Katalog

'\ii\m < FYLUl (976 ABDULCANBA, TURHAN SELÇUK Freundschah und Zusammenarbeıt UK liffEJi OLPUÎUMUDA &£LifcTîYOfcPu. «15ı 1 KOMMnî, Bu SuflAMAIA* AMAHEÖNEMIV»W KAPUMÇ, MÎZAHÇılARA KuNtf yertisî VEKIM. Kara Yazgı Yazan : EVELYN VVAUGH Çeviren : NIHAL YEGiNOBALI 45 YÜZYILIMIZDA TÜRK KADINI İSA'DAN ÖNCE 1800 YILLARINDA DA ANADOLU KADINI TARLADA, İŞTE EL KAPILARINDA ÇALIŞTIRILIYORDU hukukt Uşiliglne benzer bir «tstti içınde idi Orta zaman Arabıstan'ında ya^ayanlar, B«deviler yanı göçebe aşıretlerdı Topraga baglı değıllerdı Ve en ÎIKSI bıçui ae yasamaktayüılar. Üstelık ya sama koşullan çok zor ve haşın dı Küçuk bır azınlık. Mekke, Medıne gibı kentlerde duzenlı ya şamaktaydılar. l»t« bu yasam koşullan içtadeki asiretlerde kadın bır bak sUJesı değıl, bır aniamda alınıp satılan bır mal mteltgindevdi. Kız dogması aileye büyük acı verirdı Baoa, aılede yeterincâ kadın olduğuna karar verirM kıs çocuğunu dırı dirı topraga gdmüp bldurebüırdi» mi) NASIl BİR EVLENME Tasamasına ızın verılen kız çocugu evlenene dek, babasınvn ve erkek kardeşlennın baskısı altında ezık yasardı Evienme bir allm satım sozleşmesı gtbı idı. Koca bu sozlesme sonucunda kadın üaennde aonsuz bir mülkiyet hakkı kazanıyordu Isterse kadını para karşıhgında başkft birine satabılirdi Kocası blen kadın ancak büvük oglunun mirasına ortak olablliyordu. TUm tanhçi ve bılginier «ataerkıl» karakter taşıdığmda soz birligme \ardıkları bu donemı V rap Ulkclerinde «Cahıllıye Donemıı olarak adlandınrlar. Kadının böylesıne ezık ve kısıhksls olması; bir yandan halkın gbçeba yaşnması ve savunmada erkek bırevlprin önem kasanması. ot« jandan kadınlann tüketiei olması nedenlerine baglanır tSLAMtYETtN ONCE AR.U» •\\RIMAD\SIND4 KIZ ÇOCüGV KVLENtNE DEK B\BASINI\' VE ERKEK K\RDEŞLERIMt\ BASKISI ALTINDA EZİK TIŞAKDI. EVXE.NME BtR ALIMS4TIM SÖZLEŞMESt GİBİYDt. KOC* BL' SÖZLEŞME «•ONLCIMM KADIN IZERtNDE SONSÜZ BİR MÜLKİYET HAKKI KAZANIYORDU ESKİ TtRKLERDE AİLE ÇOK ÖNEMLİDİR 4İLEDE BAB\ EGEMENLIĞI YtRlRLtKTEDtR, BUNA KARŞIN DlKUMl. TOPLLML\RD4Kt KADINDAN ÇOK DAHA tYt BIR ÇİZGİDEDIR BÜGLNKIJ Özgül ERTEN Selçuklularda kadın, kişiliğini yitirir ve ezik hale gelir 1975 76 YUNUS NADİ YARIJMA5INDA İKİNCıLıK ODUIÜNÜ KAZANAN ÖZGİH ERTEN. «YAJA* DIGIMIZ YÜZYİLDA TÜRK KADINININ YERı> K0NULU ıNCELEMESıNıN GENıJ BıR ÛZETıHı CUMHURIYEI OKURIARI ıÇıN HA2IRIADİ. TıNı YAYINIIYORUZ. BUGUNDEH ıTıBAREN BAYAN ERTEN'ıN ıNCELEMESıNıN ÖZE TB reram arasmda en son moda doğum kontrol ıraçlanndan bırtnın avnntıh dıyagrsmı çiMİmıs sdtma da Sakuyu dılıyle BU EVLERDEN HANGtSİNt SEÇİYORSUNUZ? diye yaztlnuştı. Posterdekı resımlerın uyandırdıgı ilgi büdlginiz gibt değil1 Adanın dörtbır koşesmde kuzu tüyu gıbi kmrcıfc katalar bılgiç bılgıç sallanıyor, kara parmaklar resımlenn ayrıntüannı işaret edıyor, egelenmış dışlerln üstünde saklayan dıllenn konustugu çeşıtli dlller resımleri anlatıp jorumlamaga doyamıyordu. Bu cıcıli bicılı güzelım resımlerın ne anlama geldıgı konusunda hiç bir yerlinln zerrece şuphesi yoktu. Bak Sag yanda zengın adam. Koca kabıle ba$kanı glbi nargilesi fokur fokur Neyleyım kı kansı olacak avrat hayırsu: Miskln mlskin oturmus tıkınıyor Zengın adarada da O YÖNDEN is yok, annarsın ya1 Topu topu bir tek çocuk çıkarttırabılmis'. Bak Sol yandakı adam yoksnl Tenceresı bos ıma kansı lyı. tarlada canla başla çaüsıyor Adam da yokıul ama is var ki onbır çocuk çıkanp dızelemış. Çocuklardan birinın gerı zek&lı. hatta resmen kaçık olduğu suratından bellı. Demek ki Tanrılarm kutsil kulu, gelecegın büyueusu olabılir Resımlerin orta verine de Imparator yenl cu'cusunun resminı çızmış Bu cucuyu kullanan resundekı onbır çocuklu adama benz'yormuş Böylece. soylularla ağalann, papazlarla hahamlann muhalefetıne ragmen kbylüler bayram ıçın akın akın kente dolusmaga başladılar Erkeklik guçlerıyle venmlüıklennı arttıracak olan yeıu buyüyu denemege can atıyorlardı. Imparatonın cucusu . • •• Basil Courier içln hazırladıfı bas yanda. «Ülkemiain halkları tutucu, çıkarcı ve dar gönljiU aauıUfın muhalefetınl bir kez daha yıkıp geçtiier,» dıye yazdı «Yenl Çığır ve Çagdaflafma konusunda Imparatorun yanıba?mda, Imparatorla birlikte olduklannı sesieruün son perdesiyle haykırdüar » Imparatorun yenı cucusuna olan talep oyleslne fâzlaydı kl, bârramdan epey once Yokumyan * KabJTe1?* t«14şlı telgraflar yağdırarak yenı «iparl^ler vermege Ira^lamnjfi I Bu arada Nestoryan Ruhanlsi de Frtnsız * Elçılıgıne sık sık Slrer çıkar olmuştu Mosyö Ballon, «Ordu bizdsn yana,» dlyordu «Kıhseyl de ele geçirdlk Şimdı iş tahta çıkartabtlecegımız jenı bır Imparator adayı bulmaya kalıyor > • * • Post«rln dagıtılmasından az sonra bir sabah Basıi «Bana sorarsan,» diye ç«ne*inı kasıdı. «Bialm şu lşın en güç jonlermden biri taht'a sadık kalabUmek.» Yokumyan, «Arnan görtuıü ieviyorum, Bav Seal sakın bir daha boyle bırçeyler söylemıyorsunuı » dıye telaşlandı. «Ben bılıyorum kaç sayın bay, bımun yanii kadar lâf ettıler dıyem obür dunyayı boylamışlardır.» Sonra kayguyla sordu: «Bu kez ne yapmış gene"» «Al, bak,» dıyerek Basıl Sftraydan yenl gelmiş olan bır pusulayı Yokumyan'a uzattı. •Btlgı «dlameniz ve gerekll ijlemlerl yapmamz için arzoluBur. «Aşagıda saydıklanmızm Ugasına tarar verdık: ölüm cezası Evlihk Sakuyu diliyl* tUm yerll lehçeler Çocuk ölumleri Toteme tapmak Hayvanca hayran öldürmek Ipotek usulü Goçmenlık. «LüUen bunlann gereglne bakuıı* Bir yandan da kentin m tereksınmesini karfilamak üzere sarruç sısteml tasarlayın Kamu görevıne alınacaJüar için bir »ınav metni hazırlayın. Bız Esperantönun zorunlu küınmasını önenyoruz Seth » «Bızımkı gene kitaplar okusnış Bay Seal, durum budur Sız ena bır kadın bulmadıkça bıze rahat dlrlık haramdır, bılesın. Yoksa içkıye mi alı?tırsak onu?> Bugdn Cumhuriyet TurMytslnde Turk kadınının yaşadıfımız yüzyüdaki yennı belirlıyebilmek için kendı özellikli çevresındekı evrimını bılmek zorundayıı Bılınmeyen çaglara ılışkın araatırmaları sonucu, Morgan'ın belırledigı gelışim, tüm toplumlar için geçerh varsayılmaktadır Bu na gbre, tarih bncesmde U1 Türk topluluklarının yaşadıgı Orta Asvada da toplumlar, Vahşet, Barbarlık, ve Uygarlık donemlerıni tamamlamıslar bu gnlişıme koşut aıle ve kadının top*topdakı yerınde de defcıstmler rolnrijUır. Anaerkif atje, yenni t'W baslı aileye bırakmıs, «uaa sü re sonra da «tek eşlı ataerkil aile» turüne geçılmiştır Böylece erkegin egemenligi ve kadının toplumda ıkmcıl kişıllgi de gerçekleşmış oluyordu Kı^aea Turk Devletlerınde Anadolu'ya geho serleşmede onceki ozellıkler şov le ozetlenebılir Tümünde ortak temel tek eşlı ataerkil ailelenn varlıgıdır Tek ejli evlıllk, uygar lıgın belli baslı adımla. ..ıdan bı n olduğuna gore belgesel arastır mamız, Türk toplumlanmn. ujISLAMiYETTEN ONCE DURUM Eski Turklerde kadının durumu, bugun bırçok toplumdajti ka dın ıle karşılaştırıldıgında görecelı olarak, çok daha ıyıydı As lında bu donemı belirleyen bel geler kısıtlıdır. Bulunan yazıtlar, sonradan oralara giden Ba tılı yazarlann gezı anılan, Çınli lerın Turkler ıçın yazdıklarından anhyoruz kı, eskı Türklerde AİLE çok onemhdır Ve aılede baba egemenligi yürurlüktedır Buna karşın kadının durumu bugünkü toplumlardakı kadından çok daha ıyı bır çızgıdedır. Eskı Turkler kadırları için «hanım», «begum» «bıke», «eke» gı bı saygıdeger ısımler kullanmış lardır Çm kajnakları, Eskı Turk Imparatorıçelerıne Yen Şı dendığım yazarlar. Evlı kadına karşı ışlenen suç buyük ceza lara çarptırılmakta ıdı Kaüırun erkekten kaçması soz konusu bıle degıldı Kadm, evlenmeden once babasının, evlendıkten son ra kocasının ^elâvetınde oldugu halds, askerlık \e devlet menıur luğu dışında, toplumda h"r gorevı yüklenebılmekte ıdı Sık olan savaşiar yuzünden erKegm daha çok evın dışında kalması pratıkte kadının evın jonetıcisi olmasım gerektırmıştı Avrna ks O'n dın tbrenlerıne katılır, bun lara başkanlık bıle ederdı (I) Islâmıvetın kabulünden ttncekı Turk De\letlennden Sümerlerde Isk.t \e Hurlarda, 'rtsktürk ve Uvgurlarda kadının toplumda kı durumu Ortaçağ % Muslue man kadını gıbı koşulsuz bır ba ğımhlık değıldır Ataerkil aıle vururlüktedır, erkek aılenın ege men kv^ıdır ancak kadm bu toplumlarda sorumluluklar vuk lenmış ve toplumlanna etk'h olab'lmıslerdır Oguz bovlarında kızlann defprlen, yaptıklan ev ışlen ı!e deg'l ata bınıp 1 ttılıç kuşanmadakı becerüerı ı ? soylenırdı Kadm bu toolumlarda ni ymıınde kapalı defıldır Ogu* prenseslerinln mvaat re toplumsal etkinliklennd«n toı edilmek tedır Ote yandAn. Anadolu topraklarmda yasavan topluluklarda Hitıt öncesinde ir«rtının durumu ile ıljıli ılgınç tabletler bu lunmaktadır Anaerkll aıle döne mın! tamamlaım? olan bj top lumlarda Hurler, Kbleler ve Sa huru dıve uç suuf insan yasamaktadır MUHOR KULUNMAK Kadının durumu U* şöylece öıetlenebilır ,,, Soylular rümreslnden olan r mühür kullanabllmekte dır b) Evienme âniaşmalarında bashk yoktur Boşanmalarda ıki taraf da bırblrıne bır mlktar gümüs vermektedlr. o) Kadın kocasından »ynlma lsteyebılır. d) Dını mançlar bakımından taanlar doga kuvvetlerını tenv sü etmekteler ve bunlann arasında tanrıçalar da vardır e) Bosanma belgelerı krallık makamı tafafından onavlanmak tadır îsın İlginç yanı, Anadolu kadı nı, tıpkı 19701er Türkıyesınde oldufu gıbl, 1.0 1800 yıliannda da «ısçı kadıniKtır Gerek tarlada, gerek evde, gerekse el kapılannda çalıstınlmaktadır Yaklasık olarak 3800 yıldır, evinde ve toplumda, ıkı kez sömünilen uretıcıdır Anado.u kadmı <II> HiTiT IMPARAT0RIU6U î Ö 1800 vıiiarında kurulusunu tamamlavarak bin yıllık kok lü bır devlet, guçlu bir ordu ve sınıflı bır toplumun tum ozel l'klerinı gerçekleştıren ve önem lı bır uygarlığın kbklerını kurmus Hattuşı Hitıt împaratorlu ğunda ıse kadın. toplumu oluş turan ust yapı ve ısçı sınıfının kadını olarak ıkıye aynlmaktaydı Sarayda ozelhkle Kralın anasının, Tavannah'm sozu krallçeden daha geçerlıdır. Hıtıtte saray kadınının ulke sıyasetme katkısı olmuştur Halk kadını ıse çanak, çomlek \apan, tarımda, dokumacılıkta çalışan ev ışlen ne de sorumlu. ısçı. kadmdır. Tek eslı ataerkîd aılenın tum Sonuçları Hitıt kadını ıçın je çerl'dır Bağımlı bır yaşamın ıçmdedır Aynı ışe ödenen uc ret kadına erkeg:n yarısı kadar dır Hıtitlerın bın vüı bulan ve çafını damgalavan gehşımlen, ne yazık kı üst sınıfı oluşturan bır azınlık yararına gerçekleşmıştır. \asadigimiz vuzyıla dek islerl n« rastladığımız ılk Türk devlet lernde kadıam durumu genel çızgılerı ıle böyiece özetlenebilır Turk geleneklerıne bıle bü vuk etkı yapan Islâmivetm ka dının durumuna etkılenm çok lyi bılmek zorundavız ISLAMİYET VE KADIN t«lâmıyet dofdugu Arap topraklarında ve ora koşullan ıçınde hıç kuçkusuz devrımcı rıır dın dır Arabıstan'da kadının durumu Islftmı\ et oncesindeki kölenir. Turkiyeden Kadın goruntuleri tıhlerl, Avrupa'nın vitırdıgi ve venıden bulma yeteneğmden yoksun buiunduğu Yunan bilımını koru\up ona devretmekle Batı' yı venıden hayata kavuşturdu. 1000 yılı dolaylarında korku ıçinde bır Batı «Kıyametın kopmasını» beklerken Muslüman halklar sadece evrensel kulturün rönesansını gerçekleştırmekle ye tmmiyorlar bu evrensel kulture katkılarda bulunuyorlardı» (V) ARAP KADINI ACISIHDAN lslamı\et, sadmı Arap ulkftsinde bulmuş lcadmlarla ılgılı hukümlen de hiç kuşkusuz. Arap kadını ıçın \ermıştır. Kur'andaki kadına ılışkın hukumler. Arap kadını açısından, açıklamaya çalıştığımız koşullar ıçınde ne denlı yararlı ıse de, genel olarak Kur an erkegin kadına ustunluğunu benımser. Bu UstUnlugun temeli ekonomlktir. Aisa suresi, Ayet 34 Erkekler kadınlardan ustundur. Çunkü Allab onlan birçok şeylerde kadınlardan üstün etmıstır. Onlar kadınları malları ıle geçındırirler. lyı kadınlar da itaatlı olur"ar. Allab onların hakkını nasıl korumussa, onlar da kocaları yanlannda oimasalar bile namuslarını korurlar Serkesligınden yıldıgınız kadınlara (önce öğut vennız, sonra yataklarında yalnız bırakın nne favda etmezse) dbvun Kur'anda dığer nukumler d« erkegm egemenhğı ozune gore duzenlenmıştır, kadın kışı olarak erkegm yansı dummundadır Yargıç karşısmda ıkı kadın tanıjSm bır erkek tanık yerinl futması, mıras hukukunda. kız çocuğun, erkeğe gore varı pay olması en ıyı orneklerdır. Erkeğın ustunluğu. egemenligi temehne dayanan Islâm hukumlerı, Arap kadının kışilıksız durumuna olumlu aşamalar getırırKen. Islamıvetı kabul eden dığer ulusların kadınlanm, bu arada Turk toplumunda da kadını, erkegın kesın ustunluğu kuralına uygun yonetmıştir. SELÇUKLULARDA KADIN (Fotoğraf: ARA GÜLER) Türklerden, savaslarda yararlan mak olasılığı vardı, sonra ner kifıri Musluman yapanlara, Kuranın tanıdığı dınsel ayrıcalıktan da yararlanmak ıstıyorlardı. Aslında Turk boyu olarak. geleneklerını ve toplum degerlerini bır olçüde yıtirmış, Iran toprak lannda Acemlerın de etkısinde kalmıs olan Selçuklular ıçın, Arap etkisıne gırmek çok da zor olmadı Mdslumanlıgı benimsedikten sonra, Arap kültür ve yasayışının da büyük olçüde etkısi altın da kalan Selçuklularda kadın, Oguz boylarının etkm kadını ile karşılaştırılmavacak bıçımde es kı haklannı ve kışıhgml yitırm;ş, ezık, topluma katkısı olma yan kışi durumuna gelmistlr. OIDORME YASAKLANIYOR îslâmıyetm dogması ıl* kadınm Arap aüesındekı durumunda Cahillıye dönemıne gore buyuk gelışmeler goruyoruz Kadın haıt iujesı dururnuna gelmıştır Top lumda kısılık lcazanmıstır Kız çocuklannın öldurulmesi vasaK lanmıştır Ergın bır kadın çogu kez, evlenirken nzasını bıle ortaya koyabılmektedır. Daha once kocasına aıt b)r mal nıtelığmde ıken, Islamıyette mırasçılar arasına gırebılmektedır Geçınılerinı esıOlkle ve veterınce sajla mak ko«!Uİu ıle, Müslumanlık'a kabul edılen dort kadınla evlenebilma Cahıllıve donemı Arap aı lesıne gore gene oır aşamadır Erkefm ıstedığı kadar kadın ?1 masını engelleyen bu hükum, çogurlukl» halk arasında erkeğm ekonomık koşulları gereğı eş ^e çımı saglayamamasından birden fazla kadın alması önlenıyor gıderek t«k eşlı evlllik geçerll ul maya başlıyordu Dıni yönden de Islanuyet, kadınla erkek arasın da bır avırım vaomamıştır • • • Döğruyu aramak gerekırse Bakanlığm, Kısırlık konusunda kazandığı zafer hıç umulmadık ve de smdırımı zor meyvalar vermekteydı. öncelerı efendılerırun bır şeyı kalasına taktı mı bır daha peşini bırakmayışmdan, azminden, tutku ve ınatlarmdan yakınan Basil'le Yokumyan şımdı bu huyların ters yuz olmasından yaka sılkmege başlamıslardı. Seth'ın hayal gucu, bıhnmedık ver altı kaynaklanvla beslenen volkanık bır gol gıbı, zafer anında birden dalgalanıp kabarmif, için ıçın fokurdayarak sonunda tasmıştı. O eskl sessız ıçten, hatta bıraz çekıngen ve şaşkın genç gıtmiş jerıne esıntılı. coşkun, kabına sığmayan, dakıkası daklkasma uymavan bır adam geimıştı Içınde kaynaşan bınbir dUşdnç. araliksız çağlayanlar gibt dışan vuruyor, beraberinde karman çorman bır var«ayun ve lâf kargaşası, ancak yarı anlasılmış, bu yüzden de olmayacak bıçımlerde yorumlanmış bır suru bılgı kınntılan getinyordu. ctmparatorusauz keçüeri kaçırsa blı de boku yedık demektir.» cAmanin Bay Seal sizin konuşmanızda ben buluyorum pek çok tehlıke > ARAP VARIMADASINDA Bu açılardan bakıldıgında 14 vüzvıl bncesmde Ar«p varımadasında yasamakta olan ılkel kosu' larda. Müslumanlık on^mli "Jir gelışim sağlamıştır ve devnmcl nitelık taşır. (IV^ c700'den 1200'e kadar bes yuz yıl süreyle tslâmlık, gücüyle. bılimıyle ve uygarlıktaki oncülügü ıle Dünyaya hukmetti tslâm fe • • • O giın ögleden sonra Basıl sabahkl önerıleri görüşmek üzere Saraya gıttiğınde baktı öğ'e yemegmden sonra Seth'in tüm ü&si arkeoloji alanına kaymıştı. •Haa, çu ılgalar sorunu, yanılmıyOrsarn bu sabah bır lıste çıkanp yollamıştım sae Sıradan lşler onlar. tslemlen başlanmız mm kendılıginden yurur. Ayrıntılan sıze bırakıyorum Yalnız elınızi çabuk tutacaksınız. Ama senın şımdi sızınle goruşmek lstedığım konu bu degıl, muzemızdir.» (DEVAM1 VAR) Turkler Islâm dınını î S 9"un cu yuzyılda benımsedıler 11 'in cı yuzyıla degın Müslumanlık, Türkler arasında yayılmayı sürdurmuştur Turklerın Musluman lıkla tanıştıgı yıllarda dort Halıfe donemı tamamlanmış, yone tım, Emevılerm el'nde, halkı so mürmeyı amaçlavan üst sınıfm, ekonomık çıkarlanna araç olarak kullanılmaya başlamıştı. Bu yuzyılda Iran topraklarında yaşamakta olan Selçuklular, Anadolu topraklarına jerleşmek ıçın çevreden destek aramafctay düar Yıllardır goçebe yasavan bu Türk bovunun etkm bır külturu de yoktu Araplar ıse vuzvıllardır yaşadıkları bu topraklarda koklü bır ekımn (kultur) sahıbıydıler. Selçuklular Arap kulturune saygı dujuyor, ondan yararlanmak ıstıyorlardı öte yandan, günden gune top raklannı gelisUnp, buyuk bır imparatorluk durumuna gelen Araplar da Türklerle işbirlıgmden yanaydüar; önce gozüpek YARIN: OSMANll TOPLUMUNDA (1) Bu bölumde yararlanılan vapıtlar: Aytunç AltmdaL TürJdje'de Kadın, Nnrettin L'nen, Sıra Havvanın Kınnda, Tezer Taştaran Törk Kadın Haklan. (2) Turkive'de Kadm Aytunç Altındal, s. 18. (3) lslâmiyet ve Osmanlı Hokukunda Evienme Doç. Dr. HaUl On, s. 39. (4) lslâmiyet ve Osmanlı Hnkuknnda Evienme Doç. Dr. Hali] a n , s. 39. (5) Sosyailzm ve lslâmiyet, Roger Garandy Çev. D«|an Avcıoğlu. E Tufekçl Turkive'de Kadm Aytunç Altındal. TiFFANY ©U VAZO MtUAT&H I5OO MIŞ ÜZEK POLOUBUUJ GARTH VoüBDcrNs PRSS»O£«r.»U BŞNKU PÜ ©uı HIC •••T" BlXJMKAPTAMCABey L«UNOAKİ r MBLA 6İRJTTEON M . TAMft»ÇASI. Blft MlKBH dlNIZ ROU BU(1,4 SAT 9UL0UKÇA i SOYIBBlE. SAUNCA VOK SANA ASlK OLDU/Vİ x t