Katalog

DÖRT CUMHURIYET tO Nlıın 1976 FEMAPEuİL... AMAVAMUJ İ ?EKİ, NEteVE VttMAK h tr SuNU?... Hffc&UN &İ&.AMELE Bifc DA&uLFuNüN TALE8t5i i . 6ÖZLÜKLÜ OMLNL.PulıUS (ÎHMETLERi iilt TENLtfc ABDULCANBAZ VATAN DEDİLER Talip APAYDIN 126Aikerlerin blr kıemı yangını sondurmeye Rbnderildi Güven lıfcı sağlamak içın sokaklara devrıyeler çıkarıldı Rumlara lyt davranılnnası çaiışmaya gırllmemrsı pmrpdildl Rlviller arasında gene clr çahşmnlar oJuvordu Karışıklıklar birkaç gün sUrdü Kıınin ne yaptıgı belli degıldı Aısk^ıler nöbetlerden artaka!an zamanlarda dinJenıvorlardı Mü'his yorgundulaı Hepsinin kemıkleıı ağrıvordu Çogunun tabanları yaraydı Yenıce iyı olmaya başlamıştı Hnmama gıttiler üıtlerını baslannı temizledıle.' Şımdı uyu yorlardı kogusta Razılaıı rUyasında halA savaşıyordu Bagııarak uvanıyordu kimlsi K.ıbııs gorüyorlaıdı Zoı oluyordu o günlerın etjmmden kuıtulmak Mahmııt'la Hacclı birçün devriye nobetıne çıktılar Caddeyi koğu?tuıarak denize kadar ındıleı Kıyıda bır î,üre dıırup denıze baktılar Dulgniar kıjıya vurdukça lıavaya serın damlaoıklar SBvrulııvordu Kınııl kımıldı deniz Bahk ve yusun kokuyordu Kaışılara baktılar, gemıler gıtmiştı Daha sakındı şımdı Iimır CSen donduler Caddenın lkı kıyısındn ma(Jr«7alır dııkkârılar hâla kapalıydı Rura adları yazılıydı çogunda Ba7i tabelalar ın dırıhp Türk adları yazılmışıtı. Nasıl oluvordıı bu hıç üstunde duımadan yurüdüleı Onlan ılgilendırmiyordu Vatan kurtul. mustu Yakında terhıs olup koylerıne döneceklerdı Bunun sevmrı ıçindevdıler Cacldenın sag tarafında başka bir dükkftnın tabelası defciştı rilivordu Yarısı yanmış büyük bır dukkandı Urun boylu biri«1 tahta ıskemleye çıkmış, eskl levhayı sökmefîe çalısıyordu Malı mut durup baktı O durunca Hareli ds dıırdu Adamın arkası rionıiktu Levhayı ındirdi Arele varılmış ycrdeki levhayı kaldınrken tanıyı verdıler, îbrahım Beydı bu A a bızım Îbrahım Bcy . Sahl be, o! Ikısi birden yanaştılar, , TtlH No o bey, ne edıyorsun' ' h l v * ' % f • >• " "" •H Îbrahım Bey duvar» davalı tüfefl1 fcspıp çevi'rtH, >1*w" " 1 Burası benım iaonta tanıyıveıdı Hay Allah, sız mıydmı? ulen' Korkııttunuz be Gelln bakını, kavuştuıana kurban olayım. Hoş geldinız. îkısını de kucakladı Alınlarından optü. Giıin içeri gırın Bir dakıka şunu çakıvereyım dı> hyie konu<>alım Mahmut la Hacch'yi ıçcn ıttı Merdivenle aşağı inılen vukarı çıkılan genış bır magazaydı Tavana kadar mfiı, u d m s.andıkları, zeytinyağı tenekelen yığılıydı Yarısı yanmı>tı Bır kısmı verleıe dökülmüştü. Hacelı'yle Mahmut s>aşkın şaşkın baktılar. îbrahim Bey tabelayı çakıp geldi. Kapiyı arkadan slirgüledı Bır elınde fülegi vardı Nerdesınu tılen ıkı yıldıı'1 Hav ma^allBh. ıvısnıu bc Izınızı kavbcltım, bır dalın bulamadım Vataııı kurtarriık ha'' Demedım mı ben sıze' Allah buyukluı Hep dedıkleıımu oldu Çok çektık, çok çalıştık ama sonundd düşmanı kovduk Obur arkııcl.i'jlaı nerrcle' Bııcien cevap veıemrdılrr, Mahmut afizını açmış bakıvoulıı Bır ıkımız kaldık bey, dedı Hacelı Öbürlerı . Kımısı yaralandı, kıtnısı rildu. Öylc mı' Vah vah vah Mahmut donuk bır sesle sordu, Bura senln mı aga' Bpnim oldu. Otuz altın verıp aldım Sorıra snlatınm. Hele soylcyın bakıın, siz nc? yaptınız'' Nerelerde ıdıniz' Hacpli anlatmaga başlndı, Yonan gelincp Afvon'a gıttık bev Orduya katıldık Onu bılıyorıım Bılal sı.clrn ayulmıs O durzunun çurük oldugunu anlıyordum zatı Kendi ellyle belftsını bulmuş Sonra înonu savaşlarına katıldık. Hımm, duydutn Sakarya savaşına da katıldınız Bpn o zaman Ankara'daydını Orduya yıyccek. gıyerek bulmak ıçm nasıl çahştık, blr bılsenız Gece, günduz kostuk. KemM Paşuyla bııkaç ke? goruştum Elıme geçen paıavı gotürüp uıduya veıriim Çok şükür bu güıılere kavu^tuk. Karnını? aç mı' Hacelı, şuradan Uzüm, ıncıı getır yavrum, kaınınızı doyuıun Paıanız yokba paıa veıeyım Ben sİ7i sevenm, bılıısını/ bug salım gordufeüm ıçın çok sevındım Çok •jukür Allahını.ı Haa, köyden geçmışsınız Ben de gelırken ugradım Baklım, ış tatsız Ev yanmifc Kuydc hıv bıışey kalmamış. SUıdüm atı geldıtn UşaK'lı Husnü Beyle bırlıkte geldık. O dn burada demek? Buıada YPI yurt kalmamıs, ne >«psın? Iıımı e mı ypıleşoceksınız bev' Dalm karaı vcrmcdık Şu dumanlı gUnl«r geçsln rte düîuneceğı? Sız ne zaman gıdıyorsunuz? Nr zaiTian terhıs edeılcıse Kolordu komutanı ahbabımrlır, ıstersemr |oru»eyım. Zaten sız gunulhısUnUz Hemrn bırakırlır Mahrntıt hıç konusmuyoıdu Suratını asm>»tı. NP riprsın Mahmut, gorüşcylm mı ha? Boynıınu huktu, Bllmem Bu ı^ler kenclı halınc bıınkıhm uzar vegenım Onu muz kış. Bıı an onıe gıdın de evleıınuı npyı yapın, ışlftrınızı yolurıa kuyun Mahmut ayaga kalktı, Bız şlmdı gorevdeyız aga, dedl Gıdelım . (DEVAAtl VAR) «AĞACIM AITINDA MA YAPRAKIAR DİNLER» Bir halkm draıruna yaktıgı afiıttır bu Bir halkın çılesınin beş kelımedp gergefte ışlenmıs ııakıı>ı dır lıan'da ttunlılk ya^am btı de yımın çckııdeğme oturtulmuştur «A(".ACIN AJ.riNDA RONUS MA YAPRAKLAR DtNLER. Vc lı.ın'ı ya^anıi'jsa ınsan, Iran'ı bpynınde özümleminse, bu gerçc'c Hdmibası çakılıı kalır HA VAK yapıaklardan daha RÜVUI bıı dlnleme orgUtUdılı Şah'ı bıı orçüt ajakta tutar VP bu örgü tün başansını bır ıakkanı sımgr ler Bugün iranda yaprakların dlnlediftl 30 btn sıva^nl tutuklu 7indnnlardadır, ve yılda ortala ma «yaprakıann dinledıgı» 4l)(i ınsan kfllesı duşer topraga O topıaklar ıçinde yaşayan her uı, kışıden blrinln SAVAK*tan nl duğıı soylenıı Bunun dogruluk derpcpsı tartiMİabillr ama, ROrek yabancı bır kışinin gereksp vatandaşların hcr vaptıgının giz lı cllcrle her an SAVAK'a ulaş lıııldıpı hir Rerçpktır En düşük tnhminleıe goıe bugıın tran'da sn bln sıyasal tutuklu bulunmak tadır !fi milvonn yaklaşan ntlfu su ılp bu ıakkanı oranlandıgı 7a man ortslama her 72ü kl?ıd«n bı rlnın tutuklu bulundugunu görürüy tran'da devnmoı harekft 1900 yıllanna kadar glder ve 1130 yıllarında Horasan ve Gilan bblje y * H\la başka blr :?okil alır O 7amandan bu zaınuna klmsp kr sın rakHiıı vprpmemekle bırlik to devrimcı rmıradelenın kuıban laıının vüzbınlprı aştığı, sadecp Musaddık darbeslnden sonra Irıırı üa onuınlfire kışinin oldu ruldüftu bır gerçektir Bu bınlf ıın f.oğunluğu mahkemeye bile çıkarılmamıştır rtldurulen, ya kıl.ııı kurşunlananlar araatnda ıs;ılcı, ofjıenulor ordu nipn^up lan ve slynset adamları bulun nıaktadır SAVAK KURULURKEN l'JSa Mu^addık a vjıpılan ri«r hprien sonra Iran'a donen $ah bıışına trkrnr boylc bır ol.ıv Relmeiini onlemek atnacıyla daha sonra kızını verdl*l ^e Dı^ışlerı Bekanı vaptıgı Ardp^ıı 7ahidı nın bRbası rieneral Zahıdı ıle bırlıkte SAVAK orgütünıin ılk temellnı atmı^tı Zahldi Şah CIA vakmlaşmasını daha yakmdan bllmek çin olayları bır kaç yıl oncpslndcn başlavarak incelemek gerekmekte dıı Bu ulkedr lfl'cu yUzyılm sonla rında ba^lavan \e •• t yüzvılın Uı ' ılk veyregine kadar devam eden bır devtimcı nıüradple sUregelmıstıı tran da devnmci haroket once Ingılir hakımiyetine kar'jı btıslnmi'; flaha iorı>A 110" l'tu yıllaıı arasında dıger ulkeler de ısm lçino kunMiklaıı ıçln bu antı emperyaliil nıücadPİP deviiııı etmıstıı 1917 dc ıse Rovyct Devriminin etkısiyle olay tum lıan'ı saııvermiştır 1020 yı lmrta Türkıye ıle n?ngı yukarı a>ııı tarıhlrrdp kurtulıış lava^ı baslamı>, ancak T\ırkıye'de bas Ifivnn kuıtuluç ^avuşına dış go ıılnuşü ıle ben/csc rlo amarmd»ıı saptııılaıak tngilizler tara fmdan yönetılen vp onların sa \unuruMi btr hükumrtin kurtul maMnı saglayatak blr darbe ola rak geliştirılmi^tir KAÇAR SULÂLESi YENiLıNCE Rı?a Şah bu etkiler içinde Ka çar sUlAlrsının askerlerlni yenorflv basa peçer Bundnn sonııı İran'dak! hareketler bağımMzlık içın mücadele dönemı olaıak bı Ilıııı Pıı \.uidii petıol ka\naklan ılı> yabancı ülkelerı bılvUK blçude l elkılr'\( n vc ılcılpndıren gcıı kal mış lîiı ülkc bir yanda devrım cı alılımı rıınıhuııypti kuıarnk tıımanaıımak ıstevpn bır başka Röportaj: Ayşegül DORA "AĞACIN ALTINDAKONUŞMA, YAPRAKLAR DİNLER BİR HALKIN DRAMINA YAKTIĞI AĞITTIR yına bır daha ddnebıleeeftini Mla dUsünmtıyordu Ama yabancı gtlçler, özellikle Amerika, îngtıtere tran'daki olaylan bastırmı», Zahıdı'yl tekrar askerin başına gettrmış ve Şah'ı da bır haft» sonra yent gelin ile bırlıkte ülkesıne yollamışlaıdı. SAVAK İÇİN 4 5 MiLYON Yapılanlaı ın faturasını ır»n halkı tok pahalıya odemek soıunda bırakılmıştı Bu küçük darbenin sonucu bınlercü devıım cınin dldürulmesi s.ıyaset adamlarının tutuklanması ve bunlann kar^ılığında Şah'a Amerika'dan gelen 45 milyon dolar değerindekı kredı ıdı Ve ışte bu kredl CIA'dan sonra dünyanın en korkunç haber alma orgütü olan .SAVAK'ın kurulması ıçın gonde rilmiştı Amenka Şah'u boylec« ılk seferınde darbeyı geçi>tinn6'5ı ıçın yardımtı oluyor nma bund»n boyle kendıslnın de ha^ırliKlı oltnasını onerıyord\ı 1857 yılmda General Zahldi ve Şah tarahndan töıenle kurulan SAVAK dUnyamn en ünlu haber alma ve işkence örgütüdur fc>AVAK sadeco îran'da yaaayan hal kı ızlemekle kftlrriflz, ülke tfiçında yaşayan Iranlılar, ya da dig«r Ulkelerdekl UnlU solrular d» SAVAK'ın dosvalarına muhakkak girml?lerdir Iran'da SAVAK'ıız nefes alınmaz. Resmen 60 bın ıls 100 bin kişinin SAVAK içın çalış tıftı sttvlenmektedir Ama geryeK sayı hlç bir zamnn kesln olarak bilinemez Bunlar okul, otel, nas tane, hatta evlerde bile konusu lanları izler ve ıhbar ederler Bır kaç. Künluğüne Iran'a giden bır turistin bile SAVAK'ı ensesjnde hıssettiğı bir gerçektir. SAVAK sadece aydınları, l*ç> lpıı ya da tam anlamıyla halkı ızlemekle kalmaz, aynı zamanna Sarayın içındekller de bu izlonmfnln içindedirler Yalnı/ Saıavın yakınları yaptıklan vanlı^lara karşı pek reza almazlar Şahın en yakın dobtu olnrak bllınen SAVAK'm şu andaki Baskmıı Gu neıal Nas.siri aynı zamanda blltUn Saıııv halkının da en spvdıgı kı &ılerden birisıdir. Y A R I N: 5AH IN GOZLERİ, O yılarda d\iî vc katı bır asker olan Halı Rıza yabancı guçleıın de etkisı İIP sosyaliv bır devnme asla «Evet» diyeceginı, her turlu mııradeleyı vererek kanıtlamıştı Ama Iran halkı umut luydıı ^alı Hıza'nın ıdarpsınclcn ne iç ne de riıs ku\'vptler kesm olaıak noşııut değildı Buvlpcv l'Ml yılında Ingılızlp ıın de ış>e karısması ıle halkı a kı tnnsı\on Jyıpp yükseldı. ve T?ah tflhttan ındırileıeK yerıno lsvıçre'de tntlı hayat yaşayan 22 yasındakı vukısıklı veliaht Pıons Pua Pchlevı ohırtıılritı Pehlpvı ıllt^ış olarak dıs güçlerin emu lc rinV uyaııık bnbHsını ulkeden !>UıcUlrdu ve Rıza Şah 1944 teın mu7tında sııiRlınde buhındıiKU Günev Afnka'da oldü O sırHİaı da venı venı RtıçlenmRve başla yan genç ysh, babasının cenn/p sinı Tahınn'n Retııttı ve kentm lınmen günevınde gorkemlı bıı nnıt vaptırarak torenlP gomdtırt tu Bufün tran (U 50 bln fcly»»»l tutuklu zindınlırdıdır \r nlda ortalama dinlediğl» 400 ln»«n kcllCNİ düser İran'da her 720 kişiden birinin tutuklu bulunduğu bir gerçektir den kurtarılmasını rtngören rapuru Mecliste okudu Bu olsydon dört gün sonr» da gızh eller tarafından olüurüldü %>ah koltugundaydı, hentlz îran" da SAVAK orgtltü kurulmamıştı, ve Şah kendMni kendi ülkesinda adsmıakıllı yabanrı hissediyordu. SOLCU TUDEH PARTISi Solcu Tudeh Partısının degtekledıgi mılletvekilı Musaddık Şah tarafından çaresl? Ba^bakanlıga gptlrildi Sol o sıralarda Iran'da gerçekten çok gtlçlıi ıdi Musaıl dık bpsa geçer geçmez ilk iş olaıak pctrolü millıleştirdı Olay us tünp bıı demeç veıen Amerikan C'umhurba^kanı Truman bu ola yı lıuı dunya ve barı^a atılan ke sın bır satır olarak nıtPİPnriıtdı lfl.ıi yılıuda Genelkurmay Ba^ka nı Zahıdı tpah vr CIA ılp bırle«.e ıek Musaddık ve taraftarlaıına kaışı açık savaş ılân ettı Başbakan Musaddık'ın iutıık lanması ISP ülkede büyük bır olav haline geldl tran'da yer ye 1 ındpıı (nnuvoıriu Btıtlın dpirını cılpı halk ııjçller, aydınlar bırlesnıış, ^>,>hııı ülkeden atılmasını VP çagdısı ıcjimın bıtmcsmı ıs tiynılaıdı JAH KAÇIYOR Zahıdı vakm askerlprı ılp bır lıktı bııkaç gun saklandığı yerden kaçaıak Şahın ideta tutuklu olarak bulunduğu Saraya geldı Zahıdı Sahı yukm adamlarının dı* yardımlar. ılc kendı arabiismın baguıında Saıoydan ozel uçaklu rınııı bulundufiu vere kadar t* Şah Pehlru H)'>> Mİınd« ntomohıl haRa|ııul.ı kHcaı.ılı HMIKIIRI Sartiına hir dalıa <luııpcpglııi Aklıııa Retlrınrmljtl I teınmıı/ 1!(."){ K (rtımı ıi(,akla Rnma'va grlen Şah Ile o zamanki r^i .Suri'jja lm\a alanımla gorülüjor. KULAKIARI şıdı Kraliçe SUreyya ile blrliktg kendi kullandığı uçakla Hazer kıyılnrmdan Bagdat'a oradan da Roma'va kaçan Şah otomobıl ba gajında kaçnnık ayrıklığı Sara NECATİ CUMALJ Bu «ııalarcla \pnı pnılaniaya bnşlavan bir mılletvekilı vardı vilkede Aslında lopıak 'tğası bıı aılcnın oglu olan vp Fıansadîı hukuk ogıenımı Rrirpn Muham med Musaddık Bu Renç adaııı Mech'jte hıç tiımnadan kalkıp «Iran Petrollennı MillileMtıııiKİı dıı» clıvoulu Bu dp\ıılerdp bas layan harpketlpıın soııuı u cıltı ıak basbaknn Gi'iıpul Alı Ha^ nıara pot.olün Ameııkan vc A\ ıııpa i.ırkptlprının egemenllbin yaşadıgımır topraklardan i7 nunlerın şıddet, ve duygudoluoykulen Buyuk yazanmız Cumalı'nın son kltatn 249sayfa20llra Bızım Ya/arlanmır dızisi 4 NO1: Iran ı yakmdan taniyabilmek ıçin ayrıca coğrnfı tarılı) VP slyssl dUHinıu UP kısa bir bilgiye aahıp olunnmsı uffe^'r kaııısındayım Dosıı kom«umuz Iranın yüzölçümU 1622 bln km karedır NUiu&u son sayınıa göre 3H milyon ctvarındaclır. Ntilusunun °« 31'ını Azerı Turkleri, "o 8'ini KUrtler, % (v'sını Yöıükler ve Boluciler "o 2'smı Ernıpnılor, Yahudller ve diğer azınlıklar teşkıl edcr Ülkede koımsuUın dlller de bu ırklara göre değl$kendir. Iran Idari olarak 13 bölgeye ayrılmıştıı Bunlar Tahran Gilun Maıardeıan, Gıırgan A/Pibeycan, Ku/ıstan Fars, Kennan, Horasan, Kcrmunşah, Belıuıstmı VP KHrdistandıı Tahınn evaletının bav kentı Tahıaıı a\nı 7Hnııınıia ıılKn nın de baçkpntıdır Iran'ı Ulke dışında tanıtan en btıemlı lırtın IPII petrol, havyar, lulı, haşhaş, fıruze kuruyemt*. panuk, yıln ve pırmctır Iran 2uoo yıllık bır tarlhe sahtptir ve o zanıandRn bı) yana Mogol ıstılâları harlç sınırla rında blivük bır dcgişiklık olnı»' mıştır Monarşı ıle idare edtiır. ALTIN KiTAPLAR/istanbul OKTAY CUMHUR A K K EN T JİNhkOMH Opı llı. !?ı$li ll.i ask IHKH/.I Cnd. »71 n.t Telefoıı: 47 Î9 (13 GARTH TiFFANY LAMWAM AMCAk; SE^J ÖMLEVESl UBSİMSENJ rtUJMCrtlZVE TAM y ASTVA Nb VAQ PMİÇA / NATA >» CARP1P PAEAKlMAt Ü Z P R T