Katalog

DORT C'MHURIrtT 26 MâR! 1977 IĞRIP UZUN HiKAYE EROL TOY 11 Çok Uluslu Şirketler ve Türkiye Çok Uluslu Sırketlerın önemli bır fınansman Kaynagı yatırım yaptıkları uıkenııı banka sısıemı dır Ozellıkle az gei'şmış ulkeler ae yatınm yapan buyuk şırke*ler. ulusiararası fınans kurumları veya ar.a şırket yerıne, yarırım yap"ıkla:ı ekoromının kaynaklarmdan borçlanma eğılımi ıçınae olduxları gorulmektedır Onıegın 1363t8 yılları arasmda Amerıkan çok ulusluları Latm Amerıka ulkelerınde kullandıkları toplam kredılenn yalruzca " > • ' ^'unıı dış kaynaklarrian sağlamış lardır Çok uluslu sırketlerın bu t u t u m u r u n , yatırımm taşıdığı ekonomık rıskı azaltmak amacına yoneltmeç olduğu sovleneaılır. Orneğm. az gehşmıs ulkedekı sıjasal bır degışıklık sonucu yaban cı sırketlerın mıllıleştırılmesı ha lınde. yabancı şırket. dış kaynak. lar verıne ıç kaynaklara borçiu bulıınmayı tercıh edecektır. Turkıve de faalıyette bulunarj yabancı sırketlerın kullandıklan iç \ e a ı ş kredılenn zamansal bır gelışımmı \ermek verı yetersızlığı nedenıyle guçtur Ancak Tıca ret Bakanlıgı kayıtlanna gore, 1973 yılında yabancı şirketler kul c landiKİarı toplam kredının » 96' sını Turk Banka sıstemınden ^ 4'unu :se dıs kaynaKİardan sağla mıslardır Ayrıca sırketlerın borç sermaye oranlarına bakıldıgır.da şırjîetlerın ıç kaynaklar dan aşııı şekılde borçlandıkları gorulecsktır Orneğın 11<73 \Tİında vatınm malları sektorunde Kreaı sermaye oranı \> l n j d ı r Baş na bır deuşle bu Kesımde çalı san vabancı şırket'.eı'in ald.kîarı kredıler toplamı, sahıp oldukları rKİenm.ş serma\e mıktanr.ı aş mak'adır Kredı serma>e oranı •anm alet makınaiarı sanavımde "o 1M. kiiVM sanayr.nde • lt>4. • tasıt araçlaıında ıse i 99'dur. GerçeKte rr.e.'cut teşvık sısterrknın bu dunırr.u hazııladıîı :ç kredı kullanımını yabancı ş'rket ler ıçın cazıp hale ge'ırd.ğı so"leneb l.r 1975 j n ı programına gore. 2 >1 ürpım kolunda f ş v ı k îedbırı o larak or;a \adclı kredılerde s faız 'adesı ujgulanmaktadır Bov leoe erflasvonun h'zmuı " 20 ı aştıgı bır ekonomıde İ 1 8 oran'.n dar. .vr?d' "emın e'me o ' ı n a A ı ";as!a'. an yabancı şırketlerın dıs ka\"nak!aa fazlaca !™ı gostere cekl^rı nusunulPmez Doç. Dr. Cem ALPAR Anfcara akıllara durgiınluk verecek bır kent olmuş. Koca Karaderuzın balığım çekugı yetmıyor gıbı, Marmaraya da el atıruş. En yakın ıskele de bızım Erriek Buzlu kasalara doldurulan ballklar kamyon kamyon Ankara mn volunu tutuyor Kıyılı balık çılar gonendı, aıyoriariı Tumıı rnotor taktı teknesıne Tumu naylon aglarla çekıvor urunu. Bauıt fıyatları arttı. Kamyoncular. bırbırlerıyle yarışıyor yola çıkmak, bır an once Ankara'ya ıılaşmak ıçın Eh, bır m a h n alıcısı çoğaldi mı, fıjatı artar elbet O yuzden değıl mı E t Bahk Kurumu buralarda fabrıka kurmava kalkıyor Ankaralıya balık yetraez oldu kımbıhr Belkı de pahalı geldı. Devle'ı ba:?ırmza dıkıp, fıjatlan duşurecektır. Boyledır buyuk kentlı. Az bıraz bı/e dondu mu kazancın ucu. çekıp almak jç n akla gelmedık oyun duzer Duzse ne B:r naylon serpmem olsa, yıne de ben yararlanırım O duzenmı kuruncaya, aoldururum teknerm. Varirıın Erdek'tekı kamyonculara. Uçe beşe bak mam Satar. motora y a t ı n n m elıme geçeru Celık menteşel; bır de \eke taktım mı, kimse uskuı suvuma yanaşamaz Bır, bır tiana derken, bır jollu tekne Içınae buzlugu olan cınsıriden Ankaralı sen ucuzcusun arkadas deyıp. Istanbui Halıne yolian dım mı. seyreyle keyfını. Olmadı. Et Balık'm fabnkasma \en rım balıkJarı Yoldan kazanırım Zamandan kazanınm En onemlısı de un kdzamrım. Bahkların hası, Gâvur Osman'ın ığnpmdap geiendır, derler Sırndı bıle aıyorlar bunu Adah, ben yok deyınceye beıcleı başkasından balık almak ıçın. Kara kaşim Kara gozum saygısına m ı ' Degıl En lezzetlısı benım verdıgımdır de ondsn Tuh, gozu kor olsun kargışıyla ırkıldı. Elmdekı dugumu <,okladı Başını salladı. «Fu ıplerde ış kalmamış reıs Kurşun tutma7 bunlar Çurunıuş Bombok olmuş Atrnak gerek Ne r a p ı o etmelı, yenı serprne almalı Ihsan Reıs. naylon aglar ıçın bankadan para almış. Geçen gun, ovunup duruyordu Ovunur Herkes tezgâlıım zamarunda k u r m u ş Gâ\ur. Adam tıcaret oda sıııa yazılmıs Kredı Kooperatıfıne yazılmış Bız yazılmaya kaLc sak. almazlarmış Mal sorarlarmış adama Bızım malımız, alın terımız Tere de kımsemn kredi açacağı yok Olmaymca umut yıne denızde. Denızın bılmmeyen koyaklan. gorunmeyen doleklerınde Yanı Osman'ım. salt bileklennde O koyaklar, o dolekler senm e\ın g.bıdır Ordakı baîıklar. nerdeyse kendılıklerınden aîlarlar teknene Bu serpme başka balıkçıda olsa, denıze çıka maz Yuru olmaz balıklara Atmasıyla. surjkleyıp goturmelerı bır olur Elınde bır ıkı tel jp kalırsa ne ıyı Ania bır çare bulmaıiyım Yıne de onarıp, duıeltmelıyım Bundan. bır de blekle r j n d e n başka aracım yok » Çoreklendı umutsuzlukla bakındıgı sepmesımn başına. Sandalın yalpasnla başını kaldırdı Ha\rettin Bev ın sıkınarak kar«ısındakı oturaga yerleşmeye çahştığını gordu Serpmenm ucunu toplayarak, saygıvla dogruld'i Ha\rettm Brv. elıyle ofurmasını ısteyıp. yayıldı oturağa Elı kojlu paKetıne uzarırken, utançla duraklaaı «Koskoca mudur bızım cıgaramızdan içer rr.ı9» Sonısunun alazı, yanaklarına. kulaklarına vurdu Ha\rettın Bev. Yenıce paketını uzattı devınımı gormezlenerek îvecen kjbrttını çaktı Osman Sıgaralarır.ı r.efeslendıler. Hayremn Bej'ın ağzından çı.^an her sozcuk, Osman'ın duşlerın: gerçekleştırdı . Kurum. yollu tekneler getırecekti En iıert araçlarla donanlmış ıgnplar. Usta denızcılerm yonetımınde bahKçılık vap'la raktı Bılımsel verılere uygun aavranılacaktı Tutulan balık'ar buracıkta. ışte taş taş tuğla tuğla. beton beton yukselen l a b n kada ışlenecektı. Tazesı canlı canlı konserıesı doyıımsuz, dort b'r yana yolUnacaktı. Makınalar kjrulmuş, buznane çoktan \ardımlanna yetışmışrı Şımdı denızden, satısa her ışlem, bırbırıne uianatak. her ış en guzel bıçımıyle vapılacaktı Gelecek tekneler fıylesıne donatılrrıştı kı ığrıpları bıle nıakınalı palangalar çeke eektı Gozlennı oguşturmak içın elinı kaldınrken, Yeruceyı gord ı Ffayrettın Bey, kocaman bedenıyle. karşısında oturu\ordu Dus iegıldı duyduklan Değıldı va gerçek olamazdı «Neoen olmssın'' Denızlerımız balık kaynıyor Bu balıkları doğru duzgun alabıl<ek. bıze de yeter, başka ulkelenn ınsanlarına aa Alamayınca tşte ben, delık serpmevle bıle ekmeğımı kurtarıvorum Bır de •nakınalı palangayla çekJİen na\lon ığnp oldu m u ' Çeker ?Iır lemzm bağrmdakı balığuı tumunu » Kaygıyıa ırkıldı bırden Hn\ •ettm'Be>. kendınce anlatıjor Osman kendmce yonıınlayarak iınlıjordu «Clan Osman Ulan bunlar bızım uç balıklık volne roz dıktıler. Heııf boyle allem kallem. bızı sotaja getırıyor Deletlıyor herbırımızı. Gutumuzu. degerımızı saptı>or Yarın oteu gun o dedığı tekneler gehnce, b u e e k m e s rr.ı bırakırlar » Ikırıklenerek topladı serpmesmı Delıklennı dızının altına getınp. ıgınlaştırdı «Hasşoyle Eksığımizı gormeyesın kı. dıhnın altınlakmı açıkça belırtesin » Beürımekte de gecıkmedı adam Bu un araç ve gereçler hazırlandı Hazırdı j a ounUıın ı> goımesı çın, Marmara'>ı avucunun ıçı gıbı bılen oırt gere.uıjdı Osman lınde olmadan kaykıldığını sezınleaı Gugluxle tuttu behnı Baarmanın guvenmı d u j d u Sıgaras:nı ^e.cıştırd» Izıııarıt: atma leummıne yedırdı t u m ıkııcıgmı «Bana neaen geldıgı anlaşıhor » Her y e n dolaşmıştı Hayreftın Be> Butun parmaklar o n j ostermıştı «Marmarah benı usta bellemı» Buna da oylesı gee k » Bağımsızlıgını yıtırmenın guç olacagını bılnordu Hayrefın Be;, B.Kjorau \d bu ışı kabuller.ırse usrane tıtredıgı her eye savgı dujacaklardı De.let goreıi «ılacaktı feureklı ucret alaaktı Ajr.crf, \oiı sonlarındd prım bıle verecekleıdı «Desene lemur oımaja zorlujorsun benı bejım Desene ummadıgım evle* kuşunu başıma konduruyoı iun Ben de bunun altında almam gor bak Benden çok usta balıkçılar auruyoıken ;>e:ı: <ına aonderenleıı j t a n d ı r m a m Madenı onca kı^ı benı salık \eıııs Madenı sen gu>emp gelmışsır. Lcret bıle \erniesen. Uitler ırim > Başını sallajıp. k a b u l l e n n t r m e s ı şa^ırttı Kaj ret ın Be> ı Fojlesıne ioiay olacagını bekien.uordu Osman ın ustalıjjm a bırıesenler, madmda da a ğ u bırlıgı etmışlerdı. Ağzından bır lur aımanın, deveye hendek atlaunaktan g j ç oldugunu bel.ıt uşieıaı O vuzden vardımcılanna bırakmamsştı Kendısı Konu ip. kandırmak duşuncesının tutkusunad gelmıştı Şımaı olurındıgıra gorunce, bır pışmanlık kavurdu ıçını Sankı ooçuna Blmıştı San*ı bunca dılı boşuna dokmuştu Bınnı yollayıp çaırtsa aynı sonucu alacağının gıı^erıjıe Kasılmajı k ırdu O sna sajgıjla doğrulan Osman, serpıne bohçasıru dagıttı Deasler, DZ goz yureğınde yansıdı Hayrettın Bey'm T a m zamanında ım j ' e n n d e yakalarîıâ;:ru anlaaı Kasıntı^ı gev^edı Cebmden çır ardıeı başsnjru belgesmı uza tı S ı r ı n ı s n a z l a m a m a k ıçın kenmı guç tuitu Ama Pı^man olmayaca^sın, aemeKten de lamadı Aflac sandaldan. Ardına bakmadan fabnkaja dogru yurudü O«man. adamm ı n golgesıne AdmMarın^n yalpala\ışma frpmesmın delıkıerino Eundekı kâğıtlara oaktı uzun uzun opariandı s o n r n Kâgrları kn\nuua ^eıpme\ı koltuğunu altı j I a tomarım avucuna a!d> Bır yeğnılısle \aylanarak yoıtu i sardı. Kapıdan znmansız gınM oturanlan Tıtılt*:. Kırıtıkierıi le ısku'.u dıdıklevıp, o\a halıne getıren Gülızar la R u h s a r a bakîı. Dzlennm sevecen meneuslerı Rasım'ın ustunde buhışııncaya ssız d j r d u l a r Ras:m ıııasanın ustune yaydıgı kıtapları, de£rler: ustündeıı babasıııa yocelttı bakışlarını Osman, belgeyı »ynundan çıkaıdı R a s ı n m onune 5'a\dı tıtızlenerek Hadı bakalım dedı Ilkjı b u n l a n dolduı Sonra da TSİerme ıyı çahş . Okuyacaksm... Easım. mu'luluğ'onu dudaklartnda tomurcukladı. Kadınlar ğuslerıru kabartarak bakış*ılar Kocaman se'vinç solukları doıdı ortalıkta Osman'm Cigerıne doldu tumü bırden. Kaoardı fsu Kabaıd: Kaaaraı Eüerını kojacak j e r buıamadı. aklannın ustunde duramadı Sedııe Kaykıhrken, Ruhsar ; eıden fırladı Bu muştuyu kutlamak çabasıyla, herkese bırer hve yaptı. Gogus kaoartıları, kah%enın kopuğünde dalgalandı. >pür:uler, yureK gumburtulerının yeıını aldı. Rasım, dudakıau kıpudatarak, babasmın bıldırgesmı doldurmaya yumuldJ ıdınlar bakışlarmda jepyenı bır dun\a kurdular. Rasım, burdan ılçe merkezıne, Bandırma'ya gıderdı Sonra tian da Istan'oul'a unuers:te;,e Orayı da bıtırdı mı, seyrejadalı ustundekı etkılerını Bırı anasıjım dıye xasılııdı arBırı anadan o<"e t e v e s i i i m ovuncuyle kabarırdı Derdı m onlara gelııaı ılkın. Sızın çocjğa soyleyıvenn de sunu vle vapıvesın Haklnı, haksızı ılkın kendılerı ayırırlardı Basruların otunu çopunu ayıklayıp. çocuklarma oyle sunaılartiı. >lay aeğıldı av.. *eyze olma< Kolav degıldı bı.ncâ ;•=! çozumnek OncaciK >ardımları da olmasın mıydı 1 ' Olacaktı elbet.. s ı m e onlar j a r a ı m etm:yecektı de, kım eaeceritı? Kenaı duşlenne kapılıp gıttıler Rasım belgevı doldurduktan sonra, ııuzalaması içm babaıı çağırınca. duşlerınde gorkemme kapıldıkları dunya dağılı•dı Sıimnıp, parçalarını toplamava ko>uldular Her oır bolumu bırı derle\ıp eskı coskularını bılıncaya, doğruldu Osın Rasım'ın ınce parmaklannı aoladığı kocaman elını, çncüe dolastırdı, bır banamhk yerde Terledı Yoruldu Son güerı çekerken. ıyıce bunaldı Elını ıvecenUsIe kurtaıdı Kanı p a r m a k l a n n ı n nasırında vıtndı Buldıı Usullacık masaı usîune kovdu Bııden s e ı p . n c ı aklma geldı Kavradı tladı Kıvrımlarını duzelttı bıkmadab. Merdıven al'ında bır açrı Oksa» *=lpr',i \?rle rdı Fu.ısar ın aralıkfan kern ne peçtığını sezınledı Gulızar sevınçlennı payiaşmak amala vemege çagrıldı Ruhsar ıkıletmedı Bırı enne, bır mutr ma eırpıkfn v m ı r l c ' ai'.arlı Türkiye'de taaliyette bulunan yabancı şirketlerin net kâr oranları sektörlere göre yüzde 15 25 arasmda değişiyor sı halınde ne gıbi sonuçlara ulaşılacagıru gostermesı bakımından oldukça ılgınçtır Devlet Planla ma Teşkılatmda vapılan araç'ır i"ia\a gore vabancı lastık şırketı Turkıje'de uretımde kullanmaK içm ıthal ettığı karbon karası do gpl kauçuk ı e sentetık ka'jçuk fı \Tıt!annı du:ı\a l:ja*larımn orta lama ı 3iı uzerınde gostererpk dışarıva gızlı yoldan yalnız 117" vlınrta 4? mı'von TL. transfer et mış'ır Ovsa a\nı \ihancı sırkp tın 1973 yıhnrîa r o r m a l voüardan kısa zamanda tekelri duruma eetırebılmektedır Bu faktorler vanında Turkıve' nın ızledıjfı koruj'vıcu dış tıcaret poiıtıkası da ıç ure'ımı aşırı şekıl de koruduğundan \abancı sırket ler uluslararası rekaoetten uzaK tamamen Iç pazarlara rionuk. du şuk olçekte ve >uk«ek maliyetler le surauruien bır ure'ımden a;ı rı k<ırlar sagl&vabılmektedirler Tablo 6 r ı n ınceîpnTıesı vpıi şırk=î:pre nazaran «avı azlıgına rağm«n yabancı sıntetlerın satış TABLO : 5 CVIALAT SANAYtlNDF Y4BANCI S1RKFTLERÎN DIŞ B*ĞPILILIG! 1973 (MILYON T l . l G 1 r d1 1 eT Terli Ithal <1, SektSrler Lâstîk ve Plâstık Kimya Makına İmalat Taşıt Araçlan Tanm Makınalan ElekTonık ve Elektrık Mak Toplam 8164 991,1 441 2 792.3 6.4 4 861,1 Dış BagunliUk 122 4 295,5 245 1 101.4 210 9 551J KaynaJî ı2) S93.9 «95,6 (2) r>> <>S49 '»701 «5445 "o W>.î "•664 2<ı.n 1690,9 435.0 3093 «»359 Tıcaret Ba<anlığı Devlet îstatistık Enstırüsü T\BLO: 6 ÎMALAT SANAYltNDE VAB\\C1 SIRKETLERtN SATIS HASILATI PA\X4RI Iİ973 (MİLYAR T.L.) Sektörler Lâstık Kım\a Çımento ve Kıl Taşn Araçları Elektronık rp Elektnk Mak Madenı Eşya Toplam Şirket 12S 2fiS 3*11 ?17 \ ahanoi Sirket 3 27 4 7 14 Toplam Satış Ha^latı (1) 2 071 Sfi52 3S24 S 190 3 517 5 522 Yabancı Şırket Hasılatı ı2; 1 174 2O7Î 583 3 121 1517 786 (2) U) "« 56 7 % 231» f . 152 '»47S •' .1* 2 •t 14 2 487 U Kavnak Tlcaref BaKan.ıJh Devlet îstanstık Enstirüsü hızlan. «ektrtrlertn seh?me vonlp rı ve bunlarla ılgıl. olarak >ılhl: programlarda ongorulen t»dbı. .sr. ancak vabancı veva ÇOK uluslu sırketlerın b u n l a n lııbul lermesı durumunda gerçe^le^e cektır Buı?\a Kadar T u r k j j r d e faal vefe bulunan yabancı şırketle'n QI dp bu sır letlerın Turk ekono m=ı uzerındp^ı çcs tlı e*kılenı •nceleme ko^tı^a '»"apR'ım Turkıve d»kı yaoancı sırketle bu tablodakl salt mıktarlardan daha onemhsı ı çunku bazı beırnave geiırler: trdnsferlerının l o n4 MÎından e^el gelpn sermaieve aıt olduğu ' l e n sumlebılır ı trans ferlerın vıllık artıs hızmm gelen t e r m a y e n n \ııhk artıs hızırdan dı,ıa fazla olmasıdır. Bu neden bovlp olmaktadır'' fi224 savılı kanıın \abanci or rakiann hısselerme duşen karlam \Tirr dışina trdn s ;fer>nnd r ' herhangı bır kavıtiama ge'ırmemıstır. Ovsa Yunanıst*n'a kar DIJ BAGIMIIUK Yabar.cı şırketlenn ureMmde kulla.ıclıklan ıthal ma'ı gırdılern toplam ":rdılee olan oranlan. bas :a bır deyı?ıe dış bagınılılı'; opnları tablo î'de venlmektedır. ' l a o o a a n ca ızlenecegı gıbı dıs hpgımlılık oranları lastfk ve plas tiKae 84 '• kırr.\ada o 70,l ta şıt araçlaımda ' bO>"5, rânttı*ma kınalarırda ıse c • hfi.4 dur Dış bağ,mlilık oranları ana sek toıier ıtıbarıyle, ara malları sek torunde ' 7^2 j a t ı r ı m malları spk* Drurde ıse ' 53 4 olarak bı> lun nuitıır. I;hal gırdılei'ne dogrudar b« ğınnıhfm sap"ai"jnası ıçın japı lan oıı çalışmada 197J yılı ıtıbarıj le tum ımalat sanayıinde ı veı lı ve yabar.cı sr!:e*lerı aış ba gımlılık ara malı ureten sektoı ler ıçjn " 223 l, ya'ırım malı urp ten sek"orler ıçın ıse ' 23 <ı ola ra.< buUııunus r ur f23 ı Bu şekıldd yanancı sırketlerın yerlı şırketlere nazaran çoıc daha fazia dış gır aılere bagiı oldukları orta>a ç'K maıttadır Bu bulgular ıkı gerçegı ıîadP etme<tedır. Bun.ardan bınncısı T u r s eıconomısımn dunyadakı konjonk r u'el değışmeleıden etk. lenebılece.i ıthalata duyarlı bır ekonomı aurumuna geldığı, ı< n c:sı ıse, \aoanci şır<etlerm a'şa ba|ımlı sentezı \e\a moı.ta.'cı olarak tanımlanabılecek bır uretım vipısına sahıp olauklarıdır Gerçe.<ten DU venlerın değerlen dınİTiesmden. çok uluslu şırket l e r n daha çok ı'halanakı kavıt layıcı faktorler nedenı\le \e Tur kıj'e'je ıhracatta bulunaınadıkları ıçın vatırıma gırıştiKıerı anca'< m a l n uretımı ıçın gereKİı nlar. gırdılenn "i( ae:ı fazlaMnı ı f hal ederek, ıthalattakı kayıtlan^a a n bır anlamıyla kaldırmış o.du >.aıı sonucu ortava cıkmaktadi'KÂR ORANLARI VE SATIŞ 1964 1973 yılları arasmda Turkiye'ye gelen sermayenin yüzde 93'ü, sermaye gelirleri olarak yeniden yurt dışına transfer edildi. Merkez Bankası verflerine göre, imalât sanayiinde çalışan 30 yabancı şirket, 1966 1974 arasmda dısarıya 719 milyon lira transfer ettiler. TABLO 7 ^ B \ N C | SIRKKTTERtN G E T l R D I K I . f R t ETTIKLERI S E H M 4 \ E GEI.IRI.ERİ 1961 Gelen Srrmaye (1) 6224 Sayılı Karurs Gore P f r o l Kanununa Gorp Turk Parasını Koruma Teblğıne Gore Toplam K\YNAK: 1 029 149 2 0S0 879 41 870 3 131 898 SERMAYE ve TR4NSFER 73 (MiKon TL ) (2) / (1) "% 91 6 «" 76 3 % 93 3 Transfrr Edflen frelirler (2) 043 122 1 573 251 40fi 7,'P 2 923 102 Maltv» Bakanlıgı Yabancı ozel sermayenin az geiışmış bır ulkeye olacas muhtemel katkısı. bır yanaan, yafırımın ıthal ıkamesı etkısı varatarax ekonomının dış kavnaklara olan bagımlüıgını azaltması. oığer yan dan ıhracata yonelık sektorlerdç uıetım japarak ıhracat gelırlerını arttırması açısından değerlen dırmelıdır Turk.jeae \atırım va pa:ı yajancı şırketler bu açıdaı degerjendanldığınde. bunların Turk eüonomısme olumlu bır ka' kıda bulundjğunu sovlemek guçtur. Tablo 8 den de ızleneceğı gıbı ]°73 ulında yalmzca ımalat «anajıınde çalışan ş;rketlenn ıthalat ıhracat farKİan 3,7 mılyar TL 'dır ÖzelLkle vatınm malları sektorunde 2 "ı mıljar TL 'lık it ha'ata karsı \a.nızra 54.4 mıhon ljk ıhr<ı< ar vapılmış olması Turkı\edekı vabancı sermave vatınmlarının vapısı hakkınoa bır fiKir vermektedır GerçekK" i,7 mıhar TL ı:k açık, a\nı vı.m toplam dış f.taret açıgının »i 34 4 ne esıt oimaktadır Basna bır deuşle 197i vı.mda odemeler den gesının carı ışlemler ke^ımjnd» mevdana gelen dış tıcaret acığırun 1 3 den vabancı sermayell şırketler sorumlu olmaktadır Burada taşıt araçlan sektorun de çalışan vabancı şırketlerın durumuna ayrıca deg.nmek gerekır 1974 yılında bu şırketlenn ıhracat ıthalat farklan 1 6 mılyar TL dır. Bunun temel nedenı ıse bu şırketlenn montaj duzeyınde ııretım yapmalarıdır. Unatulmamalıdır kı, 1,6 mıljarlık açık a*nı yti ıçın, butun dığer sektorlerde faalıyet gosteren yabancı şırke' lerın merrîana getırdıklerı tıcaret açıgının cr 42'sı ekonomının dıs tıcaret açığınn ıse "o 15'ıne eşıt olmaktaydı. Tek bır sektorun doMZ gıderlerı bakımından odemeler dengesı uzennde bu denlı olumsuz etkı \aratması bu sektir dekı dovız ka".bını azaltıcı ekono ımk tedbırlenn ıvedılıkle alınması zorunluluğınru açıga çıkar maktadır. Buraja kraar, yabancı şırice'l»rın jaratükları ıthalat iicame=ının odpneler dengesı uzer.ndekj o lıımlu etkısıne değımıedık Aı oak ı'hplâtm sn f a sı^temine oailandığı ve dıs tıcaretm ıdari *9raılarla jonnld'fı bır ekoromı de geıek ıthsl ıkamesı değ=nn: ho>apİTT>ak büyuk gjçluk arze der Eg°r \absncı şıreet daha orce ırliEİâtı >a»aklanmış veva mıfarlarla s:nırlanmıs oır maiin %urt içı uret:m:ne başlamışsa burada bır ıthalat ıkamesmden çok ure'imın dış ka>Tiaklara oa ğımhlıg'na sore dana once va saklanan ıthalâtın hberasvonu soz Konusudur. Bu, bzelhkle Turkıye"ye ıthalatı yasak olan mallann urptımıne yonelmıs şırketler ıçın soz Konusudur Ornegın Turkıye de oellı şartlara bağlanmış bedelsız ıthalat dışında, otomr> oıl ıhalân vasak oldugundan ha ien Turkıyede otomobıl ureten ^abancI şırketlerın bır ıthal ıka:nesı veya dovız tasarrufu safiv aıklarını da soylemek yalnış olacaktr Zaten ımalat sanEjTind* uretımde bulunan yabancı şırket l»nn urenrr.de kuilandıkları ıthal malı gırdıler baska bır denşie uretımm dış ba&ımhiığı dıkk?te plmdıgmda, yaoancı sır^etlern Turk ekonomısınde dovız 'asarru iundan zıvade, dovız kavbına ned°n oldvıklan »orulecektır. Yabancı şırketler bellı bır itlıalat :'«mesı s^ğlıyor olsalar bı> b'i ı'baVr ıkamesmın veya dovız tasarrufJTjn ekonomive olan al ternat:f malıyetını de hesaplamak g?reıur Ithalat ıkamesme rıS men ekonomının dışa olan beğim I'.hğı devam et*:kçe başka b;r ds yısle, tamamlanmış mal Uret"nınır. gerek'ırdığ: gırd.ler yurtıçmden temın edılmedıkçe bas iangıçta sağlanan döviz tasarrufu da dolaylı yoldan kaybedilmış olacaktır. Sonuç olarak ıfade edebılirız ki, yabancı şırketlerın valnızca ıç pazarlara donuk uretım yapma'an odemeler dengesme olan etkılenrın olumsuz duzevde kalma«;iı« neden olmsktadır. Orneğm 1974 vılında, imalât sanavıınde faalıyet çosteren vabancı şırkptlpr roplam sanş ha^ılatlarmın ancak ' ' 3'unu ıhracattan saglamıslar dır. «FVtL. Girdi Yoiujla Dışa Rajnmlılıın 'MMD, Sana%1 KonîTeV. 1976 (24) K 4 M L hERT'İC ÇoU Llııülu Şırketler DPT. 1<>75. VAOIU. KTIUfliU CTICC. l/t TABLO R \ABA\C1 şlRKETLERfN" tTHAHT (Miljon T.I » Tüketun Mal Sanavu Ara Malları Sanavıı Yatın.n Mal Sanani T o p l a m f h r a c a t (1) Ifi" 138 53 IHRACATLAR1 1973 (D(2) 74 1 315 2 52S 3 769 Ithalat ( 2 ) 1 4,5.1 2 583 4 129 K.<\YNAK: Ticarpt BsUanhği r e t n g ı kâr mıktarı 12 mılvon TL 'dır ( 2 4 ' TÎKEUEŞME Yabancı şırketlerın ekonomık «OMLI hatta snasal belırsızlıklerı goze alarak Turk ekonomısjıce \anrirr Napmalannın arkasında vasn teme! neden bu şırketlerın sahın oldukları tekeîcı »j;nr Ure'ımde «Uılanuan t e k n o l o u n n ^erh ^ırket!e:m n kullandiklaı tekno'oıı^e nazaıan ustunluk gos termesı ve bu teknolojırun ba»ka • krrler taraf'ndan kullanılması » nın pptent.er ıle onlenmesı ver.ı FirkPtİpre nazaran daha kolavlk la s«"mave r e m m edebılme ıslet m e c ı h t terrab»lerı Turk've'de y a t ı n m japan bır yabancı şırke'ı hasılatları *'P pıva^s1 ra>il ?.e gec rc*ıi''c>r:nı go^terınoktedır. Ta'olodsn da ızierecegı gıbı 1 yabancı las ık şırketı ekonomıoe kı toplam satışlann jakla^ık ' t î"'sını taşıt araçları «ipk^ründ» çalışan ~ ş r k e * ı«e top'?m sa'ıç l a n n jaklaçık ı t?'ını "lmde nv makt?dır Yrbancı şırke*'.°r vb'OTa orneiç olara.< ^enien sek'orlçrde uretım fıyat ve pszarlama pol tıkaları ılp sektorun ouvunie hız nı etkıleyp bılece'; guç'edır Bu durunı geneî 1 kalki'ima stra""'. ! bakımından oegerlencürı'dığınde. sonucun Turk e.<onomısı bakımından oeK clumlu olr|:ğu 5ovlene*rez Bd> ka bır devışle Kal;ınma PianlH rında orgoıulen sektorel buvıımc rın odeıtıeler densesı uzerınde >a rattıkları eîkıyı geıçek bır b ÇITI r oe «apıayaoıhück içm, bu şırke lerın novız olarak getırdıklerı ser mave ve transfer ettiklerı serm=» ye gelırlen ' k â r . lısans. yabancı i!?çı ucre"'en faızı yanında. sap tıklan ıthalat ve ınracat ıle, ekn roT. ce y a r a " ı k l a ı ı net ıthal ıkı mesınm de vıllar ıtıbanv'.e bılın mesı gerek:r Tao'.o 7. 1064 7ı yılları arasında gelen oıel sermave ıle rransfer edılen sermaye gelırlermm karsı laştırmasını vermektedır Tab'.o dan da ız!enecp£ı gıbı valnızca 10 yılda geıen sermavere karsı r bu sermavrrrr; IVa sernıa' e eplülen şeklınde vemden >ur* dı T M*ıa transf°r pd''m ş^ r Ancak 'ransfen getıruen sermaveı.ın ı 12 sı ıle s.nırlanmıştır \rianm de vatırımın vapılmasmaan ık: yıl sonrd getırı'pn sermaypıı.n "o 8'ı, Israıl'de ıse °ı 10ru değen n d e eşıt kar tran^ferı vapmak mumkunduı Merkez Banka.ı kav.Marından ÇKrrdıcmıız bılpıleie aore ımaT la sanavıınde çali'îan Vı \aoan<ı şırket yalnızca l^efi 1974 \ n l a n arasında vurt cısına kâr \e lısans payı olarak 719 mılvon TL trar.s fpı etmışlerdır. Ov«a bu şırke"İPnn kunüuslarınaan '.174 t a r ' h m e kadar vabairı ortaK pa\ı o l ' r a k eetırdıklerı sermaye 724 mıîvon TL'dır Bn\lece 9 yılhıc »ransfer lerın seıma\e pav.na o.anı ' ı 10<''e vakla«mak'a'lır HA5ILAILAR! Turkıve de îaalıyette buluran yabancı sırsetlerın vergıden so ı lakı karlılıkiarı (net kârı >ektor lere gore ' 13 °« 25 arasınaa değışme.<tedır Ban ekonomılen ıle karşılaşnrıldıgında bu olauk ça yuksek bır oranı ıfadf» etme tedır. Çok ulusl i «ırıcetlenn ozelh;ıe az gelısmış ulkeleFde ıln etiiK len ve normsl yoîlardan trans fer ett:klerı .tirlann, gerçekte cıo laj.ı yollard^n rransfer edılen kârları.ı çok aaha altında <aldıgı sovleneoılır Çur:u ÇOÜ ulusiu şırket. Ya\nı ^ırke'e transfer edı len teknoloii nederuyle alınan lısans ucretmı '."uksek tutarak. Ya\rii sııkefe kredi \ e r d ' ğmde norrral pvasa duzeyı uzerınde fsi T u\guia>arak. Yo^ru sırkete ıhraç edılen p r d ı l e r e dunva pıyasa t n a r l a r ; uzerınde fıva' uygulayaratc to;> lam kârını a r n ı r m a olanağına SJ hıptır Burada nzeü'kle son degmdıgı mız nokra uzerınde d u r n a k ıs' yoruz Gırdı ıhracarıııın aşırı fya'n ı dırııması \abancı şırketlere k ı larını g.zlı bır s«kılde n a n s • ımkânı sagıamaktadır. Ornei' • Latın Amerı:a ulkelerı ıçın \>~>r> lan bır arastırmada oze!' kle .la fırmalannm gerçek fıvn l i r m lîO '<• ?oo oranmda dahp faz.a fıyatlardan bu ulkelere hammaci r de sa *ıkları saptanmıştır. Turkıve ıç.n bu tıp ça.ısmala'henuy yapıln'adıgindan Turk pkn nomısıpın bu \olla kaybeıtıgı do \ıZ m'ktarı nakkın'ıa bır \a'gUR varmak mümkun değıl Ancak bu konuda tek nı la<= TİFFANY CAMIM BU C&CB BEN1A1LE MBĞE. GE.U /OESUN, TA GARTH SAÇAAA ETME.GAO.TM \; l\ KAOtNLAHlA K O YS;ı MUŞUBSAM TEKü'Pl'Mİ YATAK ODASI TAKiMI !\ 1» HKÜKF 1DRK UKV BiK ÜENİZ ( Î ^ C DU.NAJSMA V.\K.FLNA YARDFMLJ^Kl^ [TI A^A Hı 1 ı R ) 7 YAPACAGINIZ Bü HEDKFF