Katalog

Ekonomi Ekonomi , . . Ekonomi Ekonomi . . . Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi CEPHE HÜKÜMETİ DÖNEMINDE TICARET KÂRLARI SIÇRAMA KAYDETTi Devlet tstatts.Uk EnstıtUsü, 31 mart 1976 tarlhi ıtıbanyle, 1975 yılma aıt ulusal gelır tahmın lerım venılemıştır Devlet lstatıstık Enstitustl'nUn son tahmınleçıne gore de ticaret ve ulaştırma kesımlerı, 1075 vılında, en hızlı artış gösteren ekonnmı kollun olmaktadır Tanm ve sanayı gıbi te mel uretım kPsımlerınde artış hızlarının 1974 yılına gore gerıleme gosterdıgi 1975 yılında ticaret ve ulaştırma bektorlerının artış hi7İarımn yuksel mpsı, bu ıkı kpsımde kar marjlarının sıçrama göstermesi ıle açıklanmaktadır. Tanm ve sanayıde hızlı artış olmadan tanm ve sanayi ürünlerirun taşmması ve tıcareti ile ugra:?an sektörlerin gelirlerınin artması ancak k ı r ınarılannın sıçrama gostermesiyle ortaya çı kabılmcktedır. MC Hükümeti ve bu hükümet lçinde de MHP' nln > onetımındekı Devlet Istatıstik EnstıtUsü tarafından yapılan son ulusal gellr tahminı, MC HükUmetı'nın ızledığı spekulatrirlere kar sağlama pohtıkasına açıklık getırmektedır. öto yandan 1975 yılmds ortava çıkan sektörel artış hızlarının Ecevıt ve 12 Mart Hukumetlerl dbneminde elde edılen artış hızlarıyla karsılaştınlması, MC HükUmeü'nin 12 Mart donemınin ekonomi polıtıkasmı tekrarladığını gostermektedır. 12 Mart donemınde de ticaret sektorünün artış hızı, ana sektbrler olan tanm ve sanavi sektörletınde toplam artış hızının gerektirdıgmden claha büvük olmuştur Bu büyüklUk, stokçuluk ve spekülasvon voluyla ticaret kesimine aşın kârlar sağlamaktan ılen gelmıştır. Toplam ihracat içinde sanayi ürün payı giderek azalıyor Hüseyin MERTQĞLU tlk üç aylık dönemde hızlı bir gellşme gosteren ihracat 771) ınılyon dolar olarak gerçeklesmıştlr Geleneksel urunler olarak bılınen Urıinlerın hızlı bır bıçimde ihraç edilmesiyle ulaşılan bu dlizeye kaışın ihruç mevslmi tamamen kapanmış bır durumdadır Tanm ve Hayvancılık Urünleri 1hracındakı tüm ihraç olanaklarının tüketilmesiyle bırlıkte ortava cıkan durum, bu döncm içinde toplam ihracatımız ıçınde s?nayi ve maden ürünlerınııı payının azaldıgım gostprnmtır lP75'ın ılk ıkı avlık donı mınde 159 mılvon do larhk ıhracatla, toplam ıhraratımızın yü7de 67 V 7 unu oluşturan Tnrım ve Hayvan tinlnlerinın 19 6' nın eş, donemindpkl payı 407 milyon dolarla yüzdo 77,4'e yüksplmıştir Buna karşıhk sanavi Urünlprlnin ve madenlen n toplam ihracat içındPkı p^^laıi diısrnıiştur 1975'in ocak şubat dönemınde toplam ihracatın yu?de 27'sını olırçtuınn sarayl Urtlnlerinm payı, 1976'nın aynı donpmınriu yuzde 19,6'ya ınSanayi Urilnlerinın nlt seklörUnde önceki vtllara gore ıhracat rruktarlaıında rrı'itlak dPRpr olarak da a7arma sÖ7 konusudur örneğın, gıda ürtınleri ihıacatında hpm 197^ ırı hcm de 1974'ün eş donetr.ındeki ihncst »•evıyesinin mutlak olarak gerisinde kalmıştır 1974'un ilk ıki ayında 6,9 mil Yılın ilk üç aylık döneminde hızlı bir gelişme gösteren ihracat 779 milyon dolar olarak gerçekleşti 1975 1976 ocak şubat ihracatı (Milyon dolar) Sektörler 1975 ocakşubat lhracatı Toplam lçlndekl "'• 67,5 27,0 5,6 100 197* ocakşnbat lhracatı 407,6 103,2 15,8 526,6 Toplam Içlndeld •/. 77,4 19,6 3,0 100 Tarım VP Hayrancılık 159,0 64.9 Sanayi Ururüeri Madenler l,!0 236,7 Toplam YILIN İLK AYLARINDA SERMAYE PIYASASINDA DURGUNLUK HÜKÜM SÜRÜYOR Merkez Bankası'nm nisan ayının sonunda toplanan Hıssedarlar Genel Kurulu İçın hnzırladıgı yıllık raporda MC HükUmetl nın görevde bulundugu 1975 yılında özel kesimin çıkardığı tah vil ilo hisse senedl arasındakl dengenin bozulduğu açıklanmak tedır. 1975 yılında, bir Önceki yıla göre, tahvil çıkarımı hızla artarken, hısse senedl ıhracı gerilemiştlr. Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergısı'nın nisan sayısmda yer nlan sermaye piyasa'sı değerlendir mesinde ise 1976 yılınm İlk aylarında tahvil ve hlsse spncrti plvabasında durgunluğun egemen olduğu belırtılmekedlr. Banka vs Ekonomik Yorumlar Derglsl, bu durguniııgun bu yılın ekim ayma dek sUreceglni öne sllrmektedir. Demirel başkanlığındakl MC HUkümetinln sorumlulugunda ga çen 1975 yılı bir tahvil ihraç yılı olmuştıır. 1974 yjlında 617,7 milyon llralık tahvil çıkanlmış lken 1975 vılına çıkanlan tahvlller 1 mılyar 419,3 milvon liraya ulaşmıştır Ö7el kesimın tahvil ihracındaki nrtış oranı yUzde 130 olmuştur. Buna karşılık 1974 yılın da Ö7Pİ kesım 1 nillyar 726 milyon liralık hlsse senedl çıkarmış iken bu rakam 1975 yıhnda 911.7 mllyon liraya lnmlştlr Hisse sa nedl çıkanmındakl düşme yüzde 89,3 oranında olmuştur. von dolar 197C'de 7 4 mılvon dolarlık ihracat Demır dışı metal ürünlerınde lO'fi'nm a'/nı donemındekl Ihracat 1,4 milyon dolar dıizeyınde gerçekleşmiştıı Aynı türden gelışmevi orman urünlerındp ve petrol ürünlerınde de gormek mümkündür îşlenmış deri ve kosele ıhracatında yüzde 10 oranında gerileme soz konusudur larım Urünlerınden ikl maddenin ihracatmdaki gelişme vtlksek oranlı artışı etkılemi'itir. Bu ıki madde pamuk ve ttıttindılr Tlitun ıhracındaki artışı rruktar olnrak degışmcmiş iakat dünya fiyatlann vükselmesi değer olarak artış oranmı elkılemı«;hr. Pamuk da ise eldeki ihraç Uıünlerinin bir an önce çıkartılması Için 7 11976 tarihinde yüzde 15 oramndaki vergl iadest kaldırılmıştır. Bu karar yurürlüğe konurken bu tftrihten bncekl satışlann tescıllerının ihraç «Uresi 1 ay uzatılmıştır. Vergı ıadesınden yararlanmak isteyen ihracat» rılar da ellenndekı pamuğu hı?la "»atrhışlardır Bu iki Urünün iki aylık ihracatından toplam 313 6 mılyon dolar ela» edilmiştir Bu miktar 1976'nm ocak şubat donemındek. toplam ihracatın yıizde 60'ını ve toplam tanm Urünlerl lhracatının da yüzde, 77'sinl oluşturmuştur. İlk ıki aylık toplam lhracat içinde madenlerin payı an yüzde 3 dolavında kalmıştır. 1975'in PŞ dbnemlnde bu pay yüzde 5,6 olarak gerçekleşmiştı. YORUM FAŞIZM Holk Partlsl Genel Sekrelerl, Hava Kuvvetleri'ndekl son atamaya çok uzulriıı. Uzuntuıu, atamo ıle Genelkıırmay Başkanlığı'nın guç durumda bırakılmaıından 1leri gellyor. Boyle açıkladt. Bu <ıçı'<lamaya Adalet Partisl Genel Sekrelerl, <;ok kızdı. Kızgınlığını, Halk Partısi Genel Sekreleri'nin açıklama»ıııı «kışkırtıcılık» olarak nlteleyerek belli ettl. İkl partlnln bir genel sekreterlni uzecek; bir dığerlnl, kızdıracak gelişmeltr var. Bunun uzerınrie dıırmak gerekıyor. Çunku genel aekreterlerln uzulmelerj ve kızmaları oneınll olaylar. Uzuntunun lesellisl bulımur. Ama kızgınlık pek zararlı Klme za>ar vereccğl belli olmaz. Kime zarar vereceginı anlamak İçın kimın «kifkırhcı» olduğunu bulmak gerek. Orladakl durum joyle: Şurada Iki orgeneral var. Blrlnl beğenmeyebllirsiniz. Birınl beğcnmcmnk diğerlnl de beğenmomek ıçln bir neden sayılmaz. Boyle bir nedcn de ilerı surıılnıedl. Beğenllmeyenln ycrine diğerlnl atamak da mumkundu. Boylrjl ıgelenekleru çok dnhn yaklo^rrdı. Boyletl çok daha flz yankı uyandırdı. Ama yapılmadı. Yapılmamasının bir nedeni olma'ı Neden, tepki beklemede yatıyor. Sıkıyonctlm mahkcmesi başksnlığından Adalet Partlsl mllletvekılliğine geçpn belli kişinin taze değerlendtrmesi halâ hatırlarda, 12 Mart'ın Silahlı Kuvvellerde temlzllk İçın yapıldığını llerl sürdıı. Bu, bir. Iklnclsl, 12 Mart'tan once, temlzlckcılerln de bılgılı olduğu bır 8 9 Mart var. lleri turulen temlzlık buradan basladı. Uçuncusu, bugıınun 12 Mart'ın hemen onceslne gore gosterdlğ! farklılıkta. Bu farklılığı açıklamak, sosyallstlerln kotkısını kabul etmeyi gerekliriyor. Bu farklılık, bugun ıçln sosyalıstlerın orgutsel duzeyde olmasa bile, •deolojlk duzeyde en rtkın guç olduğunu gostorlyor. Bu guçle VP bu gucıın oıt,ıyn knyduğu somut stratejl ilo Turkiye'de faşizmın tezg<ıhlayıcıları soyııtlandı. Unlverıltclerde, demokratik kııtlc eylemlerinde, eğitim kurumlarında, fabrikalardn, sjddetin başNılıcısının komandolarlri, komandoların yardımcısı resmi guçler olduğu ortaya çıktı. Bunu artık ıınlversllo rektorlorl de Cumhurbaşknnı da kabul cder duruma geldı. Bu yuzden faflzm tezgâhlayıcılaıı, kütlolerl, ceni» burokraıiyi, bir «sol tehllkeslnc» karsı seferber etmede guçluklerl* karsılaştı. Bu yıızden kışkırtıcılığa mııhtac. Unlverıllelerdr, eğitim kurumlarında, fabrlkalarda tezgahladığı kıskırtıcılıkla sağlayamadığı sonucu, başka kışkırtıcılıklarla elde etmeya çalışıyor. Çalışanlar kim? Gorunurde olan MC liderı ve yardımcılürı. Ama bu sadece gorunurde olan. Temelde İse bır kısım buyuk sermaye var. Fnkat buyuk sermayenın butun kesltle rının, fasizm kar^ısınria aynı tutumu almadıkları bllinlyor. Ekonomik yapı ve karfilastıkları sorunlardan dola/ı, buyuk sermayenın kesitlcri arasında farklılaşma goruluyor. Fa;izmın «kUslk» ornoklerının ayrıntılı bır bıcimde ıncelendlğı bir kaynakta, Italya ve Almanya uzerlnde durıılarak, $cyle dcnıliyor. «Sıı haldr, elc nldığımız İkl ulkede, ağır sanayi ve haflf sanayı kpsimlfnnın, doğan fasizm karşısında tavrının bir olmaması normaldir. Ağır sanayi sınıf mııçadelesinl proletcryanın ezilmesı noktasına kadar goturmck Itter. Hafif sanayi ise, ı>lerı «sosyal barış» yoluyla ayarlayablleceğine hala ınanr. Açjır sanayi tavaşcı, hafif sanayi ise uılasıcı bir dı\ sıyascl Izlenmesinı ister. Agır lanayl Iktisadı egpmenliğinl diklacı bir devlpt pliylo pprcınlemp tevdasındadır. Hafif sanavi İse bu tarz kuvvet gösterilerinden ve bunların yayılmasından kor Yalçın KÜÇÜK ÜZERİNE... larının bir göstergesl olarak almakta hlç bir sakınca yok. Bu durumda, dayanıklı tuketim araçlarında kar marjı, yuzde 40,5 ve tekstılde ise yüzde 19,5 oluyor. Birınclsi, Iklnclslnin İkl katı. Dayanıklı tuketim araçları, iç pazara yonellk. Iç pazarda bir tekele sahlp. Tekstll İse dıs pazara açılma zorunda. Iç pazara yonelik sanayller, kâr marllarını saptamada daha buyük bir «ozgurluğe» sahip. Uluslararası Is biilümü boyle. Ama If burada bltmlyor. Aynı tablodı», sınal maliyet İçinde Isçl odemelerinln yüzdplerl verlllyor. Dokuma ve glyim sanayıi içln bu oran yuzde 20,7. Dayanıklı tuketim araçları içın İse yuzde 12,7. Burada da, yüzdeler arasında İkl katına yakın bır fark gbruluyor. Fakat terslnden. Tekstilde ucret odemelerinln payı çok daha büyuk. Yalnız bu payın büyüklüğu, ucret düzeylnln yuksekllğinden lleri gelmlyor. Tekstil kpslmlnde sermayenin organik blleşiml daha düsuk. Baska bir deylsle tekstll uretlml daha emek yoğun. Bu, bir. Iklnclsl tekstil gibl kesimlcrde ucret duzeylnlr. daha duşuk olduğu çıplak goztemlerle de ortaya konabiliyor. Ama yalnızca çıplak gözlemlerle yetinmemek gerek Buyılk Sermaye ve Faşızm Incelemesl Içln yapılan fakat henuz yayınlanma duzeyine gelmeyen çalısma, çıplak gözlemi doğruluyor. Devlet Istatlstik Enstltusu'nun mevcut sanayi anketlerine dayanılarak yapılan kesımler arası ucret duzeyi hesaplamaları, tekstil ve benzerl kesimlerdrkl ortalama ucret duzeyinin, sanayi ortalamasının a'tmda olduğunu gosterlyor Bu bılgiler vMerl kadar açık. Bunlarn ek olarak Cephe Hukumetl'nln kurulduğu ve faılst tırmanmanın yenl hır kazandıgı 1974 somı Ile 1975 başını hatırlamak yclor. Bu donem DISK'in sendıkal genıslemede yeni atılımlar yaptığı bir donrm. Ozellikle guney bolgesınde tekstil ve benzerl iskollarına gırmeye çalıstığı donem. DİSK'in bu kollara gırmesı, ortalama ucret duzeyinin artması demek. Bu donem referandumların yapıldığı, bunlarm çoğunu DİSK'in karanmayn ba^ladı^ı donem. Cephe Hukıımetl nın kurulusu iste bu donemde gerçekle|tl Referandumun durdurulması da aynı doneme rastladı. ozellikle emek yogun Is kollarmda Ijverenler bir rahat nefes aldılar. Tek başına tekstll glbl emek yoğun Işkolları değll. Benzerl imalât kesimleriyle birlikte. Tek başına dayanıklı uretım araçları uretenler değll. Benzerlerlyle birlikte. Farklılık ortada. Farklılığın bir uzantısı da ortada. B a n işkollarında yuksek ucret düzeyl pek o kadar onemll d*ğlt. Dısarıya kapalı olduğu surece kâr marjları ayarlanablliyor. Ustelik ııcretlerln payı da dusuk. Ucret duzeyi ne kadar yuksek olursa olsun pay düşük. Burada bnemll ikl sorun var. Birl ekonomik. Ortak Pazar'a açılmayı durdurnıak. Son gunlerin toplantılaıı bllinlyor. Diğerı ise işçilerin sosyalıst blllnç duzeyinin yukselmesinl onlemek. Ucretln yuksek olması ile sosyallst blllnç duzeyinin yuksek olması blrbırınden larklı. Bazı is kolları icın blrlnclsl daha az, Iklnclsl daha çok onemll. Iklnclslnl sağlamada sosyat demokratıye umut bağlanıyor. Fakat emek yoğun Işkolları İçın manzara daha karanlık. Bu yuzden faslzml tezgâhlama surecinde surükleyicl bir rol oynuyorlar. Dlğerlerl de surüklenen rolunu benlmsiyor. Konusmalar, verilen demeçler, hep bunu gosteriyor, Konusmalar ve demeçler, günluk basında da yer alıyor. Bu yuzden yapılan çozumlemeyl kisilendirmek, hlç gerekmlyor. Bu yuzden «kıskırtıcıları» ve «kederinden» yerlnden kımıldamayanları dlllendlrmek de hiç gerekmlyor. Hepsl ortada. YILLIK RAPOR NE DİYOB! 1975 yılırida sermaye plyasasın da ortaya çıkan bu gellşmeler, MPrkez Bankası'nın ypnl yıllılc raporu'nda şöyle değcrlendirilmpktedtr: «Sermaye piyasasmda 1975 yılı nın en Hnemli gelışmesinin piya saya sunulan menkul kıymetler i^ındeki tahvtl/hisse senedi denge slnin bo7iılma<îi olduğunu Dellrt mlştik. 1974 yılında sermaye piyasasına sunulan özel sektöre alt menkul Kivmetler lçinde tahvlllerln pavj vUzde '26,3 hisse sa netletinlnkl İse yiızdp 73,7 Idi. 1975 vılında ise toptamm ytİ7de 60 8'inın tanviller ve yüzde 39,2' sintn de hisse senetlerınce olus turuldııgunu görmekteyiz» Merkez Bankası'nm raporunda tahvıllprtn, bunlorı ihraç eden spktbrlere göre dagıhmıyla ilgill olarak da şu bilgiler verılmekta dır «Tahvıllerın sektörel dafeılımında en Düyiik payı yaklasık yüzde 27 İle holdlngler ellerinde bu lundurmaktadır. Ikincı sırada toplam lçındekı payı yüzde 14 olan bankı» sıgorta s.pktttrü bulun bakta ve hunu toplam tçindeki vUzde 12'lık payı ıle metalilril motor makına sekrort) izlemelc tedır» Bvı daftıhm, tahvil satışınrla holdinglerin daha büyük olanaklara «ahtp oldujutıu ortaya koymaktadır. SON DORT YILDA SEKTÖREL ARTIJ HIZURI (1968 faklor flyafları ile yuzde) Selttorlpr Tanm Sanayi lnşaat Tıcaret Ulaştırma um 0,2 11,5 72 12,4 1973 10,5 12 8 99 11,5 7,5 1974 10,1 9,1 77 8,7 8,7 1973 89 8,5 H,7 10,0 kar.» (Danicl Guerin, Faşızm ve Buyuk Sermaye, sayfn, 27) Turkiye'de ozcl eller içın ağır ve hafif sanayi ayrımı pek anlamlı degil Özel sanayinin çok buyuk çoğunluğu hafif. Ama Turkiye'de buyuk sermayedc yın» de bır ayrım var. Bu ayrım, tekstıl ve benzprı sanayi kolları İle dayanıklı tııkellrn araçları ureten ve metal işleyen sanayller arasında. Ayırımı belirleyen de, bır yanda, sermayenin organlk blleşıml, baska bır dcyisle, sermaye emek oranı, dlğer yanda da, pazar sorıınu. Pazarın dışa açık veya kapalı olması. Bu sorun, kör marjları Için belirleylci bir nitelik tasıyor. Turkiye'de incelcnmesi gereken boyle bir ayrılık var. Ancak bu Incelemey» glrmeden once, Guerln'ln yukarıdakl parağrafını hemen Izlayen dujuncelerlne de yer vermek gereklyor* «Fakat, hafif »»nayi kaplfalistlerinden meydana gelen keslmln fasizme dlrenme gucu yoktur. Faşirmin raferinl arzuluyor olmasalar bile, yınc do onun yolunu l'osecek pek fazla bir stty yapmazlar » Bu ckleme de her yerde geçerll. Ayırım, faslzml lezgahlanıa surccinde surııkleyici rolb oynayıp oynamamakla ılflili. Sureç lamamlandıklan sonra ayrılık, gnyrılık kalmıyor. Burada bır alıntı daha gerekıyor. Bu kez sozlıı. ODTU Ekonomi Bolümu Baıkanı Prof. Dr. Ataman Aksoy, gellsmıs kapıtallst ekonomllerln az gcllsmls denılen kapıtalist ulkelere bıraktığı imalât sanayıı kollarının Ilpolojisl ve sorunları üferinde bir çalısma yapıyor. Çalısma, az gelismls kapitaliıt ulkrlere bırakıl.ın imalât sanjyli kollarının, leknolojık gelismesı durrruıs ve fazla ı>gucu kullanan sanayi keslmlerinden olustuğu noktasından hareket edlyor. Araştırma, bu tur sanayi kollarının, gelismls kapıtalıst ekonomılerinin rekabetine açılmasının veya bunların pazarlarına gırme zorundn kalmasının yarfltacagı sorunlar uzerlnde duruyor. *>u asnmadaki kuramsal çalı^manın belli ve somut bır sonucu var. Turklye'nln Ortakpazar rekabetine açılması veya uluslararası pazara çıkması ucretler uzerinde, ucretlerl asağıya doğru Itlci bir etki yapacak. Çunku Turkıye gibi ulkelere bırakılan sanayi kolları ya teknolojik gelismesı durmus ve dolayısıyla sermayenin organlk bilesimlnln duşuk oldugu kaslmler, ya da montajcılığa dayandığı içln fazla isgucu kullanan kollar. Uluslararası pazara çtkmak mutlâka ucret duzeyinin gerıletılmesine bağlı. Bu kuramsal çerçeveden Turkiye'nin somutuna ve büyük sermaye ile fasizm arasındakl lllsklye dönmek mumkun. Yalnız burada buyük bir Istatlttlk gııçluk var. Sınıflı toplumlar, sınıfsat çozumleme yapmaya elverısli Istatlstlklerl iıretmede pek çeking«n. Bu yuzden sermayenin organlk bileşımi ve kar marjları Ile Ilgili Islatistikler Turkiye'de yok denecek kadar kıt. Bu konuda yardımcı olabllecek bir tek Istatlstik çalışmadan soz edıleblllr. Basbakanlık Devlet Planlama Tetkilâtı'nın Ağusto* 1974 tarihinde yayınladığı çalısma. Adı, «Turklye Sanayilnde 1972 Yılı Mallyet Analizlerl > Devle» Planlama Trşkılatı'nın yaptığı ankplf dayanıyor. Tablolardan once gelen onsozde, Turkıye ıle AET arasındaki illskllerı Incelemek Içln yapıldığı belirtlliyor. Devlet Planlama Teskllâtı'nın yaptığı Istatlstik çalışmanın blrlnci tablosu, imalât sanayilnin çeşıtli alt kollarmda çesıtli yuzdeleri verıyor. Dokuma ve gıyim alt kesımi Ile dayanıklı tuketim araçları sanayılerl uzerlnde durarak bu yüzdeler ele alınablllr. Satıs flyatı Ile slnai maliyet arasındaki oran, dokuma ve gıylm sanaylinde yuzde 119,5. Bu oran, dayanıklı tuketim araçları sanaylinde ise yuzde 140,2. Bu oranı kar marj 6,4 13,5 Tabloda snn dort yıla alt bellı başh sektorlerln artış hızları gorülmektedir. 1972 ve 1973 yıllarında tanm sektorü artış hızı negatıf ve sanayi sektorü artış hızı yüzde 12 çevresınde ıkPn ticaret sektortı de yüzde 12 çevresinde bır artış gostermıştır. 1974 yılında ise ticaret sektorunun artış hi7i, tanm ve sanayi sektörlerinın hızlarının gerisinde kalmıştır. 1974 yılında böyle bır durum la karşılaşırken 1975 yılında ticaret kesımi yıne tanm ve sanayi kesiminln artış hızlarını gende bırakmıştır. Bu durum MC ddneminde ticaret ke simi gplırlerınde büytik artışlar olduğunu göstermektedır. Ticaret gelirinın, tanm ve sanavının ya rattıgı ış hacmınden dalıa hızlı artması ıse ticaret kârlarının yUkselmesi ıle ortaya çıkmaktadır. Devlet îstatıstık EnstltüsU'nUn yaptığı tahmin lere gore 1975 yılında ulaştırma kesimının gelırın de çok hıylı btr artış olmuştur. Halbuki 1975 yıhnda karayoluyla taşınan yük. ton/km cinsinden sadece yuzde 6 oranında bir artış kaydetmiştir Denır ve demir yoluyla yapılan vük taşımacılıgı ise 1975 yılında bır önceki yıla gore gprılprrmtır. Ulastırma kcsımindp en büvük payı yük taşımarılığı oluşturmaktadır. Bu fiziki bılgiler karşısın da ya MHP vonetımındeki Devlet tetahstık Enstıtusu'nıln, ulusal Rplır tahminlerini tahrıf ettığlne, ya da l<)7r> vılında ulaştırma kesimınde de karlan n çok büyük ölçüde arttığına ınanmak gerekmek tedlr. YAVAJLAMA NE ZAMAN! 1975 yılında ortaya çıkan bu hıs lı tahvil çıkarımının çok büyük bır bolümü vılın ılk varıçında ger çpkleştııılml^tır Yılın İlk yarısın da, 1975 yılının tümünde thraç eclılpn talıvıllertn yüzde 74'U çıka bu oran yüzde 68 3 olmuştur. Bdy lere 1975 yılının ıkinci yarmndan itlbaren tahvil ve hlsse senetlerl çıkarımında bttyük bir yavaşlama başlamıştır Merıce? Bankası raporunda 1975 yılının lkmcl yarısındnn Itibaren DÇM girlşlerinln baslaması ve bu yolla ban ka ststeminin kredl olanaklan nın genlşlemesi, tahvil pıyasasınm vavaşlamasının nedenlert ara sında sayılmaktadır. Ancak 1976 başından itlbaren DÇM glrişlerl nın büyük olçude yovaşlamasına kar«sın durgunluğun devam etme sl DÇM kredilerlnin çok bUyülc bır ptken olmadıgını gdstermektedir. nlmı^tır. HISSP «îpnetİPrtnde ıse Türkiye Sanayi Odalarının ortak görüşüne göre Katma Protokol sanayileşme stratejisine aykırı düşüyor IZMtR Turkiye Sanavi Odaları, AET ile llişkilenmızi dlızenleyen ve belli bır donem sonunda taraflar arasında gümrük birliğirun kurulmasını amaçlayan katma protokolün, kalkınma ve sanayıle^mo stratejımıze uygun olmadığı goruşunde bırleşmışlerdır. Tıirkiye Sanayi Odalarının bir süre önce îzmır'de yaptıklan toplantıda bellren ortak gorüşle ilgılı olarak hazırlanan raporda, TUrk sanayiının, ekonomik gelışmpsıni giderek dış rekabete açık bir ortaın ıçınde tamamlimayn ve AET ulkelprı ıle olan ekonomik ve teknolojık ilişkîleri sürdürmeğ<î kararlı oldugu da belirtılmekte, «Sanayıleşmemız n engellenmemesı ve dışa bağımlılıktan kurtanlması içın ılı^kıler, mümkünse, mevcut anlaşmalar içinde yenı bır statü ile ele alınıp düzenlenmelidır » denılmektedır. Turk sanaytcılerinin, bugunkll durumu İle orteklık üı?kılerımizın lehımize artık lşlemedıftını anladıkları da ıdcüa edılen ortak raporda daha sonra TRB Bolgesi Sanayi Odasının konuyla ılgili goruşderıne yer verılmekte ve şoyle denılmektedıı «Ege Bolgesi Sanayi Odosı olarak AET ile ıle. rıde guınruk bırlığını, ekonomik ve siyasal entegra&yonu ongoren bugünku Ankara anla^masına taraltaıız Ne vaı kı, bu anlaşmaya dayalı olarak oluşturulan katma pıotokol ve tamamlavıcı pıotokollarda köklü değışıklıklerın yapılması d.ı sarttır Bu koklu dcğışıklıkler diışünülmpdıği takdırde, ancak yenı bır statü dUşünülmelıdir » (a a.) KAMU KESiMi, TEMEL HAMMADDELERİ BiLE ITHAL EDEMiYECEK HALE GELDi Merkez Bankasına aıt. mtan ayıv\n ı/fc yari'sı hakkındakı büpüere goıe, azalvm eyılıınım surduren brut dnvtz rezervlenmn iflıalâtı kar Silama oranı, j/p/crsız olarak adlandırılan 2.5 ayhk stnırtn alUna du^erck 2 an duzeyıne vnmıştır. 1175 v'h ıçmdf gorttlup tfarfe edılen, fakat Dnvı*p Çpvrıiebılır Mevdtıat CDÇM) tmoulamaiı tle. ancak bır yu erlrlcnebılen Turk ekrmomıttnm j/apıtnl darbooaz\ olan odemeler dcnfiesı acjfiu lıukıımrt yptkılüprımn butun ak'.i yondckı çabalarma rağmen artık tıozIrrdcn kaçıruanaz dutuma aelmış tır. Yılın ılk uç avlık doneml ıçm de 1 ımlyar 317 mılvon dolarlık çesıtlı doınz pehrı •iağlanmi'; olvw;ı na karşın n.J0 mıhıon dolar DÇ¥ jjotuııta. 779 mılıjnn ıhracattan ve 1R8 mılvon dolar da ijçı dbmlerındı'n), ı/ıhn bvuuk mıkiardaki döı ız perekvnmciı vedcmıılp. avnı donemde yalmz ıilıal/ita 1 mılııar 210 milyon dolar tah<u<i edılebıtmış tır. Bankalann Ticaret ketımine açdöı kreduerın çok bııı/uk olçude arttif/ı ı e Tıcarî mevduatm da bıt yvk ohude azaldıöı. /17fi yılınm nunı donemındp, rtluslararası jı nansman kurulutlantıca da krıtık MERKEZ BANKASI HAFTALIK DURUMU (Milyon TL, Rezervler Milyon Dolar) A K T t F • ALTIN ve DÖVİZ KAMU KREDİLERİ ÖZEL KREDİLER TARIM KREDİLERİ DİGER AKTİFLER . T O P L A M P A S 1 F 18 4 1075 (Oeçen \ıl) 18 680 Jh 04 ı 9 R46 15 f T /> 12 772 85016 31.12.1973 IS 721 3<) 5<t2 <)169 1R898 40 474 121 8S4 12.3 1978 12 800 45 519 5 939 15.669 41067 122 994 16 4.1976 (Son hafta) l'i f)H t 46 324 5 642 14 282 47 066 126 976 (Yıl sonu) (Geçen ay) GALATA BANKERLERİ I976'DA YENIDEN SAHNEYE ÇIKTI Lütfi Tarıhi gunümuzden 100 yıl öncekf Osmanlı Malıyesınl anlatırken, vadesı RDİen borç para faizlerınin ödenebilmesı ıçm, Mısır gelırlerl karşılık gösterllerek înEiltere'den alınan kısa vadell istikrazı bir örnek olay olarak verir. Osmanlı Malıveslnin içinde bulundugu berbat durumu vurRiılarken Istanbul'da cirlt atan ^hancılann borç teklıflerini ve burada sırasıyla 15 tertip lstikran tek tek anlntır. Kıtlık, ktıyruk ve zam olmayncak Iddialan İle işbaşına gelen MC iktidarı dbviz olanaklannı ttlketip ithaiat transrerlerini de Uç ay Uzerinde beklemenin başnösterdigl 1978 vılı lçinde yenl Galata bankerlerinden dövlz (fetirme tekliflerl almaya başlamıştır. Dö\rlz yoklugu nedcniyle vnpılamavan transferler kamu vatırımlarmı etkilemekle kalmamı<î genış olçude Ö7Pİ kesimin hammadde ve yatınm mallan ithalâtında pfkllemıstlr Bu ortamda özellikle sanavl ürilnleri plyasasmda mal kıthkları İle birlikte karaborsa fiyatlar geçerli olmaya başlamıştır. Son bir haltada sadece vuvarlak demir fiyatlan kiloda 60 kuruş fark etmıştir. Döviz darboganna Başbakan Demlrel'ın ktşlsel olarak el koydugıı ve gırişlmlprl ıle çozüm Ketirmpk için ugraştıeı sovlentllpri vavılırken. TUrkıye'dekı H7inlıklnrın da Başbakan bu konuda yardımcı olmalc içın basvurriukları ve ' dışardan boıç dövız Ketirmevl teklif ettiklerl öftrenılmiştir. Geçttğımiz mart ayında bir îskoçyalı para komlsyoncusu ile sürdUrülen 1 milyar dolarlık dbviz temıni sörüşmelerinin anlaşmazlıkla sonuçlanmasından sonra, Reçmlştekl Galata bankerlerinl andınr nitellktekt bazı TUrk uyruklu azınlıklann Demirel'e mektuplarla başvurarak yurt dışından ve ozellikle ABD'den döviz saglayabilerpklerint bildırmi$|prdtr Bu vollft başvurmalann Içinde en il?inct, ABD'deki bir bankadan 250 milyon doların Uzerlnde drtvız saglamayi taahhüt eden Ttlrk ııvnıkltı bıt arınlık vatandasdır. Oldukça lljrinç bir sovadı taşıyan bu vatandaşımız ellnev tllenmlzdpn birinde bir kamu kuruluşunda memur olarak görev yapmaktadır. DURGUNLUK Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergısl'nin nisan sayısında «1978 yılının ilk üç ayında tahvil piya sası geçen yılın aynı dönemina Cöre oldukça durgun geçmekt* dlr. Bir kısım ktıruluşlann tahvil ihracı konusunda gerekll ha zırlıkUn tamamiadıkları, nlsan nyı lçinde yaklasık 200 milyon TL tutarında bir rahvıl Ihrncının /K^rçekleşecegl anıaşılmaktadır» flpnılrnektedır. Bu nanrlıkların gerçpkleşmesı naiınrie bıle 1976 yılının tahvil bukımınrİBn geçen yılın ÇOK gerisınde kplacagı gÖrU) mpktedir \ . . . EMtSYON ' DÖVIZ (Brç) M B. MEVDTJATI MEVDUAT MUNZ KRŞ .. . DİCER PAStFLER BRÜT DÖVİ7 RFZERVI ERt NET DÖVİZ REZERVLERİ 31 Rİ7 395 1523 22 181 27 071 1 175 8 52,2 40 018 7HO 8 502 28 425 43 229 997,4 1 093,2 41 216 548 8 699 31 573 40 958 81R8 1 124,9 40 913 642 8 917 31017 45 427 81J.8 1251,3 ONUMUZDEKI ALTI AY Aynı dergl, hisse senetlerl fconu sunda da şu degerlendlrmeyi yap maktadır «Son ıki vıllık gttzlem lerlmize göre, hısse senetler) pi yasasının mart ayından naşlayarak sonbarıara kadar nısbı bir durgunıuk ıçmp eırdlgt, eklm ayın dan ıtıbaren bu plyasada giderek artan ölr canlanma başladıgı sapteııahilınektedir. Onümüzdekl 6 aylık donemdo de önceki yılla rın aynı dönemınde gözlenen mev sımlık oluşumun tekrarlanacağı tahmin edilmektedir.» ıtevıyentn alhna mdığı ılun edılen dovız olanaklannı sonucu. kantıı fcrsımının akıpdıtıflcrı en az 6 an ozel ketımınkı de m az 2 ay bek ler duruma pplmıstır llaılı çevre lerde, hukumeUn aksıne rezcrvle ım 1 mılı/ar dolann altıva dtıştuğıınu ve duıız tran^fcr ialeplenmn 1170 le J058 deıaluatıjoııları oncesı pıbı yıyılarak aylaıea bck ler duruma geldıkierım soylemek tedırler. Parakredi politikası spekülasyonu hızlandırıyor Içınde bulunduğumu? 1976 yılının ilk uç ayı lçin bellı olnn para krpdı gostergelerıne gore, uygulanan polıtıka, dovız darbogazına gırmış olan ve ithaldt yapamaz duruma düşen ekonomınin, ticaret kesımını fırıanse eder duruma celmıştir Merkez Bankası Uç aylık donem içinde tamamen kamu kesımını Hnanse ederken, tanm kesimine ve özel kesıme açtığı kredıleri mutlak olarak azaltmıştır. Bankalar kesiml İse, Ttcarl kredllerl geçen yıldan 2 kat daha fazla arttırmış ve Tanm kredlİennı azaltmıştır. öte yandan Bankalarda tutulan vadesiz tirart mevduatta'da büvuk olçude, geçon yıllardan daha fazla oranda, çekılme vardır Daha çok emlsyon hacnıinın artışının oluşturduftu piyassdakt para hacmınde ızlenen srtış'da göz önüne alınırsa, yılın ilk üç aylık donerrundekı flyat artışlsn ve (Oevunı ». Say(adA) 1(976 YILI OCAKMART DÖNEM i PARAKREDi GOSTERGELERi (Artışlar .% Olarak) Merkeı Bankası Kestml 1976 Bankalar Krilml 1975 17,8 1976 2,S .1,i 1975 ( 4 8 + 10 ö + 2,2 + 0,4 3,7 + Brüt Doviz Rezervleri Ket Dovız Rezervlpri Kamu Kesımi Kredllerl Özel Keslm Kredileri l a n m Kesımi Kredıleri Kmısyon Hacml M B Mcvduatlan Mevduat Munz. Krş. 17,7 3,7 + 13,5 • 33,S 1 14, ) 2,0 4 H,8 + 11,2 + 3,2 1 25 38,2 + 2,8 1,4 + İM Toplam Kredi Hacmi Tarım Kredıleri Tıcarî Kredıler Toplam Mevduat Ticari Mevduat Vadesiz Tasarruf Mev. Vadell Tasarrul Vev. Para Aızı + + 4,1 0,5 6,8 0,5 + 07 + 1,1 + 0,1 0,6 1,0 1976 ı/ı/ı tabıt sermaye yahrımlarımn buuuk kısmım yapacak olan kamu kenmımn 8î mılyar lıra tutan yatınm lıarcamasımn yak(a>ıfc yuzde 40'mm dış para olarak temın edılmesı aerekmektedır. Bu ııedenledır fcı kamu kesimının akredıtıflen 6 ay bekletılmektedır. Yulnız, nnan aymın ılk yarıtt ıçınde, kamu kesımı temel hamvıaddelerı bıle ıthal edemez duruma aelmış ve krıtık dtlzeylerın altnıa men hammadde stoklan somıcu, pıyatada mal darlıpı ortaya CiJcmısdr Bu nedenledır fcı tç pı ynsa harpketlenmı$ ve bankalartn kredı ve mevduat oeltşmeleııııdekı SOJ koııuiu geh^meler sonucu, ozel lıkle dayanıklı tuketim mallannda re aıda mtıddelerınde artan fıyatlar spekulâtıf bir ticaret pıvasası yaratmtştır Vadesiz tıcarî mevduatm Bnemh olçude çekümesı ve ticari kredılerın buyuk olçude artmaiı pıyaiadakı boyle bır bekleytiın lonuctıdur. ozellikle gayrımenkul pıj/asatında. surekli artan malzeme /ı lıatlan nedeniyle. satıct 9 ay bekleme surecine airerek daha da tıukaek fıyal elde ttme egıhmt ıcu n« aırmıa buiunmaktadır. NEDENLER ÜZERİNE 197f> yuının oaşında sermaya pıyasasına durgunluğun egemen olması, tasarrut egılıminın aü?mpsı ıle açıklanabılmeKtedlr. Bu nun dışında nızlı tiyat artışlarının beklenmesi, tahvil taleblni azaltmaktadır. fıyatların nızla art tığı veya artaragı oeklenaıgl zamanlarda tohvil almak, elae edile cek taızın enflasyon yoluyla erlmesı nedeniyle, cazip olmamaktadır. H17I1 fıyat artışlarının beklendijtı drinemlerdp rüketıciler ae maı alımlnrını arttırarak enflus yona Karşı Kendilprını Korumava çalışmaktBrtır. üu ıse enflasyonun daha da nızlannıasın» vol açmakfndır 1976 yılının naşından ıtıbaıen rtirkıyp DÖVIP bır doneme gırmış bulıuımakiadır.