Katalog

• " : ' * ' J l * DÖ BT eumuıtim ı ARAUK 19: / si iairfe Televizyon ve insan yaşamı... slkolonlor, televlzyonun 'rısan yaşamının vazgecilmez porcolanndan birl olmağa başladığını acıkladılor. Delilleri fozlası île var.. ABDULCANBAZ E&İ frAVE" ÛLUP tÜYA t|r»LAKTlWArİ. Zİ İKİMCÎ B:> i^iP. SZ^ ZtM(r|M İUÂMtfOL , : i , îî^NLAIl ^rAFATLı 5üUcft PüiitrV , AŞ PüfyAM HALLcftı.iiVfLı" HAMKEUfpİi ÎL£ LERıN ı'LjiiîİNi Ç p AMMA Bı'ü Ef>.<EK ıLfiı'ltNÜP pE<iNc Dü OLUP (KADiNEUKEIcEŞırLıd;) YÖKTuıi , PîYAÎcCc DOLASAMAY/Z TURHAN SELCUK (ri3ı HAK;> BtiNLArll ÖU</>, BuTu P ingıltere'de BBC. i'ıc aileye bir ay süre lle televizyon seyretmfimelorı karşılığı para teklif ottı. Ama ay sonuna kadar sadece bir alle dayanabıldı ve armağanı aldı. Diğer ailelerın bıreylerinde keylfsizlik bellrtilerl huzıırsuzltık ve glderek bunalım görüldü. Televlzyonu kapamak, eroln veya bir başka beyaz zehırı terketmek gibl etkl yapıyordu. Almanva'da bir ünlversite, aynl oraştırmayı, 184 gönüllu üzerındo yaptı. Sonuclar ayniydi. Bir aydan fozla doyanan yoktu. Türkıye'de bu konuda yapılmış bir araştırma henii? yok. TV'nın kendisi üzerinde sağlıklı bir araştırma bile yapılmadı doha... Ancak ortnlama bir seylrcinin gecode en az 2.5 saat televizyon izlediği belirlendı. Bu ortatama soyircl. 75 yıl yaşodığı takdlrde. ömrünün tam yedl yılını gecegündüz ekran önündo gocırınış olacak. Ünlü İngiliz Pslkologu Dr. Steven Duck «Önemll oian.ekrono hakmak dofjlı, bakıp da görmemektır» dedl. Doktora göre coçju zoman tolevızyona lâf olsun dlye bakılıyor. Doktor şu deneyı onordı: f Hava raporu sırasında genolllkle TV acıktır ve pek cok klgı ekrana bakmaktadır. Rapor bitince. sorun bakalım, bulunduğunuz kentte hnva yarın nasıl olacak. Bilen cıkacağını sanmıyorum..» Anıerıka'ria yapılan hir aroştırma, 4 ve 5 yaşlarındakl cocukların yuzdo 50'sınln TV kutusunu babalarındon daho fazla revdıklerınl ortaya koydu. Bilım adamları bunun genclık loın buyük tehlike olduğunu soylüyorlar. «TV'ye meraklı cocuklar, ekıan önunde saatlerce hareketslz kalıyorlar. Oyso büyüme cağındo gellşmelerıne yardım edecek hareketlilik, oyun lclnde olmalorı gorek. TV normal buyurneyi ve gelişmeyı önlüyor,» dıyorlar.. Ameriko Blrleşik Devletlerl Yayıncılık Konusunda Vatandaçlnr Komıtesi, ekran iptilasının. beyaz zehir iptilası gıbi tehllkelı olduğunu ortaya koyup, calışmaya başladı. Komlte, şimdl TV iptilası konusunda bir araştırma yapıyor. Bu araştırma, vntcndaşlara dağıtılan bir test kartı İle blrllkte yürütulüyor... TÜRKLERİN TARİHİ MoıŞollann gı^ll taılhlnde, eşitlıkcı vo demokratik eskı boıkır boyu şoyle tanımlonır: «Büyiiğü kücuğu yok. Fenası lylsl de yok. Baş olanı da yok, hepsl eşlt». Fakat bu eşltllk, daha cok eskl tarihlerde, bir boy ya da soyun öteki boy ve soyları bağımlı kılmasıyla bozulur. Savaşlardakl yenilgıler, bir boyun ötekl boyun yönotimlne glrmesine yol acor. ya da yenik boyun soyları. savaşı kn7anan boyun soyları arasında poylaçtınlır. Bazen de akınlar, savaşlar, ynflmalar nedeniylo yoksul ve zayıf düşen boylar, bağımsız yaşama olonagını yltırerek kendi istckleriyle güçlü bir boyun koruyuculuğuna sığınırlar. Boylone. yalnız yaban cı boylar değıl. akraba boylar bile bağımlı duruma duşerler. Buna, «unaganbogol» denilir. Unaganbogol kurumuyla. egemen boy llo yenlk boy lclnde hiçbır sınıf farklılaşması olmasa ve herkes eşit durumda bulıınsa bile, boylar arasında bir eşıtslzllk ve hlyerarşl doğar. Reşldottln gıbi torihcller, unaganbogol'u kölellk dlye açıklarlar. Fakat bozkırda efendl boyköle boy llişkileri, daha cok Batıdakl senyör İle demlrbas vasal llışkilerıne benzer. Köle deylml. llişkilere uygun düşmez. Zlra ba ğımlı kılınan boylar, kendi arolarında kablle bağlarını yltirmezler, kabile yaşamını sürdürurler ve mülklerin! ellerlnde bulundurıırlar. Emeklerinin tümü efendl boya gitmoz ve klşlsel özgürlüklerlnl bir ölcüde korurlar. Unaganbogol boy, efendl boya hızmet etmek ve ona akrabasıymış gibi davranmakla yükümlüdür. Giderek ıkl boy, kız alıp vererek dost ve akraba olıırlar. Zaten gocebe boylar arasında küllür ayrılıklarının olmayışı. göceba yaşamm sâdeliöl. efendiköle farklılaşmasını perdeler. Nıtekım bir Ermeni yazar, «efendllere ve uşaklara aynı yemeğl verlyorları dlye şaşkınlığını bolirtir. Fakat bu gorunüş. bir boyun öteki boyu, çobanlık ve av sürü cüluğü yaptırma yoluyla sömurduflü gerceginı değiştirmez. Unaganbogol olma dışında. akraba boylar arasında da bir hıyerarşl meydana oelir. Boylarırı bazıları daha zerıgln. daha nufuzlu ve daha gucludur; bazıları daha zayıf, faklr ve onemsizdir. Örneğin 24 Oğuz boyundan Kayı, Yazır, Avşar, Begdill ve Eymır önemlidir. Yabgu denilen başkan. bu beş boyun iclnden cıkar. Bu beş boyun en önemllsi Kayı boyu gözükür. Nitekım Bayındır boyundan Uzun Hason, «en buyük olma» iddiasına kalkışınca, Osmanlılar Kayı boyundan Indiklerlnl hatırlama zorunda kalırlar ve iklncl Murat, paralarının üzerine llk kez Kayı boyunun damgasını vurdurur. DOĞAN AVCIOĞLU Sorular Bu hafta, bu test sorularını sizlereı aktarıyoruz 1 Oostlarınız veya I? arkadaylarınızla konusına konularınızın ba«ında televizyon gellyor mu? 2 Elektrlkler kesildlğl, yo da clhazınız bozulduğu, veya önemll konuklar geldlğl Içln TV Izleyemedlğlniz akşamlor, kendlnizl blraz huzursuz hlsseder mislnlz? 3 Bir otele, ya da tatil köyüne glttlğlnlzde, kaldığınız yerde TV olmasına dlkkat «der ml»!nlz? 4 Yemek sırasında ttlevlzyonunuı açık mıdır? 5 Telovizyonunuzun bozulmasına, başka bir aracmızın, örneâln arabanızın, ya da buz dolabınızın bozulmasından fazla üzülür müsünüz? 6 Akşamları yedlklerlnlzln coğunu, TV önünde ml ağzınıza atorsmız? 7 İzlemek Istedlğlnlz belll bir program var. Vaklt geçlrmek lcln TV'nlzl çok daha «rkenden ocar mısınız'! 8 No kadar televizyon Izledlğlnlzl torduklarında hemen savunmaya gecer mitlnlz? 9 Akşam konuklorımz geldlglnde. TV'nlzl acık bırakır mısınız? 10 Ekran önünde •evmedlğlnlz bir program varken bile, gelecek programın daha iyi olduğunu düşünerek oturur musunuz? 11 Sık sık şöyle lâfa başladığınız olur m u : «Ben genolllkle TV «eyretmem. Tesadüfen acnııştım ve bir ds baktım kl...ı 12 Hafta sonlarındaki gündüz yayınlarını izler misinlz? 13 Bir tek programı Izlemek Içln TV'nizl oçtığınızda. ardından gelenlerl de Izlediglnlz olur mu? 14 Gecenlzln turnünü ekran önünde goclrdlğiniz oldu mu? 15 Blrisl sizlnle konuşurken bakışlarınızı ekrandan ona kaydırmakta güclük ceker mislnlz? 16 Gecede blrden fazla haber bültenl Izler mislnlz? 17 Gazeteler ve dergllerdekl programa bakmak yerlne, TV'nlzl acıp «İvl bir çey çıkar» dlye bekledlğlniz oldu mu? 18 Bir gece önce Izledlglnlz bir programın dotaylarını erte«l gün hatırlayamadıjjınıı oldu mu? 19 Gecede 2.5 saatten fazla TV Izler mislnlz? 20 İclnlzden yatmak geldlğl holde. TV kapanana kadar oturduğunuz oldu mu? Ö zel mülkiyete geçişle, buyuk suru sahibi zengın aileler belirir lerln, uzak akrabalarını ve kölelerınl toplayarak boydan koptukları ve yeni göcebe blnmlerı teşkil ettlkleri görülür. Akrabalık lllşkllori böylece zayıflar. Unagan bogol olan boylar Içinde de servet farklılaşması ge lişır. Unagan bogol boyun zen gln allelerı, efendl boyun zengın aıleleriyle eşıt durumda sayılır. Efendı boyun fakır aılelerl, Unagon bogol boyun zengln aılelerinden daha aşagı du ruma düşerler. En alt sırada da zengin allelerin koleleri yer alır. Yerleşlk halklarla ve özellikle Cin'le tlcaret ve talan seferleri. servet farklılaşmasını daha da hızlandırır. Cln ipekllslne, taroklarına, altın ve gümüşüne zengln ailelerde ilgl uyanır. Orhon yazıtlarında. Cln'in Ipekllslnden, Iük8 tüketim mallarından sık sık söz edılır. deyimle. boylar lclnde bulgak (karışıklıklar) ya da kamşag (sarsıntı) cıkar. Karışıklıklar, «kücuk kardeşin büyük kardeşi bllmemesi» diye akrabalık terimleriyle anlatılırsa da. olay, sınıflaşmaya dogru bir evrlmln belirtisldır. Bulgak. askerî şeflerln öneml ni artırır. Zengln ailelerde bir as ken guce dayanma eğllirnl gelişir. Artan savaşlar, otlak kavgoları ve yağma akınları da askeri şeflerin öneminı artırır. Askeri şefin Iki Işlevl vardır. Birl savaşcı: Saldırı ve korunma. Ötekisi 186 ekonomlk: Yağma ve birikim. Bu ikl omac. ayrılmaz bicimde biribirlne bağlıdır. Askerî şaften beklenen yakıp yıkmak ve öldürmek değil. yudumlıık (ganımet) sağlamaktır. Ok ve yay, bir üretim aracıdır. Başarı, elde edllen hayvan ve köle sayısıyla ölçülür. Böylece boy duzeylnde, ekonomik etklnlık İle askerî etkinllk blrleslr. Ilkln en yetenekll klşi askerî sef seçlllr. iyl bir askorl şefln oğullarının da mutlaka başarılı asker olması gerekmedığinden, yeteneklillk koşulu, askerî şefllğln babadan oğula gecerek bir ollenin tekellne glrmeslnl engel I AKRABALIK iLiŞKiLERiNDE ÖNEMLi BiR ZAYIFLAMÂYI, SÜRÜLERiN ÖZEL MÜLKiYETE GEÇiRiLMESi GETiRiR. İBAZI AİLELER FAKiRLEŞiR; REŞiDETTiN, iÇKiYE DÜŞKÜN OLAN AiLE BAŞKANLARININ ATINI. HAYVANLARINI VE BÜTÜN MÜLKÜNÜ YiTiREREK FAKiRLEŞTiGiNi YAZAR. IZENGiNLiGiN KAYNAGl, HAY VAN SÜRÜLERi OLDUGU KA DAR, KÖLELERDiR. BiR BOYUN ORTAK KÖLESi YERİNE, ZENGiNLEŞEN AİLELER KENDi KÖLELERiNi EDiNiRLER. SERVET FARKLILAŞMASI VE LÜKS TÜKETiME YÖNELiŞ. BOYLAR. ARASINDA UYUMU BOZAR VE KARIŞIKLIK ORTAYA ÇIKAR. ler İle budun arasında uyumsuzluk (tüzsuz) bulunduğu, Ikegü (ikillk) cıktığı belirtillr. Yazıtlara gore, Cln lüks tüketimine ve yaşam bicimine alışık beyler, soylulıık ayrıcalıklarını korumak ko şuluyla, Çın hizmetine girerler. Türk adlarını bırakıp Cln odlarını alırlar. Bilge Kagan, bunu beylerln bir Ihaneti olarak ortaya koyar. Turk budunun soylu olmayan genis kltlesi ise. perişan olur. dağılır. Yazıtlar. slyasal örgutlenme lcln «et v» yarat» deyimlnl kullanır. Budun kltlesi. «et ve yarat»!. yani slyasal örgütlenmoyl beceremediğlnden durumunu dü zeltemez. Cln kaganına ve ona bağımlı Türk beylerlne düşman olur. «Et ve yarat» ustası iltlrlş ve Tonyukuk meydana cıkınca, fakir ve perişan budun kltlesl, derhal kaganın cevreslnde toplanır. Bılge Kagan, bu toplumsal catışma sonucu. 6İyasal blrliğln yeniden nasıl kolayca kurulduğunu carpıcı bicimde anlotır: «lcte aşsız (aç), dışta donsuz (glylmslz), yabız yablak (düskün) budun üzerine oturdum / Heryere gltml» olan budun / Yaya cıplak, öl« ylt» gerl geldl / Budunu basllyeylm dly«... »ava«lar yaptım / ölecak budunu dlrlltlp b«sl«dlm / Yalıng (çjpfok) budunu dontu kıldım / Cıgony (faklr) budunu bay (zengln) kıldım..» Yukarıdakl sözler, beyler İle faklrleşmlş budun kitlesl arasında cıkan uyumsuzlukları ve sert catıemalorı onlatmaya yeterlidlr. Ünlü tarihcl Barthold. Kültür Bakanlığınca yayınlanan yapıtında, bu catışmayı «sınıf mücadeletl» diye nltelendlrlr ve Göktürk slyasal blrllğlnin yeniden kuruluşunu bu sınıf mücadeleslne bağlar. ler. Fakat başorılı bir askerî şsfın yerine, yetenekli oldugj takdlrde. oğlunun gecirilmesi yeğ tutulur. Glderek, özellikle bulgak'ların artması nedenlyle. askeri şef, görevlnl kardeş ve oğullarına gecirebilir, boy uzerinde allesinln tekelinl kurablhr. Böylece ırsi boy beyleri vo bey soyları meydana cıkar. Bov, saıt bir akraba topluluğu oinıaktan uzaklaşarak siyasal bir orgüt nltellğl kazanır: Boy lclnde yabancı kökenll köleler vardır. Ayrıca unaganbogol boy ve boy parcaları, azat edllen köleler ay rı soydan da olsalar, zamanla efendi boy İle bütünleşirler. Boy beyleri, boy askeri dışında, cyoldaş» denllen doğrudan kendi klşillğine bağlı ufak bir askerî güc kurablllrler. Yabancı boylardan evlât edinmo vo ayrı boyların yığitlerinin «anda» olarak kardeşleşmesl kurumları, boya. akraba topluluğu kimllğinl aşan bir slyasal örgüt nltellğl verir. Bu siyasal örgütün başındokl bay soyları, kendilerlnl boy kltlesinden ayırmaya özen gösterlr. Ak kemık kara kemlk ayırımı doğar. Ak kemik, soylu olan agemen alle, kara kemlk Ise soylu olmayan boy tabanını teşkll eder. Ak kemlk bir oey ailesl. boz kırda pek cok boy ve budunu bir araya getlren genlş bir konfederasyon kurunca. bozkır capında ün kazanır. örneğin Goktürklerln kagan 60yu Aşına ailesi ve Cengiz soyu, büyük etkınlik saglarlar ve bu ünlü soylaru, bozkırda bir cin3 yöneticiıik ıekell tanınır. Bu en ustun ak kemlk soyların altında, boyların başlarında yine ak kemık olan bey soyları bulunur. Fakat boyun daha alt bolümleri icinde, ak ve kara kemik ayırımı yoktur. Soylar gercek ya da fiktif bir akraba topluluğu olarak kalırlar. Bu soyların üsttınde, boy ya budun duzeylnde, yatay bir bölünmeyle. ak kemik bey soyu oturur. Böylece, bütün bozkır topluluklarında görülmemekle birlikte, ak kemlk kara kemik blClmlnde bir sınıf ayırımı meydana gellr. Ak ve kâra sınıflar Orhon yazıtlarında da, budunun faklrleşmlş geniş kitlesi için «kara budun» donilır. Ongin yazıtında, «Karasın topladım, beylerl kaçtı» deyişlyle. geniş kitleden yalnızca «kara» dlye söz edilır. Kutadgu Bılık de, «Kara bulgakına (karısıklığına) katılma, kac» der. Geniş göcebe kitle lcln «kara» sözcüğünun kullanılması llgınctır. Bu söz, bazen «fcudret, kuvvet ve slddet» anlamına gelmekIe birlikte, genellikle, «kötü, ugurtuz, aşagı, klrli» anlamına kullonılır. Günümüzde de «kara günak gün», kara yar (kötü talıh), kara yüzlu (kabahatll). kara iş (adi ve klrli iş), karabasan (kobus) denllır. Osmanlı vergı slstemlnde, faklrlerden alman al tı okce tutarındokl verglye «kara rasml» adı verlllr. Anadolu'da köylerde bazı ağaların Ikl konıık odası vardır. odanın birl fakır konuklara ayrılır ve onlardan «kara mlfaflr» diye söz edılır. Bir ulkenin bağımlılığını belırtmek üzere «Kara Buğdan» deyımı kullanılır. «Kara Kırgız» soylu olmayan topluluk onlamınadır. İşte yazıtlardakl bu «kara budun» deyirnl. bir sınıf farklılaşmcsın;n ifades'dır. Fakat tarıhcilerlmiz nedense bunu kabul etmek istemezler. Pıof. Kafesoğlu, Türklerde soylu bir sınıf bulunmodi(Sını Iddla eder. Oysa karaok ayırımı, yalnız İnsan toplıılukları icin değil. hoyvanlar icın dahi yapılır. Koruyucu tanrılara ve ruhlara süt gıbi beyaz at adanır. ak atlar kurbaıı edillr. Kötü ruhlara kara kurban sunulur. Orta Asya boyları vo Anadolu'dakl Yorüklor. koyun ve kecl sürülerlni «sınıflı boylar» olarak düşünürler. 300 hayvanlık koyun sürüsünde 6 sürti başı vardır. Süru başları koc vo teke gibl erkektir. Bu hayvan beyleri sürünün başında yürür ve sürüyü yönetlyor sayılır. inciler ve boyalarla süslendlklerlnden öteki erkek hayvanlardan (Devamı 9. sayfada) * Doğan Avcıoğlu'nun yakındo vayınlanocak olan «Turklerin Tarıhi» adlı yapıtından bazı bolumlerin özetinl yayınlıyorıi7.. Bey ailelerinin meydana çıkışı Servet farklılaşması ve lüks tükotime yönellş, boylar arasın da uyumu bozar. Yazıtlardakl Göktürklerde sınıf mücadelesi Orhon yazıtları. beyler İle, boy ve budunun vergi ödeyen genlş kltlesi arasındakl catışmalor cıktığını yazar. «Beyler ve budunun karşılıklı ceklftlğl», bey özel mülkiyete geçiş Demek kı, ilk farklılaşma ve somuru unaganbogol kurumuyla meydana cıkar. Bu kurunı, bağımlı boyun elendl boyun !,."belerine dağıtılmaları, efendl ooya akraba gibi davranmaları yoluyla, akrabalık ılıçkılerinı az cok gevşotır ve zayıflatır. Akrabalık illşkilerınde daho önemlı bir zayıflamayı, suıulerın özel mülkiyete gecirilmesi getirır. özel mülkiyete gecişle, büyük surü sahıbl zengln aileler belırlr. Bazı aileler fakırleşir. lîoşidottin, ickıye duşkun olan ado başkanlarının atını, hayvanlarını ve bııtun mülkünü yitirerek laklrleştiğinl yazar. Zengınlığın kaynağı, hayvan süruleri olduğu kadar, kölelerdır. Bir boyun ortak kölesl (unagon bogol) yerine, zenglnleşen aileler kendilerlne alt köleler edıııııler Bir boydakl yoksul aileler, coban duıumuna da duşsoler, nıhayot bir akraba toplulugunun üyolonclirler. özgur klşldlrler. KoIple.r ıso. bir sure sonra azat erlılselor bilo. efendılerıne aıttirler. Boyloco boy Içindo zongın oileler. özgür fakir aileler ve KOleler gıbi bir ayırım ortaya ckar. Surülerin oyrı otlatılması da^a veıımlı olduğunrlan. zengın aıla GARTH DEĞERLENDÎRME Ker tveU yanıtı Için kendiniz* bir puan veriniz v« »nlarımzı toplayınız. pu15 20 PUAN: Tam bir TV müptelâsı olduğunuz »öylenebi lir. Kcndinizi hontrol ederek azar azar puanınızı düiürmeğe çalışın. Paniğe hapıhp. birden TV'den vazgeçmeye halkmayın. tehlikeli bunahmlara yol açabilir. 10 14 PUAN: Hâla çok yükseklerdesiniz. Müptelâ değilsiniz ama çolt yakınsınız. Biraz dikhatli olun. 5 0 PUAN Fena sayılmaz. TV yajammızı fazla etkilemiyor. 1 4 PUAN Mıikommel. Ama bu düzeyde yanıt verdiyseniz, buyük bir olasılikla evinizds TV yohtur. 0 PUAN: Sade etrafmızı değil, kendinUi da aldatarah kadar aaır bir TV ınüptelansınız. Normal bir ınsanın 2') scırunun SO'sine de 'Hayır demesi olanahsız. En tchhkeh iptila, hifinin kendisini de aldatmaya ba$ladıgı düzeye ulaşandır. Büyüh hir olasılikla, doktor yardımına perch duyabilir siniz. DîSi «OND