Katalog

CUMHURÎYET 30 Aralıfc 1973 Toz Duman İçinde TALİP APAYDIN 100 ?>'asıl? Klm sezfyor? Hacı Nurı diyeslymiş Id cdilşünttnce blrinl Kocafaş Ibrahlm beye benzetiyorum.» Ya? îbrahim bey bozuldu. Zorla gülmeye çalıştı. Bak dürzuye, nasıl benzetmiş? Yüzümüzü göstermedik. Isığı hep onlara tuttum. öyle degil ml Mahmut? Biz hep karanlıkta Belki sesinl tanunıştır. Sesimi de tanıyamaz. Kalm kalın sftyle dlm. O da bir iki kelime. Hep işaretle hallettik. Tanıyamadı canım, nerden tanıyacak? Tanısaydı şimdiye kadar çoktan şıkâyet ederdl. Kime şücâyet edecek, şikâyet edecek yer kalmadı gayri. Başka türlü öc almaya kalkmasın? Ne yapabilir? Geçti . Bız gene uyanık olaLm, dedi Mahmut. Gece günduz birbırimizi kollayalım. Bu iş er geç patlak verecsk. Bir şey olmaz, korkmayın. Berüm adam lanm sağlam. Zühtü'ye baktı. Tabi bey, dedi Zühtü. Allahın lzniyle kuş uçurmayız, korkma. Köpeklerin birinl zati hep baglıyorum. öbürleri de avhınun içinde. Hacı Nuri'nin öyle bir iş yapacak adamı yok. Bir çobanı için kaçtı diyorlar, o da varı bırakıp gelemez. tsterse gelsin, ne olacakmış? Bir süâh se&i yeter. Beş dakikada hep burdayız. öyle değıl mi arkideşler? Tabi canım, imkâıu mı var? öyle bir şey yapsınlar da gorelim. Hiç bırini sağ bırakmayız valla. Pıstılar zati, yapamazlar. Onlarm devri değil. Dışan bile çıkanuyorlar. Hacı Nuri canım kurtardı ya, ona dua etsın. 1UT1. İLK MECLİS'TEN CUMHURİYETE Hıfzı Veldet VELİDEDEOGLU mkhk arasmda gidip geliyordu. Bir İki kere sıçrayrp uyandı. Ortalık zıfırı karanlıktı. Pencereye baktı, daha gece yarısıydı herhalde. Belli belirsiz bir aycünlık vardı, yıldız ısığı... Penceraden birisi başını uzatmış bakıyor gibi oldu. Tekrar sıçradı. Neydi bu? Doğrulup baktı, yoktu öyle bir şey. Kendikendine dua okudu. «Allah Allah, dedi. Ne oluycr bugün bana?» îçinde endiseler vardı. îyi mı yapmıştı bu işe gırdiğiiıe, yoksa kötü mü olmuştu? Sonu nereye varırdı? Emmisine bile danışmamıştı. Karısının haberi yoktu. Elini usulca uzatıp omuzuna dokundu, karısı uyuyordu. Çocuklar da ilerdeki yatakta yatıyorlardı. Ne. fes ahşlanm cUnledi. Birisinin burnu tık&lıydı herhalde, hışırdıyordu. Arkasım dondü, içindeki endişeteri kovmaya çalıştı. Kendinı bıraktı. Karışık bir şeyler oluyordu. Insan mı, hayvan mı belli değil, bir sürü canlı o tarafa, bu tarafa koşuyorlardı. Birinden kaçıyor gibiydiler. Ortahk toz içinde kalmıştı. Derken bir at göründü. tri bir kadana. Kalabalığın üstüne dört nala geliyordu. Kuyruğu, yelesi savruluyordu havada. Nallanndan kıvılcımlar çıkıyordu. Tam önüne gelmişti, korkutmak için elini salladı, «hişt!» yaptı Uyamverdi. Gözlerini açıp baktı, «oh şükür, rüyaymıs» dedi. Derin derin nefes aldı. Kalbi vuruyordu. Tekrar pencereye baktı. ışık belli belirsizdi. «Birisi oradan tüfeği uzatsa...» diye düşündü. Yarın karıya söylemeli de yatağm yerini değiştırsin. Biz gayri düşmanı olan adamız. Hem de azılı düşman. Haberi olursa bızi boş bırakmaz. lyi olmadı girmemiz. Başımıza püsküllü belâyı aldık. tbrahim beyin per.ceresinden silâh uzatılmaz. Onun evı iki katlı. Hem adamlan var, köpekleri var. Hemen haberi olur. Herkes yardıma koşar. Emme bız btırada .. ıyi etmedik. Hele Molla Mamıt? O korkmuyor mu acaba? Korkuyordur emme belli etmıyordur. Hem de Hacı Nuri'nin evine girâı. Ya tanısaydı? Ya birisi söyler de Kulaktan kulağa duyulur»a> dışar caya geçirdiklerı sepete çarpıyordu. «All&h kimseyi evsız barksız bırakmasın bu soğuklarda, zor iş.> Arkasım dönüp gbzlerıni yumdu. UyumaIıydı artık. Uzun bir nefes koyverdl «Biztaı gibi yoksul adamların neyine gerek bu işler? Yarın başımıza bir belâ gelse, okkanın altına pideriz. Çoluk çocuk perişan olur. tbrahim bey kurtulur. Ona bir şey olmaz Gâvuı da geliyormuş habire. Gelince bize ne yapar? (Deramı Var) Yeni aşamalar ve ilk Anayasa •m^^nr^m DÖRDÜNCÜ AŞAMA.. Cumhuriyetin açıkça ilAnm» doğru giden doğrultudaki dördüncü aşama, 7 Haziran 1920 tarihinde kabul edilen 7 sayılı ya sadır. 16 Mart 1920 tarihlnden iti baren Istanbul Hükumetince aktedilen Bilcümle Mukavelât, Uhudat Vesairenin Keenlemyekun Addi Hakkında Kanun ba'lıgını taşıyan bu yasanın birinci m&dde. si bugunkü dille şöyledir: «Istanbul'un Işgal tarihi olan 16 Mart 1336/1920'den itibaren Büyük Millet Meclisinin onayı dışuıda olarak Istanbul Hükumetince yapılmış olan bütün antlasma, an laşma ve sözleşmeler ve kamusal kararlar ve verilmiş ayncalıklar (imtiyazlar) ve maden dcvri ve verilen ruhsatnameler ile Mütarekeden sonra yapılmış bütün gUlt antlaşmalar ve doğıudan doğruya veya kir aracı eliyle yabancılara verilmls ayncalıklar (imtiyazlar) ve madenlerin devri ve verilen ruhsatnanıeler gecersizdir.» Görülüyor ki, bu yasada genye yürüme, başka bir deyimle geçmişi kapsama niteliği vardır Çün maddede, biri Istanbu'.'un tarihi olan 16 Mart i»2C, ra silâh bırakışması fmütaıeke) tarihi olan 30 Ekim 1918 oımak üzere, geride kalrm.» iki tarih, başlangıç olarak alınıp, o tarihlerden sonra Istanbul Hukümetince yapılmış olan birinci maddede yaalı işlemlerin geçersiz. ya sanın deyimiyle, kenlemyekün yani yok. hiç yapılmamı? sayJacağı açıkça belirtilmiştir. Böylece Türkiye Büyük Millet Mecüsi, Istanbul'un işgali tarihi olan 16 Mart 1920'den sonra orada artık bir hükümet bulunmadığını bu yasayla karar altına alrmş ve ken disinin ülkede tek egemen güç olduğunu içeriye ve dışanya bir kez daha duyurmuştur. Burada bir parantez açmsk, Ulusal Kurtuluş Savaşmın o olüm kalım günlerinde ülkenin, maden ler gibi doğal kaynakları ve milli serveti üzerınde Büyük Millet Meclisinın ne denli titiz davrandı ğmı belirtmek, günümüzdeki yabancı sermaye işbirlikçiliği zihni yeti karsısında, gerekli ve belki de yararlı bir iş, olur. IZMİRİN KURTULUŞU TÖRENİ: SÜVARİLER «İcra Vekilleri Kanununun İkinri Maddesini Muaddll Kanun» bsşlı ğını taşıyan 4 Kasım 1920 ^ün \e 47 sayılı yasadır. Bu yasanın konumuzu ilgilendiren ikinci nıad desi bugünkü dille şöyledır: . .Madde 2; GAitidBt^Büyiık MU MrcHsi MMııılnn, Mecîis üye ndcn* "gosfernîfi adaylar arasmda salt çoRunlukla seçilirier.» Bunu Cumlıuriyet yolunda Lir aşama olarak kabul edısimı/m ne deni, bu yasada, normal Cumhu riyet devleti kabine sistemine doğ ru atılan bir adımın yer almaoidır. Bu yasadan önce Millet Meclisi Başkanı Bakanhklar için aday göstermediginden, Bakanlan n Mecüsce teker teker seçiminde oylar dağüıyor, kimi zaman çoğunluğun sağlanması güçleşiyordu. Nitekim daha ilk kabınenin seçiminde Dr. Rıza Nur'un Milli Eğıtım Bakanlığma seçilmesinde bu yuzden güçlükler doğmuştu <lt. Yukanda değınildiğı gibi, Türkiye Büyük Millet MecUsi Başkanı aynı zamanda Bakanlar Kurulu Başkanlığı yetkisini de taşıdığından, Bakanların, onun göstereceği adaylar arasmdan Mecüsce seçılmesi, demokratik curnhurıyetlerdeki kabıne sistemine doğru bir gidış. KIŞLA ÖNÜNDE... yordu. Sonunda bütün enseüer asılarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetirun ilk Anayasası olan 20 Ocak 1921 günlü yasa kabul edildi. Rejiml Cumhuriyete götüren aşamalar arasındaki önemli yeri dolayısH'le, bu kısacık Anayasanın birkaç maddesini, bugünkü dille aşağıya aktarıyoruz: Madde 1: Egemenlik, bağsız koşulsuz ulusundur. Yüriitme yöntemi halkm kendi yazgısını doğrudan doğruya ve eylemli olarak yönetmesi temeline dayanır. Madde 2: Yürütme erki ve yasama yetkisi ulusun tek ve gerçek temsilcisi olan Türkiye Büyük Millet Meclısinde toplanmış tır. Madde 3: Türkiye devleti, Buyük Millet Meclisince yönetilir ve hükümeti «Büyük MUlet Meclisi Hükümeti» adını taşır. Madde 9: Büjük Millet Meclisinin Genel Kurulunca seçilen başkan bir seçim döneml içinde Büyük Millet Meclisinin Başkanıdır. Bu kimlikle Meclis adına imza koymaya ve Bakarüar Kurulu kararlanm onaylamaya yet kılidir. Bakanlar Kurulu, aralarından birini kendilerine başkan bir ilerleme, daha doğrusu bir aşamadan başka bir şey değildi. İlk Anayasa Cumhuriyetin kuruluşu doğrultusundajfi yedınci ve çok bnemli bir asaflıa, hiç kuşkusuz, 20 Ockk 192J|gun ve 85 sayılı «Teşkilâtı Esasiye Kanunu»dur. Bu Anayasa, bir kısmı gizlı oturumlarda geçen >;ok uzun ve çetın görüşmelerden sonra kabul edilebildi. Bu yedinci aşamaya ulaçmak içm, Türkiye Büyük Millet Meclisinın ilk açıhşı gününden başlayarak dokuz ay geçmesi gerekmişti. Bunun nedeni sudur: Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinden azımsanamıjacak bir bölümü «Teşkilâtı Esasiye» adı altında bir Anayasanm kabulüne gereklik olmadığı, Osmanlı Anayasasınm zaten yürürlukte bulunduğu, Türkiye Bü>ük Millet Meclisinin görevinin sadece «hilâfet ve saltanatın, vatan ve milletın kurtarılması ve bağımsızlığın sağlanmasıondan ibaret olduğu, böylece bu görevin geçici bir nitelik taşıdıgı kanısında idiler; ayrı bir Anayasa yapımını gereksız, hattâ tehlikeli görüyorlardı. Görüşmelerdeki çetınlik işte bundan ileri geli Birimiz nerede, hepirmz orada olacagız. Olacagız elbet. M?hmut gözetti: Ka!kakm. Ağa yorgundur, yoldan geldi. Kalktılar. Hadı güle güle bakalım. Sıkılmış yumruk gibi hazır olun. Gevşemeyin. Gevşemeyiz, korkma. Zvlerme dagıldılar. 83 Aşır uyuyamıyordu. Yan uyku yan uya MALKOCOĞLU yazan veçizen:Ayhan BAŞOGLU seçer. Ancak Büyük' Millet Meolisı Başkanı, Bakanlar Kurulunun da doğal Başkanıdır. Bu ilk Anayasanın, Cumhurtyec doğrultuşunda önemli bir aşama olduğump kanıtı, yukanki maddelerde açıkça görülüyor. Bu maddeler, Turkıye Büyük Millet Meclisinin . kuruluşundan • beri sürüp gelen ve yukanda ayrı ayrı altı aşama içinde belirtiİen eylemli ve vasal durumu, Anayasal maddeler içinde açık kurallara bağlamış bulunmaktadır. ; ' Bu ilk Anayasada «Cumhurl ' " yet» deyimı yıne yer almanuştı. •Çünkü koşullar henüz buna elverişli degüdi. ülusal Kurtuluş Savaşı, gerek dış gerek iç düşmanlara karşı olanca hızıyla SUrüyordu. Böyle .bir dönemde kimi maddelerıni yukanya aktardığımız böyle" Öir Anayasanın kabulünü bile, Cumhuriyet yolun da atılrru? yürekli bir aâun ola rak nitelemek gerekir. Cumhuriyet doğrultusundaki sa kizinci yasal a?ama, 23 Nisan 1921 de, yeni Türkiye Büyüle Millet Meclisinin açüışının ilk yildönumünde kabul edilen 112 sayılı yasadır. Bunün adı: «23 Nisan'ın Milli Bayrant Addine Dair Kanun»dur. Bir tek maddeden oluşan bu yasa şöyledır: «Türkiye Büyük Millet Meclisinın ilk açılış gunü olan 23 Nisan günü üiusal Bayramdır.» \ O tarihe değin. padişahlargı tahta çıktıklart gün olan ve he* padişah için değişen cülus bay, râmlan ve İkinci Meşrutiyetten "sonra da 10 Temmuz Hürriyet Bayramı bjr tür ulusal bayram. sayılırdı. İlk kez günUmüzden 52 yıl önce, 23 Nisan 1921'de dir ki, halk egemenhğine dayanan bir gün, bir yasa ile ulusal bayram olarak kabul edilmişti. O tarihte bu, adı söylenmemis Gumhuriyet Bayrammdan başka bir şey değildi. Ve bu nedenla biz bu yasayı Cumhuriyete giden yolda sekizinci aşama olarak nıteliyoruz. ŞÜPHELİ ZAFER YARIN: . Saltanatın kaldırılması ve İkinci' Meclis (1) T.B.MJVI. Zabıt Ceridesl, DeT re I, cilt 1, a. 202. Beşinci aşama Cumhuriyetin kuruluşu doğrul tusunda beşinci aşama, 5 Eylül 1920"de kabul edilen 18 sayılı «Nisabı Müzakere Kanunu» yani Gö rusrae Yetersayısı Yasası'dır. Bu yasa, Türkiye Büyük Millet Meclisinın çalışma ve işleme yon temı için sadece gorüşmelerli iîgıli kuralları kapsayan bir gcrünum içinde bulunmakla biriihte, özü bakımından doğrudan do£ru ya ulus egemenliğini ve Meciısin Anayasal durum ve tutumunu ilgılendiren bir yasadır. Bucdaki kurslların hepsini buraya gsçırme ye, konumuz bakımından, ser.'klik yoktur. Yalnız bir iki ncktası üzerinde durmak gerekiyor: Yasanın birinci maddesi Türkiye Buyük Millet Meclisinin, 'Jlusal Kurtuluş Savaşmın amocına ulaşmasına değin sürekli o'.srak toplanacağmı saptamıştır. Üçuııcü maddeai, bu durumda Mcciue bir yılda mazeretsiz ve arahîaız iki ay devam etmeyen üyeierin üyelik görevlerınin Meclis karar:yle sona erdirileceği açıkç» beliıtilmiştir. Dörduncü maddcjinde ise Büyük Millet Meclisi üye'iğıy le memurUığun bir kimsede liıle sernyeceği saptanmakla biriikte, Bakanlar Kurulu üyeliği ve Mec hsin onayı ile elçilik, görevınin ve ordu ve kolordu komutsrlığının Meclis üyelığiyle birie5nv»si caiz göıülmüştür. Hatırlardaoır ki, bu kural 1924'den sonra ko'.öırılmış ve Büyük Millet Meclüi üye si bulunan komutanlara, iki görevden birinı yeğlemeleri biidirılmiş ve böylece askerlık goreviyle politika görevi Atatark ta rafından kesin olarak birbiıinden ayrılmıştır. 5 Eylül 1920 tarih ve 18 sayılı •Nısabı Müzakere Kanunu»run, Cumhuriyete doğru giden jolda bize gore beşinci aşama oimassnin nedeni, bu yasada Türkiye Büyüh Millet Meclisinin hiç ara vernıeden toplanacağı konusundakı Ana yasal kural ve ayrıca Meclıs üye likleri için kabul edilmiş olan aynı nitelikteki kurallardır. Bövlece bu yasa ülkede Türkiye Büyük Millet Meclisinin egemeniiğini perçinlemis bulunmaktadır. DİŞİ BOND POET /VAOgESBYCe XX TİFFANY JONES GARTH Altıncı aşama Yasal bakımdan Cumhuriyet doğrultusundaki altıncı aşama