Katalog

I Ekonomi • MC HÜKÖMETiNiN GÖREV DÖNEMiNDE KULLANILAN DtŞ KAYNAK HACMi DE YÖZOE 100'ÖN UZERiNDE ARTÎI Ekonomi . . Ekonorai Ekonomi ... Ekonomi Ekonomi ••• Ekonorai Ekonomi ... Ekonomi Ekonomi . . J KAYMAKIAR VE HARCAMALAR (1975 1974 riTatları ile miİTon TL.) ' 1975 • ı Değişme 538.395 23.610 561.995 101.435 51.610 49.825 15.'jO0 ll.OUO 4.000 116.435 62.610 53.825 445.5«0 65.000 380.560 7,4 9,8 17,4 25.9 9,7 10.3 • 5.9 108.8 16.5 18.9 13.7 8.2 13,1 7.4 DEVLET PLANLAMA TEŞKİLÂTI İTHAL MALLARI F1YATLARI ÎLE KİRALARIN KONTROLÜNÜ İSTÎYOR Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilâtı tarafmdan hazırlanarak Cumhurbaşkanı Korutürk' ün başkanhğında toplanan Bakanlar Kurulu'nda ele aiınan bir raporda Türkiye'nin ithal îiyatlannın dünya fiya'lanmn üstünde bir seyir iziediği belirtilmektedir. tthalâtçüann. ithal fiyatlannı yüksek göstererek yurt dışına döviz kaçırdıklarını gösteren bu durum karşısında Devlet Planlama TeşkiIâtı, ithal fiyatlarının titizlikle kontrol edilmesini istemektedir. İthal fiyatlannm kontrolü. Türkiye'nin tüm dış ticaretınin sıkı bir denetim altır.a alınmasını gerektirmektedir. Rapor. genel fiyatlar içinde büyük bir paya sahip olan kiralann da kontrol edilmesini önermektedir. Derlet Planlama Teşkilâtı'mn raporunda Demirel başkanhğındaki Cephe Hükümeti'nin bir can kurtaran simidi olarak sarıldığı dövize çevrilebilir mevdııat hesaplarıyle ilgili endişeler de dile getirilmektedir. DPT, dövize çevrilebilir mevduat hesapları yoluyla Türkıye've sokulan dövizlerin cuzun dönem 1975 yılında özel kesim stokları rekor düzeye ulaştı Devlet Planlama Teşkilâtı tarafından hazırlanarak bnceki haf ta Yüksek Planlama Kurulu'nda göriişülen 1976 yılı proğramımn ük bölümünde, 1975 yılı ile ilgili ekonomik değerlendirmeler yapümaktadır. Yapılan değerlendirmeler. 1975 yılmın, özel kesimin stoklama eylemleri bakımmdan bir rekor yıh olduğunu ortaya koymaktadır. 1976 yıh proframmda yer alan bilgilere göre. yıllık stok artışları. 1\>'4 yılında 1 mîlyar 915 milyon lirada kalmış iken, 1975 yılında 4 milyar liraya çıkmıştır. Bir yılda mevcut stoklara yapılan eklemeleri gösteren bu rakamlar, Cephe Hükümeti zamamnda öıel kesim stokçuluğunun göriilmemiş düzeylere ulaştığını belirlemektedir. 1976 proğramı'nda yer alan ve 1975 yılında izlenen ekonomi po litikasınm ana çizgilerini gösteren tabloların en önemlilerinden birisi olan Kaynaklar ve Harcamalar tablosu yukandadır. Bu tabloda, Devlet Planlama Teş kilfttı'nın 1975 yılı ulusal gelir artışını yüzde 7,4 olarak tahmin ettiğini göstermektedir. Halbuki Cephe Hükiimeti'nin Maliye Bakanı Yümaz Ergenekon. 1976 yılı bütçesi*nin yaşama organına sunuluşu dolayısıyla yaprmş ol duğu basm toplantısmda 1975 yı lı ulusal gelir artış hızını yüzde 7,9 olarak ilân etmiştir. Maliye Bakanı Ergenekon'un iddia etti gi ytizde 7,9 oranmdaki Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) artış hızı, plan hedeflerine yakın iken: DPTnin kabul ettiği yüzde 7,4. 1975 yılı için öngörülen hedeiler den büyük ölçüde uzaktır. DPT tarafmdan hazırlanarak Yüksek Planlama Kurulu'nda tar tışma yapılmadan benimsenen 1976 yılı programı kitabında yer alan yukandaki tablo Cephe Hü kiimeti zamanında büyük ölçüde dış kaynak kullanıldığını göster mektedir. Buyilk çoğunlugu Ece vit Hükümeti'nin sorumlulufu altında geçen 1974 yılında 10 mil yar 605 milyon liralık dış kaynak kullanılırken. Demirel başkardığındaki Cephe Hükümeti'nin sorumluluğunu üstlendiği 1975 yılında kullamlan dış kaynak hacmi 23 milyar 600 milyon liraya çıkmıştır. Artış yüzde lOO'ün üstündedir. Kaynaklar ve Harcamalar tablosunun sergilediği en b l i i belirgin g gelişmelerden birisi de stoklarda olmuştur. Stok büyüklükleri bir yıl içindeki stok değişmeleri ni göstermektedir. Tablodaki bil gilerin hepsi 1975 fiyatlanna göre derlenmiştir. Bu bilgilere göre 1975 yılında kamu kesimi stok larındaki artış geçen yılın gerisinde gerçekleşirken, özel kesim stoklarındaki artış 1&74 yılının iki mislini aşmıştır. Stok artışları. bir yandan, eko nominin normal büyümesi sonucunda işletmelerin zorunlu olarak tutmak durumunda olduklan stok artışlarından ilen gelmektedir. Diğer yandan ise. eko nomideki dalgalanmalar sonunda spekülatif stoklamalar yıllık GSMH Dış kaynak Toplam kaynaklar Sabit sermaye yatırımları Kamu Özel 5) Stok değişmesi Kamu Özel 6) Toplam yatıfırnlar Kamu Özel 7) Toplam tüketim Kamu Özel 1) 2) 3) 4) 501.300 10.605 511.905 86.374 40.970 45.4114 13.598 11.683 1.915 99.972 52.653 47.319 U 1.933 57.485 354.448 Rapor, Korutürk'ün başkanhğında yapılan Bakanlar Kurulu toplantısına sunuldu de ekonomiye yapabileceği olumsuz etki dikkate ahnarak belirli bir düzeyde tutulmasını» istemektedir. Başbakanlık Devlet Planlama Dairesi Başkanı Hikmet Çetin' in imzasmı taşıyan «Genel Ekonomik Durum ve Bekleyişler» pdlı raporun ilk sayfasında şu bilgi verilmektedir: «Bu çalışma. 3 temmuz 1975 tarihinde Payın Cumhurbaşkanının başkanhğında toplanan Bakanlar Kurulu'na verilen öz sunuş için hazırlannr.ştır.» Rapor. geçen hafta içinde basılarak çok sınırlı ö'.çüde ve •hizmete özelkaydıyle dağıtılmıştır. Devlet Planlama TeşkiUtı'nın 110 sayfalık «Genel Ekonomik Durum ve Bek!eyişler> raporunda, yaz ortasında yapılan ve Cumhurbaşkanı Korutürk'ün önünde Cephe Hükümeti'ne sunulan öneriler yer almaktadır. Aradan geçen zaman. 1975 yılının son ayının ortasma ulaşıldığı şu günlerde. Cephe Hükümeti'nin ilgili ve yetkili kamu kuruluşunun önerilerinden hiç birisini gerçekleştirmediğini ortaya koymaktadır. Cephe Hükümeti. kendisine baglı Devlet Planlama Teşkilâtı'nm ortaya koyduğu önerüerin hic birisini gercekleştirmeyerek geleoek yıla daha büyuk ekonomik sonınlar rtevrptmpnin sorumhıHıjhınu Raporda dövize çevrilebilir mevduatın sınırlandırılması da öneriler arasında yeralıyor yüklenmiş olmaktadır. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilâtı'nm 1975 yılında alınmasını önerdığı fakat Cephe Hükümeti'nin uygulamaya koymadığı önerilerin bir bölümu dış ticaret politikaları üzerinde toplanmaktadır. Punlardan birisi ithalât teminat oranlarının artmlması He i\gilidir. Rapor. ithalât teminat oranlarının artınlmasının serektisini şu şekilde ifade etmektedir: «tthalâtı teşvik etmek ve iç finansman kolaylıklnn saglamak amacıyle 1973 yılında indirilmiş bulunan teminat oranlarının yükseltilmesine gidilmelidir.. Cephe Hükümeti. ithalâtı ve enflasyon hızını azaltıcı nitelikteki bu öneriyı. daha sonra ayrı bir rapor haline getırılmesine rağmen, uygulamaya koymamıştır. DPT'nin raporunda özel keslmi özendirmek amacıyle çetirilen gümrük bağışıkJıgı ve gümriik indirimi uygulamasının gözden geçırilmesi de yer almaktadır. «Bazı mallarda uygulanmakta olan gümrük bağışıklığı ya da indirimli gümrük, bugünkü ülke ve dünya koşulları dikkate alınarak veniden gözden geçirilmelidir> diyen DPT raporunun bu önerısi de bir kenara itilmıştir. Demir çelik imalâtındaki gümrük bağışıklığı. özel kesimin elinde çok miktarda spekülatif stoklar toplandıktan sonra kaldırümıştır. Aynca Cephe Hükümeti. ilâç ham maddesi ithaUtçılanna gümrük bagışıklıfeı tanımak için yeni bir kararname hazırlamıştır. Rapor, hızlı ithalâtın hem dö viz sorunları yarattığına ve hem de iç üretim kapasitesinin kullamlmasını güçleştirdiğine işaret ederek ithalâttaki liberasyonun sınırlandınlmasını tstpmektedir. Daha sonra Ortaküazar için açılacak veni liberaKVonun durduruiması çeklinde somut bir öneri haline eetirilen bu eörüş de Cephe Hükümett tarafından uygulamaya konmamıştır. stok artışlanm e'kilemektedir. Cephe Hükümeti'nin görevde olduğu 1975 yılında özel kesimın jnllık stok artışının iki misline çılcmasını, ekonominin normal büyümesi ile açıklamak mümkün olmamaktadır. Tablo, Cephe Hükümeti'nin görevde olduğu 1975 yılında özel kesımde spekülatif stoklamanm hızlandı ğı konusunda ileri sürülen düşünceleri doğrulamaktadır. YORUM ÖLÜ YILDA ÖLÜM HAZI BU Y I L I N bir ölü '/ıl oldujju daha başından yazıldı. 197? yılı bir olu yıl oldu. Terr. .lindtki hiç bir ıoruna çözüm bulamayan bir yıl. Kendinden önceki yıllardan biriken hiç bir uruna çöıüm gctirilmedi. Sorunlara, yeni ve derinlefen sorunlar ektendi. 1*75 yılı biriken sorunlarmı çözemedi. Türkiye ekanomisinin lokomotifi durumuna gelen »anayi, önceki iki yıldaki artı> hızına bil» yelişemedi. Sanaylnin arti) hızı düştü. Toplumdaki öliim hızı artlj. Tıpkı 1470 yılında olduftu gibi. Ölü yıl, ölCm lergiledi. Birbiri arkasından. YAŞANAN yılda caresizlik olum geiiriyor. 1975 yılı çaresizlik ve ölumlerden olujan bir labloyu sergiliyor. Çaresizliklerden birisini H7S bütçesi ortaya koyuyor. Cephe hükümntinin Maliye Bakanı Ergenekon açıkladı. 1975 yılı gümrük vergilerl toplamı, 4 milyar 450 milyon lira çevretinde gerçekleşecek. Bilinir ama tekrarlamak qerek. Giimrük, ithalât üzerinden ahmyor. 1975 yılı ithalâtı ise 5,5 milyar dolara ulasacak. Dolarla lira arasında 15 katsayısı var. Dolar lira ile çarpılır, sonra da gümrük vergisiyle cranlanırsa ortaya çıkan tablo çok ilginç. Türkiye'de ithalât üzerinden alınan giimrük vcrgisi oranı yüzde besin altına iniyor. Türkiye'de ortalam? olarak ithalât değerinln yüzde beşinden de »? gümrük alınıyor. Türkiye'yi bu hale getirdiler. Türkiye'yi çok gclişmiş sanayi ülkelerinden bile çok az gümrük alınan bir ülke haline soktular. SERMAYE ve »«rmayenin hükümetleri. İthal malları, Türkiye'ye, fiilen gümrük ödemeden giriyor. Sermaye çevrelerinin istedigi, hükümetlerin uyguladığı gümrük tesvik ve bağısıklık sistemi ile. Burası, işin bir yanı. Diğer yanı ise cephe hükümetinin 1974 bütçe tasarısında. Tasarıya göre gümrük vergisi gelirleri yüzde 24,4 oranında artacak. Nasıl artacak? Obvlz sıkıntıları yüzünden ithalatın artamayacagı, en azından yüfde 34,4 oranında artamayacagı bil iniyor. En aıından Maliye Bakanlığı'nın bilmesi gerek. Blldlklerinde de kuşku yok. Çünkü en azından saymasını btliyorlar. Bu durumda bütçe taıarısına bu kadar büyük artış nasıl konur? BİR TEK cevap var: Bütçe tasarısı, yüzde 20 çevresinde bir devalüasyonu içeriyor. Saymasını bildikleri varsayılanların hazırladığı rakamlar bunu gösteriyor. Devalüasyonla lira ile dolar arasındaki katsayi yükselecek. Böylece lira cinsinden ithalât ve gümrük vergisi artacak. Uluslararası finans örgütlerinin önerdiğt, dış kredi alabilmek için cephe hükümetinin kabul ettiği, ama, içerde tepkilerden korktuğu için bir türlü uygulamaya koymadığı devalüasyon tekrar sırıtıyor. Çaresizlik içinde uygun siyasal ortamı bekliyor. CEPHE hükümetinin cares'zliğirte bir örnek Türlt lirasımn değerinin düsürülmesi. Olgunla>mıs kararını, bir türlü uygulamaya koyamıyor. Cesareti yok. Ama her alanda değil. Çok cesur olduğu alanlar da var. Bunlardan birisi söyle: Olay, Ankara'da biı yüksek okulda geçiyor. Öğretmenler odasmöa. Bir öğrenci, öğretmenter odasına »ıİınıyor. Arkasından birkaç komando ile bir üniformalı polis. İfkence öğretmenler odasında başlıyor. Polisin gözetiminde. O kadar ki, bir bayan öğretmen dayanamıyor. «Artık beni dövün» diye araya giriyor. Komandolar, kibar ve insaflı. Bayan öğretmeni dövmüyorlar. Ukenceyi durduruyorlar. Polis de görevine düşkün birisi. Yaralı öğrenciyi kaldırıyor ve soruyor: «Bir sikâyetin var mı?ı Öğrencinin cevabı çok kısa: cHayır.» Kimi, kime sikâyet edeceksiniz. OLAYI, yer ve tanıklanyla kanıtlamak kolay. Değer mi? Mevcut tanık ve kanıtları kullanma olanağı varken. Kuşkusuz, başka bir olayda. Bu <olay» Çankaya'da geçiyor. CumSurbaskanı Korutürk'ün başkanlığında Bakanlar Kurulu toplanıy?r. Şu Amerikancadan ilk önce silahlı kuvvetlere giren deyimle «brifing» var. Anarşik güvenlikle ilgili brifing değil. Ekonomik güvenlikte ilgili brifing. «Devlet» Planlama teşkilâtı, ekonomik güvenlik icin alınması gerekli önerileri sıralıyor. Yaz ortasında, 3 temmuz 1975 tsrihinde. ALINMASI önerilen)er araşında ne yok ki? Cephe hükümetinin bakanları, Basbakan yardımcıları ve Başbakanından gayri herkejin birleşebileceği öneriler. Kira kontrolü, dı? licarette fiy.^t kontrolıı. Gümrük bağışıklıklarının azaltılması. Dövire çevrilebilir mevduat girişlerinin sınırlandırılması. Tasarrufların artırılması ve kamu yatırımlarının hızlandırılması. Ne düsünülebilirse hepsi var. Ama cephe hükümetinin bakanlarından, Basbakan yardımcılarından, Basbakanından, cephe hükıimeti adına her gün konuşaniardan bir tek seş yok. Çaresizliklerini dinlemisler. Sonra da bildiklerini yapmışlar. Yapmaları gerekenleri yapmayarak. «OLU ÇIKMAZSA, öğrenime ara veremem.» Bu sözler, bir fakülte dekanına ait. Ankara'da, Dıskapı'da. İki fakülte var. Ziraat ve Veteriner. Bir de yurt var. Yıldınm Beyazit Yurdu. Bu yurt, bu iki fakülteyi «tutuyor.» Yurtta komandolar var. Fakültelerin önünde polisler. Komandolar, devrimci öğrencileri üniversiteye sokmuyor. Gelirlerse vurulacaklar. Bir «öğrenci catışması» daha. Şu anda çatısmamak için okula gitmiyorlar. Çalışmaktan ve vurulmaktan korktuktarı İçin değil. Şu anda yoğun bir «anarşik orlam» gevflemclcrine orlam hazırlamak İcin. Ama dersier devam ediyor. Devrimci öğrenciler ders* giremiyor. Öğretimin durduruiması tek çare. Ancak dekan ölü çıkmadan bu çareye yanasmıyor. Ölü yılda olum tek çare olarak görülüyor. YURT, dünden kalmi bir sorun. Halk Partişi hükümeti zamanında, öğrenciler ilgili bakanın kapısını çok a^ındırdılar. Bu vurdun temizlenmesi icin. İlgili bakan yanasmadı. Üstelik gitti, yurttaki «milliyetçi» genclere teşekkür etti. Halk Partisi'nin kendinden menkul ikna gücü meyvelerini bu yıla bıraktı. Halk Parr'ui zamanında vurtta ştoklanan silâhlar simdi ateşe hazır hale getirildi. Hedefe kurulmuş biçimde. ÖLÜ Y I L stok yılı oldu. Cok doğal. Stoklama, metaların, g*çici bir süre için dolaşımdan çıkarılması demek. 1975 yılında özel kesiminin elindeki stoklardaki artış geçen yılın iki katını aştı. Ştoklanan metalar, uygun ortamda, kan pahasına satılacak. Bu amaçla stoklandı. Stok artışlarının tek nedenl, satış sorunu ile karsılasmak ıleğil. Satış sorunu tek neden olsa, bu kadar ithalât yapılmaz. Döviz sıkıntısının bu kadar arttığı bir yılda ithalats bu kadar açık kapr>' bırakılmaz. Maliye ve Merkez Bankası'nın elindeki araçlarla ithalât stokçuluğunu sınırlamak her zaman mümkün. Yalçın KÜÇÜK 1975 YILINDA stoklar arttı. Ölümler arttı. Fakat bir de Snemll değişiklik ortaya çıktı. Artık Türkiye'de, sairin deyişi ile, kan toprağa bulaşmıyor. Artık büyük kentin toprağı, akan kanları emmiyor. Torna ve tezgahlar arasında dolaşıyor. Bu yüzden TOBDER ptanladığı toplantıları, büyük kentlerle sınırlandırmak kararını aldı. Sonra da, bir yandan, demokrasiyi anlamayanların yalnız bırakmaları; diğer yandan, sıkıyönetim arayıcılarının oyununun somutlasması ile tüm toplantıları erteledi. Sorumlulukla hareket ett). Ancak öğretmen örgütünün sorumlu davranışı, diğer sorumsuzlukları ortadan kaldırmaya yetmedi. Her gün demokrasiden söz eden örgütler kendilerini, demokratik kütlelerden sovutlama girişiminin acı bir örneğini verdiler. Toplantılara katılmamaları icin üyelerine telgraf çektiler. Örnekler çoğaldıkça, bunların, daha da soyutlanmasını önlemeye kimsenin gücü yetmez. CEPHE partileri, 1975 yılını çaresizlik içinde ve ölüm sayarak tamamlıyor. Halk Partisi ise bir ateşkes çağrısı ile bitirmeyi planlı/or. Halk Partisi, şimdi, yurt dışına gitti. Ortaya atılan önerinin nereye qötürüleceği henüz belli değil. Bir taktik mi, yoksa, pazarlıkla demokrasi mücadelesinden gerilemeyi amaçlayan yeni bir strateji mi? Her ikisi de mümkün Çünkü Halk Partisi'nin «bir kolu öbür kolunun tersini yapıyor.» BU SON sözler, Halk Partisi'nin aylık kuramsal dergisinden, Dergi'de bu yakıştırma Amerika Birleşik Devletleri için yapılıyor. Yunanistan ve Şili cuntaları değerlendirilerek yapılmış bir çözümleme. Çeşitli ülkelerde darbe düzenlerken Amerikan Hükümetinin bir kolu diğerinin tersini yapıyormuş. Yakıştırma. Amerikan darbecillğinden çok Halk Partisinin demokrasi mücadelesine uyuyor. SERMAYE. kaba oyunlarını ceph* partileri I I * ve onlar üzerind» uVguluysr. İnce oyunlarını da Halk Partisine ayırıyor. Genel Sekreterlik elrafında yaratılan tozdoman bu ince oyunların bir parçatı. Ama devamı da var. Halk Partisi'nin aylık kuramsal derq!sinin son >,sayısında ince örnekler görülüyor. «Demokratik sol, iktidarı devralınca, gerçekten ekonomik düzeni değiştirmeye yönelirse, kapitaütt üretim ve birlkim mekantzmasının akşamadan sürmesi olanak' sızdır.» Yazı, bu durumun ne kadar kötü olduğunu anlatıyor. Sonra, işci ve çalışanların maaştnı yüksellmenin kötülükleri de sayılıyor. «İlk aylarda bunaltm kendini btlli etmeyebilir. Stoklar erir, kaoasite zorianır. Ancak çok zaman geçmeden talepier karşılanamaz olur.» Böylece bunalım ortaya çıkar. «Sahne böylece karşıdevrim ve sağcı diktaya hazırlanmış olur.» Böylece, halkçı bir ekonomi polltikasının ne kadar kötü bir iş olduğu anlatılıyor. «KURULU üretim ve birikim düzenini, yerine işler bir yenisin! getirmeden yıkmak, mevcut kaynaklardan fazlasını halka dağıtmaya kalkışmak, ekonomik bunalımın daha bilincine yeni varırken bunalıma yenik düşmek tehlikesidir.» Demirel'in Ecevit hükümeti zamanındaki «kimin malını kime dağıtıyorsunuz» yollu elestirileri unutulmadı. Ölü yılın sonunda Halk Partisi ile Adalet Partisi'nin ekonomik stratejilerı birbirine yaklaşıyor. Demokrasi anlayış ve stratejileri de yaklasacak mı? Yurt dışından dönüşte belli olacak. İfhalâf yoluyla kıçakçılık Devlet Planlama Teşfciiâtı'nın raporu. ithalât voluyla yapılan döviz kaçakçılıg) Uzerinde de durmaktadır. Hazırlanan raporda «Son bir vıl içindeki ithal fiyatlanmızın dünya tiyat artışlanna göre çok yüksek olduğu eözlenmektedir. Bu amaçla ithalât fiyat kontrolü üzerinde titizlikle durulmahdır» denil mektedir. Tüm dış ticaret mekanizmasınm kontrol ve denetimini eerektiren bu öneri ile ilgili olarak Cephe Hükumeti hiç bir girişimde bulunmamıştır. Demirel Başkanlığında Cephe Hükümeri kurulduktan sonra. döviz rezervlerinin erimesini önlemek için kısa dönemlt ve yüksek faizli dış Dorçlanmalara gidilmiş ve bu amaçla Dövize Çevrilebilir Mevduat Hesapları mekanizması veniden işletilmeye başlanmıştır. DPT, bu d«vizlerin. Türkiye tçin «önemii darboğazlar» varataeağı eörüşünü savunarak. bu kanalla Türkiye'ye girecek dövizlerin «belirli bir düzevde tutulmasıni: istemiştir. DPT raporunda «bun lann kısa bir dönemde faizi ile birlikte geri ödeme zorunluluğunun bulunması. ilerde önemli darboğazlar varatabilecektir. Bu nedenle kısa vadelt döviz borçlanmalannın ve dövize cev rilebilir mevduatın durumu vakından izlenerek ilerde eknn<v miye yapabilerekleri olumsuz etkilerden kacmılmalıdır» rienilmektedir. DPT'nin bu görüsleri nin Cumhurbaskara'na sözlü olarak sunuldugu zamanda 45(1 milyon dolar olan bu dövizlfT, Merkez Bankası'nın son haftalık durumuna eöre 930 milyon dolara çıkmıştır. Devlet Planlama Teşkilâtı'nm raporunda ithal fiyatlan ve dövize çevrilebilir mevduat girişlerinin yanmda kiralann kontrolü da istenmektedir. RapoT. bu konuda. şöyle demektedir: «Özellikle hizmetler. konut ve ticaret kesiminde kiralann fiyatlar içindeki yüksek oranı dikkate almarak kiralardaki artıslar kontrol altına ahnmahdır.» Cephe Hükümeri. kuruldugundan sonra ortaya çıkan kira patlaması konusunda da hiç bir önlem almamıştır. DPT'nin raporu îktisadi devlet teşebbüslerinin ürettigi mal ve hizmetlere zaman yapılmasını zorunlu bulmaktadır. Rapor, bu konuda, «Başta telefon tesis masrafı olmak üz«re PTT. TEK ve TKİ mal ve hizmet fiyatlarmda avarlamalar yapılmalıdır» demektedir. Kamu Kurumlarında çalışan işçiler ikramiyelerinin son taksidini aldılar ANKARA İşçilere 1975 yılına ait ikinci ek ödemenin son taksidi de dün verilmiştir. Genel, katma ve özel bütçeli dairelerle döner sermayeli müesseseler, sermayesinin yansından fazlası devlete ait olan ortaklık ve kurumlarla belediyeler ve bunlara bağlı teşekküller, 3659 ve 440 sayılı kanunlann kapsamına giren iktisadi devlet teşekkülleri ve diğer bütün kunım. banka. ortaklık ve müesseseîerinde çalışmakta olan işçilere, Bakanlar Kurulu karan ile 1975 yılında verilmekte olan ikinci ek ödemenin son taksidi dün 08.00'den itibaren tediye edilmeğe başlanmıştır. Bilindiği gibi, işçiler, daha önce Bakanlar Kurulu karan ile 1975 yılı içinde üç defa ikramiye almış bulunuyorlardı. ORTAKPAZAR KARŞISINDA TİCARET AÇIĞI YÜZDE 25 DOLAYINDA ARTTI Ocak ayında Ortakpazaria ya pılacak görüşmelerde Türkiye'nin izleyecegi politikayı saptamak üzere Bakanhklararası AET Koordinasyon Komitesi toplantısmda Dışişleri Bakanlığı'nm di ğer Bakanlıklarla anlaşmazlığa düştüğü öğrenilmiştir. Dışişleri Bakanhğı, AET ile yapılacak görüşmelerde Türkiye'nin tüm dış ticaret açığı ile Türkiye'de izlenen yabancı sermaye politiKasının ve bu konuda verilebilecek yeni bdünlerin görüşme gündemine almmasını istemiştir. Başta Tioaret Bakanlıgı ile Devlet Planlama Teşkilâtı tem silcileri olmak üzere diğer Bakanhk yetkilileri. Dışişleri Bakanhğı'nın bu gbrüşlerine karşı çıkmışlardır. Ekonomi ile ilgili bütün Bakanlık temsilcileri ile Dışişleri Bakanlıgı yetkililerinin sert bir şekilde tartıştıklan toplantıda Ticaret Bakanlıgı yetkilileri, 1975 yılında OTtak Pazar karşısında Türkiye'nin dış ticaret açıgımn 1 milyar 235 milyon dolara çıkacağını açıklamışlardır. Geçen yıl 950 milyon dolar olan bu açık bir yılda yüzde 25'in üs tünde bir artış göstermiş olmak tadır. Ticaret Bakanlığı yetkilileri. giderek büyüyen bu açığın «AET'nin beklenmedik ödünler vermesi halinde bile kapanması imkânsız bir düzeye ulaştığını» belirtmişler ve Ortakpazar nez dindeki Türkiye Daımî Temsılcıliğinın olayları gerektiği gibi yakmdan izlemediğini ve iyi çalışmadıgmi' ileri sürmüşlerdır. Bakanlıklararası AET Koordinasyon Komitesi toplantıları Dışişleri Bakanlığı'ndan Necdet İlci'nin başkanhğında Maliye, Ticaret, Tarım, Sanayi, Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlıkları ile Devlet Planlama Teşkilâtı temsilcilerinden oluşmaktadır. Koordinasyon Komitesinin son toplantısı 11 kasım 1975 tarihinde yapılmış ve toplantıda ileri sürülen görüşler bir tutanak ha line getirilmiştir. Koordinasyon Komitesi'nde Dışişleri Bakanlıgı ile diğer Bakanlıklar arasında anlaşmazlık yaratan sorur.ların birisi AET'ye verilecek yeni yabancı sermaye ödünleri olmuştur. Dışişleri Ba kanlığı, Türkiye AH7T Karma Parlamento Komisyonu Raportö rü Klepsch'in kaleme aldığı «Ya bancı Sermayenin Türkiye'de Teşvik Edilmesi» ile ilgili rapora dayanılarak Ortakpazar'a veriiecek yeni yabancı sermaye ödünlerinin araştınlmasını istemiştir. Bu isteğe Ticaret Bakanlıgı ile Devlet Planlama Teşkilâtı karşı çıkmıştır. Toplantıya katılan Ticaret Ba kanlığı AET İşleri Genel Müdürü. Türkiye'de yürürlükte olan yabancı sermaye yasasmn: Ortakpazar ülkelerindeki yasalardan çok daha liberal olduğunu ve bunun da Ortakpazar üyesi ülkeler tarafından yazılan raporlarda da kabul edildiğıni açıklamıştır. Devlet Planlama temsilcileri ise Klepsch raporuna temelden ıtiraz ettiklerinl söylemiştir. Koordinasyon Komitesinde tar tışılan bir diger önemli sorun AET'nin Türkiye'ye tamyacağı tarım ödünleri ile ilgili olmuştur. Tarım ve Ticaret Bakanlıkları temsilcileri. tarım ödünleri konusunda Türkiye'nin önerileri verine Ortakpazar topiuiuğunun oluşturduğu sınırlı tarım Urünlen ödün listesinin reddPdiime(Ooamı 9. Ssajfıda) I Merkez Bankası kredilerindeki artış yeniden hızlandı • ÖZEL SEKTÖR SENETLERiNiN REESKONTU YOLUYLA AÇILAN KREDiLER DE 9 0 0 MiLYON ÇEVRESiNDE YÜKSELDi. KAMU VE ÖZEL SEKTÖR KREDİLERİNDEKİ ARTI^A KARŞIN EMıSYON HACMi DEĞiSMEDi. 12 ekim seçimlerinden sonra Cephe Hükümeti'nin frenlemeye çalıştığı Merkez Bankası kredileri. yeniden ve hızla artmaya başlamıştır. Cephe Hükümeti, seçimlerden sonra bir süre devam ettiği kredi sınırlaması politikasma son vermek ihtiyacını duymuştur. Merkez Bankası'nın son haftalık durumuna göre, kamu ve özel kesime açılan kredilerde önemiı arlışlar kaydedilmiştir. Bir hafta içinde kamu kesimine özellikle Hazineye açılan krediler 1.5 milyar liralık bir artışla 39 milyar 601 milyon liraya çıkmıştır. Özel sektör saatlerinin reeskontu yoluyla özel kesime açüan krediler ise bir hafta içinde 900 milyon çevresinde bir artışla 6 milyar 920 milyon lira olmuştur. Kamu ve özel kesim kredilerinde bir hafta içinde 2.5 milyar liralık artışa rağmen emisyon tıacminde bir değişme olmamıstır. Emisyon hacminin değişmesi iki nedenle ortaya çıkmıştır. Merkez Bankası, özel bankalann Merkez Bankası'na yatırdıklan mevduatı artırmıştır. Genel olarak aralık ayında artış gösteren bu kalemdeki bir haftahk yükselme 1 milyar liradan fazla olmuştur. Bunun dışında transfer güçlüklen nedetııyle ithalat depozitolan akredıtif karşılıkları ve döviz alaraklan artışı devam etmektedir. Ozet tabloda diğer pasifler ve döviz kaleminde kaydedilen artış, bu kaynaktan ileri gelmektedir. Bu iki artış ise emisyon hacmıni genişictmeden kamu ve özel kesime açılan kredilen artırmayı mümkün kılmaktadır. Merkez Bankası'nın son haftalık durumuna göre brüt ve net döviz rezervlerinin erimesi de vam etmektedir. Bir hafta içinde brüt döviz rezervleri 50 milyon ve net döviz rezervlen ise 40 milyon doiar çevresinde erimiştir. SABiT 19 7 S T I L I G (1) (2) 22.901 20.979 43.880 leşme (3) 122.78 83.31 100.11 SERMAYE 1 9 7 4 YATİRİMIARI (1971 fiyatlarıyla milyon Tl.) Î İ U 1 97 5 T I L I Plan Gerçckleşme oranı 18.65(1 özel Kamu 25.180 Toplam 43.830 Gerçekleşme Plan Gerçekleçme oranı (4) («) (5) 21.110 24.377 115.48 28.240 22.393 79.30 49.350 46.770 94.77 (7) 24.000 31.530 55.530 Gerçekleşme Plan Gerçekleşme oranı (8) 26.7U1 28.263 54.964 111.25 89.64 98.98 (9) Adana'da yeni bir vergi dairesi kuruluyor ADANA Adana'da vergi işlemleri hacminin genişlemesi nedeniyle, 1 nolu vergi dairesine bağh olarak yeni bir vergi dairesi kurulacağı açıklanmıştır. Defterdarlık yetkililerinden alınan bilgiye göre. ek vergi dairesi, mükelleflerin daha süratli bir şekilde ihtiyaçlarma cevap verebiimek amscıyla kurulmuştur. 4. nolu vergi dairesi 1976 yılı mart ayında luzmete gırecektir. (a.a.) Her yeni bütçe ile birlikt« ortaya atılan bütçe açığı sorununa, yeni bir çözüm yolu bulunmuştur. 1973, 1974 yılı gerçekleşme sonuçları ile 1975 yılına ilişkin en son gerçekleşme tahminleri. son yıllardaki hükümetlerin kamu yatırımlannı gerçekleştirmeyerek bütçelerini denkleştirdiklerini ortaya koymaktadır. 1973, 1974 ve 1975 yıllarında, özel kesim yatırımları plan hedeflerini büyük ölçüde aşarken kamu yatırımlanrun devamlı olarak plan hedeflerinin gerisinde kalması, son yıllarda izlenen politikayı gözler önüne sennektedir. Son yıllarda her bütçe hazırlanışından sonra bütçenin açık olduğu ve dolayısıyla enflasyonist eğümeleri hızlandırıcı niteük ta«ıdığı ileri sürülmektedir. Ayaa görüşler, cephe hükümeti tarafmdan hazırlanan 1976 bütçesi dolayısıyla da dıle getiıılnuşür. Ancak son hükümetlerin uygulamalan, kamu yaünmlarını kamu yatırımlannın gerçekleşme oranı düşürülerek bütçe açıklarının azaltıldığını göstermektedir. Yukandaki tablo, sabit fiyatlarla yıllık program hedefleri ile gerçekleşen yatırımları ve gerçekleşme oranlarını göstermektedir. Bilgiler üç yılda da özel kesim yatırımlannın plan hedeflerini aştığını, buna karşm, kamu >atırımlannm plan hedeflerinin çok gerisinde kaldığmı ortaya koymaktadır. Üç yıl toplam olarak ele alındıgında, özel kesim yatırımları yüzde 116 oranında gerçekleşirken kamu yatırımlannın ancak plan hedeflerinin yüzde 4 ü oranında gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Böylece son üç yılda özel yatırımlar yüzde 16 oranında p!an hedeflerini aşarken, kamu yatırımları da >Tizde 16 oranında plan hedeflerınir serisinde (Devamı 9. Saytada) » 1973, 1974 VE 1975 YILLARI KAMU YATIRIMLARI TOPLAMI, ÖNGÖRÜLENiN % 84'ÜNÜ OLUŞTURUYOR MERKEZ BANKASI HAFTAHK DURUMU (Milyon IL., Rezervler Hilyon Dolar) AKTİF Altın 4 Döviz Kamu kredileri Özel sektör Kredileri Tarım kredilen Diğer aktifler TOPLAM AKTİFLER P AS İF Emisyon Döviz M. B Mevduati Mev. Munzam Krş. Diğer Dasifler Brüt Rezenier Net rezervler DÇM Hes. Döviz Krd. 33.055 227 3 794 22.142 26.929 1.323.C + 70.0 12U.4 40.R33 .T00 28/3/1875 21/11/1975 •İS 11 1975 (MC Hük.) (Geçen haf.) (Son haf.) 18.549 29.392 8.735 15.441 12.005 85.347 17.250 38111 6.(162 15.039 38.6116 115.Ü68 16.9»> 39.6ta 6.920 14.631 39.061 117.212 Bütçe açıkları kamu yatırımları önlenerek kapatılıyor 40S47 1.0(13 S541 27 600 41.221 1.0R6.4 960 1 930,6 6«2 27.5U7 4Ü.7MB 1.116,7 • ,422.7 905,7