Katalog

Ekonomi EIDE EDILEN SONUÇIARA GORE KAMU İ$LETMELERINiN DAHA COMERT (İCRET POUTiKASI IZLEDIKLERI IDDiAlARI ISTATİSTİKLERIE DESTEKLENMiYOR Ekonomi . . . Ekonomi Ekonoml EVonomi Ekonomi Ekonorai Ekonomi Ekonomi Ekonomi SANAYiDE ÜCRETVE VERİMLİLİK ARTIŞLARI (1%3 Yıllar özel Keslm : Reel Ucretler tşgücü Verım Kamu Keslml : Reel Ücretler îşgücü Verım. 100,0 100,0 112,6 106,6 112,4 121,3 118,8 131,1 1181 H0 5 1226 m,8 1963 100,0 100 0 T964 114,5 106 3 1965 1111 106,3 1966 12in 116 6 YILI \l)Z) i'itn 1 '2 <) 123,0 ım» ı»«9 1910 150,0 141,2 1971 197Î H36 174,0 1973 l^.S 192,0 IHRAÇ SANAYÎİNDE ÜCRETLER DAYANIKLI TÜKETİM SANAYİINDEKİ DÜZEYlN ALTINDA Dış plyasalara satış yapan imalât sanayii alt kesimlerınde ücretlerın, sanayi ortalamasının çok altında olduğu saptanmıştır. Buna karşıhk, ıç pa zara sUrüm vapun dayanıkh tuketım araçları ve bpn/erı malları Urpten imalât sanavıi alt kolların da Ucretler. sanayi ortalamasının Ustunde bır se yır i7İempktedır. Bu durum, Turkiye'nin dış rekabete çıkması ve özellikle Ortakpazar'la baglarını genışletmesi halınde, Ucret artışlarını frenlemek ve Ucret düzeyıni baskı altında tutmak zorunda kalaragını gostermektedir. Ankara'da Tüm Iktısatçılar Birligi tarafmdan dlizenlenen «1976 tlkbaharında Ekonominin GörünUmü» adh toplantıya, Candan Baysan, Hüseyın Mertoglu ve Yalçın Küçük tarafmdan sunulan araş tırmada, sanayi kesimındekl ücret dUzeyının çeşıt h alt ke»mler arasında karşılaştırılması yapılmaktadır. Araştırma, in»alat sanaylındekı ucret düzeyl nın, «dış pazara yfmplık» ve «ıç pazara donük» imalât kolları arasında çok behrgın bır farklılaşma uosterdiğını ortaya çıkarmaktadır tç pazann sınırına varılması nedeniyle dış pazara açılmak zorunda kalan ımalat kollarında Ucret dUzeyi, sanayi ortalamasının altında ve davanıkl tüketım aıaçlan sanayıındekı Ücretlerın ise çok altında bir seyır izlemektedir Yapılan araştırmanın llgili tablosu yukarıda EÖ rUlmektedır Ücret rakamları, Devlet tstatıstık Enstitüsü'nUn sanayi anketlerlndeki bılgılere gore hesaplanmıştır Ucretler carl ücretlerı işaret et mektedır Fakat tablodaki bllgıler imalât sanayıı ortalaması yü? kabul edilerek endeks halıne getirılmıştır Sanavinın iki gruba ayrılmasıindH Dış Tıcaret Istatıstıklerıne bakılmıştır Dış ticarette ağırlığı olan sanavl kolları bir grııba iç pazara donUk sanayi gruplan ise ayrı bır gruba konmuştur. Ortaya çıkan tablo, yeteri kadar açıklayıcı ol 128 f> 131,8 İMALÂT SANAYİİ ORTALÂMASINA GÖRE ÜCRET DÜZEYLERi (SANAYt ORTALAMASI \VZ) Yıllar Sektorlpr Oto Lastigi Kımya Makına Elektrikll Maklnalar Tasıt Araçları Sanayi Gıda Tütün Işleme Dokuma Mobılya 1M3 137 162 145 131 137 100 78 56 86 91 1964 149 148 144 141 112 100 85 60 88 87 1M5 249 149 138 151 140 100 96 51 94 96 1S6S 249 147 131 132 154 100 86 61 11 91 1987 229 148 120 130 1.13 100 87 60 88 83 İMS 238 146 121 130 133 100 83 52 87 81 201 147 130 124 112 100 78 53 83 63 214 145 114 133 126 100 72 50 93 noi 182,3 139,8 173,1 142,1 200,9 118 ( n ) 151 112 120 122 100 84 50 89 lş çevrelprının fıyat artışlarını ücret artışlarına bağlayan gorüşleri ile Ucret artışlarını frenlemek içın toplu sozleşme goriiş meİRrını vprımlilık artışlarına baglamak için ileri surdükleri hnerılenn gerçekçı olmadığı sap tanmıvtır Bu konuyla ılgıli olarak yapılan bır araştırma, Ucret artışlarının, verimlilik artışlarının gerisinde kaldıgını ortaya çıkarmıstır Aynı araştırmaya göre, Ucıpt artışlarının verımlılık artışlarına hağlanması halinde bıle tsçevreleri, çalıstırdıkları isçıiere on mılyarlarca hra borçlu olmaktadırlar. Tüm Iktisatçılar Blrliği tarafından Ankara'da düzenlenen «197fi llkbaharında Ekonomlnın Gdrünümü» adh toplantıya, Yalçın Küçük, Huseyın Mertoğhı ve Candan Bavsan tarafmdan sunuInn nrastırma, ılrret VP verimlilik arfıslarıvla ilprıll olarak venl bulfru VP bilgıleri ortaya çikarmıştır. Bu araştırmaya göre, toplu so7İeşmp ve grev hakkmın vasalaşhgı vıldnn sonraki on vıl lçfnde ücret artışları verimlilik artısının rerısinde kalırken özel kpsimde ücrptlerlp vprirnhlik a rnsuıdaki oran 1964 vılından itibaren hep gprilpmiştır. Yapılan araştırmanın ilgill tahlolnrınrian htrlsi vukarıda görulmpktndir Tablodakl bilgiler. Devlet îstatlsük EnstitüsU tara fındnn vavmlanan yıllık sanavl nnketlerındpn elde edilmlştir. Bu anketler. 1973 yılında kalmaktadır vo 1969 ve 1971 yıllarına aıt anket sonuçları yaymlanmamıstır Yapılan hesaplamada Uretim savıları, imalflt sanavil fıvat endeksleri VP ücrpt ddemelpri dp cecinmo endpksi ile düzeltilerek fivat değısmelerinin etkıslnden kurtarılmıstır Bunun dışında, toplam Uretim ve ÜPret ödemeleri. anket kapsamına Riren çalışanlar savılarına bolunprpk, orfalnma verimlilik ve Ucretler bulunmustur. Bulunan verimlilik ve Ucret oıtalamalan, 1963 yılı yüz kabul pdılprek endeks halme RP tirilmiştir DİE tarafmdan vavınlanmış en son sanayi anketi vılı olan 1973 yılında Ucretlpr I'î(î9 puana çıkarken, verimlilik arlışı bunu çok geride bırakarak 192'yı bulmustur Araştırmanın dlger tablolanna göre ise ticret ve verimlilik makası hiç bir zaman 19B4 yılmdaki dUzeyine donmemlştır. özel kesimde 1964 yılında Ucretlcrin venmlılığe oranı, 107 7 ikpn sonraki vıllarda bu oran devamlı olarak Ucretlertn alcvhine bır dpğişme gostermiş, 12 Mart'tan sonra ise Ucret artışları mutlak olarak da verimlilik artışlarının gensıne düşmü«.LUr. Araştıı manın sonuçları, kamu işlptmplprındpki durumla ilgıli ve şımdiye kadar ileri sUrülen gorüşleri bütunUyle çllrütmpktodır Elde edılen sonuçlara göre kamu lşlelmplerinın daha comert Ucret poütikası izlediklprl iddialan lstatistiklerle destpklenmpınektedir. Yapılan araştırma, ücretlerın verimlilik artışlarının gerisinde kalması olgusunun kamu işletmclennde da ha belirgin oldugunu gostermek tedir. 1974 ve 1975 yıllanyla ilglli sanayi anketleri bulunmadığı İçın bu iki yıla ait değerlendlrmeler vapılamamaktadır. Ancak, bu iki yılda durumun temelli bır biçimde değiştiğini gbsteren her hangi bir işaret voktur. ö t e yan dan sanayi anketlerınin kapsamına beş yUz bin çevresinde isçı glrmektedir. Bu durumda, lş çevrelennin Ucret artışlarına verimlilik artışına bağlama onerilpri kabul pdilecek olursa, anket kapsamına giren lşçller, işverenlprden, 10 milyar hra çevresinda alacaklı olmaktadır. Bunun diğer lşçllere de genişletilmesl ha lındo bu ıakam çok daha bUyumektedir. Ücretler verimlilik artışmm gerisinde kalıyor YORUM Kıırntnı olmayanlar» pratik var. Dtınya çjoru;u olmayanlara cyl«m var. Kuram ve dunya goruıunden yokıun olanlar Içln en büyuk oğretlci, prnilk ve eylem H t r konuda. Bu arada Orlakpazar konuıunda. Son bejaltı yılın prallğı çok öğroticl oldıı. İki yanlı> dunya görüjunü yıkıyor. Bunlardan blrısı, Turkiyedekl ozgürlııkleri, Ortakpazar'la daha htzlı butunleşmedfi arayan goruj. Çok az ıayıda solculfirla, ozelllkle 12 Mart >onrasında, Halk Partiıl tarafından benlmsenen goruş. Pratik bunu yıkıyor. Pratik bir de Turklye nin rpsmî qoruşunü yıkıyor. Resmî goruş, Ortakpazar'dan yenl kojullar i»l«yip ıstempmekle llgili. Rcıml gorufe gore, Isfememek gcrekll. Çünku Ortakpazar, zaten Turklye'yi istemlyor Yenl kojullarla ortaya çıkmak Ortakpazar'dan kopmak demek. Reıml gorü} de bu Pratik bunu da yıkıyor. Once Ikinri yıkmtıdnn baslamalı 12 Mart öncesınde belirglnle^meyp ha^layan rahatsızlıklar, 1? Mart'ın ılk hukumptı zatnanında, Onbırler kanadıyla belll bir açıklığa kavuştu. Ortakpazar'dan yeni kosullnr ıstpnmesl Içln resml çılışmalar ve resmı yazı^malar yapıldı Oı^iflerı Bakıtnlığımn morkez ve dı» orgutü buna knrşı çtWı. Hem baltanlık, hem de Ortakoazar Buyukelclll^l. Hem 12 Mart'ın Ilk donemlerlnde Ortakpaıar Buyukelçillğl yapan şimdlkl Halk Partlıl Senatoru Hem de yerinfi gelen ve Halk Partlsl hukümeti zamanında da, şimdl de yerlnde tutulan. Karşı çıkuın gerekçesı, Ortakpazar dan yeni kosullar ıstpnmcsl hallnde Orlakoazar'ın «r«t» çekecegl oldu Dışlşlprinln korkak, vuri cıkarlarını bajka çıkarların geri«inde tutan tutumumı bılrn Ortakpazar ybnetlellerl d<, bu resmi gorııju destekleyicl davranif Içlne girdi. Şlmdl cok üğretlci btr durum ortaya çıkıyor. Ogretıcilik, Ortakpazar'ın kaDsamını çnk ajıyor. Şimdl Turkiye'nin biıyuk sanayi sermayeii, Ortakparar'la llalli rahatsızlıklarını açıkça dlle aeflriyor. Dıslslcrinın merker ve dış orguhınde bir değiılklik vok. Aılına bakarsanız dpgisiklığe dp gerek yok. Çunku karsılıklı olarak masaya oturanlar Ikl tarafın sermayelerl. Oevletler »adece bir aracı. Ortakpazar'da da boyle. Oiîlşlerinin qorn,unde hır deÖUme olmamasına karşın, Ortakpazar sermayesı, Turkiye'nin büyuk sermayesınde dpğısmeye başla yan gorüşleri kavramakta geclkmerii. Bu yuz den «re»t» çekmlyor. Bu yıı/rlen «ayız» değiftiriyor. Gbrüfmeys ve bir uzlaşma noktaıı bulmaya hazır. Pratik bunu ortaya çıkardı. Ortaya çıkardığı şu: Ortakpazar sermayeıl Turkiye'den kolay kolay vazgeçemeı. Turkiyo'nln yıllık ithalat hacmi S milyar doları avv°r. Bunun çok bü YAPILAN BıR ARAJTIRMAYA GÖRE TOPLU S0ZLE5ME VE GREV HAKKININ YASALAŞTIGI YILDAN SONRAKI 0N YIL ıÇıNDE ÜCRET ARTIJIARI VER1ML1L1K ARTIŞININ GER1S1NDE KALIRKEN OZEL KESIMOE JCRETLERLE VER1ML1L1K ARASINDAKı ORAN 1964 YILINDAN iTıBAREN HEP GERıLEMıJIıR. 76 45 (xz) (xi 1969 ve 1971 yıh sayımlan henUz yayınlanmamıştır. (xx) 1073 vılında mobılya ve oto lâstıki altkesiminde ortalama ucreüerde büyük bir dtlşus gorülüyor. Bu durum gerçeğl yansıtabilecegi gibi anketlerdeki bir hatadan da ileri gelebillr. maktadır Dokuma, gıda, tUtün ialeme ve mobılya gıbı ıhraç edilebılen malları Ureten sanayi kolla noda Ucret dUzeyi, sanayi ortalamasının çok al tındadır. Buna karşıhk. oto lâstiğl, kimya, maklna, elektrık makınaları ve taşıt araçları kollarında Ucretler, hem sanayi ortalamasının Ustunde ve hem de Ihraç sanayilerindeki ortalamanın çok üs ttlndedır. tç parara donük sanavı keslmlerinde dış re kabetten korunduğu içın kar oranları çok daha vüksek olabilmektedlr. Bu &anayı kolları, aynı za manda DlSK'in çok geniş ölçüde örgUtlenebildiftl iş alanlarıdır Bu durum, çeşitli sanayi kollarındaki işverenlerinın, ışçi sendikalanna olduğu kadar dış rekabete açılma konusıındakl tutumlannı da aydınlatmaktadır Bu durumda Turkiye'nin gıda, dokuma ve işlenmış tutun ihracatını arttırmak içın vapacaği girtşimler, Ucret artışlarını frenleme eftllimlerınl arttırabılecejd gibi, ıç pa/arda kaoah dayanıkh tüketım araçlarının di!> reknnete |;ılması da Ucret dUzeyıni baskı altına alnıa etıümlerıni guçlendırecektir. Yalçın KÜÇÜK ORTAKPAZAR İLE ÖZGÜRLÜK yuk bir bolumu Ortakpaznr'rian TUrklye, kıpltalizmin «sitslz gelişme ynsasına gdre bııyuyor. Pazar da bııyuyor. Yabancı »ermaye yatırımlarına yenl alanlar açılıyor. Alanlar bununla da •ınırlı degll. Turkıye, tkopru» veya «ho4ka» olmaya heveıll. Bu hevesınden bir turlu vazgecemiyor. Turkiye, Ortadoğu'ya kopru veya halka olmaya heveslı. Bu heves, Ortakpazar sermayesinde yenl heveslere yol nçıvor. Işln bzünde, bu hevesle llgili olarak, Turkiye'nin Ikl «bııyıık* partısi arasında da bir fark gorulmuyor. Dolayısıyla Ortakpazar Tıırkiye'den vazgeçemlyor. Vaıgeçemez de. Sonrası da var. Ulusal lavaj sanayii diye bir yenl «H*yecan» kayna^ı var. Ulusal sovas sanayii, hem Turkiye'nin buyıik sanayıınde ve hem de Orlakpazar sermayesinde btıyuk hoyecan yaratıyor Yapılan tanıma gore culıısal» olanı, birlıkte kurmakta sakınca yok. Bunun için Bntı Almanyn ile gorüsmeler yapılıyor. Bunun İçın Batı Alman tcmsilcllcri, Pa^bakanları gellyor. Turkıye de, kamu yonetiminln en ust noktalarında Batı Almanya'ya, Osmanlı nın son zımanlarındakıne hcnzcr bır «hayranlık» doğmaya baslıyor Şımdi Ortakpazar'ı büyuk olçude, Batı Almanya «lirüklııyor. Buraya kadar loylonenleı, Ortakpazar'la Tur kıye arasındaki karsılıklı gorusmelerın çerçeve slyle llgili oluyor Bır de bunun Turkiye'nin içine ve Turkiye'nin ıçlnde Işçı sınıfı ile sermaye kesımıne yansıması var. Ozgurluklerl, Ortakpazar'a sıkı sıkıya bağlanarak guvence altına alniak Isteyen gnrusler var. Ortakpazar'ın çok çesltll ve 'ailst ulkelerle kurmu; olduğu llıskller, bu gorusu bastan çıırutucıi nitcllkte Ortakparnr $frrr>,iyesının ve bır parçası oMuqu Batı sermayeslnln cephe hukumetlnin yasatmak için gosterdığı çabalar var En son orneğl Uluslararası Para Fonu, bataga dogru yol açan cephe hukumetine yuz mılyon dolar çevresinde yenl bir borç verdı. Bes milyar dolarlık Ithalat hacmi Içlnde yuz mılyon dolar cephe hukumetine bir hafta daha kazandırıyor. Cephe Hukmnetl, yuz milyonu bir haftada yedl. Bu gunluk gostergelerin ynntnda, bır d«, dune ve bugüne uzayan ekonomlk tablolar var. Bunların bır bolumu, bu sayfada. Bu lablolar, Ortakparar'la lliskilerln gcnişletllmcslnin Turklye'ye ozgurluk değll faslst baskılar qptirec»ğıni gosteriyor. Bu yuztlen onemlı. Onem'ı oldıığ'i için de kaynağmın sağlığı uzerlnde durmak gerekiyor. Kaynagı, bugtın komandoların isgall altında olan Devlet Istatıstık Enstltusu'nun yap tıgı yıllık sanayi anketİTİ. Imalat sanayiinl kapsıyor. Bunların çok gııvenllır oldugunu soy lemek mumkun dcğll. Çunku isletmelerın bildirimlerlne dayanıyor. Işletmelfrltı blldlrlmlerlne dayanması, bazı bılgilerın eksık, bazı bılgllerin de abartılmıj olması »onucuntı dofiurıblllr. Abartmalı bllgllerin ııcretlerle llgili olablleceginı dusunmek mumkun. Ancak boyle bir durum, ortaya çıkan tablolar» daha çok guven mı>yi gerektlrlr. Çiınkü, abartılmıs bllgllerle bil«, toplam maliyet Içlnde ucretlerln payı son derece dcısuk. Buradakl bllgller tartısmaya açık Hem dıizenin unlversitelerinin, hem dc i>veren örgutlerınln Iktısatçılarının tartısmasına açık. Fakat tartifmayı kolaylajtırmak için tstatistlk yontemlerinın kullanılısı İle ilgilı yontemsel açıklamalar gerekll. Istatlstlk ve ekonometrlk arastırmaların geçerli sonuçlar vcrcbllnıpsl Içln Ikl koşul var Blri, bir kuramdan bastaması. Ikinclsi pratlkle llgili olması. Bilimsel kurama dayalı olmayan ve siyasal pratlğln olgularına cevap aramayan Istatistik ve ekonometrlk araştırma olmaz Olursa, anprlsizm veya akademlk oyun olur. Turkiye'nin akademlk oyunla geçlrecek zamanı yok. Ortaya çıkan sonuçların blrlsl su: Turklye'de ucretler, verimlilik artısının gerisinde bir artış gostcriyor Bunun anlamı basit. Fıyat nrtısları ve dıs dunyada fıyat rekabeti yapamamak, l v çllerln sırtına yuklenemez. Eğer mallyetler yuksek İse bunun nedenl kesinllkle ucretler dejll. Nedenterlnden btrlsl, kullanılan teknolojl. T«knoloıı ise sermayenin bir parçası. Dolayısıyla işçilerln değil sermayenin sorunu ve sorumtuluflu. Bunu daha açık da soylemek mumkun. Bugun Turklye'de liç blnek tasıtı yapılıyor. Bunların her birl bır yabancı marka İle llgili. Suriıcu, bunlan belll bir fi/atla alıyor. Bu f l yatın karsılaştırması çok somut sonuçlar veriyor. Turklye'de sürücunun bir taşıt İçin driediği fıyatla, eğer Ortakpazar'la tam butünlesm* olur ve aradaki gumrııkler bııtunııylr kalkarsa, Turklye'de bir tasıt için odenen flyatla Ortakpazar ulkplerınden uç tasıt almak miimkün. Sürucunıin üç kat fazla flyat odemeslnin i$çl ucretleri ile hlç bir lllsklsl yok. Burası Ijin bir yanı. Diğer yanı daha da onemlı. Turklye'de dışa açık sanayi kollarındakl ucret duzeyi ile iç pazar kapalı sdnayl kollarındakl u c f t du7«yl blrbırlnden cok farklı. ihraç edılen ^ınayi kollarında ücretler cok duşıık. Dısa «çıimak, Ortakpazar'la tam butuntejmek daha çok ıhraç etmek ve aynı zamanda Iç pazara kapalı sanayi kollarını dıs rekabete açmak demek Bu Ikisi bırıbirlnden ayrılmaz. Bu durumda butunlesmenın bır tek sonucu v»r: Iç pazara kapalı ve yuksek ktrlarla çalısan kollarda ucret duzeyini •jeriletmek ve dıs pıyasaya satıs yapan sanayi kollarında ise ucret duzeylndeki artısları durdurmak Bu Ikisinln de bır tek uzantısı oluyor. Turkiye'de faslst baskıları artırmak. «Ozgürlııkçu» Ortakpazar'da aranan ozgurluk guvenceslnln Iç yüzıı boyle. İKV Genel Müdürü: "Ortak Pazar'a tam üyelik düşünülem^z,, özel kesimin Ortak Pazar ko nusundaki araştırmalarını yapan ve gorüşlerinl açıklayan Iktısadl Kalkınma Vakfının Genel Müdü rü Profesor Vural Savaş, TUrkıye • AET ilişkileri Uzerine hazır ladığı yeni bır raporda, Ortak Pa zurla ilişkilerin mevcut anlaşmalar doğrultusunda gehştirilmesl halinde TUrkiye'nin sanayıleşmesının baltalanacagmı ileri surmektedır. tktisadi Kalkınma Vak fı Genel Müdürü. 196.1 vılından beri Ortak Pazar'a tam üye olmak amacıyla gelıstırılen ve Tur kıye hesabına agır bdünlere mal olan TUrkiye • AET yalcmlaşmasının nlhal hedefi İle ılgıli olarak da •Türkıye'nin tam üyeliğe talıp olması hıç akla gelmemesl gp reken bır alternatiftir* demektedir. Türkiye'de özel kesimin Ortak Pazarla ılgıli en yetkıli organının Genel MUdUrü'nun Ortak Pa zar raporu. Avrupa Topluluğuna tam Uye olma amacıyla şimdlye kadar verılen ödUnleri bir kenara atarak AET ile yeni ılişkiler aranmasını önermektedir. Rapor da. Avrupa Toplulugu ile butlın leşmek için yapılmış olan «politık tercihin> Uzerlnde de durulmaktadır İKV Genel Mudurıi, «politık tercıhin ekonomık maliyeti, hiç bır zaman bugünün ve yarınm TUrkıye'slnde «odenemez» olmalıdır» görüştlnü «avunmaktadır Bu görüş. Avrupa Top luluğu ile butünleşme amacıvla yapılmış sıyasal tereihin ekonomik mallvetinin çok yüksek dü^pvlere ulaştıgı anlamına gelmek tedir. Uzun yıllar TUrkiye'nin Ortakpazar'la bıitunleşmesini ve bu amaçla verılen odünleri savunmuş olan İKV Genel MUdürü Profesor Vural Savaş, lş çevrelerindeki veni strateıilere uygun olarak Ortakpazar'la kurulan glimruk bırligi ve ılerde tam Uyelık planlarından vazgeçerken güçlükler çekmektedir. Genel MUdür, hazırladıgı 32 sayfalık raporun birıncı sayfasında bu güçlUklerl şu şekilde yansıtmaktadır' «TUrkiye . AET llişkilerinin yenlden düzenlenmesinden soz edilmesi, bazı çevrelerce, yıllar once Ankaıa Andlaşmasının ınızalanması ile yapılan bır hata dan, geç de olsa donülmesı anlamını taşımaktadır Büyuk ol çude ideolojık nedenlerp daya nan bu yorum, sol ve sağ aşın uçlarca one surülmektedır. lktısadi Kalkınma Vakfı'nın ilk kuruldugıı zaman da Genel (Devanu 9. Sayfmd») Ticaret Bakanlığr kliring sisteminin terkedilmesine ilışkin çalışmalar yapıyor Talçm DOĞAN AVK.4RA, (Cnmhurivrt Bilronu) Yapay mal akımma ya da geregı duyulan malların engellenmesine yol açtığı nedeniyle dış tıcaretımizde onem11 bır yer tutan mal karşıhgı mal lthal v« Ihraç etme kurahna dayalı «Kliring anlaşmalarımn terk edilerek sarbest dovu ılkesine dayalı ticaret anlasmalarına» dbnülmesi Ticaret Bakanlıgınca önerilmı» ve bu konııd» çahşmalar yoğunla«mı»tır. özellikle sosyahst ulkelerle yürütülmekte olan dış ticaret rejımimızde mal karşılıgı mal ithal ve ihraç etme ilkesıne dayalı kliring anlaşmalarımn serbest dövlz ilkesine dayalı hale getırılmesi amacıyla Ticaret Bakanlıgınca yapılan çalışmalar yogunlaşmıştır. Bu çalışmalara temel olmak Uzere hazırlanan bir raporda, konu değisik açılardan incelenmekte. kliring anlaşmalarımn terkedilmeei halinde varolan dış ticaret açıgının daha da artacagı beHrtılmektedir. Ticaret Bakanlıgının raporunda kliring sistemlnin bugUnkıl işleyış koşullannda 5u yararları bulundujhı bildirllmektedır: «Bu sıstem Ulkemizde uygulandığı sUre İçinde, serbest dovız imkanlanmızın kullanılmasmda gblünürde muayyen olçülerde tasarruf saglamıj ve ticarl illşkilerde nisbi bir denge temln edilmiş İse de. uygulamada muhtelif tenkitlere maruz kalınmıştır. Yapılan tenkıtler daha cok klirlngli ticaret dUzeninın ithalit ve ihracatta sunî fıyat yükselme lerıne, dahıll ply&salarda ıhraç mallannda iki ayrı fıyatın teşekkülUne nebep olması ve bu gelişmelprın dogurdugu gUçlüklerle. tthalâtta kalite düşUklUğü ve satıcılann mukavele hUkümlenni yerine getırmemelerl gibi konulara inhlsar etmUtır. Burada dlger t«nklt konusu, dUnya plyasalannda »erbest dövizle satıs imkftnı olan ihraç ürünleri mizin bu Ulkeler tarafmdan diger Avrupa ülkelerıne yeniden lhracat (reesksport) yoluyla intika) ettirilmesl ve bu suretle Ihraç UrUnlerımizln pıya» sasının bozulmasına neden olmasıdır > özetlenen eleştırilere yer verilen Tlcaret Bakanlıgı raporunda bunun dısında kliring anlaşmalannın «yapay mal akımlanna ya da engellemelerine» yol açtıjfı Üzerinde durulmakta ve «bu »ıstemin uzun vadede uluslararası planda rasyonel olmayan bır ticaret düzenl dofturduftu» Uert stlrülmektedir. Ticaret Bakanlıgı çalısmasında avnca belirtllen bnemli bir nokta da «aramızda tıcarî ihşkılenn kliring esasına dayalı Ulkelerin bUyük bir kısmının 1970 • 1973 vıllan arasında kliring anlaşma larını ortadan kaldırarak, serbest doviz esasına dayalı anlaşmalare eeçılmesıni» ıstemış olmalannın açıklanmasıdjr. Çalışmada belırtilen yıllarda sosyalist barı ülkelenn ıstemlerinin degerlendırılmış olduğu ve bu ulkelerle değişik tarihlerde serbest dovız ilkesine dayalı anlaşmalar ımzalandıgı bıldınlmektedır Ya pılan anlaşmalardan sonra, Türkiye ile bu Ulkeler arasındaki dış ticaret ılişkılerinın istatistikl gelışmelerinln bir ozeti vertlmıs ancak ihracatın va da ithalâtın gelişmesi •yonünde • genel bır illceden sbz edilemeyecefcı» açıklanmıştır. AET ilişkileri ticaret anlaşmasına dönüştürülmeli,, özel keslmın kurdugu îktısadî Kalkmma Vakfı Genel MudürU Profesor Vuıal Savas, kalkmma ve sanayıleşıneye yaıarlı olmayan dış ilişkılerın «venı altematiflere yerıni bırakmak zoıunda» oldugunu ileri sürerek, Avrupa Toplulugıı ile tam Uyehge yonehk gtımrük bırliğıne dayalı ilışkılerden vazgeçilmesini ve Oriak Pazar Ulkelerı ile tercihli ticaret anlaşmaları yapılmasını istemlştir îktisadı Kalkınma Vakfı Genel MUdurUntın hazırladıgı «TUrkıyeAET thşkılerinın Yenıden Düzenlenmesınde Altematıfler» adlı raporun • kişisel tercihimiz ve önerılerımız» adh bolümünde «TUrklyeAET arasmdakl ilişkiler, kısa donemde gumıuk birliğme dayalı olmaktan çıkarılmalı ve tercihli ticaret anlaşması ılke<sıne gore düzenlenmelidir» dpnilmektedır. Terrihli ticaret anlaşmaları, Ortak Pazar'ın, gUmnlk bırlığı ve tam üyelik koşullarına bağlı olmaksızır bır çok Ulke ile yapmakta olduğu anlaşma tUrünU meydana getirmektedlr. Raporda tam Uyelige ybnelık gtımrUk hirligi yerine tercihli ticaret anlaşması almaşığı şu gerekçelerle Ravıınulmaktadır: (T) TUrkiye AET ılışkilerınm devarn edip Eelışmesıni sağlayacaktır. (2). Gümrük indiriml ve llberusyon artırımının, plan tercıhlerino uygun btçlmde yapılması sağlanaraktır. (3). Yerh sanavinin dış rekabete açılması mümkUn olacaktır. (î). Türkiye, UçüncU Ulkelerle llişkılennt serbestçe düzenleyıp gehştirebilecektir. İKV Genel MüdUrü'nün hazırladıgı rapoıda, Ortak Pazar'la ilişkılerde yeni bır statuye donmenin sakıncalı olııp olmayacağı üzerinde de durulmaktadır Buna göre. yenl statüye geçllmesı Tiirkiye'nin AET'ye olan ihracatını etkılemeyecpktır. ÇtlnkU, .TUrkiye'nin AKT'VP ıhracatı, mevrut Katma Protokol iliskılerınden ppk az V8rar!anmıs.t]r Bu ilışkılprin yeni bir statüye dbnUstUrulmesındP, bu nedenle ıhracatımıs' yonunden, her hangi bır sakınca duşUnUlemez » Raporda, «akla gelebilecek Ikinci bir endlşe, AE1 Ulkelerindekl TUrk isçılerlnln durumu ile ilgilidır» denilmektedır Rapor, Ortak Pi^ar'ın, U"Pİİftp döntık ılr,kllere sahıp olmadığı Fas, Tıınu"! ve Cezayır İIP vapmış oldugıı tiraret anlaşmalarında, bu Ulke işçılerlne Avrupa Toplulugu içinde «oncelik tanındığına İşaret ettıkten sonra şoyle demektedir: «Petrol bunahmı içinde, Tıirk ışçılerinın ışine son verilmesi, hatta topyekün iadeleri gibi tPdbirlpr A>T UlkPİPnndp cıddi rıddı knnuşulup, tartışıldı. Hıç kimse Katma Protokol hukUmlerinl duşünmedi bıle Onun içın butun \aban<ı ülkelerın once kendl çıkaılnrını duşunduğünü, çıkarına uygıın gelmedığı zaman hıç bır taahhUdüne ba£h kalmadığını artık açıklıkla oğrenmemiz lazımdır. Bugün AET ülkelennde Türk işçilerl varsa, bunun sebebi, bu i^çilere ıhtıyaç olmasıdır. Yarın bu lhtıyaç kalkarsa Katma Protokol ne ya/arsa yazsm, bu ışçiler gprl donecpktlr » İKV Genel MUdUrü, Uzerlnde durulması gereken bır dıger sorunu da «statu değışıkligının AET'de yaratacagı pslkolojık etki. olarak nıtelpmektedır. Bu endışeleri yerınde bulan Genel MUdür, psıkolojık tepkınin «siyasal Rergmlıpe yol nçmasından dahi korkulur. demektedir. tKV CICIIPI Mtlduni, bu endışelere karşm yeni statU ıstegıni şu gerekçelere baglamaktadır «Hıç tereddüt etmiyoruz kl. dış llişkilerımız ancak Pkonomık kalkınmamıza ve sanayıleşmemıze vararlı olduğu olçUde korunmaya layıktır Bu nıtelığını kavbeden her ilişki, yenl dlternatiflere yerinı bırakmak zorundadır.» Tütündeki "Mavi Küf,f hastalığına karşı mücadelede daha etkin bir yöntem önerildi tZMİR Ege bölgestnde t(l tün'de gorulen mavı kuf e karşı ruucadelenın, yaj?ış ve sıcaklıklar vakından izlendigı takdırde, daha ucuz ve daha etkın bır bıçimdo yürutülebtleceği saptanmıştır. Zırai Mücadele ve Karantına Ege Bölge Başkdnı Abdullah !?ımşekcan, 1969 yılından bu vana Kge Ünıversitesi Ziraat Fakültası ile Bornova Bolge Zırai Araştırrru EnstitUsu'nce bu konuda yapılan çalışmalar konu sunda bılgi veımış, « önerıler clıkkatp alınarak iLtçlama vapılır sa, yılda 1 5 mılyon hra dolayla rında valnız ilaçtan kazanç sağlanmakta huiun van] sıra. tek mk lmkanlar < boşa kullanılma mıs olmaktadn » demlştir. IMF, 1975 yılı petrol kolaylığı fonundan 106 milyon dolar borç verdi HÜSEYIN MERTOGLU Aylardır çok sınırlı doviz gelirl olduğu için ıthalat ^apamaz duruma gelen MC Hükümelı, nıavıs avının ıkın* cı haftası içinde, İMF'den 1973 jılı son petrol kolaylığı dillmi olarak 106.4 milyon dolarlık (91 4 milyon bzel çekme hakkı bınmlik) borç almıştır. Uluslararas>ı Para Fonu Teşkılâtının nisan ayı başında aldığı karara gbre, 1975 yılı petrol kolaylığı son diliml olarak Turkiye dahıl on Ulkeye toplam 376 milyon ozel çekme hakkı birimlik borç verilmesi kabul edılmıştır Bu karara dayanarak mayıs avının ikincl yarısı lçlnde Merke? Bankası hesaplarına 106 4 milyon dolarlık borç doviz kredisi lntikal ettinlmıştir. Geçtigimiz mavıs ayının lklnci yarısmdan İMF'den alman 106 4 mılyon dolarlık borca ilave olarak DÇM dovız kredılerınden de 71 3 milyon dolann geldigl hesaptanmaktadır. Bu şekilde son bır hafta içinde 177.7 milyon dolarlık doviz borcu saglayan MC HUkumeti. dığer normal dovız gelirlerl ile birllktp aylardır gerekli hammaddelerl lthal edemez duruma dUştüğU İçın. bir kısım ıthal transferlerini yaparak alınan bu borcun 116 milyon dolarlık kısmını hemen aynı hafta tçinde harcamıştır. Zor kosullarda elde edılen sınırlı ddviz kredilerinin. hemen lthalata tahsıs edılmesi somıcu mayısın ikinci haftası lçinde, brilt döviz rerervleri ancak 61.7 milyon dolar artarak 878 2 milvon dolara cıkmıstır. Buna karpılık net dövlz rezervlerinde borc yönünde 113 mılyon dolarlık bir rezerv azalması daha olmuştur. Aylardır bütunüyle kamu kesiminl fınanse oden Merkez Bankası'run, son ıkl h8rta içinde kamu keslmıne açtıgı kredilerde bır duraklama olmuştur. Bu nedenle kamu kuruluşları Merkez Bankası'nda tuttuklaıı mevduatlarını azaltmaya başlamışlardır. Son Ikl hafta içinde Genel ve Katma BUtçeli Dalreler tuttukları mevduatm 717 milyon liralık kısmını çekerek, finansman ihtiyaçlarında kulİBnmaya baglamıslardır. Kamu kesimlne açılan kredllerln azalmasına karşılık, uzun bir süredir gerileyen özel kesim kredlleri artış gostermıştır. Bunun nedenı, DÇM girışınılermin hızını kaybetmeslyle banka sisteminin özel kestme verdiği kredilenn azalması ve öte yandan da transferlerın gecıkmesl nedeniyle özel k«sımm 20 milyar Hra çevresinde bir kavnagı ithalat karşüığı olarak tutmak mecbunvetmde kalmasıdır. Dıger yandan hububat ve dlğer destekleme politikaları nedeniyle Merkez Bankası kavnaklannın önemli ölçüde zorlanması beklenmektedır. MERKEZ BANKASI HAFTALIK DURUMU ( M i l j o n T l . , Rczervler AKTtF Altın ve Doviz (Mevcut) K a m u kredıleri Ö7el KiPdıler Tarım Kredıleri Dlger Aktıfler (DÇM) TOPLAM PAStF Emisyon Dovız ( B r ç ) M B Mevduatl Mevduat Munz Krş Dıger Pasıfler (DÇM karş ) ... Brüt D«vi7 Rezervlerı . . . „.... Net Dovız Rpzervleri 16.5.1975 (Oeçcn vıl) 14 5.n 31 803 9 121 16 022 12 9'.M 84 601 32 447 539 4 7<><1 21 826 24 990 999.» 69,0 Mılyon Dolar) 7 5.iq78 <Ge<,pn hafta) 1! 4h2 47 880 S 772 1 i 5fi8 47 028 127 708 41 7W 767 »2H 31 243 44 715 811,8 1269,4 14.5 li)7fi ( S o n hafta) H 441 47 716 5 844 14 003 4b 985 129 019 40 78S 692 10 187 31 293 46 062 878 2 1182,4 31.12 1975 (Yıl l o n u ) 15 721 39 592 9 196 16 8<W 40 474 121 854 40P3R 7K0 8M2 28 452 43 229 1007,2 081,6