Katalog

CUMHURÎYET 10 Aralık 1974 tamrk'un uzun, kısa soyîevlen önemli olavlar uzerıne verdığı demeçler, dıplomatık demeçlen, kışısel anılaruun kunılen yaııya geçti Ancak onun gezılennde, dın adamlan da içınde olmak uzere lcoylu. kentlı halkla olan kısa gâruşmelerının de gereğınce, dogru olarak yazıya geçıp geçmedığınde kesın değtfım Bunları, belkı, 8yakustu so>lenmış, gelıp geçıcı sozler ya da po1 tiKaciıann yaptığı ofunme arma, arutma sozlen türunden sayanlar bile olmuştur A Olaylar ve görüşler "ÂŞAR,,LA âşar H çiftçınin ürünıînun onda bınnl v«rgl ola rak verme ^njkümlulağu demektır, gerçekte şeri a' buyruğu ıse o vergıjı kaldırmak şenat kural larını da kaldırmak deme^ olur Bu da dım kal dırmak demek Islâm tpnhlnın hukuk"=al vanmı bılimsel ola rak ınceleverler bıhr lu şenat dın degı1 tslâm taröünde gelıştiriıen bır hjKiık kuralları topla mıdır Bu kuralları sozlerınde ya^ılannda gehş tıren kı^ıler tslâml şın çıkı« ndan b r yüzyıldan çok bır zaman Reçtıkten sonra yaşamış olan, dar ha bır ıkı yuzyıllık dönem bovunca o kurallar üzerlne fartışan hukukçulardı Bunlara «fakıh» denlrdi Bu sozcuk te Arapçada «bılgınıı demek Ur. BugUn kullandığımız «hukuk bılimı» deylmı o zaman yoktu O, bızım tanhımızde bundan an cak yüz vıl kadar önce bugunkt anlamında kul lanılmaya basladı Eskı dönemdc ona «fıkh» denirdi Zamanla bu bılgılenn gelıştırdıgı lcurallar toplamına da «şerıat» denmıştır Cahıllıjin artması ıle, şenat da musluman dıru demek oldu. 44 ŞERİAT,, Gercekte Ataturk'un ayakflstu konusurken bıle sozlerının yansıttıgı auşunun, guçluluğu, dermlığı olan bır tanh anlayısına dayandığını gosteren çok ornekler vardır Atatürk bır profesyonel tanh bıigını degıldı, ama tanh akışınının an]amını tanh bılginlerının ustunde bir kavrayısla bıldığım geregmce degerlendırdiğımizı sanmıjorum Bununla nevı du«undugumu anlatmak ic'n onun unlu Hllâfet soylevınl hatırlarmak ıstenm O başlıbaşma bir tarih anlavışı yapıtıdır Ytiaa tarıh >a da hutuk bilen degil, onların iç anlcmlannı kavramamıs bır kışı o soyle'.ı veremez dı Kımı kez avakustu konuşmalannda da, yuzeyden bakılınca sırsdai soyienmış lâkırdı glbı gozı.ıcen sozlerınde büe Atatilrkteki bu ar.layışı göruruz Orne* olarak unlü «aşâr» uygulamaMnın kal d'rıhşından sonrakı btr gezısınde köylü halka hal ha'ır sorarken sbyledıgi sösü alacagım «Bilivor musunuz » demlşti, «âsar kalkamaı dtyenler olmuştu Hatta ftsar seriat buyrugudur. onun kalkması şenatm kalkrnası demektır, diye ışa a'ta bulunanlar (propaganda yapanlar) bulunmuştu Goruvorsunuz bu sozlenn ne kadar yalan olduğtınu, bunu soyleyenlenn ne ksdar yalancJ olduğunu J I Aşar ıle Şenat üzerıne dın adına konuşm» iddıasında o.anlar o zamanlar mce gürültü yapmışlardı Bu ıkı sozcük arasmda ktınılan Uiski uzerıne vapılan demaıçojilerin ne olduğunu Ataturk un bu denlı kestırmeden onlan valancılıkla suçlamasmdakı anlamı trugunku' genç kuşaklar pek bılınme7 sarunm O zamank; halk da bilmezd Bugunku şeriatcılar da bilmesler. Asar den»n şe\ın bır şeriat kurnli olduğu o n l a n söylenmıstı Be'kı bugun de bovle sananîar var Bugtin fcu kuşaklann sorınu bılmevısı, o donemlerden ne denlı U7aklaştıgımızı gostenr ama bugünun seıat devletı kurma savunuculan hem halkın, hem veni kuspklam bu «Ibı şe\!er! bilmevi<1 kar ş vnda, o zaman vaptıkları eibı her işi bır şe rıat Uıralı 'şı gıbı go«iterme fhasını sürdürdük le'ını gorüvoruz AtarUrk bur «vaîanei» derken havadan bır lâkırdı sövlen .du Agır suçİ8Tasımn a»mda tslâm ve Omanlı tarıhı üzerıne köklu bir bilgi vattıfcmı tanıtmak istertm. Nedır âşar ile şeriat' Birtncı soıcuk Arapça «osr» sozcügunün çoğuludur Onun da anlamı «onda bır»dir. Bunun şenatla ilgisi nedir? Şerıata dayalı de\!et kurma ıdeologlanna Röre şerıat dın, tslam dını demektır Çu halde, eger Niyazi BERKES yUk kurulu?lu devletlerde önemli olan bu sorunu bıraz açı!ayalm. Avrupa ıle îslam dünyası XVI yüzyıldan sonra Koşullannı burada aalatanuyacağımız nedenlerle, bugunkü durumu mdıran uüvük bır «fıyat devrımı» (enflasyon) 4çıne BiTdıkten sonra bu «ondabır» kuralı onemlı oır uygulama degışıklıgıne uğradı bnflasyon vüzunden b?U ner yerde çorulraedık sıkıntiıar ıçıne duştu Oevletlenn malıyelen vıknma tenlıkes 1 ıle kars laştı (,are oıarak oaşvuruıan uvgulamalardan bın olarak ondabır ürünu aevlet nazınesıne önceden para verme Kdrsıheındf toplama tekelının «multezım» denen kl^ıleıe venlmesl yontemı baş'adı Bur.a dltızam /önterru denir çenat kuraltna uygun sayılırdı Gerçekte Hıris tlyan ulkelennde de aynı uygutoma vardı. iki Uğur Davası irkaç gün önce bazı gazetelerde tek sütunluk bir haber yayımlandr «Prof Ugur Alacakaptan Ue Uğur Mumcu beraat etüler.» Çogu gazetede ver almavan ve yer aldıÇı gazetelerde de pek goze çarpmayan bu haberın ozü oeydı? Askerl Yargıtav Dordüncıl Daıresi Ankara Hukuk Pakültesı eskı dekanı ve Ceza Hukuku Profesörü ügur Alacakaptan ile aynı fakültenın eski asıstanlanndan yazar Ugur Mumcu haklanndaM mahkumtvet hUtanunU esastan boıarak her iki sanıfcın ber&atlne karar vermistı. Ama kolav olmamıştı bu beraat Alacakaptan ve Mumcu, 12 Mart öncesi eylemlere sö« ve ya«ıyla yol RÖsterdikleri garakoasiyia 1971 yıünda goı altına alınmış, TCK 146/3 maddesı geregınce 5'er yıl lO'ar ay hapıs cezasma çarptınlmışlardı Sanıklar karan temyız etmışler ve Yargıtay DördilncrU Daıresi mahkumıyet karannı bozarak sanıklan tahllya etmlşti. Ankara Sıkıyonetlm Kumandanlıgı 1 No lu Askerl Mahkemesı eskı karannda dırenmiş bunun Uzenne dava Askeri Yargıtay Daireler Kuruluna gelmiştl. Genel Kurul da mahkumıvet karannı bozmuştu. Dosya yenıden 1 No lu rnahkemeye gelmis, ama mahkome bu kez ae davanın af vasasına gbre düştügune karar vermıştı Sanıldar bunun Oüerlne beraat karan verilmesi lstemiyle Asken Yargıtaya başvurmuşlardı Askerî Yargıtay Dordüncü Daıresi, BAşsavcüık gbrUsüne uygun olarak Alacakaptan ile Mumcu'nun beraatlanm kesınlestırmıştı. • Evet, yıllar stırmüştü bu seruven. Şalrin Kanun diye, kanun dıye, kanun tspelendl Dteesi olan bıtenlenn yanmda hıç kalıyordu Davaaın bırınci sanıgı Uğur Alacakaptan Ceea Hukuku Profesorüydü zalımlenn han 1 vağmasma katılmayı reddetmiş, erdemli ve yureklı bılım adamıydı. tkmci sanık Ügur Mumcu artık kişlliğlni herkesin tanıdıftı gılçlü bır devrimci yazardı Bu çapta insanlar az yetisır bır üllcede, ve bu kısülkte insanları boğmak ıçln ağzını açmış dijlerını gostermıştı 12 Mart hukuku Bu yuzden Prof Uğur Alacakaptan 5 ay, Uğur Mumcu 1 yü 15 gun mahpushanede vatmışlardı Uğur Mumcu bu dava ned^nıyle askerlığını er olarak yapmıştı îkı değerli vurtsever Insan ağır koşullar altında faşızmin baskılanna göğüs gererek ıddialann temelsızliğını ıspatlanuüc için yülarmı ve sağlıklannı yıtırmışlerdı. Davanın açılmasına yol açan bır «savın muhbir vatandaş>o. Can Özbav'dı «sayın muhbır vatandas^ın adı. Duruşma sırasında Can Ozbay'ın Ülku Ocakiı oldugu ortays çıktı. sergılendı Gene duruama tırannda bu muhbir'in «MTT •lemanı» oldugu reatnl belftyle ıspatlandı. lıte bSyle bır davavdı Uğuriarın davası Uç kişilık Ankara Sıkıy5netım 1 Nolu Mahkemesi dava boyunca sanıklar hakkmda ıkı kez mahkumıyet karan vermıştı. Bırınci karar, oy çoğunluyla çıkmıştı Mahkumıyet karannı veren ıkı kışıden bırı olan mahkeme baskanı, karar gunü kurula katılmısU. Çunku daha oncekı beşkan, Ugur Mumcu'nun tahliyesi için oy kullandığından sakıncalı görülmüstu. îkıncı mahkumıyet karan oy bırllğiyle çıkmışü Çünkü birıncı raahkumlyet karannda muhalefet şerhı venp sanıkların beraatini ısteyen askeri yargıç bınbaşı Fersat Oltulu da, mahakeme kurulundan uzaklastırümıstı. Gerek duruşmaların yurutulmesl, gerek mahkemenln gerekçeli ksrarl Türk adaletı tarıhine Ibret sayfalan katmıçtı. 12 Mart hukukunun nıce ügınç belgelerı arasında bulunan bu mahkumıyet karanndan bazı parçalan yann bu koşede yayımlavacagız Askerl Yargıtay'ın hukuk a ve gerçeklere tıtiz saygısıyla beraat eden Prof Alacakaptan ve yazar Uğur Mumcu. bugun Turk toplumunda şerefle yerlerını almışlardır. Ya onlan mahkum etmek ıstevenler 7 Onlann \erı neredeT B lerin yazdıftı kitaplarla o Mtaplar Oz«rine daha sonrakı bılgınleruı yazdıSı açılama kıtaplannda bulunur Bu kitaplar basma sanatı olmadıgından herkesın elınde kolay kolav bulunamadıktan bas ka onlan rerl'es okuyup da anlayamazdı Bu bıl sınlerın vazdık'anndan cahilleşme arttıkça, bun lann vazdığı şeriat hukııku îslâm mançlannın kendısf ımış gıbı "rorulmeve «senat»la «dın» bır sayılmava basladı Demek lü, serıat gökten mme Tann buyruğu değıl hukak sorunlan üzenre kafa voran ınsan kısılenn geliştlrdıgı bır kurallar toplamıdır Bu kışıler de manastırlarda, talıselerde bulunan ruhanîier değü çarsı pazarda insan yaşamı sür duren slvil kişllerdi Tannsozü Kur'an ise ne buyruklar kitabı, ne de hukuk kltabıdır Ona bu gozle bakan kışı onu okumamahdır, çönkll onu anlamayacaktır Kur'an açık dılle söyluvorua da gene anlamıyorlar dedigı kış'len iyi, doğru İnsan olmaya çağınr Kışı ISP «Ben Ttnn'ya onun sbzünü getlrene ınandım» demekle ıyi ınsan olmaz hemen Onu, eylemlerinde illşkılennde gostermesı gerekır. tslâmlıkta, bır d l « ınanç maddeleri koyarak bunlan yorumlama, zorlama gtlcü verilen haUrtan ayn bır rahipler sınıfı gehştırilmemıştir Insanı vıcdanı ile karşı kaışıya bırakmıştır DUnya yasairundakı msan ılışkılerının duzenlenmesi işi hulnıkçuların gelıştırdığı kurallara bırakümıştır Şeriat denen şey işte bu Zamanla bu kurallarda da degışmeler olmuştur Kımı kuralları yururlükten kalkmı^Zamanla «mle» yolu ıle şenat uygulamt^ ia vapılmıstır Buna, «hıleı şer'lye» yanı bır aygulamayı ?erlat« uygun gibı gosterme jrolu denıraı. Serıat mırmllannm «milerinın, dogruluk volı< demek olan •dın>den ne denlı uzaklaşıldığını Kösterir bu Âşar denen vt insan vapısı olnn şenat kurallan ıçıne alınan rergı uygulamasının kaldırılması neden Berekmıştı 7 Ası) önemli olan • âşar» şenat kuralıdır, onu kmldırmak demek şenatı kaidırmak demektir» dıyenlerin y» bılmediği ya da bülp «oylemetujl sorun budur. Şenat kurallannı devlet kamu «maslahatı. gereklenne gore uygulama durumunda olan bvi Kaldırmak Gereği Bu uygulamanın nazıne çelirlenne biraz yardımı olmuşsa da ualk üzerıne üstelık devlet adına buvuk bır zulüm ve somurt' yolu açılmasını sagladı tltızam vönetlmı Osnıanlı devletını kurtaracak bır yontem olarak duşünulurken o devletı çurüten sonra da batıran baş etken olmuştur SıU nedenlerle Bir oolgenın onaabır ürünunu toplama tekelımn verılmesı devlet malıyesınde, genel olarak devlet ^lennde çalışan kışıler arasında «rüşvet» denerı bır reıılliğe, açıkça hatta resmı olarak uygulanan bır serıat hllekârlığına daha yol açtı Hem aevlet baımesi, hem devlet adamlan «mtıltezım» denen ıltızamcıların satın aldıgı Kendilenne borçlandır dıgı kışıler halme geldı Mültezlmıerln tşlennde onlara kefalet sağiayan bır tsarraf• sınıfı Uredı Tesadul tnüdür nedlr; bu mültezinılerle sarraflann çoğu Müslüman degıldı 'Lmılerı haikın «gavur» kımllen haikın «çıfıt» dedıfı kışılerdı (Bırtncisı Rum ıkıncl«i Musen demektır) XVII yüzyıldan öteye Osmanlı devletı Dunların fmansal tekelı âJtına girmışti Bu, ısm devletle ılgılı yanı Ya çoğu MiUlüman olao kbvlü ile ılgılı yanı 7 Şenat kuralı sayılic âşarıc toplanması uygulanışınm onlan ne dunıma nasıl getirdıginl anlatmaya, Cumhurıyet gHzetesının bü tun »ütunları b«na verilse geoe de yatmea. Burada anlatmak olasüıgı vok Senatcılar kusura bakmasınUr bonuç şu oluyor «aşaı şenat kuralıdır Raldınlama» demek şu demeKtır cMUsKlmar nalkı gâvurlarla çıfıtlann somtlrüsU altında vasatmak bır dm buyurutudur1» Atatürk, köylü Ue konusurk»n DU «ertatçı» lar içın doğrusu çok nezaket sosterrnıs onlar içın sadece <yalancı> demış Gerçefete onlar hem dm düsmanı hem devlet ve nalk nainl ldıler O. necaket geregi o Mdarıyls kalmaKıa blrlıkte söılerinın daha aonrasını jkur^alc âsarla şenat arasında kurulaa Gahteklrlığın tanbsel yanıru bıldığini de gorurüz Onu köylüve de hatırlattı; «Mültezınıın kalkması sızın ıçm ıvı oldu» dedı Kurallar Toplamı Işte bu hukukçular onda bir çıftçı ürünü verme kuralını îslâm uygarlıgına da uyguladüar ÇunkU bu uygulama tslâmııMan once de irrian sonra da, başka uvgarlıklarda da bu'unan n k eskı bir uvgulamadır Pakih denen hukukçular Pejsambenn zamanından kendi zamanlanna dek geçen yaşamın gcreklenne ?ore yerleşen uygula malan, komşu uygarlıklarda'<' uygulamalan lslâm uygarlığındakı kişı ılıskılertne hukuksa) t«mel koyma çahşmalan bovunca gozden geçlrerek bunlann Tann Kırabmda Pevgamber sozü ile eyiemlerınde desteklenebılecek olanlaruu süzpeçten peçirdüer Buni'n olamıyacağı durumlar da mantık kuraUanna başvurdular kıyaslama lar yaptılar. Bunlann da vetmedıih durumlarda yorumlama yoluna gittiler Yonımlatnalanndaki yarplann us'asmadıgi sontnlar için de toplumun yönetım gücli elınde bulurmnlara seçme hakkı tanıdılar O zaznanlar hukuk kurallannı fcanun ötabı olarak yacma yontemı yoktu Bu kurallar takih DEGİŞTİ? Cahit KÜLEBİ 2 2 Ç v l l once, Cumhunyet'te yayımlanan «Kum Saatı» bajI I lıklı vazımda, ulkemızın buvuk sorunlarının bulunmasına " karşm yonetımın bır o yana, bır bu yana kumlan akan, aktıkça da zamanın ıleıledığı ve b r takım sorunların duzene sokulougu sanılan bır kum saatıne benz^dıgını belırtmı|tıın. Ornek olarak da sanat ışlerını ele almış'ım Aradan tam uç vıl geçtı On ıkı Mart >onetımı hukunıetlelerının uzerınden a?ıp gelen bır CHP donemı yagadık. Şımdı, buyjk umutlaıla baglandıgımız CHP yönetımının bır yıllık sürede sanat alanlarında neler yapab ldıgını duşunuyonım AK GÜKLERE seçım bddırgesınde \aadedüen tşlerden hangılerı ftpılabıld.' Ozerk bır sanat kurıımu kurulabıldl mı T YB d» kunılabılmesı ıçm en kuçuk bır gırışımde bulunuldu mu? Sanat kurııljşlarında sanatçı yetıjtırrn okullarda bır arpa boyu gelışım gostenlmesı şoy'.e aursun bu yolda ıçtenlıkle en kuçuk bir adım aıldı mı ? Sanatçılarua ozluk haklarında, toplumsal güvencelermde sanatın halka, gençlığe yoneltılmesınde hlç bir gınşımd» bu'unuldu mu 7 Bunları soruvorum kendı kendıme Olgulan saptamaktan çekınmezsek sunlar goıumüıe çtrpar • Kultür ve Sanat tslerıyle Gorevli Devlet Bakanlıgma e«kı bır trafık muduru geürıldı Bunun bir bıçimsel yontem olduğunu duşundum, ışlerı Sayın Ecevıt'ın, eskıden Ataturk ıle inon j nun ele alı?lau gıbı yöneteceğını boşuna bekledık durduk. Sanat i;lerıne devletın ayırdıgı mılyonlara ve pek çok jorunlann bulunmasına karjın en kuçuk bır olumlu gırışunle k«rjıl«»amacık Kultur \e sanat ışlerıyle gorevli devlet bakanınm etkenlığım, ılerı gelen butün Turk sanatçüannı suçlayan bır yaunın shına ımzasını atmasından bır de Devlet Konservatuarma yapılan atamalardakı fasırtıcı olaylardan başka bır ıflemde goremedık • Kultur ve Sanat Daıresmın başmdakı musteşar, bıç de kotu savümavacak koşullarla kızaga çekıldı Daha once onun başvurdugu yonternle, bır suru ışlevsız ve an amsız gorev yerlen kurulraası >anlıslıklan surduruldu Atanan bu gorevlıler hemen h:ç bır 13 yapmıyorlardı MusteşarlıkUkı burokrası şıjırılciıkçe şışınldı Bu o demek kı, ı;e yaramaz bu yetersız kışıler yarın gorevlerınden alındığında devlet bunlara eskı ust dereeeden odeneklennı yan odeneklennı verıp kendılerını bır kıyıda oturtacak. Işe yarayacakları sanıîan >enı kıfıler atanacak. Boşuna akıtılan mılyordar ırmağı daha da buyuk bır ısraf burgacuıa dondurulecek • Kultur ve sanat tuzmetı alanında tek gırıjun, birkaç yazın tedebıyat) yarkurulu (komısyonu) duzenlenmesınden olu;uk kaldı Bır yü geçmecne ksrşın, bu alanda bugune dek en kuçuk bır unın goremedık. Yazın alanında görduğumuz tek devırum, Sayın Ecevıt'ın ozanlığının ıçerıde ve dısarıda orteya çıkarümasından oteye geçemedL • Plastık sanatlarda, Istanbul'da heykeüerın yerlerınden alınmasından başka bır gırıjım goremedık Turk plastüc tanatları, umut olunanın tersuıe tam bır uyku donemıne gomuldu. • Vaıt ve umut olunan sanatın obur alanlarında da en kuçuk bır kıpırtı olmadı Yuıe mılyonlar harcandı. Yıne sanatçüar yuzustu bırakıldı, Arap uçına donmiiş sorunlar yıne oldugu gıbı kalakaldı. tçtenlıkle belırtelim kı, eakı hukumetlerin yaptıklarından daha ayrık (farklı) hıç bır durum gorulmemektedir CHP'nın, or tağı MSP ıle duştüğu aniasmazlık ve karmaşaların, sanat alanında kıtap toplatılması, karıkaturlerm bıle goğüslenne bant çekalmesı ve hejkel kaldırılması olgulanndan üenye geçtıği soylenemez. Ancak, halkımız arasında <Kasap, ekmegi yavan yer> ata sözu sık sık soylenır, Ecevıt'ın Basbakanlıgı sırasında bu töz anımsanmamalıyd: Geçen hafta sağcı bir gazetede jajırtıcı, aafirtıcı oldugu olçude de, gerçeklerın çığnenmesı bakımınaan acı bır haber yayımlandı Soz konusu gazetenın dedığıne bakıursa, CHP, gıder ayak solcuları ış basına atarmş. Ulusçu v« sanat y«m»nı kışılen ıse, gorevden almış Gerçek durumu büenlerce bundan daha yanlıs ve ıçtenlıksız bır baber olamaz. Belırtehm kı, o gazetenın solcu sa dıgı Guzel Sanatlar Genel Muduru, kendılermın çok tuttugu, eskı me\levî musteşar tarafmdan küçuk bır devlet memuru ıken Guzel Sanatlar Genel Mudurluğune atanan, yetersızlığı bılınen bır gorevlıdır Şımdı bu Genel Mudur, Murteşarlıfa «tanmış ıraıs Bırfeerebelırteyim kı, Mevlevt Musteşar gununde atanırken ulusçu olan bın, CHP'lı Bakan tarafmdan atanınca nasıl solcu olurî Bu akıl alır ı« cnıdır7 Ister sagcı, ıster solcu olsunlar, elbette butun uzman ve gorevlılerın bellı ışlere atanmasmdakı olçu, her şeyden once ısm nıtebğının ve adavlann gorevlendırılmesınden beklenılen yarar olmalıdır Bu her sejden once bır uygarhk ve ınsanhk onuru sorunudur İster soldan, ıster sağdan, ıster CHP'den, ister AP'den gelsin bu tur da\ramşlar Turk sanatını yozlaştıracak, ulusal kultur hazınemızın yıtıp gıttnesıne >ol açacak ve gerçek sanatçıları kırgınlığa duşurecek zararh gınşımlerdır ö t e vandan, ulusculuk da, uzmanhk da, psrtızanlık da bellı olçulerm dışına çıkmamalıdır Çıkarsa ne olur' Olacağı şudur Bugunku durumumuı sürüp gıder, mılyonlar akar devlet kurulujlarındaki sanatçlıar yıldınlıp kaçırılır Çok zarar gorürüz. YENl OPEC,,LERMİ? 1973 kasımmdaki ArapIsraıl savaşının erlesLnde, dünya kan uoyu surekh olarak «enerjı ounaumıı ıle ılgılendı 1973 sonundan başlayarak petrol thraç eden Arap ulkelen petrol uretımlerıni kıstılar, petrolun afışe fiyaunı o gune dek duşunulemeyecek dlçüde vuk«elttıler ve bazı ulkelere de pe'rol ambar^osu ujgu.amaya gır^tıler Arap ulkelen outun buıilara «rrekçe olarak aa, pftrolü Israıl e karşı bır «sılâh» o % rak kuiicj^ı a kararım öne s.rdııler Yaıj açıklwıanlara biM vcak olursa Dfnol ıhraç eder Arap devletlerı bojle bır u/gulftmaya sıyasai oır amaç IÇJI gınş>mısierdı. Oysa, Arap devletlerı nın bu uygulamasını ızleyen günlerde dünyarun bellı oaşlı petıol ihraç eden obür uücelen yanı otekı OPEC ıPdtrol îhraç Eden Ülkeler örgutL' üyeierı de OPEC'ın Arap Uyeierıni lzleyerck bellı Ulkelere ambargo uygula ma dışında ayıu kararları aldı lar AXışe üyatlar yukseluldı ve Uretım duşurüld 1 Arnp devlet lerı de bır süre sonra belıriı ül kelere ambargo uyulamaktan vugeçınce, ortada, petrolun bır «sılâh» olarak kullanılması şek lındekı bır sıjasal amaca vonelık ekonomik polnıkadan çok, s&lt ekonomık güaulerden dofan or tak bir «OPEC polıtıkası» kalrruş oldu Ancak OPEC, oldukça degışık sıyasai seçeneklere yöı.elebılecek hükumetlenn bır orgUttl oımasına karşıa, yıne de icarara nyle oldukça yuisek bır ekono mık etkınlık gosterebılecek bır «bırlık» durumunda görünüyor OPEC bugtln, kurulduğu yıl olan l960tanberi varabildlgi en güç lu noktadadır ve petrol pazarını bır «aücı pazan» oımak''an çıka rıp, bır «satıcı pazan» durumu na getırmıştır 1974 kasım'ında da, yıne dogai kaynaklar açısından dunya ka muoyunun onunde bazı yenı olu şumlar duruyor Bir Turk ajcn sımn sorunlannı yanıtlayan Çm Halk Cumnurıyetı Dışışleri Ba kan Yardımcısı Ho Yıng, «yaımz petrol değıl, gerekirse demir cev herinın hatta parnugun da buer sılâh olarak kullan labılecegıtiı» so>lemış ( l ı , ve bu ay ba^ınoa aemır ureten ulielerm başlıcala n, temsılalennı Cenevrede toplayrak «çıkarlarını korumak ıçln bır orgut kurma» yollannı ara maya başlamışlardır (2) Bütun bunıar, akla şu önemli soruion getınyor OPEC'ın basansından sonra, acaba, petrol dısındaıu madenlerin ıhracatçıları olan az tceUşmış ülkeler de OPEC orncgı bır «uretıcıler bırliğı» ıçınde top lanabılecekler nu? Boyle üreıcı bırlıklerı kurulsa bıle, bu orgtıt lerın başan olasüıklan yuksek o lur mu? Bu sorulara yanıt bulma ya çalışırken petrolu obür ma denlerie çeşıtlı açılardan karşı lastırmaiıyız. Ilkin, petrol dısındald maden lerin talebi, flyatlardan kısa donemde etkilenmese bile, uzun donemde etkılenecektır Yanl, pet roldeKi durumun tersıne, öbür madenlerin fıyatları uzun dönemde yiikselmeje devam ederee, bu madenlere olan talep düşebılir Boylece, petrol âışındaki maden lerin talebının uzun dönemde fı yatlardan etkılsnebilir oluşu, bu madenleri ıhraç eden ülkelenn flyatlan surekli olarak yükseltme lennı engelleyıci bır etken ola caktır. (3). Ayrıca, petrol ve öbür maden ler, tUketimlen açısından da ay n degerlendırümelıdırler. Petrol tüketılırken bUsbütUn yok olur ken, bteki madenler bir kez kul lantldıktan sonra da • gelısmış ülke'erde bu yolda gelıştırilmış teknolojıjle gıttıkçe yuksflen oranlarda yenıden kullanılrnaya hazır duruma getirılebılmektedır ler Bu olanak, bırçok maden alaşimı ve maden içın toz konusu ft4 PETROL DIŞINDA KALAN MADENLERt ÎHRAÇ EDEN AZ GELÎŞMÎŞ ULKELERÎN, OPEC BENZERÎ ÖRGÜTLERDE TOPLANIP ETKILİ OLABÎLMELERÎ, ŞÎMDÎLÎK OLASI GORÜLMÜYOR. »ır dongu ıçlnde olan Türkiye'nın dunyadakı bu >enl oluşu mu ne denli doğru değerlendıre bıleceğıdir (1) (3) Camhorıvet, 2 Kasım 1974. Cumbumet 6 Kasım 1974. Bensıon Varon ve Kenji Takeocnl, «Ueveloplng Coantnes and Non Fnel Mınerals», Foreıgn Affalrs, (April 1974), s. 505. ir Şükrü S. GÜREL S Ege ünıversitesi, 1 T 3 Fakult«H> ttfatattte * * * •• B | * « • • 1 • • • dur. Ayrıca, petrol tiyatlarmdakı verışli durumda değıldirler Az r^kselmeler dolayısiyle ortaya çı geüsmış ulkelerde bu madenkan «enerji bunalımı» da, bu lerın toplam reıervlerlnln yuz maddelerın Uretımınde enerji tak de otuz kadan bulunmaktadır torunUn oldukça önemli olması Boyle olunca da, petrol cfısındolayısiyle «yenıden kullanılabı daki madenlerin ithalâtçuı dulır duruma getırme» işlemıni da rumundakı gelı»miş ülkeler, orha da ucuzlatmaktadır ta donemde, uretimlerıni onemlı oranlarda arttırarak herhangı Üçuncü olarak, petrol dısınbır madenln uretımının kısılma dakı madenlerin veya bunlann sını etkısız duruma getirebilıralasımlarının benzerleriyle deler. ğı;tlrılebilmesl yerlerine baskalannın kullanılabilmesi olaYukarıdakl tum varsayımlar, nagının petrole gore çok daha dünyadaki pek çok hammaddefazla olduğunu sojleyebılıriz nin uretiminden pazarlamasına Bu olanak da, petrol dışındadek denetimınl ellennde tutan kı madenleri ihraç eden ulke(Tüçlu «çok ulujlu» şirketlerın lenn flyatlan uzun sure, etkıdurumu gozonuncfe tutulmaksılı bıçımcfe yuksek tutabümelerı o n yapılmıştır. Ancak, çok u olasılığını azaltrnaktadır luslu şırketlerin petrol alanındaki denetlminin uretioı aşama1973 yılında saptanmış olan sınd», ışleme ve pazarlamaya dunya petrol rezervlerme bakaydıgını, ancak baska madenkacak olursak, yaklasık olarak lerin uretimlerlnde belirll büyuk 630 mılvar vanl olan dunya şirketlerın en az eskld kadar toplamının 350 mılyar varıll etkin olduklannı söyleyeblliriz nln Ortadoftu'd», 103 mılyar varılınin «Doğu Bloku» ulkelerinTüm bu olgulann ışığı altın de 67 mıl>ar vanlının Afrıkada, petrol dısındakt madenleri da, 35 mılvar varilının Ameihraç eden az gelismiş ulkelerıka Bırleşık Devletlennde ve rin OPEC benzerl orgutlerde ancak 16 mılvar varillnın de toplanabilmeleri ya da örgutle nebUseler bile OPEC gibı baBatı Avrupa'da bulunduğunu sarıya ulasabllmelerı olasılığl goruruz Yeryüzunun petrol uzak gorunmektedir Fakat, bu kaynaklarının buyük bolümu gune dek yeryuzünün hammad az gellsmı; ulkelerın sınırlan delerini, ozellikle geri bırakıliçıode, ozellıkle Ortadoğu'da mıs ulkelertfekl dogal kaynakbulunmakta yanı OPEC uyeları, büyuk bır açhkla kendi lerının ulkelennde satmaktagelismeleri için kullanagelmı? dır. Bu reıervlerın en ucuz birkaç buyük devlete ya da bun şekilde toprak yuzune çıkarılalann tekelcı (lrketlerin* karşı bildikleri yer de, belıriı doğ3İ olusacak her tepkl ancak caykoşullar ve tarihsel etkenler negıyla karşılanmalıdır. Bızlm açı denıyle, Urtadoğu'dur Petrol mızdan bu aşamada önemli odışındakı madenler açısından lan, su sıralarda siyasal bir kıaz gehsmlş ulkeıer bu denlı el VEF AT AiLESi Dul Bayan Jinet Namer'in »evgılı esı Vivet ve tzzet Namer'm sevgıll birlclk babalan, Şalom Namer m sevgili kardeşı, Linda Namer'm kayınbiraderl, l ı ı ve Mordo Namer'ın amcaları, Rafael ve Suzan Levi'nm sevgili damatları; Vitali NAMER'm Fransa'da vefat ettığıni teessurle büdl rırleCenaze merasımının tarıhı ayrıca llân olunacaktır. (Üâncıhk: 9598/9648) VEFAT Şirketimlzin kuruculanndan, tdare Mec lısi Reısımiz, Hayırsever, Buyük tnsan; Vitali NAMER tutulmuş oldugu menhus hastalıktan kurtu lamıyarak, Fransa'da genç \asinda ebediyete intikal ettiğinı teessurlenmizle bıldmriz Cenaze merasimı aynca ilân edilecektir. (tlâncıhk: 9598/9847) NAMER KAUÇUK TiCARET A. Ş. TURK DIŞ TİCARET BANKASI YILBAŞI çekilişinin zengin îkramiyeli LEVENT'TE KİRAIJK Gazetcci'îr Mahallesinde kalonferli, 3 yatak odaiı, salonlu konforlu ev kiralıktır. MÜRACAAT. n 32 ıw fcaat 10U aran. ^^»••^••»••»••»••»•^••^••»••^^^^^ 31ARAUK sahthr sonpara yatırma tarihi 93 03 f/^/^^^^^^^^^^^^^^^