Katalog

CUMÜUKİYET 2 EYLÜL 1976 ABDECANBA2 TURHAN SELÇUK " MEMUttAR AMSlMDft KU^LANAMLAP. BiLf PEM ATıiıYufclARfo. AYNhiLPA Mf (AWHY < 5İ A4TI. ^ PART/SÎ TUTUOJ dtYp&EftfEN ALWİ)U,.. ÎPPETLı $06u(4AtyN TOMtfi ÜAİfNlZ'PC CrÖRwLTl£/<TE OlArt UîftHALE JWcMM$TM A. TUNA NEHtiNKN KtfAM Vfc AJ«tffWDM&Mlttrt AMATfe mnmu 6ELFM 0U M E N ^ ta üsıüMKMi törK^Ğu BAifN ö w oyknni İ BOfiKE HC (ARM ÜLKiNİN EN KOPK«UW ZAMAKIA CıSı MC ^ SENATD'PAKi MuHALı'F^ TE 6 £ 4 T f l £ R M < Ü W / <ÛRtVNP ııınuıııuımnu Kara Yazgı Yazan EVELYN WAUGH Çeviren : NiHAL YEĞiNOBALI 46 «Mitze YÜZYILIMIZDA TÜRK KADINI îslâmiyet, Türk kadınının haklarını kısıtlayıcı etki yaptı Osmanlı Türk boylan Anadoluya geldiklerinde, eski geleneklerinden kapuk, Acem ArapBizans etkisinde, toplumdaki kişillğini yitirmıs, kabuguna çekil mış Selçuk kadını üe karşılaştılar Ancak gene de diyebıllriz ki, Selçuk kadımnın bu durumu, Oi maıılıların son dbnemindekl kadının toplumdaki yerlne gdre çok ıyıdır. Arap kadını için bir gelisim ve devrim getiren Islamıyet, Türk kadınının haklarını ve özgurlukİprlni kısıtlayan etkıler yapmıstır. Tek eşlı evlilığin yurürlükte olduğu TUrk toplumunda «dort kadınla evlenebilme» hadl«ii. geıı ye donuk bir değisim Rctırmıstir. Dinin, giderek yozlaşması «o nuou TUrk torelerlne aykırı olarak kadın kara peçe ve kafes nr kasına kapatılmıştır. Haklarda ve ozgürlüklerdeki bu kısıtlamalar halk kadınını evınde ve toplumda kişılıksu kılarkpn, saray dakı kadınm durumu daha da v cıklıdır Bu değışimler, gerçektpn TUrk kBdınının kişillğine ındırılmış efktn darbelerdır Özgül ERTEN «Elbette Bızim de bir müzMniz olmalı Slzlere vol göstermek amaotyle birkaç dusüncemı not ettim. Karşımızdaki tek cıddl güçluk yer sorunudur. MüzemiB ay basında Hayvanlan Koruma D«rneğinln gelmeslnden önce açılmış olmalıdır. Bu yüzden yenı yapı yaptırtmamıza zaman kalmıyor. En Iyisi kentteki buyük yapılardan bırine el koymak, Lord Boaz'ın ya da Nguma Prensının saraylarından biri, ufak tefek degişikliklerle Jşimızi gdrur Arns bu konudaki kararı vennek sizın Bakanlığa dUşer • Basil'den ses çıkmıyordu. «Alt kat doğa tarıhçesine ayrılacak împaratorluktakl tüm bıtki ve canlılıklardan «rnekler toplayacaksınız aslanlar, kelebekler, kuş yumurtlan, agaç cinslerini belirten firnokler, çıçekl*r. herşey. Birinct katı zengln biçimde doldurmakta güçlük çekeceginİ7i sanmıyorum.» Basil konuşmuyordu. Serh içtenlikle ve ciddllikle ekledl•Havalandırma konusunu okuyordum. Bir müze içm çolc ttnemlldir bu. Vıtrlnlerdeki hava durmadan değismeli yokia Jçindekıler bozulur. Saatte bir metreküp hava vermek gerekiyor Lütfen bunıı önemle not edınur Sonra ılk kat antropoloji ve tarih bdlUmü olacak. Yerlilerln el lslerı, Araplarla Porteklzlilerden kalma sanat yapıtları, küçük bir kitaplık Orta salondavsa saraydan kalma yadigârlar. Yııkardaki karyolalardan blrlnın altındaki bir sandıkta Amurath'm madalyalarını filân htıldum. Bunların yanına benim fotograflarımi, ünıformalanmdan birer örnek, Oxford'dan me«un olurken giydlğlm cllbb#>yle kepl, bir de Parıs'ten getirdiğim o bıbloyu koyarız, hanı Eyfel Kulesınin biblosu. El yazımla yazılmış fermanlardan kimilerinl d« sergileyebilırız Son derece ilgi çekici olur » m vasalan gereğince kesinltkle tunlÜRünün rkonomik oldugu be lııtılmektPdıı Kadınlan boşamakta frkoge vetki vermesi, iki kadın tanığın hır oıkpk tanlga eş tutulması. mirasta kız çocuğunıın erkegp aoıe varı hısseyl alniası, Kur'an ın kadını kabul edış bıçımıni ortaya koyar Doğdugu topraklarda. Arap ulkesindekl kadınm durumunu olumlu blçımde dcfiş.tiren, toplumn devrımrı yon vprpn Kur'an nelki de fola kı) gene o ddnemin kosulları gereği, kadına ancak böyle bir yer safclayabilmiştir Kur'an gUcürvs vakın ve IsUm dlınyasını etkıleyen dıcer hüküm lerden, Peygamber'in sözleri, hadıslerden omekler verelim: «Kadının camisı evıdir » Ebıl Ümamp IBA )'den, Resultıllahtan işıttım, veda hutbasindp «Kocasuıın ızni olmaksızın hanım hiçbir ŞPV ınfak etmez» dedi. Sonıldu «Ey Allahın hak Peygambpri. Yıvecekten de mi vermesin?» ResulUllah (SA V ) «Yiyecek mallarımızın en fszlletllsidir» dedı (Tirmızi) (Istanbul Merkez Valzi ve eski Teklrdag MüftusU All Arslan'a Röre bu hadisin yorumu şdyledlr ) İZAHI: Yiyecek dahfl, herçeyde konasının lznini almadan tasarruf eden hanım, gunahkar olur. Hanımın anne ve babası veya evlatları mlsafir gelirlerse, kocaaının yedlrmeye lznl yoksa, yedlnrse nıes'ul olur. Eğer bu takdird» yedirlr ve hedlye verirae, onlar da kabul ederse, o günahkir, onlar da hırsız olurlar. însanların çogu bu durumdan gaflldirler, haberlerl olsun » Resulüllah (S A V ) buyuruyor. «Kesinlıkle derlm kl, bir erkek, blr hanım 1 a ba^başa kalırsa üçüncü arkadaslan seytan olur. (Tırmızi) Amir oğlu Ukbe (RA )'den: «Resulullah (S.AV) mübarek haııımlarına altın ve ıpekliyi (Allahın emriyle) men'etti. Eğer cen netm altın ve ıpekllsinl sevi>orSrinız, dıinyada bunları glymeyın buyuruyordu. «(Nesai ve Hakun) Kocasının zevcesi üzarlnda bulunan hakları hususunda. «Bu hususta en alfa vericl srt/,: Nikah bir kölellktir. Blnaenaleyh kadın (teşbih yoluyla) kocasının krtlesi sayılmaktadır. O halde, mutlak bir sekllde nefsl hakkında Allah'a Isyan olmayacak bir terzda koca, zevcesinden neyi 1»terse, zevcenln onu yerlne getırmek suretiyle itaat etmesi larımdır. tşto TUrk kadınını y« dolayü olarak TUrk toplumunu 9. jruayıldan berl kosullandıran dUsUnce yapısı. Bir de bu düsüncpnin çeşıtJl ard ısteklerle yozlastırıldıgını da katarsak, dun ve dlyebilırız kl, bugun Türk kadınının çağdas üretici klşl olmamasının ııedenlerini açık olarak görUrüz. YUzyıllardır gerçek ynşarrüa URİsi olmayan, öğrenilmeal gereken doğruları, bambaska biçimde halk kltlelerlne veren ve alt sınıfların sbmUrulmesi amacına yönelık bu düsün yapıst dogaldır kı, tııtucu, gerlcl sonuçlarını da egpmenliğinı yürUttüğü toplıımlarda verecektir Marks'a katılmamak olariAksi7: «Klşilerin sosyal varlıguu brlırleyon billrçleri deglldır; tam ternine, nnlann bilinçlerini belırleyen sosyal varhkiandir.it • •• O hafta Bay Yokumyan mUzelik eşya toplatnakla ugra?tı. Mödernızasyon Bakanlıguun çeşıtlı «degişik» ve «ilglnç» neanelerle ilgilendijfını her duyan, ellnde bir nesneyle kapıya dayanıyordu Çekirdeklerden, tahtalardan oyulma gerdanlıklar, pirinçterı yapılma bakraçlar, sepef ıçınde yılan, kafes içinde maymun, ağaç kabuklarından dokıuuna örtüler, tahta ve demir baltalar^ Nestoryan paparlanrun kullandığı vaftiz taşlan, evtanrılarmı temsil «dsn sevu»»lı hsyJtelcikler, kurutıılmuş insan kellfleri, ipe dizilmış insan göbekleriyle meme uçları. tılsımlı gök taşlarından parçacıklar, develeri kem gözlerden koruyan nazarlıklar satmağa gelen bir sürlt insan içeri doluşunca Bakanlıktaki tUm Calışmalar felce uğradi. Bu arada açıkgöz bir yerli, Mösyö Ballon'un Masonluk «nltlgUnU çalıp getlrmişti. Adarun içlerindekl bir tapınaktan aşırılan kocaman. monolitik bir falus lse üç ökuzün çektıgi bir arabayla kapı önüne taşınıp bırakıldı. Bay Yokumyan »atıcılarla çeki?e çeki?e pazarlık ederek B»flrilen hemen hemen herşeyi satın alıyor, sonra Guzel Sanatlar BaşmUdürlugüne kârıyla satıyordu. Basmüdürluk Modernizasyon Bakanlığına baglıydı; Basil Yokumyanı da buraya Baş Mtıdur olarak atamıştı Gelgelelim Basil mUse kurma islerinin hızla llerledlğinl mUIdelemek içm lmparatorun huzuruna çüctıgı r^man Seth onıır» anlattıklarını llglsızce dinledi. Ngumo Prensinin sarayının bo$altılmasını buyuran fermanı okumadan lmzaladı ve daha imzasını atarken gbkbllımınden soz açtı. •Duragan yıldızların büyüklUğU konusunda fikrinlı var nu, dostum' Koskocamannus onlar. Okudugmn kitaba bakılırsa ıiMkiıklan da akıllara durgunluk vericiymiş. Hemen Gök Bılimleri Araştırma EnstitUsllnU kuruyorum. Profesörler isterım. Telgrafla Avrupadan ısmarlayın, lütfen. Ama en yUkseklerlni istıyorum. Ehnlzden gellrse ordlnaryUs olsunlar » Ertesl gun Basfl'e blr biyolojl kltabı gösterdl: •Anladığıma göre yakmda doğum denen şey ortadan kalkacakrnış. Yumurtalar lâboratuvarda döllenıp dölütler kavanoz içinde gelistirileceklermis. Bu kavanozlardan isterim. Avrupa' dan, telgrafla ısmarlayın lUtfen . Oergekten akıl dunıym • Seth bir do bu günlerde, son derece ilgllendigi bir konuyu konuşurken sbzUnu yarıda keserek konuyla hiç llgisl olmayan aorular sormaga baslamıstı: «Otogiroların fiyatı kaça'» dlye soruyordu damdan düserceaine. Ya da: «Bana tam olarak söylayebiUr mlsinie, «Urrealızm nedir?> Ya da«Dreyfus'un suçsuzlufttına inanıyor mıunınus?» Sonra sorusunun yanıtım bile beklemeden, Yenl Çıgır için kurduğu yeni bir tasanyı anlatrnaya girişıyordu. Bu arada Yokumyan mutluluk içinde yüzUyor, etekleri 7İİ çalıyordu. MUzenin kurulması tam onun gönlüne göre bir işti. Hem doğal eğilımı, hem de çocuklugundan benki göreneklerl sayesinde Yokumyan da müze işi için biçilmiş kaftan sayılırdı. Vikont Boaz ile Ngumo Prensi arasında meklk dokuyarak sonsuz pazarlıklar yUrütUyordu. En düşUk verenln sarayının elınden almmaaı için karar çıkmıştı Yokumyan artık geoe gllndüz sahicl ya da yalanrı antikalar arasında yaşıyor, en ufak bir boncuk için bıkıp usanmadan pazarlık ediyor, durmadan alıyor, durmadan satıyordu. Gelgelelim Yeni Çığır Bastl Seal'l vormaga, yıpratmağa baslamıstı. Günleri tedirgın, çalkantıh gene de garip bir şekılde tekdüze geçiyordu. Sıcaktan kuruyup kavrulmus kır yollftrında Prudence ile yaptığı at gezileri, Yokumyan'ın evindeki gizll (ve Imparâtordan gelen bir haberle ne zaman yarım kalacagı brlli olmayan) buluşmalar bu tekdüzeligı bozan yegane eğlenoesıydi. Prudence. «Bena kalırsa bu lmparator senl vavaş vavaş, glnliee zehırliyor,» dıyordu. «Kimi kişileri böyl« öldUrürmüş. Senln de suratın ırın gıbı, Basil Çok hasta görünüyorsun • «BİHyorum. Gülünç bulacaksın, ama blliyor musun. Connolly'yi enikonu özler oldum. Insanın örnrünU Sethie Yokumyan arasında tuketmesi kolav is değil'* Prudence, «Bakıyorum beni hesaba bıle katmıyorsun,» dıye alt dudagını sallandırdı. «Oysa ben senı birnz olsun ovaladığımı, yasantına renk, canlılık getırdığimı sanıyordum » •Sen bir tanesln, Prudence. Eşsiz bir knrsın ama bir bilsen .. «ylesine yorgunum ki canım çıkmış durumda » Kısraklar kurumuç blr dere yatagmın taşlan ve toprakları »rasmda eselenip kuyruk sallarken biraz ötedekı sevi^çocuk, elindekl kırbacı can sıkıntısıyla, yerdekı bir sıra beya? kannranın Uaerlnden geçirdl. (ÜEVAMI VAR) IBNi BATUTA NE DiYOR! Onaltıncı yUzyıldan önct kadtn ların Oimanlı toplumunda oldak ça özgür yaşadıkları, eski TUrk; torplerınin geçerli oldugu, elimiz dekı belgelerle de kanıtlanmakta dır. Ünlü Arap gezgıni Ibni Batu ta, Spyahatnamesınde, «Orhan Gazının P*I Nılufer Hatun, bUtün ynbancı erkek konukları da agırlıyordu Fatih Sultan zftmanında kadınlar yüzlerini brtmü\oılar, açık elbiselerinden gögils leı mdekı zıynellerı gdsteriyorlnr dı Yalnız başları cSrtUlü idi» demektedır. Osmanlı saraylarında ilk dftnemde harem yoktu, görkemll saray törenlerl yapılmazdı. Dftha yalın, daha doğal yasarlardı. Saray gelenekleri. harem, harem agası gibı padisahı tüm çevresln den koparan, onu egemen, acıma sız kılan nedenltr, Blzans sarayı nın otkistndr olusmustur Bu deftisımler halk kadınına ulajnıı? mıdır? Ancak kasaba ve kentlerın Uflt sınıfı oluşturan ailelerı, aaray etkisinde, blraz da saray Keleneklerini uvgrulamanın kendi lerınp bir ayrıcalık getırecegi Inanrından, yaşadıkları çevred» bu biçimde davranmıslardır tst» yalnır bu çevrenin kaduıı sarov kadını gıbi yassklar içinde yasa mıştır. Kırsal alandaki kadına bu degişımler yarmmamıslır. Kendi ekonomik kosulları gereğı, tarlada erkeği ile btrlikte çalısnıa Torunluluğunda «lan kby ^adını, kentlıler gibı kara çarıafa gırıp, crkekten kaçmamıştır Ya şam onlar arasında snkle baglı olmamıs, dogal ıhfkiler çerçeve sınde yurümuştur Şimdı bıle gör dUğum^, basındaki örtüyU, köyünden olmayan erkekler için orttüğudur. Göçebe boylarda ıse eski Oğuz boylarından kalan gelenekleıuı ızleri gorülmektedır. Türkiye'den kadm görüntüleri : (11) (Fotoğraf: ARA GÜLER) Tek eşli evliliğin geçerli olduğu Türk toplumunda 'dört kadınla evlenebilme^ hadisi geriye donük bir değişim oluyordu DININ GiDEREK YOZLAJMASI SONUCU TORK TÖRELERINE AYKIRI OIARAK KADIN, KARA PECE VE KAFES ARKASINA KAPATILDI. HAKLARDA VE ÖZGÜRLÜKLERDEKE BU KISITUMALAR, HALK KADININI EViNDE VE ÎOPLUMDA KıJıüKSıZ KILARKEN; SARAYDAKİ KADININ DURUMU DAHA DA ACIKLIYDI... lerrlen kaldıgı kujkusuzdur Halk oyunlarında, tUrktilerde kadın v« erkegin bırlikte yer almaaı da, kırsal alanda kaç göç olmadıgının en güzel kanıtıdır. Osmanlı Davleti kuruldugunda Derebeylerin hUküm sürdUgU bir Anndolu, Islam dinı kurallarına gör« ydnetilen blr toprak sıstemi, klşı ıUsktlerinde, gene din kurallarmın geçeılı oldugu, tllm bu koşullar altında ezik, Arap Bızans • Acom kültürlerı ve tslanııyetın ba«îkısı ile kijilıgi yok olmuş bir Selçuk • Turk kadjru ile karşılaştı. ötP yandan, toprak sistemlnde uvRulanan Timar, daha once toprak mülkıyetinın meydana gotırdıgı toprak soyluları ve bir aıle ınülkıyetl halıııo getınlen toprakların devlete bağlanmasını iagladı. Osmanlı tmparatorluğunda bireyle devletın, bıreyle dlger kişllerın ılışkilerı, sozgelııtıı alle, mıras konuları Tanzınınta değın bir vasalaştırma olmadığından, tsliın kurallarına gore vürütülmekte idi. 18T)'da, Abdıilmecıfın ran, \n, namus, ınal güvenllgıni Batı ornek alınarak yasalara baglayan, nskpr toplamada veni bir düzenlemeye yönelim Tanzimat Fermanı açıklaması İle Osmanlı Ulkesındo venl bir dönem başlar. Bir öıentı biçlminde gellsen «lslâhta hareketleri. temelde deglşım »ağluyamamıstır. «Bazı kanunlarda kadınlar lehme deglslklıkler oluyor, kızlar için yenl okullar açılıyor, eski yasaklar genıs dlçüde yumuşuyor, fıkır ve <»deblyat alanında kadınm özellikle aıledekı hak ve yetkıleri lehıne yazılar gorulüyor ve bu surctle yejıı bir devreve gırıldiği anlaşılıyordu Bundan dolayı Tanzlmatın başlangıcından ikinci Meşrutıyet'e nadar sılren ?amana, kadın hakları bakımından (venl Eorüşlpre gfriş devri) demek herhalde yanlış olmayacaktır. Ancak. bütun konularda olduğu gibı, kadın mesplesınde de. ıki grtruş daıma kpndısını gbstermış. bir vandan llerı hamleler. dlgpr yandan gprı davranıslar yanvana yürUmüştur. Kadınlar için alman bütun yenl ve olumlu kararlarda bir çesit harem ve seUnılık zirmivet! itina İle korunınuş, venı açılan okullarda, ebelik ögretiminde, hastanelerde kadınlar İçin aynlan muayene saatlerlnde ve benzerl bUtün yenl hareketlerde, kadınla erkegin karsıl»smâjns«ı İçin bUytik bir dlkkat gösterılmistır » (2). CARIYEUK KÜESSESESf Tanzimat donemınde, 19'ııncu yUzyılda, daha oncelerı uluslararası bir tlcaret niteliğindp olan, kadın aJım • satınıı, carıyellk .nılessesesl, gene uluslararası bir pnlasma ile tarihe karıştı Bu anlaşmava katılan TUrkiye'de dp odalıklnr ve bir blçude ÇOK eşlllik de enepllenmıçtır «Carıye, Doğuda ve Batıda narp te esir edilen veya para ile «atın alınan kadındır kl, sahibl, bu nun üzerınâe mutlak tasarruf hakkına sahlptı. Istedıği ışı gordürür. yatak hlzmeti yaptırır ve satabilirdi Hukuk bakımından cansız eşyadan farksızdı » t). Carıyelık muesssesi 19'uneu yilzyıl öncesınde kadınm verınl vurgulaması açısmdan çok ılgınçtır Tanzimat ddneml yazarları ka dının egltıimesıni savunmuşlHr ve Mtısltımanlığın buna engel olmadığını kanıtlamaya ^ıi ; mıslardır Tüm Övgü eğitıl v ev kadmınadır. 1299 • 1800 yılları arnsında Osnıanlı lmpnratorlugunda, başka btr yasa olmadıgından, î^lâmlık kuraUan yürürlüktedir. Bu do BiR HABERIE B0$ OLMAK Bu konuda llginç bir ömek verelim «Asiretin agası (Tecirli aslrpti) SUleyman agayı o gün karısı bosamıs, onun İçin pak kederli gbrünüyor idi. Meğer bu aıirette kanlar kocalarını boşamak âdet lmis. Şöyle kl. bir karı kocasına ondan mahzuz degillm dlye haber gbnderdl mı. koca karısından bos olurmus. Antalya taraflarında dalıi bu yolda bir adeti garibe vardır ki firf U adetlertnce nıkâhları karılarının mavi ferace giymemesi ile mesrut imış Blr karı mavi feraceyl givdigi gibl kocasından bos olurmus > (n tsUmiyetin etkisi ile tllm gücü ve ustunltıgu eline alan «rkek, hosanmada da tek sözü geçer ki^i ıken orncktekl TUrkmen boyundaki gelenegın eski Tliric nemde devletin fkonomik yapı sı sonucu belırlenen toplumdaki sınıflar da, kendi bzelliklerlnın kadınını yaratmıştır. 1800 yılından sonra, «Batılılaşma» diye nl telendlrilen, gerçekte hiçbir atılım sağlayamayan dönemler TUrk kadınını nasıl etkllemlstir? Üst yapı kadınına, Batı özentlsl verilmeyp çalışılan egltim, bir yanda onda kişiliğini bulmasını nağlayamazkcn, rite yandan alt yapı kadını ile ortak yanlanrun tUmünU yok etmistir. Bu silre İçinde de alt vapı kadını, hlçb(r ekonomik gelisiminin iftlanamadığı dar çevresınde kapalı va dar yaşamını surdurmüstur. Toplum kosulları TUrk kadınının kendi içinde böyle bir blunmeye götürUr. Bu bölunmedir ki. 20. yüzyıl Ttlrkiyesınde bile kadınm gerçek bir gUç olmasını engellemektedır. erkegin denetimi altındadır. Nisa süıesi 34 ayette, erkeğın ılsöte yandan her sınıf kadın için, ataerkll ailenin kadın er kek lkilemi, İslâmlıgın erkek ege menligi ozUne dayanan katı kuralları ilp desteklenerek sürüp gitmektedir. Kur'an hilkUmlerı erkpğln ılstünlUgUn<> dayanır, kadın Kur'an Y ARI N: CUMHURİYET SONRASINDA (1) Ovdct Pasa, Tesâldr. def< t«r 2139: » 163. (2) Cumhurlvet'ln SO'ncl Yılınds TUrk Kadınının Ilaklan • Tezer Taskıran. (3) Onmanlı Tarlhl Anslklopedlsl • Mlthat Scrtoğlu, 8. S4 KAYIP ODTÜ'den aldıgım çobekemı kaybettim. Geçersiadlr. ERDİNÇ VĞVK (Cumhurıyet: 10030) TiFFANY TAWT ODASI . 7AHT O ZüMAN GARTH DÖN/vıez < MARİA BAOAM İCPAN >SA'*Jı OÖN\ tGTBYeCEiC .VE. ONUN SÖZÜ OE \cftAL PHİLlP'İN KOIAYOLBİRHKTE « BfTTt K4 SOS SACA/IKB BUPEkl D BULUM SOMGA . BizfM ABAMiza etae OUNU OAHA, SÛN j . ttİMSS