Katalog

Cephe Hükümeti kredi hacmini hızla buyutuyor Aralık 1974 Toplam Banka Kredileri Tarım Kredileri Sanavı Kredileri KUçük Sanat Kredileri Konut Kredılen Ticari Kredileri MB Dlrekt KrPdileri Toplam M B. Kredileri Ozel Kesıme Avans Toplanı Kredi Hacmi Vadesız Tıtarı Mevduat Vadesız Tasarruf Mevduato Vadeli Tasarruf ' l e ' d u a t ı Dığer Mevduat Toplam Mevduat Para Arzı 05 749 34 798 4 253 2 533 3900 60 175 22 63R 45 »16 23 178 118 387 22 631 39 831 24 771 11831 09 068 90 045 113 27 5 3 4 73 34 S4 19 148 24 41 26 14 109 102 510 051 0BR 437 122 812 847 5SI 704 357 806 598 134 835 573 382 c fîkonömi Ekonomi . . . Ekonorai Ekonomi Uluç GÜRKAN Ekonomi «ektnrlennl kapsayan ihtisas kredılermdekı artıs 861 mılyon lıreda kalmıştır. Tıcarl kredılerde 1975 vılmda Cephe iktıdaıının goreve gelmesiyle baslayan vülcsek oranlı artışlar, pıyasadakı spekülatif mal stoklamalarını kolaylastırmaktadır. Yenl kredl olanaklarma kavusan fıımalar, v>tışlarını kendıleri ıcin en kârlı zamana ertelemek gucunu elde etmektedirler Boylece, baa malların pıyasaya çıkmaması ve çıktıftı zaman da vüksek fıyatlarla satılması olanagı dogmaktadır Halen temel malların ve sanavı hanı maddelerının bUvük kısmı karaborsadadır Yılın ilk sekız ayı içindf kredl hacmınde 40 8 milyar Uralık bır genışleme olmu?tur Bunun 26,4 milyar lırası Merkez Bankası tarafmdan yaratılmıstır Gerıye kalan 14 4 mllyar Uralık artıç da ozel bankaların kredilerindekı bUyümevı gostermektedir Kredi ve mevduat gbstergelerındekı gelışmeler tabloda verılmıstır Tabloda 1975 ve 197b yıllarının buvükluklerı yanında vuıde dpgışmeler de kar^ılaştırmalı olarak Kosterılmıştır Kamu kesıminin fınansmanı ıçm kullanılan Merkez Bankası yanında ozel bankalar da nvnı polıtıkayı benımsemış gorunmektedır Banka kredileri ıçındp en bılyük artışı 13,6 milyar lırayla tırarı kredılerin gostermesıne karşılık. sanayi kesimıne sağlaran nlanakları ıhmal Pd.lebılecek duzeyde kalmıştır Anrak tırarl kredılenn Uçte bırıne vakın kısmının ithalât ve stok fınansmanı olarak sanayi kesımi tarafından kullanıldığı hesaplanmaktadır Bankaların kUçük sanat kredileri 1,5 milyar lıra artarken, tarım kesimıne açılan kredller 1,2 milyar lira azalmıştır Tarım kesimıne açılan kredılerdeki azalmaya, bu yıl eldekı tanm urünlerınin bUtünüyle satılarak onceki vıllara gore çok daha fazla döviz geliri snglanması olanak vermiştır Bunun sonucunda ise, Cephe Hükümeti tanma ait fonları dusük taban ffyatlan uygulaması vanında. kredileme ihracat ve sanayi lirunlerı fıyatlannın tarım ürünlerini a$ması yollarıvla ^peklılatıf tıcaret pıvasasma kvjiiandırmjş olmaktadır Tlcaret kesımının kaymaftını aldığı krertılprdeki hu hızlı artısa karsılı c banks mevduaflarındakı buvümenin çok ılımlı bır sevır ızledigi gbrülmektedır Yılbaşından bu vana toplam mevduattakı artıs 2 7 milyar lıra çercevesindedır. Bu arada, vadeli ve vadesız tasarruf mpvduatlarındaki artıslann Planlı donemin en vavas Eelışnnini srbsterdijti ızlenmektedir. Kredılenn hızla artması. buna karşılık mevduat artışının buna ayak uyduramaması kredi mevduat oranının vukselmesıne de neden olmaktadır 1974 vılı sonund» her yuz lıralık mevduatın M,6 Ura.ii kredi olarak »erılırken, Oephe iktidannın plinde bu mıktar 197") sonund» 105 0 liraya, gunümüzde ise 111 6 Hrava çıkmıstır Görüldügıi gıbı, tıcaret ke"sımına saglanan Renis kredi olanaklan, «<ağlam» olarak tanımlanan rnevduat dışmdakı baska kavnaklardan beslenmektedir. Burada, Dovıze Cevrılebihr Mevduat hesapları kanalıvla uiuslararası para pivasalnrından toplanan döviz kredılerının etkısı ortaya çıkmaktadır. Ekonomi Ekonorai Ekonomi Ekonomi Ekoncmi Y YILIN İU SEKİZ AY1 İÇIHDE KREDİ HACMİ 40.8 MiLYAR LHtA ÛENİJLEDI ılın ilk seku ayı boyunca surekll olarak kamu kesimını fınanse edeıı Merkez Bankası, bu donem içinde ozel kesime ybnelık kredılerını 1 2 milyar lira daraltmıştır. öf.el kesım, ithalât karşılıklarının peşın olarak Merkez Bankasına yatınlması kararınm alındıgı hazıran ayındsn sonra beslenmeye baslanmıs VP ozel kesım kredileri vılbasındakı 32 1 milyar lıralık sevıyesınden 14,6 milyar liraya kadar düstukten sonra yenıden 21,1 milyar lıraya genişlemiştır Boylece, ithalât karşılıgı olarak ithalatçılardan ıstenen paraların büyük kısmı Merkez Bankası tarafından sağlanmıştır Ö7el bankalarca uygulanan kredt pohtıkası ım tıcaret pıyasasına yonelıktir. Yıîbaşından bu vana ticarl krediler 11H milyar lira arttırıhrken, tarım. sanayı, kuçük sanat ve konut Yiğitler ve kamçılar Y aratılan »cıklar eldeld runayU kıp s t ı l a m u hale celtnoe Demlrel bir an bile durmadı ve getireceği önlemi kamuoyuna duyıırdu: «Borç vifcidin kam çısıdır» Mejdana çıkmıs dort vijitlen en yi üdinin kendisinl «teshlıı» etmedeki yeteneft blr vana, borçlanma ve onun Retlrdijh sonuçların a^lında klmlere «vifrit» denmenl Kerektlj^ni. klmicrln ise «kam cı» >ediğini goRtermeRi, Tiıık ekonoınİRİ «Ci^ından riderek arian blr onem luuutnmaktadır Onem. eknnomlnitı «alt Isleyl »inl eözler riniine sermck \r bunun »o nııçlannı tartısmakla sınırlanmamakta, dört «yitfMtn olusan Cephr koalisyo ntınun dayandı^ı (tüçlfri ve daha da ote, bu aücler lçindeki dencrlrrlnl belirlemektedlr. Demirel'hi su son iktidarında kendlıv «yıuıt» demenl, 1975 soularıaa rsstla maktadır 1976 m»yıs ve tenımuz »yları «vl^tllgin» kesinlesUgi, son Ikl ay ise, kamçıların kimlerln rllerlnde bulundu Itunıın orta>» konulduğu avlar olmustur. Yltitlik uğruna hlçblr fedak&rlıktan ka Cinmayan Drmirel, kâfcıt mtünde rakam ları alt alt» ve karsı karfiya yazdıği u m»n bunları denk cetirebilmek lçln olmadık «ristfrllertle bulunmaktadır. F'rap;matllı. cünhık norunUnn çrizumüne da yanan, kimi sermave çevrelerinin hrr is tetfni ırrine »ftlrme kuralını hlçbir za m>n ıınutmayan blr hııUumrt, kendini kijfıt untundekl hesaplarla aklamaya ça lısmaktadır. Bunun lçln de. yigttligine vigltlik lutmskta, yeni borç ybntemlerl Kellstlrmrktedlr Bunlardan sonuncuüu. a.slında dort • beş av öncr basvurulan blr yonteme lalerllk kamndırma nitelitlndedlr Hafta basında \ayınlaııan Malhe Bakanlığı tFbliil lle «dısardan borç alacak olanlara kıır (tarantİM» sailanmıstır. Tebliğde bu durum masum blr onlenı olarak «aynî va da nakdî özel dis kredl s*glavanların aldıkları krrdlnln vu7.de hirl nranındakl mlktarı Merkez Bankasında acılacak bir hesabs vatırmaları» biçlmlnde ongdrul mrktedlr Borç gert ödenrrrğl zaman. ftdeme. borç alınan tarlhU>kl rlovlz kuru iırerlnden grrçeklestlrllecek. eger ortava Türk Lfrasi aleyhine blr fark dogmusHa, kıssca Türk Lirası deter kaybetmlssr. bu Merkez Bankasında olusturuİAo (on dan karsılanacaktır. F.u onlenı de^lşlk amaçları p maktadır. önce. Cephe hiikiimetlyle blrlikte tartısılmava haslanılan D<nvi hesaplannın artık (rüvenlllr olmadiği. bunu kullananlar tarafından da anlasılmasıvla kanıtlanmıstir. tlk ırUnlerde hUkumetin kurulmastna katkıda bulunan ancak »on trttnlerde hukümetlr anuıı açdan blr ka ekonomik RUÇ İKf DCM hesaplanndan blr baska hesaba kaymanın «daha doğru» olacaftı KÖruşunu Havunmara baslamıstır Buna corr. Tiirklye'nln artık dış kredl plyasalarında Itlbarı kalmamiBtır Glriilen her banka \a da kunıluftan olumRUZ vanıt alınmaktadır. Kalkınmak içln Mitırım. vatırım Için kredl Rertkmekte dlr Kredl bııltınmadııpna göre. kredlll ithalata Kİtmekte varar vardır. Ophecl ler bu l»te*e boviın egntlsler ve kredlll Hhalata lıin vermlslerdir. DÇM hesapla rı gldrrpk orta vadeli krediye dönüsmek etlllmlndedir Cephecilerin tatmin etmelerl (rerekrn hlr başka önemll grup daha vardır. Dısardan kendl çabalarıyla ve kendl lllşkilerl sonucu olarak kredl hulma olnnağına snhip olanlar Iste. son tehligin temelındeki eerçek hudnr. Türklye'nln hu (itnkıi ırüç durumunda. herkea yiızünfl de Tftrirfre've <op1am vö* milvon dolarlık öıel borç ırlrnıpktıdlr. Benzer vontemU >apüan henap sonucu hazine dzel dıs kre dl alanlara vılda beşyuz mll.unı lira ssc' lamıs olmaktadır. Uiuslararası borç plyasalarmda dııru mıı yakından inceleyen hlr ıızman \s* borçlanmanın kosullarını şoyle açıklamaktadır: «Her ne kadar borç alan ülk© nln yurttasları bu borçtan ızdırup çekee ler blle, uluslararanı flnans gruplannın blrçok az xellsmls ulkede müttefiklerl bu Innur ( .) borçlanmada hükumet uyelPrınln hirb<rlnı tııtmavan 7it çıkarlan vardır. Bu yüzden sık sık borçlanma kosul larında kendl aralarında anlaşmazlıga dUserler. Para alıs terlşi gibi vuzeyde Ktirülebilrn borçlanma, gcrçekte hem bu mütteflklcr. hem de sivasal iktldarlar ara cılıfti lle Unemll denetlmler getirir. Ithal malları denetlmt, devaluasyon onerllerl bankaların Içerde verdlklerl krediniıı denetimi. bütçe açıkları, vahancı vatınmlıı rın artmRKi \e fnat ılpnetlınlerl hep borçlanma sonucu halkııı tumıınün karsılamaiı ıtereken vliklerdlr. (C. Pajcr, The Debt Trap, Say. 24İS). Ycnl getirilen borçlanma ^nntemi dlftpr vandan yeni baTi kararların haberrl Nİ olmaktadır O/el kesimın. o da hiitününc değil dıs borç bulanma avrıcalık tanınmakta \r hu (ilan.tktnn vararlanacak olanların savısı elllvi hilp ffrçmemektedlr. Rorç bulanlann blr baska rierrii. Malivo Bakanına şlrln Kozukmplerinden dojnıaktadır. Çunku oıol dıs kredinln ksbulıi IMallve Bakanınııı vetkivlndedir Borçlara devletçe saraııti s~ğlanması, haşbakanlıkta vürutiilpn hlı çalısmavi hızlandırmıs BÖrünmektedir Tuık lirası. fephecllerln blr tıırlu aği7İarına nlmadıkları «dpvalüasvon»la va da «kucuk kur avarlamalarıvla» karsı karsnachr Davand'Jı eüciın hilinclni tasıtan hiıkumet de Utp lıovlp olur. ö n c e davandıpı ıruçlprin fruvence^lnl sağlar. sonra da tüm halkın vasam dU/pylnl kur ajarlaması olçusünde Indiren blr glrlMmr \8nellr Paverln kitabında horçlanmayla az gelismls ülkelerde askeri darbeler arasında lllskilpr kuruluıken, ııhıslararası kredi kurumlarının vine ar gellfmis ülkeIprde «kendl \etiştirdlkleri >e kcndilerlne bağımlı ekonomlst ve maliyccileri kııllandıgından» soz edilmektpdir. Cephecller İse. hem bu «ıızmanları» kullanmaUta. hrtn <\f hlr zamanlar Nâzım Hlkmet'ten slir ezberlemis olmakla övünrn ge> nel miıdurlerl dpvreye sokmaktadırlar. r». , <r^ . d.itipr ^enl vıftltler varatmakta hepslnln TOgurt yemesi de birblrlnden farklı olmaktadır. PARA, KREDi, MEVDUAT GÖSTERGELERi (MİİTon TL ) Ağustos 1975 Fark 18,5 fll 19 6 35 7 57 22 7 519 19,1 11 0 25 3 96 <>5 ft.1 25,4 106 117 Aralık 1M5 138 33 5 3 4 91 32 r ı4 22 171 .12 52 .10 17 112 118 953 249 215 940 512 000 530 75fi 226 418 091 770 09fi 411 374 470 Ağustos 1976 153 396 32 088 5 581 5 437 4 708 105 582 58 882 79156 21 074 212 278 32 751 53 239 30 892 18 205 115 087 131 838 Fark 10 4 3,5 66 38 0 39 14 8 810 46 0 5,2 238 20 09 26 4,5 2,0 11,3 YORUM Yalçm DOĞAN Kenan MORTAN Urkiye lle Avrupa Ekonomik Topluluğu <AET.ı ilışkilerınin çıknıaz ıçınde «butünleşme> veya «kopuş» bıçımlerının tartışıldığı su gunlerde îktisadî Kalkınma Vakfı (İKVı yeni bır hasırlık igıne gırmıştır. İKV'nın onümüzcleki 22 eylul günu ıçın dtızenlediğı toplantıda resml özel oırçok kurumun temsılcısı 12 ve 22 yılliK lıstelerde yer alan ve bu süreler içinde gıderek AET rekabetıne açılmaya baslamış olan Türk sanayi ürünlerini gorüşeceklerdir. Vakıf yoneticilerinın bu toplanülar sonucu Turkiye sanayımın AET ile karşılaştırmalı maliyet yapısınm da ortaya çıkacağı umudundadırlar. T Kamu ve Özel Sektör temsilcileri, Ortakpazar rekabetini târtişacak m İKTıSADi KALKINMA VAKFININ 22 EYlOl GÜNÜ YAPACAGl TOPtANTIDA TURK SANAYııNıN AET ıLE KARJILA^TIRMAll MALıYET YAPISININ DA ORÎAYA ÇIKARILMASINA ÇALIJILACAK. çevlrmlsken. borç bulabllecek olanlar hiikıimetçe ndullendlrilmektedirler. örneğın, bir Isadamı dısardan II) mll•on dolarlık borç btılmustur. Bugun bir doların karsılı&ı 18 liradır. Uolayımyle Isadamı dışarıya 18 milvon lira borçlanmıstır. Doların değrrl yirml liraya çıkanl»B, Isadamının borcu virml mihon liraya çıkmayacak. arndakl 4 milvon liralık fark devlet tarafından karsılanacaktır Merfcez Hankastna yatırılan 10 milyon dntarın yüzde birlik miktarı 160 htn lira oldufcına göre. Isadamı 160 bln lira karsılıjhnda 4 milyon lira saftlamıs olacaktır. 1173 vilından bu vana vapılan hfssplar Turk liraiının yılda ortalama yüzde on değer kayhettlğinl (devalüe edlldijtini) ortaya koymaktadır. Ve yine bir yıl içln Turkıye'nın AET'ye geçış dönemınl duzenleyen Katma Protokol ıçindeki 12 ve 22 yıllık lıateler, Turkiye'nın AET çıkışlı ithalata uygulsdığı gumruklenn adım adıra kaldarılmasını, bovlece de GümrUk Bırlığine geçılmesanı bngormektecur. Imulat sanayıi Urunlerl ozelllkle 12 jıllık lısto ıçıne yerle5>tınlmıştır. Lıstede bulunan malların adım adım gumruğüntln duşürülmesi bu rnaı'.arı korumasız duruma getırecektlr. Daha sonra A£7I' den ıthal edılen mallar da daha ucuz olmanın avantajıyla TUrkiye piyasasında egemen olabılecektır 11 ve 22 yıllık üsteler Türklye'de üretüen mallar cpamuklu dokuma) ile monta.t (otomobıl) arasında büyük farkı gdzetmemlş oldugundan tehlike her ikısı lçln mevcuttur. Bu tehlike ıse «pazar ka^bı» ve <kar düşüşü» olarak ortaya çıkmaltladır. Bu nedenle bugUne dek çok uluslu sırketlerle çeşıtlı ortak gırısımleri olan kımı çevreler de 12 ve 22 yıllık Ustelere karşı aeslerıni yükseltmektedir. Batı kapltallzml UçUncti dünya lle olan ckonomık ilişkislnde «mukayesell üstünlük» tezml uygulatmaya çalışır. Diğer bır deyışle Türkıye havavına uyan portakalı yetiştırecek buna kaışuık AET portakal ıiaçlama aletlerının yapımında ıhtısaslaşacaktır Va da TUrkiye tekstllde, Batı ülkeıerı de tekstill üreten makınelerde ihtısaslaşacaktır Her ülkenln Kendı doğa yapısı va ekonomık işleyışıne uygun Uretimde ihtisaslaşmasını isteyen bu teorı 12 ve 22 yıllık listelerde de yansımıştır. !>lmdı 12 ve 22 yıllık lısteler konusunda japılacak araştırma karşısında akla, «değışıklık yapma yeterlı mi.'> sorusunu getirmektedir. Ovsa lıste değışıklıği anoak bazı mallarda erteleme getirecek diğer anlamda TUrkiye'ye salt zaman kazandıracuktır. 1960'lar sonrası sanayırun ihracat kaydıyla teşvık aldığı ve montaj üretimini gelistlrdıgi bır donemdır Bu gelışme Ustelik kamuoyuna «ıthalatın ikamesi sağlanıyor» bıçiminde yansıtılmıştır. Şımdi ıstenen aynı çarpık sanayileşmenin Urunleri ıçın koruma duvarlarının çekılmesıdir. Kısacası bu «bağımlılık İçinde bağımsızlık» arayışı olmaktadır. 12 ve 22 yıllık lıstenin tartışılması sırasında geçmişte yapılan blr çalışmaya da göz atmak olanağı vermektedir. 1972 yılında tKV adına înternatıonal Management Concultants Ltd. bes cıltllk araştırmasmda tüm mallarda TUrkiye sanayjınin yaşayabllırliğınl lnoelemıştlr. Araştırma da herkesın kendt alanmda Ustünlük kurmasını isteyen mukayeseli avontajlar llkesıne davalı yürütülmüştür. Bu çalışmada batı tekellerınin monta) kuruluşlarına AET blrligl altında pazar piylaşımına gıtmesi onerilirken kavnak yonünden Türkıye çıkışlı mallarda «ölum termanum duyurmaktadır. Araştırma temelınde, Turkive sanajıının mukayeseli avantajlar ilkesmin surdUrülme^i sonuru uiuslararası büyuk tekellere devrlnt önermektedır Araştırma bu bagunlıhk ilâmnı «yaptığımız bu lş bır elemedlr» şeklinde özetlerken, ancak çok sınırlı sanayi kollarında AHT btitünleşmesi içinde ihraoat içm Uretım yapabilme potansiyellnin olduğunu kaydetmektedir. En onemlı sonuç, sanayi için ana knterin «dış pa7arların varlığı» olmaKtadır. Bır anlamda «büyük tekellenn ılkesi» olarak nıtelendirılebilecek bu ozetlemenın ışığında TUrkive'de sanayinın ge leceği kolaylıkla kestırılebilmektedir Kesimler itıbarıyle ele olındığında araşttrma mUhcndlslik sanajnlerinde, demır o?lık ve enerıide grirülpn sorun lar ve yogun teknoloji gerekliHği yüzünden ABT karşısında «rekabet şansı» yoktur demektedır. Madenı Eşya Sanayıinde sanayının yaşayabılirligı vüksek olaruk saptanmakta buna karşılık «giilünç. mallarda «çatal, bıçak, kaşık, kab, kacak» ta ıhracac ıçin Uretim artışma gldılme>îi onerılmektedir. (DcTamı 6. Sayfsda) Iskenderun Demir Çelik yeterli üretime geçemedi Hazinenin zararı 5 milyar liraya yakın Füsun ÖZBtLEN skenderun Demir Çelik Pabrikalarının açılıs töreni sçeçen yıl bıiyük torenlerle yapıldıgı halde tesisın hentız yeterlı duzeyde Uretime geçemediği ve bu nedenle Hazinenin 1976 vılı »ırannın 4 mllyar 800 miljon lira (300 milyon dolat) oldugıı büdırılmekt ı 'dır 1 « yılmda 4 mılvar <W 692 milyon liraya mal olacağı ve jnlda 1,1 milyon t Tedavüldeki banknot miktarı 50 milyarın üzerine çıktı MERKEZ BANKASI HAFTALIK DURUMU (Milyon TL. Rezervler Milyon Dolar> AKTtF Altın ve Dovlz Mevcudu Kamu Kesimi Kredileri özel Kesım Kredılerı Tarım Kesımi Kredileri Dığer Aktifler (DÇM Kar« ) TOPLAM PAStF Emisyon Doviz Borçlan (Knv) M. B. Mevduatı Mevduat Munz. Karş nıger Pasifler (DÇM Kar».) Brüt Rezervler Net Rezervler 5.9.1975 (Geçen Yü) 18 611 42 433 7.112 ] r ) 8<İ7 M (Son 3.91978 Hafta) 17 559 «8 014 12 596 14.355 49 171 161 796 öü 143 1.158 8 547 32 OSO 68,898 1 04T S 2 469,8 31.12.1915 (Yıl Sonu) 1 ı 721 3<İ592 • 169 * 16 898 40 474 121 »34 40 8 28 43 1 1 938 760 502 425 229 007 2 081,6 27 .».197» (deçenHafta) 17512 67 611 12 191 14 20R 48 246 159 788 48 681 927 <n88 31 344 69 248 1 054 <» 2 430,5 21661 105 698 39 5 25 35 1 765 514 091) 249 072 228,4 515,2 erke? Bankası'nın s o n haftalık durumuna gore, tedavüldeki banknot miktarı ( e m i s y o n h a c m ı ) ağustos ayımn s o n gunlerı ile eylul avının İlk günlerini kapsayan bir hafta ıçınde 1,5 milyar lira artarak 50 rrulyar 143 milyon liraya ulasmıştır. C u m h u n y e t t a n h i n d e ilk defa su milyar lıranın üzerine çıkan e m i s y o n hacmı, yılbaşmdan b u yana 9,2 milyar lıra genışlemış bulunmaktadır. E m i s y o n haeml geçen yılın e s döneminde 6.9 milyar lira geruslemisti. Uzmanlar, onceki yıllara oranla çok daha hızlı büyüyen emisyon hacmınin denetim altına alınmasını olanaksız gormektedirler Pamuk a l ı m l a n ile hemen peşmden gelecek fındık alımlarınm, önumüzdekl gunlerde pıyasaya 5 milyar liraya yakın para çıkmasına yol açması beklenmektedir. Bu arada, maaş ve ücret odemelerının de gıderek güçleştıgi dıkkatp alındığında, tedavüldeki banknot mıktarmın yıl sonunda nVıatlıkla 55 milyan bulacağı belirtilmektedır. Para mıktarmın 55 müyarı bulmasıyla fiyatlar genel dUzeyının vuzde 25 30 oranlarında artacagı hesaplanmaktadır. 27 agustos A eylül arasındaki haftada emisyon hacminin artısı, Merkez Bankası'nın kamu ve bankalar kesimine yonelik kredılerindekl arlış ile resmi ve foel kuruluslarca Merkez Bankası 'nda tutulan mevduatların çekılmesinden etkilenmıstlr. onceki haftaya gore küçük ölçllde azaldıgı izlenen döviz rerervlerindeki gelışmeler ise, emısvon hacmınin artışının daha büvuk boyutlara varmasını engelleırustir. ton üretim yapacagi hesaplanarak başlatılan projenin, dış finansmanını ve teknolojisını Sovyetler Bırllgl vermtş projeyl de aynı ulke hazırlamıştır. Ancak dış fınansmanı ve proıesi belli olmasına ragmen, proje, blr tıirlü zamanında tamamlanamamış. buna baglı olarak da baslangıçta hesaplanan maliyeti glderek artmıştır Geçen yıl başında proJenin fl milyar 87 milyon lıraya mal olacagı va bu yılır> şubat aymda tamamlanaoağı hesaplanmıştı Ancak aradan geçen 1,5 yıllık sürede 10 ay gecikme ortaja çıkmıs, son Rünlerde vapılan bır hesaplama ile de projenin maliyetınin 13 milvar liraya çıkacaftı anlasılmıştır Proje için bu gunlerde 1976 yüı bütçesınden 2 milynr liralık bır odenek daha verılmesı kara'laştırılmıstır Boylelikle 10 vılda bltırılemeypn tesıs, maliyet artısları, ekonomlye getireceğı katma degerın kullanılamaması gereklt Uretimi planlanan 7amanda yapamaması nedeniyle ıthalat zorunluluiiu dofturması sonucu çok yönlü zararlara yol açmaktadır Iskenderun Demlr Çelik Fabrikalan'nm temrin programı. geoen yılın basında yenıden düzenlenmıs ve bu yeni prograrn ile tesisın 28 şubat 1973 tarihinde tamamlnnması kararlastınlmıştır Geçen vıl başında yapılan temrin programında 1 numaralı ytiksek fırının haziran 1975 sonunda, 3 numaralı yüksek fınnın ise afrustos 1975 sonunda ateslenmesi ongöruldüğu halde, 1 no'lu yüksek fınn 1975 aralık aymda ateşlenebilmiştir. 2 no'lu yüksek fırın ise halen ateşlenememıştır. Nisan 1976 t*. nhınde yenıden bır tpmrın proçramı hazırlanmış ve tesisin bıtiş tarihi 1976 vılı sonuna alınmıştır. Bttylece 14 aylık bir donemde dahi 10 ay gecikma ortaya çıkmıstır îlgilller venl yapılan tpmrın programımn dahl yürütülemediğıni ve tesisin bu yıl ronuna kadar da bıtırilemeyecegıni bıldirmektedırler. Tesisin, yeterli kapasitede lşletmeye alınamamasının yalnızoa bu yıl içm Hazineye ithalât nedenıyle verdiği zararın 300 milyon dolar oldugu belirtilmektedır. Öte vandan, fabrikanın kapasıtesinın 1,1 milyon ton/yıl'dan 2 3 milyon ton/yıl du/eyne yükseltılmesı için hazırlanan 2 kademe tevsi projesinin de şimdıden gecıkmeye başladıgı bıldirilmektedir. Iklnci kademe yatırımın maliyetınin 9 milyar 938 milyon lıra olaca&ı hesaplanmıs ve bu kademe için 1976 vılı bütçesinden 1 mılyar 400 milyon lira ayrılmıştır. 197S yılı mavıs ayında da Sovyetler Bırligi'nden ıkind kademe Için 286 milyon dolarhfc kredi sağlanmıştır. Ancak, ikinrı kademe yatırım Içın bugüne dek sosyal tesısler dışında hıç bır yatırım vapılmadıfcı, bu nedenle 1980 yılmda tamamlanması ongorülen ikınci kademe yatırımı için daha şımdiden 2 yıllık bir geeıkme ortaya çıktıgı bıldırılmektedır Sosyal tesisler dışında yatırım ıçın hiç bir harcamı yapılmadığı içm Sovyetlerden sağlanan kredi de kullanılamamaktadır. MC'nin bır ynndnn 4 dsmıT çelik tesıslerinin temelını atmaja harıılanırkon, tınansmanı, projesi ve teknolojısı hazıı bır tesisı bir türlü bitiremeyışı. temel atma torenlerının «ekonomik yatırım yapma» arzusundan çok «polıtık yatırım yapma» arzusunu taşıdıgını gostermektedir. Iskendeıun Demir Çelik tesıslerinde son zamanlatda otta\a ukan VP «tehlıkelı» olarak nıtelenen bir eğılım de, gereksiz işçi alımlarıdır. Son b ayd,ı 4 bın cıvannda veni işçı alındıgım belirten ılgilıler, ihtiyaç dışı alım vapıldıgı için tesisın ışlptme gıdtrlerimn ve sonuçta malıyetlenn çok yukseldiğıne dlkl.atı çekmektedırler Dünyanın buyuk işletmelerının demır çelık tesıslcrinde işçl duzpyını optımal lutaıak pazarlara hakım oldugunu lıptırlatan ılgıliıer, «ts'îpnderun tesislerl İse smaı ışleime olmakta <,ok polıtık bir iiJetme halıne Ketııılmış.tır» demelttrdırlpr Î!;!etmede kalifive eleman sıkırııısı ^ekildlgi halde kuruluşun teknoloıısınl veren bovvr.t)eı Bırlıgı nln ışletmede uvgulamak ıstpdlgi egıtim proa;ramlaıı da «KomUnıst propagandayı önlempk» gerekçesıyle reddedılmektedır Soıı olnrak 100 ki5>)lık bır p>ıtım progranıı onensının dp n\nı serekçc ile leddrdıldıSİ bıldırılnıekteciıı HoylelikİP işletmey upttmal sevıvcnm uz«rinclr nim.ui w;Uor ü ı e t m malıjctini vtıkspl'nl^rı ' . ' HP ıs.ı •f • nl,,ıı sınln önlenmesı de uretimde aksamaldia yol açmaktadır. Pamuk taban fiyatından büyük üretici yararlanıyor SON SEKİZ YILDA PAMUK TABAN FIYATIARI VAKIAJIK YÜZDE 400 ORANINDA ARIIJ KAYDETT) ıllardır cküçük üreticıyi korumak» amacıyla belırlpndıt,\ ilerf sürülen ve siyasal iktıdarlarca propagandası vapılan taban tiyatlan dızısi sona ererken. .son olarak açıklanan pamuk taban fiyatından, diğer tarımsal UrUnlerde olduğu gıbi, bü vük Ureticüerın yararlandıgı sap tanmıştır AYBAJIARI Bu vıl Merkez Bankası emisyon hacmini ozellikle ay başlarında arttırmıştır. Bunun tek ıstisnası, bütünüyle para mıktarına yansıyan Toprak Mahsullerl Ofisi'nin hububat alımlannın vapıldıgı temmur avı olmustur. Emisyon hacmlnde ay başlannd» meydana gelen artışlar, Merkez Fankası'nın haftalık durumlannda şftyle saptanmıştır: Oeak (10 milyar lira), Subat (1.2 mılyar lira), Mart (0 7 mılyar lira), Nisan (2.1 milyar lira), Mavıs (0,7 milyar lıra). Hazıran (1,5 mllyar lıra) Temmuz (1,4 mılvar lıra). Agustos (1,3 milyar lira) ve Eylü! (1 5 milyar lira). Emisvon hacminin. temmuz avı dışında yalnızca av başlarında yukselmesl ve bu yükselmede kamu kesimine yönelık kredilenn, bu arada Hazine'ye açılan kısa vadell avans kaleminın en önemll paya sahip olması, maaş ve Ucret ödemelerinin Merkez Bankası kaynağı kullanılarak karşılandığını ortaya koymaktadır. Bütçe'de cari harramalar içm avnlan fonları proieslz ve programsız temnl atma törenlerinde tükettıfci anlaşılan Cephe lktidarı, dovlz darboğazını asmak lçln uçın kustan borç ararken içerıd^ banknot matbaalannı tanı kapasüe/lo çalıstırmaktadır. Y fiyatı sekız yılda yaklasık yu>de dortyür oranında artmıştır. Hpr jıl verilen fıyatlar bır önıekı yılın taban fiyatı ile karsılaştırıldığında en \uksek artıs oıanının yüzde 54 ile 197J vılma rastladıgı gorıllnıektedır. Bunu vüzde 15 artışla Ecevıt dönemi ızlemektedır Cephe Hükumetınr'e bu vıl ve rilen taban fıyatının geçen yıla gore yüzde 25 oranında arttıfcı bıldırilmekte ve son sekız yıllık uvgulamada bu fıyatın Uçüncü sırada yer aldığı gdrülmektedlr. SEKİZ YILDA 1969 yılmdan ltibaren turulan istatistlklere gbre, pamuk taban DESİYAB'a kaynak bulunamıyor T KUÇUK ÛRETiCl PAMUK URETiCiLERi KAR DURUMU Büyuklüeti (Dekar) 05 610 1120 2130 3140 4150 51100 101200 201iSrıO 5011000 Toplam NOT AlEYHıNE Isletme Basına Dusen Kâr (Lira) 1065 3.229 5 491 <)564 15 156 17 829 31.181 51.246 135.263 £52.850 18 728 Taban fivatlan uygiılamasına ilışkın DPT tarafından vapılan bır çalışmada «yüksek taban lıvatının küçük üretici aleyhine oldugu» belırtılmekte ve yüksek ftyattan büyük tsletme sahıplerınııı büyük toprak ve işletme sahiplprının ra«nl yarar sajladıklannı kanıtlamaktadır. Buna gore, küçük işletmeler ortalama bın lıra dolayında kar ederken, büyük lşletmelerde lcar miktarı 250 bin llrayı asmaktadır. Oolayısıyla taban fiyatı ne denli vülcsek olursa. bllvUk işletme kâr ları da aynj oranda artmaktadır. ürkiye'de gerçeklestırilmek ıstenen kamu yatırımlarını yurt dışında çalıjan ışçilerın tasarrufları lle de beslemek amacıyla kurulan Devlet Sanayi ve Işçı Yatırım Bankası (DEStYAB) kaynak bulmakta gtiçlüklerle karşılaşmaktadır. tşletme laletrrm SayiM 124 420 1411 1.426 1.3(W 1074 1.462 458 102 4 7 850 (Bln Satış Hasılati 975 6 645 37.987 66 804 101834 93.801 224 737 114 973 67 583 4 954 750.075 Ura) Maliyet Toplamı (Bln Lira) 776 A 288 30 216, 53 İOT 80 886 74 651 178 858 91.501 53 786 3«1 573 075 '• l o p l a m tutmayabllir. Itakamlar yuvarlaklastınlarak kulianılmıstır. 1leri sürülduğune gore. son gunlerde belırgınlık kazanan AP MSP çekışmesı pkonomık alandaki rekabete de yansımış ve her ıki parti bııbinni engellemoye baslamıştır MSP yönetımındekı Sanayi ve Teknoloti Bakanlığına bağlı DESÎYAB halka açık ortaklıklann fmansna..ında kullanmak Uzere Merkez Bankasından yaklasık iki milyar liralık bır fon ıstemınde bulunmustur. Sanayi Bakanlıgı aracılıgı lle Istenen fon, öne sürUldUgüne gore Başbakan SUleyman Demtrel'e yan sıtılmıs, ancak Demırel'in cevabı olumsuz olmus ve Istenen iki milyar lira yerlne sadece 150 milyon Ura verilmlstir. *.*