek pek kullanılmamis üçüncii maddesi de önemli askeri harcamaların bu arada Vietnam sa;aai nm finanse edümesinde arnrı oldu. B;ı madde özünde tarımsu: artıklann strate.jik ağır savaş silâhlan ile de£işt;rilmss;r>i amaçlıyordu. Ancak silah alıtn ları biçimir.de tanımlanan madde bır süre sonra savasm direk finansmanı için araç oldu.. Deniz aşın ülkPlsrd? «^tısa çı';nnlan tarımsal artık'.an daba sonra AID tpşküatlanna derrodiliyordu. Aslında bir geüsrr.9 örgütü olarak görev yapan AID de bu Tiaralarla silâh alınnrı eerçeklestirmeve cahst:. Ancdk bu konuda hiç bir zaman ayruı tılı beîge bultındjnılmp.dı. örellikle, Hindi Cinl'deki sava?ı ^ürdürmek iç.n bu maddsnin yarat t;*ı olanaklar özellikle körüklendi. Nftekim. 1973 yılında bu madde uyarınca harcanar. parsnın miktan 1.1 milyar dolara ulastı. Bu miktar 1960 yıllarının miktanna göre dört katlı bir artıs demekti. 1974 yılında Amerikan Kongresi'nde Kissir.ger'in beslenme programına karşı bir tepki belirdi. Çünkü 1!)75 yüı için Ford hükümeti PL 430 kredilerinin yarısmı Vietnam ve Kamboçya'ya yağdtrmajn amaçlıyordu. Amenkan Kongresi'ndeki tepkiden çok 1974 yılında Roma'da yapılan Dünya Beslenme Kongresi'nde dünya açlığı tartışümış ve ABD'nin bu konuda yeterince katkıda bulunmaması eleştirilmişti. Bu nedenle Kongre 1975 yılında yapılacak yardımlann Birleşmlş Miiletlerin açlık çeken ülkeler sıralamasma göre yapılması istendi. Bunun üzerine Kissinger'in Dışişleri Bakanlığı çok seri bir önlem geüştirerek dunya beslenme yardımımn politik nedenlerden ötürü yüzde 30 oranında kısıtlar.dığını açıkladı. Üstelik yasa yardım kapsammda bulunan tütün ve pamuk jribi maddeler bu kısıtlama programı içine sokulmadı. Daha sonra Kissinger Birleşmiş Milletler ile özel temasa geçerek yapılacak yarcum karşılığında Güney Vietnam'ın dünj'ada en fazla açlık tehlikesi altında buhınan ülkeler sıralamasının başma getirümesirri sağladı. Bütün bunlardan sonra bir kaç ay önce politik nedenİprle kısıtlanmış bulunan beslenme yardımın miktan birden bire artınldı. 1 milvar dolar olarak flngöriUrr.Us yardım nıiktan 1.5 milyar dolara yükseltildi. Böylece Birleşmiş Milİetlerin g» nel talepleri dikkate alarak oluşturdugu yeni açlık tehlikesi çeken ülkeler listesine yardıma başlandı. Bu kez listede daha önceleri bulunmayan Şili. Giınev Kore ve Yakın Dogu öremli biçimde yer almışlardı. SJLİ'DE BESUHME... Beslenme yardımları Çili'de ügınç bir görüntü kazandı. Salvador Allende'nin iktidarı bedell ödenmek üzere dahi tahıl sağlayamazken. yeni askeri rejim sürekl! besle.ndi Allende döneminde beslenme giderek daha büyük önem kazanmıştı. 1971 yıiında yiyecek rcaddelerinin fiyatlarırun sürekli yükselmesi sonucu salt beslenme için 261 miiyon doiar ödenmişti. 1972 yılında bu miktann 383 milyon dolara yükseldi. Bakır satışlanna konuian arnbargo Şili'nin döviz rezervlerini hemen nerdeyse tüketmişti. Bıma ragmen ABD'den PL 480 dısı bir uygulama lie bedeli ödenmek üzere tahıl istendi. Amerikan hükümeti buna karşılık verdigi yanıua. Beyaz Saray'ın aldıgı b:r karar sonucu isteğin uygun göriılmediğini bildirdi. Kongre askeri yardım: cunta hükümetinin uygulamaianr.ı prr> testo etmek üzere 26 milyon dolara indirirken, PL 480 yasası uya rınca Latin Amerıka içinde en büjnik beslenme yardımı bu Iiîkeye yapıldj. Toplamı 50 milron dolar olan yardımın 35 milyon doları Şili'ye verildi. YARIN: YENİ B4SKI 48ACI özel bir anlam daha kazandı. 1&70 yıllarında Vıetnam savaşmın haksızlsğımn ABD kamuoyunda daha genis ölçülerde anlaşılması, ve hatta Kongre'nin askeri yardımlarda duraksaması Beyaz Saray'ı bu konuua yerj karanar almaya sevketti. Kamboçya cephesine asker .VdgdmhiîHSi iç;n askeri yardırnların onaylanmayacagı aşagı yukan belli olunca Kissinger formülü olarak anılan harika bir formül keşfedildi! Eundı..ı böyle para yardım: olarak yapılan askeri ve ekor.omik yatınmlar nitelik değiştirdi. Yardımlar beslenme yardımı olarak onaylanıyordu ve büyük tahıi sirketieri aracılıtı ile du.ıyaya j'ayılıyordvı. Bu türden var dım programiarı bem Amerikan halkır.ıa «şefkat» duygularını tatmin ediyor. hem de koiayi.k la Amerikan Kongresi'nin onajmı ahyordu. Üstelik bu alania yapılacak yardımlar ABD hükümetine de bir kolaylık sağhyordu. PL 480 yasası uyarınca vapılacak yardımlar Kongre'rJn onayını gerektirmiyordu. Böylece otomatik olarak PL 480 ayjrulamas;nın ka' genişletilmiş oldu. ABD Baskanı, yasar.ın birinci maddesi uyannca 1,9 milyar dolar ve ikinci maddesi uvarınca 600 milyon dolar yardün yapabilecekti. örneğin 1974 yılı için Kamboç>a için sadece C0 milyon doiarlık askeri vardım yanılması öngörülmüşken, vıi sonunda bu rr.iktarin 194 mijyon dolara uiaftığı anlaşıld'.. Bu durumu açıklavan bir hüktirnet sözcüsü. «Beslenme prograraı Kissinger'in sürdürdüftü dıs ?olitikanın bir kolu haline jreimiştir.» dedi. DiŞi BOND , NELEE ,. 1 MlRlNA DOGRU GARTH OOANIZA KİÜTÜyCRUM •