Katalog

8A7FA 4 ATATÜRK ÖZEL EKÎ ATATÜRK BAYRAMI Her 10 kasnnda Bldügfl blr dsfa daha hatırlatüan Atatürk fünümüade hala genlş kütlelere yeterince anlatılamaıruştır Ata tttrftl kendlnca yorumlayıp, >wnrttrw anlamaga kalkanlar yanlıs blr Atatürk anlayısının yaygınlaşmasma hizmet etmlş lerdlr. ; yıllara aaidtemeditl düfOnoeler lüsllesl Atatürk, TUrk ulusumm re ülkeslnin yaranna Oldugu kadar geri kalmıj Ulkelarln da örnek aldıgı blr uygar laamm flnderidir. Böyle blr ön dertn lahlbl olan Ulk» onunla 1 Hşkill blr 1101» gunünU yıllardanberl znatem gUntl anlayışı içertsind» feçirmektedlr Blr ölüye duyulan saygı yanı agır basürılarak öltlme karşı isyan duygulan kabartümaktadır Ül kemizde onun fanl vücudunun yltlrllınesl karşısındaki acı duy gu telcrar yasatılmakta ölümsüz olan ülküsüne sahip olmamn sevlnd gölgelenmektedir. Her 10 kasımda matem tutacagımıza, matem duygusuyl» onu anaca gımıza, Ulküsüne olan lnancuniBla bayram yapsak daha lyl ol maı mı? Bu 10 kasımlar blr AtatUrk Bayramı olarak «Ata türkçUlerin ve Atatürk Ulküsüne inananlann bayramına» dönüfturülemeı ml? AtatOrk"O ölümsüz kılan, gü nümüze ve daha çok llenkı yıl lara bir ışık olarak ulaşacak du şüncelerinı, oneriierıru çozümlemelerinl, ve klşüığlnl anmak, tekrarlamak, anlatmak, yaymak bu bayramın temel felsefesı kı lınamaı mı? Günümüzde Atatürk'U gerek tigince ve bizzat kendisinden an lamak, TUrklUgüyle ögünen her kijlnln ön görevidlr Boyle blr anlayışta Tazgeçilmeı Cumhurl yetln, demokraslnln, adaletln bagımsızlıgın, güçlü olmanm, ça lışkanlıgın, yılmazlığın TB güven rtolu blr kişlHgln mutluluğu bu lunacaktır Ülkemlzin kalkınm»sı, uygar düzeye ulaştınlması, dlrlığı ve güvenl lçin gerekli aşamalar onun düşünce yelpazesinde a>rı ayrı ortaya konulmus, çozümlemeler bnerilmiştir. 1 A'aturkçülUk kişinin kendi çıkarlannı sınırlayan ve özel çıkarlanna set çeken bır öze dayanır, 2 Atatürkçülük milletiml«l ve ülkemizi en kısa zamanda muasır medenlyet seviyesine ulaştıncı karakterdedlr. Bunun için önce toplumsal blr elele v«riş, blr sorumluluk ve çaba gerekmektedlr Bu öze dayanan aş«malarla, uygulama darboğaalannı önleyid tedTMrier stlsllesl geciktırılmemeUdir Bağımsız blr ekonomık f üzen esaslanna dayanan planlamalannın uygula maya aktanlması geciktırılme melldır J AtatürkçUlük, vatandaş lan tümüyle sorumlu kılar. Ve «bana ne» ya da «adam sende» vurdumduymazlıgından uzaklaş tınr 4 Atatürkçülük lafı guzaf' la değil, lş ve sonuç gerektiren basanlarla değerlendiricidlr. Kl »lye «ödevll vatandaşlık» bilin dnl, görev ve sorumluluklannı jükl«r. 5 Ataturkçtilü*, AtaturkTl anlatmaja yetecek derecede an 'aşılmasını lster ve bu anlayış lçın veterli ınceleme kıvaslama ve değerlendırme vapabılme ye tıklığının kazanılmasmı gerek tlrir. 6 Bağımsız TUrkıye"nln gerçekçl, yasasal, ekonomık, kül türel, sosyal ve bılımsel esasla ra uygun blr yonetım ve geli şim lçlnde tutulmasını lonmlu kılar, 7 Hlç blr şahıa T» luğa lmtlyaı tanımaz toplu Doç. Dr. Baha Galip TUNAUGİL n n t urgun blçlmde bu öneriler den faydalanma^ını bılmektır Türkı^eyı daha Uerıye gotüre cekler bu bıtmez tukenmez kay naktan daha çok uzun yıllar fav dalanacaklardır \e Cumhunretımizl «Muasır Medenıyet» duzeyı ne ulaştırmada tukenmez çabalar harcavacaklardır Eğltım, tarım, endüstrl, lhra c»t, ekonomı, kentleşme, sağlık, ulaşım, dın gibi temel ünitelerln Ulkenin tosyo ekonomik gell?l mlnde, demokrasimlzı güçlendlrl d yönde müşt«rek uyuçumunda Atatürkçüler etkinliklerlnl arttı rmcaklardır. Gelecek kuşaklar» daha büyük TB güçlü blr TUrkly» önemll olan, hula deglşen dünym lçertslnde günümüz koçull* bırakacaklar, AtatUrk bllinçler»mesını yaygınlaştırarlar olacaklardır Gerçek avriın kışılerımızın bu ülke ve vatandaşları çıkarlanna yurekli çalı^maları Atatürk" un onerdıği Türknevı kurmakta gecikmeyi artık onlevecektır. Dunvanın büytık ttızla ılprledıgl butun sektörlerde zereklı yenlden düzenlemeler plarlı donenv ler, prodüktıf uygulamalar gerçekleşecektir. Yarınlanna dahs gtivenle bakan vurttajlar demok rasinln her türlü nımetlerinden dahm faydalanır durıırm ulaşac«kl*r, ülkenin her yeri gell»m«nln, fraHnnmıının nlmetlerlne k» ATATÜRK, BİR TJÇOŞ OÖSTERÎSÎNÎ İZLÎYOR ATATÜRK GENÇLİK MARŞINIYORUMLUYOR: «TÜRK'ÜN ÜMİTSİZLİGINİ GİDERMEK GEREKİYORDU» AtatOrlt'un ısofratsınm blr ftkademl nıtelığınde oldugu anı sahıplerl t&rafından çok kez tekrarlandı O sofrada tarih, edeblyat, poütlka, her konu konuşulmuştur. Sanırsınız kl Eflâtun'un «Ş61en»l Atatürkiln, gençlığinden bert, dojTnaJt bilmez bır tutku Ue okudugu, her konuyu kurcaJadıgı, merak ettigl bir yapnı bltlrmeden elinden bır&kmadıgı blitnmektedir. Sofra aohbetleıinl boylesıne blr kultUr sölenl nltellglna getıren de O'nun f«nl* kültürüdür. AtatUrk*Qn çeçltll konulardakl bu sofra sohbetlerinln saptanmamış olmasını giderllmez bır kayıp sayıyoruz. Yıllar boyu Bürüp giden bu sohbetlerden ancak pek aza sofrada bulunanlar tarafından saptanmış, ya da aonradan, hatırlavablldikJerl kadarlyle naküler yapılmıçtır. Bunlar zamanında ve anında saptanabllseydl Dr. Utkan Kocatürk"ün bü» kanndırdığı 3 form&lık tAtatürk'Un Sohbetleri» yapıtı, hlç kuçkusuz, cütler tutacak bir ckülUyst» h*llne geleblllrdl. Blz bu yazımısdB »imdlye kmdar hlç blr yerde yayımİ&nmanaış blr csohbet» metnl lle bır Alman sanatçısının AtatUrk lçln besteledlğl «Türk Izralr» MarV»nın öyküsünü sunacagız. Sunacagımız sohbet metln 30/21 hazıran 1936 cumartesl / pazar gunü Florya Denız Köşkü'ndekl sohbet sırasında AtatUrk taraündan Hakkı Tank üs'a dikte ettirümiştir. Ellmlzdekl metne gör« Hakkı Tank Us, söylenenlerl yotıştırebürnek lçın ban sttzcUkleri yanm bırakmış, bazan da Arap harf 1 yenl harf kan^ınu hallnda sürdürmüş notlannı. Merhum Us, çöylo btr girlş yapmış notlanna «Atatürk geceyl geçlrdlgl yatan arkadaşlan arasında bir de genç artast bulunuyordu. Artıstın okudugu muhtelıl parçalardan bilha» ea ıkısi üzerınde çok durdular v« mükerreren okuttularj sarptle lmanım vardi î?te ben, bu imanı, bugün genç artist dedlğlmlz, o günün ana kucagında bulunan bu çocuğun dıllyle tekrar ettirdım. . Marjın tahllhnl soyle yapmak gerekır Büyük yuk&ek, genlş bır Turk muessesesı yıkıııyor, karanlık bulutlara burunüyor. î u kat bu mucızeji yaratan bir ır mak, parlak bır ırmak, Eümüs dere îşte o, durmaz akar. Bu ak tıkça Türk yüksek hayatlyeti mev cut ve behemehal yeni, yepyenl büyüklükler jaratır Lâam olan sey bu yenl büjukluklerl beserln gozunde canlandırabılmektır. Bunun içln de bütün dunyayı aydın'atabılecek blr fanua lizundır O fanus, tabiatın o fanusu, elbette güneştlr Benlm bu zulmet içınde t«k çekındlğun jey dünya\T ve bllhassa Turk milletınl boğmuç, karanlıklar lçlnde bırakmış ve fakat onun yenn» jukselmış olan abidelerl goreoü mek lçin muhtaç olunan fanusun henüz ufuklan aydınlatmamıs olması vehml ile mllletüı tereddüde dUjmesiydi tşte bunun lçlndlr kl ben b« marşm iklnci mısraın» çok ehem mlyet vermiş r» onu mütemadlyen söylemlj r* söyletmlşlmdır. Onun burada aynen •öylenmesl muvafık olur Rakkı Tank Us'un çok hızlı not aldığı ıçm >er jer okunamayan Ataturk'un sohbetı burada bıtmektedır Sadi BORAK Ufak blr değişikltkle Turkçeya njgulavan: Vı\olonıst Zekı Bey. Turkne'de ilk defa okunduğn yıl 1916 Onçlık ve Spor Bayramı Mar;ı olarak kabulu: 20 hazıran 1938. Atatürk un marşı yonınüanuMt: 20 hazıran 1936 Yazımızın, sohbetle ilgıli bölflmunu Ataturk'un çok sevdıği bu marjın bır d zesıyle noktalay»lunGuneş ufuktan finvil doğsr, rfl ru\elım arkadaşlar! acılannı, ikind bolümü de Alman zaferlmn sevmcını dıle getirecektır Sanatçı, yapıtının birlncl bolUmunu bıtınr Savaşın acılannı dıle getıren etkilı bır bolümdür bu Echındler, Alman zaferini ve Alman milletmin bu zaferden duyduğu coşkun sevıncl dıle getırmek ıçın dort yıl bekler; umut la, heyecanla 1918, zafenn muj desınl değıl, yenilgınln matenunı getırmıştır Alman ulusuna Ve zafer nağmelen içln hazırlanmış olan nota deftennın porteleri bes tecınln goz yaşlanyle ıslanır Türkıye de, baglaşık bulundugu Almanva glbi yenılglye ugrayarak çoker. Marşın kokeni Bir de, Atatürk taraiından çok »evılen ve Kurtuluş Savaşı luresınce dılınden duşurmedığı bu • Dağ bajını duman almış» marşınm kokeni var Onu da açıklayalım Bu marf, «Tralall» dıyen fiç kız» adını taşıyan Isveççe bır jar kıdır. Sehm Sırrı Tarcan beden eğıtımi oğrenımı yaptığı Isveç'ten yurdumuıa donerken bu şarkının bestesıni getırmıştır Bf«tenm guftesını de okul marf U n yazan Ali Ulvı (Elovei Bey kaleme almıştır Şarkmm bestecısı Fehx Korbıg'tır. Marj ılk kcz 1916 yıh ilkbaharında şımdi Fenerbahçe Stadı olan Kadıkoy lttıhatapor çavınnda yapılan »por fosterılennde sovlenmıştır Marşa «ıt bılgılerı şoyle ozetleyebıhnz: Şarkmm orijtnal adı: Tr« TralImnde Jam tor Tıirkçeri: Trallal U Dıyen Üç Kız. Bestekftn: Felıx Korbıg. Besteyi lsveç'ten jetiren: Sellm S ı m Tarcan Turkçe guftesini yazan: Ali UlTİ Elove. «Türk İzmir» marşı 1914, tum uluslann katıldığı uzun sürecek bır bogusma donemının başlangıcıdır cBırıncl Dünya Harbı^ dıve adlandırılan bu kan ve ateş çemberınin içlne Turk've de gırmıştır, Almanlann yanında Savaşlar hangl nedene ve gerekçeye dayanırsa dayansın, uluslaT ıçın katlamlması güç blr cehennem yaşamıdır Saksonya Devlet Orkestrası Ş s fı ünlü kompozıtör Kurt Schlndler, uluslan olume 1ten. on binlerce ocak sondüren savasın acılarını dıle getirmek lçin piyanosunun başma geçer ve 44 eserini bestelemeye başlar Eser lkl bölumdür Bırınci bolüm savaşın Bir kahramanın zuhuru 1919 ortalarında Anadolu'nun bagnndan bır ses yayılmaktadır dalga dalga, gür, güvenli ve kesin . «Ya bağımsızlık, ya ölüm» dlye yankılar yapan bu ses, zafer sarhoşlarının kahkahalarına kansır On yıl süren bir savaştan çıkmış, ordusu dagılmış, sılahları elinden alınmış, toprakla nnı düşman çlzmelerinln çiğnedlğı Küçuk Asya dan yukselen bu ses, son nefeslnl vermekte olan «Hasta Adam»m can çeklsme çır pınışları gibi gelır dünya kamuoyuna. Bu sesl boğmak için öncü blr ordu gondenrler uzenne Üç kez tekrarlanır saldınlar ve înönu dağlanyle Sakarya bozkırlan mezar olur düşman ordulanna Dünyanın oy bırlıgı ile nıteledıgı «Hasta Adam», uzenne aban mış «Avrupa>yı bır sılkınışte itlp ayaga kalkmıştır Ulusunun yenılgisi ile yüreğl dağlı unlü Alman bestecisi Schmdler, Mustafa Kemal'ın bu başarılannı heyecanla ve kıvançla izlemektedır. Çünkü «Mustafa Kemal adı, bır buçuk mılyar lnsanm agzında blrdenblre gızll blr mezhebın parolası glbi dolaşmaya» başlamıştır. Ve Mustafa Kemal, blr tan vak ti ordusunu taarnıza kaldırır. Dünya askerlik tanhınde benzeri olmayan bir hızla 10 gün gıbl kı sa bır sürede tzmir'de düşmanı denıze doker. tzmır, «gâvur>luk klrinı üzerınden atmıs, «Türk î«rnlr» olmuştur artık. Ve sanatçmın da zaferi Kurt Schindler'in öılomlnl çektıği zaien, kendı ulusu degılse blle, baglaşık bulunduğu bır başka ulus ve bu ulusun baş buğu Gazi Mustafa Kemal ıaglamıştır ÜnlU bestecl. bu «muclza 1» fer»den aldıgı flhamls yapıtmm lkınci «zafer» bolümUnü artık besteleyebüır. Şimdı kendı^ine TUrkça bır beste gereklıdır O donemde Aİ manya'da bulunan Mustafa Ner mı Beyı salık verirler M Nermi, o tanhte Alman gazetelerıne Almanca başjazılar yazan bır Turk aydınıdır Kurtuluş Savaşı sure since de Hakımıyetı Millıye gazetesıne devamlı makaleler gon dermıştıı M Nermi Bey t«kUfl kıvançlı karsılar ve «Turk tzmır» başlığı altında bır «gufte» y»zar V© boylece Akdeni» tayüanndan gelen zafer teraneleri, Kurt Schindler'in portelennd* ebedileşlr. Ünlü bestecı, artık Ulkusüne kavuşmuş ve 44 üncU eserimn yanm kalmış fınalıni 47'ncı ese nyle tamamlamıştır Bu, bır yabancı kompozıtör tırafmdan Ga «ri Mustafa Kemal m zafennl dı le fetıren ılk bestedır. Kurt Schındler Imzalı notasıni, kendısl n« bu llharru veren Büyük Zafer'ın Büyük Yaratıcuı G*n Muı tafa Kemal e armağan «ler. Marş, ilk keı Almanya'da çalınıyor «Türk tzmlr» bestecd, ılk ke» 1523 yılı Haziranında Dresden kentınde çalınmıştır Almanya'dakı Turkler, Saksonya Devlet Orkestrası Şefı Kurt Schindler'in bu eserıni daklkalarca alkişlamışlardır. Konserdan »onra bes te sozlerinın yazan M Nermi, •anatçıya su söılerl» mınnetıni behrtmıştlr. «Türk dılinın mukemmel bir opera dili olduğuna beni bır ke re daha inandırdınıı; bundan do layı sıze minnettanm » Güneş ufuktan ştmdi doğar, yürüyelim arkadaşlar Ben, bunu tefsır eden «öîlerle fTUrk'ün güneşten çıkacağına emin ol» demek ıstıyorum Fajcat ondan çıkmasma ıntızaren yürüyüşü kesme. Karanlüdardan dahl lstlfade ederek yurüyuşune devam et. Ve demek Istıyorum ai güneşten çıkmamız remlz Bu yürümek, hedefe yürümek v« bütün sesımule ve hareketlerlmlıl» hedefe yünımektır Guneş, kendını gostermekte r« bize gerçegl belh etmekte mütereddıt olsa dahl bızım bu t»rafunızla (yanı hedefe yürumeJttekı aanlmlzle) maksat yıne teAtatürk konuşuyor mın olunur. îşte bu büyük fikirUs'un «mukerreTen okuttula*» lerı Ifad* eden cümleler de »udıye belırttığı dur Da£ başını duman almıs, fuGüneş nraktan şimdi dofsr, mus dere durmaı akar yuruyelim arkadaşlar Gfine» ufuktan şımdi dogar Sesinnzl yer, gok, su, dlnlesln. ruruvelim arkadaşlar. sert adımlarl» her yer lnlesln. marşı üzerıne Atatürk bir yorum Sesımıı lftzımdır kı yer, fok, yapm>, H. Tank ü s da, bunu «u ınlesın, »ert «dımlarla her y«r aynen not etmıstır. Atatürk un inlesın 6oyledıklenni aşagıya ahyoruz Bu sozleri soylerken bu yuksek «Bu marş benım şundan dolaıdealıstı. bu kahramanı (>anı mıl yı dıkkat ve hassasıyetunl çekletı) selâmlamak ve aydınlatmak mUtır Bılindıği gıbı Samsun'a uzere guneşın de (ufuktan^ çıkaçıktıktan ve Sıvas yolu ile Şarka cağına şuphe edılmemek lâzım ge yürürken yardığım ır.san denM lır Nıtekım guneşın aydmlatmadalgalanndan kulağıma yeıs \e sı da gecıkmemıştır Nasıl gecıkeümıtsızlık sesleri geldı. Bu ses, bılırdı kı Turk mületı ınsan ta bütün Türk mılletrnın kolajlıkla bıatınm gunes de onlara hayat tahmın edecegi gıbi mıllet inle verecek'tr O da tabiatın emrımesi, kardeş arkadaş inlemesıyne munkat <bovun eğen) bır tadl bııdır Ben bu haxlı Umıtsızlığe karşı Hâkım olfln tabıat guneş mıdır, derhal tatmınkar ve musbet vaat voksa ondan da \uicsek olan . ın lerde bulunacak jartlaj ıçmde san kafasında mıdır'' bulunmuvonijn Faiat bu gerel En son tecrubelerle anlaşıldığıulusal teessurun behemehal gıde na gore buvuk olan esas olan ta rılecegıne Turkun maddi, ır.ar.ebıattır Fakat efendıler bu tabıvî, ahlâkı ve fikri mevcudıyptne BUYUK ATATURK UN CENAZESÎNIN GEÇTlGl YOLLAEDA, ÜZUN TUDEN BAYGINLIK GEÇIREN NıNELER DE VARDI. Oldugu iauar tam emniyet ve o© «ta. olan ınsan kafasıdır.» mıs btr ulusun bireyi olarsk savaşın ve yurdun tehlikeye duşmesuıin n« demek oldugunu pek iyı bılinm. Bu savaştan >enık çıkmış bır ulusun bireyi olarak da yenilginin acılannı çok ıyi hissederım. «Kahraman ve asıl Turkıye için Almanva nın uğradıgı fed sonuçtan daha beterı hazırlanmak ıstenıvordu Ben besteme, bu çok tehlıkeh anı ıfade etmeye çahşmakla başladım «Bestenın bundan sonrası cesur ve savaşçı Turklerın tehlıks karşısında toplanmava ne'.ıceyl elde edebılmek için varacagı hedefi bılen bir başbugun etrafın» da bırleşmeye çalışmalarını van•ıtır Savaş, insanı duveuları öldüremez Savaslann bınlıklüJU de o duygulan ta<=ıvarak savaşmasında değil mıdır 7 «Bır savaşçı arkada bıraktıftı sevgıhlorı ozlemle anar vurdunun uğradıgı feliketten acı duyar, yurttaşlarının Kahrını yür« ğınde taşır. Bu duveulaT onda bırer saaftır. Fakat bu zaaf onda birer kuvvet Kajna6ı olur Çünkü yurdunu «re vurttaşlarını kurtarmak ve arkada bıraktıgı sevgıhlerin kaderıni degıştırmek için azmi ve gavretı bılenır Nihayet istenılen ve Deklenılen zafer de dogar bırasıyle karamsaı lığa. umutsuzluğa, sonra umuda, tekrar karamsarlıta tekrar umu da kapılmış halk zafer karşısmda duygularını frenleyemez Bu kısım bestenln fınal bölümüdür Beste, halkın sevınclni ilân eder Savaşı kazanan Mılli Kahraman ve mılli orduya karşı besledlgi şükranı ıfade eder. Eserin ruhı bu bolumdur «Tenorlar maalesef Ankara'd» oldugu glbi şarkı kısmı ıcra edilemedi Tenorlar ne kadar çolı olursa eser o kerte ıyi ıcra edllır» Böyle nltelıyor sanatçı eserl. ni Bestecl, eserini Istanbulda bizzat çalıyor 8 Eylül 1927 . İzmır'ın kurtuluşunun beşıncı donum yılı Cumhurbaşkanlıgı Orkestrasrnca Tepebaşı Asrı Sınema da bır kon ser verılecektır. Konser, Istanbul Beledıyesınce duzenlenmıstır ve Alman bestekân Kurt Schındler, ertesı gunu kendı eseri «Turk lzmır»ı çalacak olan Cumhurbaşkanlıfı Orkestrasına şeflık edecektır Asri Smema'da kı eserın provası buyuk bır başan ile sonuçlanır. Kurt Schındler, o gün kendisiyle roportaj yapan Vakit gaz« tesi muhabınne dujgulannı »öy le belırtır «Cumhurbaşkanlığı Orkestrası' nın sanat ve teşkılât bakımindan taşıdığı dısıplıne hayrsn kaldım Turkıys'nın bovle bır orkestrası ile çalıştığım ı ç n sonsuz bir şe ref duydum Cumhurbaşkanlıgı Orkestrası nın bana gosterdıgi bu konukseverlıkten dolayı bu orkestranın şefi Zekı Beye teşek kur ederim » Olayla ilgili iki haber 19 Temmuz 1930 tarıhll Istanbul gazetelen şu haben yavımla mıstır Gazi Hazretlen «Turk Iznır» bestekarı Kurt Schındler» imzalı bır resmını armağan et. mıştır» Ve bır başka naber de 7 kasım W2 tarıhlı gdzetelerde şoyle yeı almaktadır «Bır Alman bestecısınüı Gazi Hazretlen ıçm besteledıgl marş Vıyana da buvuk musamerede ça Lndı ve alkışlandı» Notalar nerede? Bütun bu olaylaı Turk müzü dünyasıru hıç ılgılendırmemis ol mah kl Mılli Kahramanımızın za feriru vansıtan beste de bestekâ rı da gazete koleksıyonlarının ka ranlığı ıçıne gomulup kavbolmuş. Bız, bu karanhğa ısık tuttuk Sayın Ethem Üngor'un «Türk Marsları» yapıtında bu bestenin notasma raslavamadık Acaba, mı yapıt dışmda kalmıştır? Buyuk zafer cumhurıvetın yolunu açü Ve cumhunvetımizın kurucusu Mıllî Kahramanımu lçin bestelenen bır vabancı sanat çının eseruıe 50 yıldır sırt mek'.eyii. m a r ş ı^(.eu.Hı.ıvıw K v t u m i ı . u ^ ' *j*^& Besteci, eserinin özelliklerini anlatıyor Ünlu bestecı eserıni hangı psı ko'ojık etkenle r altında hazırl» dıgı hakkındaki muhabınn sorusunu da sovle cevaplamıştır cBırıncı Dunya Harbi ne katü