Katalog

DÖRT CUMHURİYET 7 Jubal 1976 0 CfC£,MÖS£TTUTAM tyî tf OKÜMtT NWt îH &^u<fAWAYı îil SAĞUYÛfctf Bu ui#Yc MCNET.M W& Bu ÜuKÛMET fMfKÇİMİN HÖKÜMfTl p î j ı l iic ^ ^ . FA1İA AÜJ PA,ZEVTIN tKNE2İKİÎN YAhflMA, İm\\& EVftuPAPAM 6ETİCTi^E^İ ^0 fPiif PfytiELlEfci Mİ ÇuNAHî.. Su ty&TlMA BA 19 VASlM VUZÜKÜfröfeX(ÛUM?...MıŞ t p J tıKTlGMft EVE VöRuitN,BiTKİN VA& , ONÜVfcl Î>A itcfci ALMHLCİIH. ABDULCANBAZ VATAN DEDİLER Taüp APAYDIN 6 3 Omuzuna usulc» vurdu. Kazım kalknuyordu Doğrulup kucağına aldı. Goz kararlamMi bayır aşağı ınmeye başladı Atlan bağ. ladıklan yere gıtmek ıstıyordu. Derenın ıçınde bdlgeler, kıpırtılar gordü. Hacelıı! Aşur! dıye seslendı. He Mamıt, buradayız gel. Hamdı'nın sesiydi. Gel Hamdı, bana yardım et. Koşarak geldı Ne oldu, yaralı mısın'' Yok. Kâzım'ın cenazesını getırdım. Öyle mı? Hay Allah, nıye h»ber vermezsın? Dur ben alas yun Kucağından aldı. Uff, ağırmış Yordu benı. Elbet, olü ağır olur. Sırtına çaprazlama asüı ruieklerl yeniledi Ter Içınde kalmıştı Askerler obek obek toplanmış. aralannda konuşuyorlardı. Aşm buldular Hacelı daha sonra geldı Olulerı hep bır yere toplamışardı Yaralılar genye gonderilmıştı. Erler yorgundular. Kımısı olen arkadaşları ıçın sessızce ağlıyorlardı Ağlamayın kardaşlar, analarımız bızı bugün ıçın doğurdu. Onlar şehıt oldular, cennete gıttıler Boyle soyleyen çavuş da ağlıyordu Molla Mahmut toprağa dayanarak oturduğu yerden kalktı. Adım atacak gucu kalmamıştı Atlar ne durumda javu'' dedı Onlara bakan oldu mıı? Bakmışlar merak etme. Ustlerını ortmüşler. Suvarıler toplannn' dıye bır ses duyuldu Ne toplanması? Şehıtlen gommeden nereye gıdıyoruz'' Şehıtlen sabahleyın pıyadeler gomecek Yenı bır bırlık geldı Sız toplanm hadı. atlarınuı hazırlayın. Mahmut ağzının ıçınde homurdandı. Çabuk olun! Tekmıl venlecek, komutan bekhyor. j . Teğmenım, en yakın arkadaşıarımız öldu. Şuraya çabukça gomelım. Geceleyın gomulmez Mahmut. Soz dınle. Pıyadeler sabah ışıyınca gomecekler. Hadi yüru1 Mahmut boynunu büktu Kırılrnıştı. Atını hazırlarken ağlıvordt' Yolda hiç konuşmadılar. Herkes ıçıne gomulmuştu. «Vay Kâzım vay dıye soylenıyordu Hacelı Yanıbaşımızda oldu de, agzına bır damla su koyamadık. Kahpe lelek ettırt edeceğını. ölene dek çıkmaz ıçımden bunun acısı» Hamdi gerıde sğlıyordu. Asıl onun yakın arkadaşıydı. Komşu>dular hem de «Bunun ıçın mı geldm buralara a Kâzım? Koyumuzu kurtarmadan nereye a Kâzım? Semn yerme keşke be.i olseydım a Kâzım » Sessızce soyleruyor, dızlerıne vuruyordu. Açır hıç konuşmuyordu. Onur da yüzu bozuktu «Amansız gıdıyor bu savaş Teker teker hep oleceğiz herhalde Şımdi sıra hangımızde bakalım. Ulen namussuz Yonan, ettın edeceğını. Arslan gıbı bobayığıtlerı yıyorsun teker teker. Doymak bılmıyor1 s>un durzu Yonan Alacağın olsun » Dun kaldıkları koyde kaldılar Sol kanattan gene ıvı haberler getırmışlerdı îki süvarı taburu duşman gerısıne dalışlar yaomışlar, çok zor durumda bırakmışlardı Fakat ova tarafında buyük kayıplar verılıyordu. Bolükten yedı şehıt, on yaralı vardı. Kımsenın ağzını bıçak açmıyordu. Ulen kahpe Yonan' diye bağırdı Hacelı Arkasını getırmedı Başını uzun uzun salladı Yuzu km ıçındeydı Daha dun yanımızdaydı be vay canına! Nasıl ahşacağız buna? Ahşacağız Şehıt oldu En yuksek rutbeye erıştı. He valla, keşke bız de olatıılsek. Uff . Ne deseniz boş arkıdeş. Aramızda degıl gayrı. Gıttl Kâzım Hamdı'nın ellerı yana duşmüştü. Çok üzulduğu bellıydı. Başını sallıyor, kıme ne dıyecegını bılemıyordu. Gommek bıle nasıp olmadı. cık cık cık . dıye soylendı. Yemek ıçmek akıllarına gelmıyordu. Battanıyelen ortunup jattılar, ama uzun sure uyuyamadüar. Herbırı bınlerıyle u|raşıp durdu. """ Ertesı gun uçuncu boluk ıhtıyatta bırakıldı. Bir derenm ıçınde akşama kadar bekleaıler. Uzaktakı savaş gurultulerını aınlıyor, ıkıde bır «vay vay vay.. Şımdı ne canlar yanıyor» aıye soylenıyorlardı. Çalı çırpı toplayıp ateş yaktılar Ot koklennın cızırdıyarak yanışı Hacelı'ye koyunu ansıttı. KŞımdı koyde olsaydık, çıft surerdık, oyle ya? Tarlanın kıyıaına ateş yakıp ekmek ısıtıroık. Şoyle keyıfle otururduk topraga, eUenmızı ısıtırdıkj» EUerını uzattı. Içınden ılık bırşeyler geçıyordu. «Ulen namussuz Yonan, alt vst ettin herşeyı. Ananı eşşek ko\alasın'» Yerkoy'lu Satılmış elı kulafa atıp her zaman soyledığı turkuyu soylemefe başladı, Yozgat pınarında yudum elımı Kıme anlatavım garıp halımi Aman aman surmelım oy Ben jandım aman Butun Anadolu turkulennın vanıklığı vardı Sonlarını uzun uzun uzatıyordu Satılmış Bugun daha bır acı so>Iuyordu. Bu tun erlere dokundu Molla Mahmut toprağa yanlamasına uzanmış^ gozlerını kapamıştı Kum dolmuş gıbı sızlıyordu gozlen. Içı bır tuhaf (DEV*MI VAR) PERVANE SÜLEYMAN Her ulusun tarıhinde, oynamış oldufu rolle, toplumlarınm yazgısını olumlu ja da olumsuz yöııde etkılemış ve buna gore bır un yapmış kışıler vardır Toplum larının sıyasal ve sosyal yaşamında oynadıklan rol ve bıraktıklan un bakımından değlşık rotalar ızlemış, bazan ca bırıbırlerıne tumden ters duş .ıüş olan kışıler ıçınde uğraşılan. sorunları hatta adlarıyla benzeşenler çıkabılır. Bızım uzun tarihsel geçmışımız ıçınde de zaman zaman go zumuze çarpan bu oluntuyu doğal karşılamak gerekır Geleceğın Turk tanhçısının. XX yuzyıhn son çeyreğınden ıtıbaren, karşısında, kımhklerı ne olursa ol sun, hep olumlu eylemlerı ve unlenyle gelen sıyasal kışıler bulmasmı dılemekle bırlıkte, bunun aşırı bır ıyımserlık olacagını soylersek, sanırız kı. pek de yersız ve acele bır yargıya varmış sayılmayız. Doç. Dr. Nejat KAYMAZ Karikatürler: Turhan SELÇUK Tarih, geçmişe mal olmuş kişileri, yaşadıkları çağda üstlendikleri mis yonlar ve uluslarının yazgısında oynadıklan rollerle orantılı bir yargılamadan geçirerek. kendi değerlen dirme tablosuna, kahramanlıktan hainliğe değişen bir onur ve utanç sıralaması içine yerleştirirken, bazan, aralarmda, kronolojik bakımdan birbirlerine çok uzak olsalar bile karakterlerinin ve eylemlerinin benzerliği dolayısıyla yanyana düşenler bulunabilir... Mehmetler Bızım tarıhımızde, ornefın, Mehmet adınm ozel bır yerı vardır Turk erının yıgıtlık nıtelığı Mehmetçık adıyla sımgelenmıştır En buyuk ve en gorkemlı Turk ımparatorluklanndan bırının kurucusu olan Tuğrul Bey' ın bir adı da Mehmet'tır. Istanbul fatıhı bu adı ta?ır Osmanlı Imparatorluğunun buyük reform cu sadrazamlan arasında Sokullu. Koprulu Mehmet'ler vardır. Ama, tarıhe admı geçıren tum Mehmetler bunlar gıbı değıl dır Mehmet'ler içınde, davlet adamlığı yerıne yalnız kardeş kdtıllığıyle, avcılığıyla anılanlar bulunur Hatta, son Osmanlı padışahı gıbı, ulusuna karşı yabancılarla ışbırlıgı eden ve camnı kur tarmak ıçın duşmana sığınan vatan haını bır Mehmet de çıkmıştır. Mehmet ler gıbı, soz gelışı, Kemal'ler, Alpaslanlar, Oguzhan'lar ve Suleyman'lar ıçın de durum aynıdır Tum Kemal ler, en acımasız baskılar karşısında ulusuna ozgurlük ve aydınlık getlrmek ıçın sürgunlerde ve zmdanlarda omur çuruten jnartsever ozan Namık Kemal ya da ulusu ortaçağ yaşantısından ve emperyalızmın vantuzlarından kurtanp. tam bağımsızlığa kavuşturmağa çalışan Başkumandan Mustafa Kemal degıldır. Tarıhımızde, kokuşmuş çıkarcı ve yardakçı çevrelenn soz cusu olarak. admı okumak ve yazmak zorunda kaldığımız Alı Kemal gıbılen de vardır Her Alpaslan. her Ofuzhan adı taşıyan kışı. Malâzgrıt zafennı kazanan unlu sultanın ya da destan kanramanı Hun Hakanının benzerı olmamıştır ve olmıyacaktır Suleyman'lar arasında, Anadolu fatıhı Suleyman Şah ya da Muhteşem Kanunı Suleyman gıbı. tarihsel kışılıklenyle goğüs kabartanların yanında, anımsanması utanca ve uzuntüye neden olan Kuvây ı ınzıbâtiye serdan Suleyman Şefık gıbılen de vardır. Tarih bir yinelenme değildir ama, ya benzerlikler... Bu yazı, oldukça uzak bır geçmışte kalmış bulunan, ama, tarıhımızın daha sonrakı çağları gozden geçırıhrken karşılaşılabılecek bazı olaylar ve donemler dolayısıyla okuyucuda çagrışım yapacak nıtelikte olan boyle ılgmç bır donemı, onun ıçınde yaşamış ve başlıca sorumlulugunu taşımış bir tarihsel kışınin kışıligı ve eylemlerı açısından bakarak, anlatmak ve ogrenerek ekranına yansıtmak arnacını taşıyor. Soz konusu kışinm adı ..ıuinud din Suleyman'dır Tarihsel yapıtlarda genellıkle Pervâne olarak anılır Kendısı. yedıyuz yıl or.ce yaşamış, Turkıye'yı bır sure ey lemlı olarak yonetmış, ulkemızın ve toplumumuzun yazgısında onemli roller oynamıştır ÜnlU gızemcı ozan Mevlânâ'nın çağdışı olduğunu soylersek, hukum surduğu zaman ıçın daha somut bır fıkır vermıs olunız MOGOL. JMPAJ?AIORl.UftU.,,ÇAQIHIN RAKıPSıZ B R SUPERGUCU ıDı. Moğollar Anadolu'da XIII vuzyıl, Anadolu da, başkentı Konya olan Selçuklu devletının bulundufu devırdır Yuzyıhn başında, bır öncekı yuzyıldan berı süregelen sıyasal. yonetımsel ve sosyal bunalımları atİRtarak, güçlu bır merkez ot.> rıtesı kuran ve gorelı bır ıstıkrara kavuşan bu devlet, bunu ız leyen yıllarda parlak bjr devır yasamış, orellıkle I Keykubad ın Benzerlikler Tanh geçmışe mal olmus kişılerı, yaşadıkları çağda ustlendıklerı mısyonlar ve uluslarının yazgısında oynadıklan rollerle orantılı bjr yargılamadan geçırerek, kendı değerlendırme tablosuna, kahramanlıktan haınlığe dek değışen bır onur ve utanç sıralaması ıçınde yerleştırırken, bazan, aralannda, kronolojık bakımdan bırıbırlerıne çok uzak olsalar bıle, karakterlerımn ve eylemleruım benzerlığı dolayısıyle yan5'ana duşenler bulunabılır Bunun gıbı, geçmıştekı çok eskı bır olay ya da donem, daha sonrakı olavlarla ve donemlerle ıl g.pç benzprlıkler gosterebılır. Bunlar tarıhçıde tarıhın bır vı nelenme olmadığı gerçegını bılmesıne karsm gene de bır çağrışım yaparlar. saltanatı sırasmda Ü220 1237) önemli bir askerî gtıç kazanmış, ekonomı, kultur ve uygarlık alanmda olaganustu bır atılım yapmıştır Çağuı koşullarına gore çok goze batıcı olan bu gelışme ve zenguılık, yakın ve uzak çevredekı ıstılâ kuvvetlerının hasedını uyandırmış, ıştahını kabartmıştır Adı geçen hükumdann tahtta kaldığı surece. dış saldırıları. zaman zaman askerı operasyonlarla, zaman zaman dıplomatık onlemlerle atlatan devlet o nun olümünden sonra, saltanat makamından baslayan ve tum merkez kadrosunu saran bır ıç sivasal bunahmının ardından son suratie, vonetımsel ve sosvo ekonomık bır kaos ıçıne duşmuş, çok geçmeden de, beklenebılecek dış saldırıya uğramıştır 1240'ta, sıyasal, dınsel ve sosyoekonomık kargaşa ortamının doğurduğu ve yarı Şamanyarı Müsluman Turkmen şeyhı Baba Ishak'ın onavak olduğu büyuk halk ayaklanması karşısında, Selçuklu devle'ımn guçsüz kaldığını goren dış duşmanlar, yanı Mogollar, uç yıl sonra saldırıya geçerek, ulkenın Sıvas ve Kaysen've kadar dogu yansını çığnemışler, acımasız yıkın.. kıyım ve yagmalarda bulunmuşlar, 1245'ta de Selçuklu devletıni kendılerıne bagımlı durun u getırmışlerdır. re ortaya çıkarak genel polıtık ve askerı dengeyi altüst etmesı uzerıne, buyuk bır şaşkınlık ıçıne düşmuşlerdır. Bu şaşkınlıgın ılk sonucu, her ıkı blokta da derın bır korku ve yılgınlık olmuştur Bu ıse Moğollann işıne yaramış, az sayıda kuvvetlerle her yonde üerleyerek genış topraklar ele geçırmelerını ve buyuk kuçük bırçok devletlen ortada kaldırmalarını ya da bagımlı kılmalarım sağlamıştır. Hınstıyanlar, coğrafya bakımından Muslumanlara gore genellıkle daha uzakta kaldıklanndan ve Moğollara boyun eğme yolunda gonullu gırışimlerde bulunarak, kısa zamanda onlarla olumlu bir dıyalog kurmagı başardıklanndan, gene daha az zarar gormüşlerdır. Muslumanlar ve özellıkle Islâmm korunması sorumluluğunu omuzlarında taşımakta olan Türkler, putperest Mogollarla savaşma yolunu seçmiş ve büyuk yıtıklere uğramışlardır. lıtıka ereklerl Içın kullamlan kuçuk ve etkısız bır bırlık durumuna getırmeğe, devletın tüm malı ve ekonomık kaynaklarını resmı ve gayn resmi yollarla somurmeğe başlamışlar ve nıhayet, Selçuklu devlet kurumlan yenne dogrudan doğruya kendı kurumlannı koyup ulkeye yerleşmışlerdır. Yeniden özgurluk XIV yuzyıl ortalar.na dek süren Moğol egemenlıği devn, dokuz yüz yülık Türkıye tarihinde, Anadolu halkmın özgürlükten yoksun olarak yaşadığı en uıun ve en sıkıntılı bır devır olmuştur Anadolu halkımn Moğol ege menlığının yükunu taşıyan Uç kuşağı, bır yandan buvuk acılar çekmek zorunda kalırken, bır yandan da yıtırdığı özgürlüğün anlamını daha ıyı kavramış, onu gerı almak ıçın var gticüyle savasmış ve hesapsız kan akıtmıştır. Sonuçta, pek pahalıya mal olsa bile. özgürlük yeniden kazanılmıştır. Yabancı maddi ve manevı bas kınm Anadolu halkında yarattıgı bırıkım, etnık ogelerm bırıbmne yaklaşmasma, sosyal kaynaşmamn hızlanmasma ve bugünkü Türkıye toplumunun oluşup biçımlenmesine vardım ettifti gibı, gıderek Osmanlı devletlnde blitunleşecek olan bır sosvopolıtik patlamanın doğmasını da saglamıştır Gerçekten. XIII. XIV. yuzyıllar, Turkive tanhınde etnık ve budunsal varlık gosterme çabalarının, ortak bır ozgurlak bllmçıv'.e az çok ulusal bir toplum olusumuna donu^tügu ıljinç bır devnrdır Bu oluşumda en onemli rolü ovnayan ve ona d»m gasını vuran da Turkmen ofesıdır. Somürii dıizeni îşte bu sırada, Anadolu Selçuklu devletı de, o zamana değın çıkardığı orduların en kalabalığını toplamasına karşın, Mogullann ıkıncıl bir kumandanınm sayıca yan yanya az olan ordusu onunde ağır bır yenılgıye uğramış ve yabancı boyundurugunu kabullenmek zorunda kalmıştır. Bununla bırlıkte, devletın ve ülkenın Moğol egemenhğine gırmesı, yenılgı tarıhmden baçlayarak, uzunca bır zaman parçası ıçınde, aşamalı ve kertelı bır süreç ızlemıştır. Moğollar bağımhlık statüsü için, ilk önce, bakanın ustunlüğünün tanmması ve vergı odenmesı gibi sıyasal ve parasal ısteklerle vetmirken, gıderek ıçışlere karışmağa, uzak laştırmalar ve atamalar yapmağa, ıç sıyasayı ıstenen yonde tut ma ve güvenlık sağlama amacıyle askerlenni Ulkeye sokmağa, yerlı orduyu Mogol ordusuna yardımcı ve yalnız Moğol dış po Boyiin eği} Orta Asya'da Karakurum'da bulunan ve bır vandan Ortadogu'ya, bır yandan Avrupa içlerine doğru yayılarak tanhın en buyük sıyasal oluşumu durumuna gelen Moğol lmparatorlugu, bellrtmeğe gerek yok kı çağının rakıpsız bir süper gucu ıdı Ondan önce, Ortadoğu ve Av rupa'da ıkı blok oluşturan ve bazan bınnin, bazan otekımn ağır basmasma karşm. geneüıkle dengelı bır çatışma surduren Islam ve Hınstiyan dunyalan, bu çoçebe super devletın bırden bı YARIN: İJBİRlıKÇiLERLE TUREDİLER GARTH DiŞi BOND