Katalog

lsmet Inönü'nün yaşam öyküsü 1 fCtımhürtyet Habrt Ka!p • yetmezliğinden ölen Cumhuriyet Sepafosu Tabiî Üjyesi lsmet Inöuü, Türkiye Cum' 'huriyeti' Tarihinde büyük Mr . yere sah'ip devlet adamıydı. LTürkiye Cu'mhuriyetinin. 'kuruHuşu için Mustafa Kemal Atattürk/'ve/diğe.r ,t arkaelaşİanyle jbirlikte büyük 'görevler yjiklejnen İsmet înönü'nün hayatın, , daki'önemli, tarihler özetle şöy' ftedir: 24 Eylül 1884: Göbek adı >Ius tafa olan îsmet înönü, Malatyalı Hac» Reşit Bey ile ^Jitder;rls Has'an Efendînin kız* Cevriye Terhelliiden ^mir'd^ doğdu. 5 yaşına »kadai" kadar Izıiur' • ' de kaldı.' 1,889: Babaîinırf memuriyeti •nedeniyle "Sivas'a ailesiyle birlikte geldi. llkokula'^başladı. 1892: Askeri Rüşfaye^e girtli. .' ' ' 1919'un Kasım ayında Albay Ismetle karşılaşmasını Kâzım Karabekir şöyle anlatır: «29 Teşrinisanide (Kasım) Zeyrekte misafir olduğum biraderimin bahçesinde, Çamlıcalara kadar uzanan geniş manzara için de Itilâf devletlerinin bir yığın tekneleriyle istihza eden muazzam Süleymaniye Camii, karşımızda Türklügün bir heykel vekârı gibi magrur duruyordu. Pek eski ve pek samimî arkadaşun İsmet Bey bedbin (kötümser)di: Gördün mü Kâzım? Herşey mahvoldu. Vaktiyle gördüğün gibi sürüklediler ve bitirdiler. Derdin ki batıracaklar ve hayatımızla biz didişecegiz. Fakat benim hiç bir ümidim kalmadı. Ben kararımı sana söyleyeyim mi Kâzım: Köylü olmak! Köylü olalım.» Köylü olalım... 11 Kasım 1922: Dışişleri Bakan lığına atandı ve Lozan Konferansma katıldı. Lozan'da Genelkurmay Başkanı . . Küçük Mustafa tsmet'in Sıvas'ta Askeri Rüştiye'ye girişiyle ilgili olarak şöyle bir öjfcü anlatılır: y «Yarı güneşli bir sonbaha r akşamı Reşit Bey «fiftönü'nijn ba« basıt^ sokak üstündfki*.selâmlık odasındadjr. Bif mispfiri var: Şıpka Müdafii Hulusi Paşa. t O sırada kapnfjn önünden geçmekte olan Küçük Ismet'i babası odaya çağmn. Çocuk terbiyeli adımlarla ın'isafire yaklaşır. % Elmi öpmek için .. Hulusi PaŞa şefkatle sorar: ' . . Şenifi adın, ae bakayım?. j İsmet... .' t •.' Kaç yaşındasm? Altı. . .Büyüdüğün zaman ne olacakşın?.' '. Asker..> .« 1894 : . Askeri" Rüştiyeden me• zuh olarak mülkiye idaresinc devama baslad*." Babaiının IstanbuTa nakledilmesi üzerine Halıcıo'ğJu'ndaki' «Topçu Id'adisi»ne ya*ıldı.. . » 1903: Müjâzımî Sjni (Teğmen) olarak birincilikle mezun . Büyüyünce iıe • ' olacak^ın? ' . CUMHURİYET TARİHÎNİN İKİ BÜYÜK İSMİ: ATATÜRK VE ÎNÖNÜ... Harp (Kurmay)» sınıfına ayrıl" dı. Kurmay Yüzbaşı oldu. O zamanki adıyla Erkâmh~rbiye Mektebini birincilikle b^tiren İsmet İnönu, çalışma sistemini şöyle anlatır: • • Ben mektebin her yeni sınıfında ve o sınıfın en güç derslerini daha yaz tatillerinde kendi başma çahşır, hazırlardım. Tatfllerinii o sıralarda İzmir'de dayımın yanında geçirirdim. Tatil aylan bana bu en zor dersi veya dersleri hazırlamak için yeterdi. BöyWe mektebe döndüğüm zaman, yeni deıs sraıfınm zorluğu benim için kalkmış olurdu. Dersleri kolayca takip edebilir ve kendimi bir taıaftan da lisana verirdim...» Kurmay Yüzbaşı olarak 3906 Ekim'inde Edirne'de Osmanlı Ordusuna katılan İsmet Efer.dinin yabancı dile olan düşkünlüğünü kendisi daha sonra şöyle ı anlatırdı: « Ben mektebi bitirip de Edirne'ye giderken yanımda kocaman bir sandık Fransızca ve Almanca kitabı götürüyordum.. 1 Selânik'te Atatürk ile.. 1907: Bu yıl içinde Selânik'e bir gezi yapan Kolağası tsmet, Mustafa Kemalle de görüşür. lsmet Înönü, bu olayı şöyle anlatır: «Atatürkle çok görüştük. Kendisini Selânik'te gördüğüm zaman şahsiyetinin, arkadaşları ve muhiti içinde iyice belirmiş olduğunu anlıyordum. Atatürkle Erkânıharbiye sınıflarında görüştüğümüz olurdu. Ama aramızda iki sene vardı. Bu mesafe mektep hesabıyla iyice geniştir. Daha mektepteyken Atatürk, sınıflar arasında dikkati çeken, hususi halleri ve tavırlan olan bir şahsiyet tesiri yapardı. Kendisini'Selânik'te gördüğüm zaman, arkadaşları ve muhiti içinde iyice belirmiş olduğunu anlıyordum. Yaradıhştan hevesii ve istidatlı olduğu bir taraf var dı. Mutlaka birkaç kişi, yani bir cemiyet içinde bulunmayı, o cemiyette konuşmayı arayn tabiatı belliydi. Bu mizaç muhitinde daima kabul ve tehalük görmüştür. Fevkalâdelik şundadır ki, konuşmasından ve tesirinden uzak kalmak isteyenler de nihayet o tesire kapılmışlar ondan zevk almışlardır. Anlaşılıyordu ki, gelecekte büyük işler başında bulunmak istidadı, Atatürkte cemiyet içinde yaşamak ve toplayıcı. tesir edici vasıflar sahibi olmak şeklinde belirmişti..» Yabancı dile merakı n ölmak lâzımdır. Balkan Harbi sonundaki ıslahat hareketîerinde bu sınırlar ihmal edilmiştir.» 1919: Albay lsmet Bey. bu yılın Haziran ayının başında Erzurum'da bulunan Kazım Karabekir'e bir mektup yazarak şöyle der: «Sevgili Kardeşim Kâzımcıgım, Bugun Ramazanm ikisi. Sen seferilikten kurtulamadıgın iddiasuıda bulundbilecegin için, bu sene de Ramazanı tecrübe edebildıgin şüphelidir. Fakat ben, işte iki gündür tecrübe ediyorum. Fakat dün akşam adeta başım agrıyordu. Şimdi de ne oldugum şüphelidir. Ne karanlık günlerdeyiz. Kâzım! İzmir gitti. Teferruatı da gidiyor, daha ne kadar yerler işgal olunacak? Bunu bilen ve tebliğ eden yok. Zamanın yaldızlı hapı haline gelen Manda kelimesi var ya? Istanbul da bir müddetten beri, hangi Manda'yı arzu etmeliyiz diye cereyanlar var.» Albay lsmet, mektubuna şöyle devam eder: «Mustafa Kemal ile daha gorüşmediniz. Fakat bir muhitte ve vazifeten temastasınız... Bu sıkıntı günlerimizde Ingilizce hocasına yol verdım. Kimseyle temasım yok. Kendi halimle, münzeviyane, akıbete intizar ediyorum. İtiyat mı diyelım, yok sa hastahk mı, zaaf mı, içimde yine de ümitlL bir şey var. Bu hâdiseyi pek güç. fakat yine de atlatacağız gibi geliyor... Gözlerinden öperim sevgili kardeşim. Sıhhatim iyidir » Mandacılık üzerine 1920: îngilizlerin Istanbul'u işgal etmeleri üzerine Ankara'ya geldi. 9 Nisan'da Ankaraya gelen NUralay İsmet, 1. Büyük Millet Meclisine Edirne Milletvekili olarak katıldı. Erkâni Harbiyei Umumiye (Genelkurmay Başkanı ) seçildi. İsmet Beye Ankara"ya çağrıldığına ilişkin Mustafa Kemal'den gelen telgrafı emekli Albay Reşat Bey getirir: « Telgraf geldi! Çagmyor mu? Evet efendim... Hangi vasita ile gideceğiz? Herşey hazırdır efendim... Ben de hazırım!» 1921: Kurtuluş Savaşmda Garp Cephesi Şimal Grupu Komutanı bulundugu sırada asi Çerkez Ethem kuvvetlerine karşı harekâta girişerek dağıttı. Bunun üzerine Büyük Millet Meclisince Mirlivahğa yükseltildi. İsmet İnönü bu tarihten sonra «İsmet Paşa» olarak anılmağa başlandı. 10 Ocak' ta, düsman kuvvetleri yenilerek «1. İnönü Zaferi» kazanıldı. 31 Mart 1921: Düşmana karşı taarruza gecen Mirliva İsmet komutasındaki ordu, savaşı zaferle sonuçlandırdı. Böylelikle «2. İnönü Zaferi» kazanılmış oldu. Lord Curzon'un konferans sırasında «Türk egemenliği»nden fazlaca söz etmesini söylemesi üzerine Înönü'nün cevatu şöyle olur: «Türk hakimiyetinden çok bahsettiğimizden şikâyet olunuyor. Biz burada istiklâlinî anlamış, kavramış ve adaletli bir sulha ulaşmak isteği ile bir mi"± leti temsil ediyoruz. Biz bu konferansa eşitlik içinde muamele göreceğimiz teminatı ile geldik. Eğer hakimiyetimizden sık bahsetmeye lüzum gördü isek, hakimiyetimize zarar verecek tekliflerle, buna mecbur edildiğimizdendir. Müstakil hiç bir uiğer devlet. hatta Yunanistan bile bu şekilde tekliflere maruz kalmamıştır. Türk milleti heışeyden evvel, diğer müstakil milletler gibi müstakil millet muamelesi görmek hakkını haizdir..» 1923: 23 Ağustos'ta Lozan Andlasması B^ük Millet Meclisince onandı ve Korgeneral İsmefe le şekkür edildi. 28/29 Ekim gecesi Büyük Atatürk, Korgeneral İsmetle birlikte Türkiye Cumhuriyetinin ilk Anayasasmı hazırladılar. 1923: 30 Ekim'de Türkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı seçilen Mustafa Kemal, Korgeneral Ismet'i ilk Başbakanhğa memur etti. 19 Kasımda Cumhuriyet Halk Partisi'nin Genel Başkanvekilliğine getirildi. 1924: Başbakanlıktan istifa etti. 1925: Yeniden Başbakan oldu. 1926: Orgeneralliğe yükseldi. 1927: Kendi isteği ile Orgenerallikten emekli oldu. 1928: Harf devrimi programmı hazırladı. 1929: Milll Eğitim Bakanlığını yönetti. 1930: Türk parasımn kıymetini korumak için tedbirler aldırdı. İktisat tarihimizin en önemli belgelerinden biri de lsmet Înönü'nün 30 Temmuz 1930 günü yaptığı Sıvas konuşmasıdır. lsmet Paşa, bu konuşmasında özetle şöyle der: «Anadolu demiryolunun satın alınmasını, esasen ben. ilk iş olarak düşünmedim. Bence şimendifer politikası herşeyden evvel, yeni inşaat politikası idi. Anadolu d'emiryolunun alınmasına ben fırka arkadaşlarımın ısrarıyla, hatta ilk önce zorla temayül *ttim. Bana şımendifer esas politikasının ne olduğunu sordukları zaman onlara «bir karış fazla şimendifer. «Jemışim dir. Yeni inşaat gibi mıiazzam bir nrSîrftfa girerken, eski şi 1 İnönü zaferleri İNÖNÜ EŞİ MEVHİBE HANIMLA GEÇİRDİĞ1 53 YILLIK AİLE YAŞANTISIXDA MUTLULUK VE HUZUR BULDUĞUNU HER FIRSATTA TEKRARLARDI... mendiferleri devletleştirmek gibi diğer bir masraia girmek istemiyordum. Fakat arkadaşlarm ısrarı. beni, nihayet :kna etti. Fakat bu teşebbüsiln. sermayedarı evvelâ ürkütmüş olcrtığu mülâhazasına da beraber iştirak etmeliyiz..» 1934: Ankara Halkevinde Türk İnkılâp Tarihi Kürsüsünün ilk dersini verdi. Halkevleri sayısının çoğalmasını sağladı. Atatürk tarafından kendisine «İnönü» soy adı verildi. 1937: Başbakanlıktan, Atatürk"ten izin alarak istifa etti. 1938: 11 Kasım'da 348 oyla Malatya Milletvekili Emekli Orgene ral İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyetmin ikinci Cumhurbaşka nı oldu. lsmet İnönü, daha sonra 1939. 1943, 1946 yıllarında aynı göreve seçild'i. Mustafa Kemal Atatürk. lsmet Inönü'yü niçin kendine halef seçmişti? Bunun nedenini her ikisinin de yakın arkadaşı olan Falih Rıfkı Atay şöyle anlatır: «Mustafa Kemal, îsmet Paşayı nıçin seçti? 1923'de Mustafa Kemal'in, İsmet Paşa üzerinde karar kılması için başlıca sebepler şunlardtr: Mustafa Kemal'e karşı hususi bir rakiplik hissi olmadıktan başka, Mustafa Kemal'in otorıtesine katı ihtiyaç olduğu kanaatında idi. Sor» derece çalışkan. ciddi bir hükümet aoTamı idi. Mustafa Kemal'in macTdi ve manevi topyekun inşa kelimeleri ile hülâsa edebileceğimiz inkılâp davasına, en aşağı onun kadar inanmış bir fikir adamı idi..» lsmet İnönü, Lozan'a ilişkin. bir diğer anısını da şöyle anlat ı r : «İnönü» soyadı oldu. 1306: Harbive'den ^J cErkânı Güç atlatacağız Mudanya mütarekesi Eylül 1921: Büyük Millet Meclisi Muzaffer Kumandan İsmet Pa şa'ya bir takdimame ile altın imtiyaz madalyası verdi. 1922: Ağustos ayının sonunda büyük zaferin kazamlmasında üs tün hizmetlerinden dolayı lsmet Paşa'mn rütbesi (Ferikliğe) Korgeneralliğe yükseltildi. Ekim ayın da İsmet Paşa başkanlığındaki heyet, İngiltere, Fransa ve İtalya murahhaslan ile toplanarak Mudanya .mütarekesini imzaladılar. Bu konîeransla Trakya vatan sınırlan içine aundı. Cumhurbaşkanı Askerî hayatı 1908: Kolağahğına terfi eden Mustafa Ismefin askerlik hayatı Edirne'den başladı. Bir yandan, Ikinci Orduda görevli iken, öte yandan da Ittihat ve Terakki Cemiyetinin Edirne'deki faaliyetlerini yönetti. O günlerin anısını Înönü'nün kendi ağzından dinleyelim: «Düşün! 22 yaşında bir kuımaydım ama, bu Yüzbaşı Ismet'i çok geçmeden Edirne'de tanıdılar. Hani padişahın yolladığ; o saray generalleri var ya? Orduyu ıslah için Edirne'ye gelişlerinin haftasına, bu Yüzbaşı Ismet'i gelip bulurlar.» Haklarımızı alacağız PAŞA IÇIN NE DEDILER lerini hayata kapayan devletimizin ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü. büyük asker, büyük devlet adamı olarak Türk milletınin kaderinde çok önemli ve en uzun etkisi olan ayrıca dünya siyaset âleminde kendisini kabul ettirmiş bulunan mümtaz şahsiyeti ile Türk tarihinde ve cihan tarihinde ebediyyen yaşayacaktır. Milletimız onun hizmetlerini daima şükranla anacaktır. Bu seçkin evlâdını kaybeden asil Türk milletine taziyetlerimi sunuyorum.» Başbakan Naim Talu. Bakanlar Kurulu üyeleriyle birlikte ziyaret ettiği Înönü'nün evinde yakınlanyla görüştükten sonra, «Memleketin deferlı bir evlâduu kaybettiğini» söylemiş ve «Milletimizin başı sağolsun» demiştir. (Devamı Sa. 9, Sfi.'Vde) 31 Mart ve İnönü Inönü, "îstiklâl Savaşı^ünlerinde bir teftiş gezisi sırasında... 1909: Bu yıl içinde patlayan 31 Mart isyanı ile ilgili olarak Korutürk İnönü, şöyle konuşur: Cumhurbaşkanı Fahri Koru• 31 Marfı düşündüğüm za türk'ün, Türk ulusuna hitaben man önümde, koca bir binanın yayınladığı taziyet mesajı şöyleyıkılışım t görür gibi olurum. dir: Bence bu isyan, tarihimizdeki «25 Aralık 1973 tarihinde gözisyan hadiselerinin en mühimidir..» ANKARA. (Cumhuriyet Bürosu) İsmet İnönü'nün ölümü nedeniyle başsağlığı mesajlan yayınlanmış, demeçle r verilmiştir. Cumhurbaşkanı Korutürk, Înönü'nün Türk ve cihan tarihinde ebediyyen yaşayacagını âbildirirken; CHP Genel Başkaıîı Ecevit de; «Yüce İnönü'ye sonsuz şükran ve minnet duygularımı yaşadıkça yüreğimde taşıjacağım» demiştir. Ecevit'in sözleri CHP Genel Başkanı Bülent Ece vit. Cumhurbaşkanınm liderlerle Çankaya'daki toplantısmdan ayrılırken gözyaslarını tutamamış. daha sonra TRT'den yayınlanan konuşmasında şunlan söylemiştir: «Tarıhi boyunca bağunsız yaşamız ve güçlü devletler kurmuş Türk milletinin bir üstün niteliği, güç dönemlerde daima Talu İsmet Bey Yemen'de... 1910: Yemendeki kuvvetlerln Kurmay Başkanlıklannda bulundu. tsmet înönü, Yemen'e gitme buyrugunu aldığı zamanki ruh halini şöyle anlatır: « O zamanki anlayışımla bana ilk agır gelen şey, mektepten beri idealim olan bir Rumeli Harbinde vszife görmek imkânım kayboltıyor düşüncesi oldu. Biz Yemen'deyken, Rumeli'nin kaderini tayin edecek harbin pat layacagı bende şaşmaz bir kanaat halindeydi. Ancak bu fikrunden bahsederek özür beyan etmek hiçbir sureüe mümkün değildi. Ruhuma işlettiğim askeri terbiye bana, harp vazifesi yapacağım yeri tayin etmek hakkını düşündüremezdi. Muhterem Ahmet İzzet Paşaya cevabımı ve muvafakatımı yazdım.» 1913: Istanbul'a çağnldı. Balkan Savaşı nedeniyle Bulgarlarla yapılan barış görüşmelerindeki heyetimize askeri danışman olarak katıldı. 1914: Seferberlikte kurulan Birinci Ordunun Kurmay Heyetine ataııdı ve o yıl rütbesi Kaymakamlığa yükseldi. 1915: Miralayhğa terfi ettirildi ve Ikinci Ordu Kurmay Baskanlığma atandı. O sırada Ikinci Ordu Komutanı olan Mustafa Kemal'le savaş alanında işbirUği yaptı. ! •'NUN SÖZLBRÎ... milli Iktisadın bu memlekette tatbiki. zor olduğunu çok aelil«Zamanın. vesaiji ne kadar lerle dinlemişimdir. Memleketin ölerlerse ilerleşini ' memleketin "sermayesi yoktur. Milll iktisat ztmginlıkleri' ne. kadar çoğalır r takip edilen yolda ecnebi sersa çoğcüşm; bir memleketin ^em mayesi getirmek güçtür. Biz mü niyeti'jçın Saşlıca" vasjta, esaslı lî iktisât politika takıp etmeyevasita, teV.vasıta evlâÇlannın lim, liberal bir yol tutaum. böv vatanperverliği" ve fedakarlığı, . lece memleketin inkişan için • dır. Diğer her mafceme, diğer daha çok sermaye Retlrebilim deniliyor. Biz bunlan dinlemiş, her vasita. ve Siİâh ota^alî kul lanllacak herşey) vat.ahperverli tahlil etmişizdir. Ondan sonra milli «iktisat yolunu takip ediğin ve fedakârlığın yaninda yü yoruz.» ' 1931 züne bakılmaz, bayağı bir şey den ibarettir.»U934. • ' » * YüFtsevejrtlk " Cumhuriyet /" , Doğal kaynaklar «Cümhuriyef. dcşuk ve durgun bir de'vrin.a&ı değil, bilâkis her güri; yeni hayatiyet göstçren dofunıcu. yarihıcı bir yaşay'ışın ti'msândir.^)» 1929.» ' Çağinisjzlık" «Benliğine ve.şu\ıruna« sahip olan her milletin dokunulmaz mtistakil bir devlet olarak yaşa ması hakkı, insanlığın sareıl• maz mü^tesek bir kaidesi olarak ' tespit olunmak lâzimdır.» 1939. «Memleketiınin iktisadi esaretîni reddederim.» 1923 • t «Bu memleketin kaynaklan ne kadar .kuvvetli, ne kadar bol olduğunu bizden daha iyi bütün •"dünya bilir. Düşünüiebilir mi ki, erişilmez hedeflere varmak için vasıtasızlığı, maddî müşkülle n yenen bir memleket ve bir millet, altın hazineleri üzerinde otürsun ve sadece bu hazinelerin kapısım açmayı bılmemek yüzunden fakir ve ıstırabı kaabili tedavi oımasınî Asıl olan nokta, kaynaklar3 maliK olup olmarnaktır.» 1930 FAHRETTİN ALTAY CELÂL BAYAR büyük önderler çıkarabilmiş olmasıdır. İnönü o büyük önderlerden biridîr. Yalnız Türkiyede değil, bütün dünyada, çağımızın ve tarihin önde gelen devlet adamlarındandır. Hayat çızgisini, insanlığa ve milletine karşı duyduğu sorumluluk duygusu çizmiştir. Bütün ömrünü milletin e6enliğine adamıştır. Atatürkle birlikte kurduğu Cumhuriyetin jaşayıp güçlen mesine ve demokrasının kökleşmesine adamıştır. İnönünün demokrasiye bağlılığı. insanlık onuruna saygısmdan ve Türk milletine sarsümaz mancından kuvvet alırdı. İnönü, milletinin bağımsızlıgı ve hakları için savaş gerektiğinde yenilmez bir savasçıydı. Fakat İnönü'nün ülküsü bütün insanlığın barış içınüe yaşamasıydı. Savaş alanında olduğu kadar barış sağlamada da kudretlıyüi. Bazen barış sağlayabilmek, milletini barış içinde yasatabilmek, en çetin savaşları kazanmaktan daha zordur. İnönü, bütün dünyayı ve çevremizi savaş ateşinm sardığı yıllarda öylesine zorlukları da yenerek milletini barış içinde yaşatabilmiştir. İnönü, dünyadakı ve toplumdaki değişimleri önceden sezebilen, değerlendirebilen o değışimlere ömrü boyunca uyabilen ve yön verebilen bir tükenmez devrimciydi. Onun içindir ki İnönü, ileri yaşında bile yaşlı insan olmanuştır. Çağının önde giden insanlanndan ve bütün insanlığın önderlerinden olabilmiştir. İnönü'nün yakınında olmak herkesin yeteneğince yararlanabileceği eşsiz bir eğitimdi. Yüce İnönü'ye sonsuz şükran ve minnet duygularımı yaşadıkça yüreğimde taşiyacağım. İnönü ölmekle yok olmayan ulu kişılerin katmdadır şimdi. Allahtan ona rahmet, büyük Türk milletine başsağlığı dilerim.» AP Genel Başkanı Demirel, İnönü'nün vefatıyla ilgili olarak şunlan söylemiştir: «Garp Cephesinin mümtaz komutanı, Cumhuriyet tarihimizin her safhasmda milletimize, devletimize değerli hizmetlerde bulunmuş olan Saym Inönü'nün vefatım teessürle öğrenmış bulunuyoruz. Saym İnönü Türkiye Cumhuriyetinin uzun süre Basbckanlığını, daha sonra Cumhurbaşkanhğmı, daha sonra çok par tili hayata geçtikten itibaren mu halefet liderliğini yapmıştır. 1965 yılından 1971 yüma kadar kendileri muhalefet lideri, ben iktidarm başı olarak karşılıkh olarak çalıştık. Hâtırasını tazimle anayorum. YUce milletimize başsağlığı temenni ediyorum. Allah rahmet eylesin. Ailesine de taziyetlerimi sunuyorum.» iâl Harbimizin cephe komutanlarmdan İnönü'nün vefatı büyük leessürü mucip olmuştur. Keöerdide ailesine başsağlığı dilerız» demiştir. Bozbeyli DP Genel Başkanı Bozbeyli de, şunlan söylemiştir: «lsmet Paşa, Cumhuriyet tanhimizm her sayfasında adı yazılı büyük bir devlet adamıydı. lsmet Paşa önce devlet diyen bir insandı. lsmet Paşa diplomattı, İsmet Paşa politikacı idi. Velhasıl İsmet Paşa lsmet Paşa'ydı. Allah rahmet eylesin.» CGP Genel Başkanı Feyzioğlu, «Şu anda bana hakim olan duygu derin bir teessür duygusudur.» demiştir. Feyzioğlu Tfanisi Tural TBP Genel Başkanı Timisi de, İnönü'nün ölümünden büyük üzüntü duyduklannı söylemiştir. MP Genel Başkanı Tural da, «Ailesine, Türkiye ve dünyaya büyük hizmetler vermiş büyük; bir aile babasım bir devlet adamını ve dünya çapında yüce bir şahsiyeti kaybettik. Ailesine, milletimize ve dünyaya başsağlığı dilerim» şelüinde konuşmuştur. Satır Devlet Bakanı Kemal Satır, «Milletçe büyük bir keder içindeyiz» demiş, saat 1430'da görüştügü înönü'nün kendisine «Neden hükümet daha kurulamadı. Üzülüyorum» dediğini söylemiştir. Satır, öğle üzeri kalbi duran ve daha sonra kalbine masaj yapılarak yeniden hayata döndürülen İnönü'yü ziyaret ettiğini belirterek şunlan söylemiştir: Yanından ayrıldığımda gayet iyiydi. Hatta «iyisiniz, paşam, iyisiniz» dedim, biraz şakalaştak. Sonra yanından ayrıldım. Ardmdan telefonla vefatı. nı bildirdiler.» Bayar, Âltay ve Tekçe'nin dilinden Deniz SOM Reha ÖZ Eski Cumhurbaşkanlarınd'an Celâl Bayar, Înönü'nün ölümü üzerine. «Tarihimizin belli ve yüksek simasını kaybetmiş olmanın büyük üzüntüsü içindeyım» dedi. Acı haberi kendisine gazeteci yakınlarının verdiğini söyleyen Bayar; kızı. damadı ve aile dostları arasında TV'dakilncinüyle ilgili yaymları izliyordu. İnönü'nün ölümü Bayar'ı oldukça sarsmış ve üzmüştü. Bayar ağır ve düşünceli bir şekilde. «Şüphe yok ki, büyük bir teessüre kapıldım. Ağır hastalıklarını işittiğim zaman kuctulmalan ve şifa bulmaları için dua ediyordum. Her fani gibi maalesef o da mukadder olan akıbetten kendisini kurtaramadı. Mağfiret dileğiyle muhterem ailelerinin büyük kederlerine istirak etmekteyım» dedi. Arkadaşlıklarınm TBMM'nin açıldığından bugüne cfeğin süregeldiğini belirten Bayar, aralarında geçen anılar için, «O ka dar çok ki, hangi birini seçip size söyleyeyim?» dedi ve şunları ekledi: • Büyük Millet Meclisi'nde ilk milletvekilleri olarak karşılaştık. O Genelkurmay Başkanı seçildi. ben ise az sonra İktisat Vekili olarak kabineye geldim. O andan itibaren seneler ve seneler boyu müşterek bir hayatımız oldu.» kendisini evinde ziyaret eden gazetecilere, «Bu sırada, şimdi ne söyleyeyim? Memlekete büyük hizmet etmlş adamlardandı. Allah rahmet eylesin» demiştir. Altay, İnönü'nün aile hayatma değinirken, «O yine bahtiyarhkla öldü. Hayatta eşi onun son nefesine kadar yanından ayrılmadı. Ben onoTan 4 yaş daha büyük isem de, hayat arkadaşımın ağır bir hastalığa uğraması ve ölümü bana hayatı çok ağır yaptı..» Atatürk dönemiain Cumhurbaşkanhğı Muhafız Alayı Komutanlığını yapmış olan Emekli General Ismail Hakkı Tekçe, acı haberi aldıktan sonra büyük teessüre kapılmış ve hıçkınklar arasında, «Şu anda hiç bir şey söylememe imkân yo'c. Ne kadar perişamm görüyorsunuz» demiştir. Demirel Org. Sancar înönü'nün evini ziyaret ederes başsağhğında bulunan Genelkur may Başkanı Orgeneral Semih Sancar, şöyle konuşmuştur.» «Büyük kumandanımız, çocuk. luğumdan beri tanıdığım Türk' ün kahramanlarından sayılısıdır. Türk Süâhlı Kuvvetleri adına aüelerine başsağlığı diler, kendilerine de tanrıdan mağfiret dilerim. Çok hatıralanrmz var.» Yaşama hakkı •. DevlelçSîk*. ^ ^ • «M^itedil» devletçi. olafak 'hal' kın temayülâuna ve isteklerine» yetişemiyonız djye 'kjısurluyuz*. * Devrimcilik Devletçijikten jîüsbütün, vrfzgoçmek, her nimeti Jsermayedarların , « «Türk davasını başarmak, in• faaüyetinden • b*eklemek! Bu kılâpçı olmadan asla mümkün memleketin anlayacağı şey de olamaz. Asırlarca geri bırakılmış ğıldir... Biz iktisadiyatta h a ö bir cemiyeti. kudretli. mücehkaten . •mvtedil devletçiyiz. Bizi hez, haris, âcizlere ve geri kal bu istiltarriet» sevkeden bu mem mışlara son derecede merhaleketin ihtiyacı ve bu milletin metsiz şartlar ve amiller içinde .fıtrî (doğuştan) temayülüdür.» • selâmete erdirebilmek için o ceİ9ÎÖ, miyeti bir an evvel yetiştirmek lâzimclır.» 1932. • , • Ulusal iktisat •' ; • , «Bir inkılâp için 61Om darpolitikası besi, herşeyin kazanılmış ve ! • «Gerek ecnebl 'dostlarımdan, emin bulunduğunun zannedilme' ' gerek. ' yerll arkadaşlftnmdan, ^idir.» 1934. «Bir milletin herşeyden evvel müsellem olan, asla tereddüt göstermeyen hakkı, yaşamak hak kı, müdafaa hakkıdır.» 1930. Almanlara verilen yetkiler ve İsmet Bey 1915 yüında Almanlara Ordu ile ilgili olarak verilen yetkiler konusunda lsmet İnönü, daha sonraki yıllarda şöyle konuşur: « Bir devletin Orduda, siyasette, devlet idaresinde sır denüebüecek nesi varsa hepsi, yabancı devlet memurlarına emanet edilmişti. Garibi şuydu ki, bu yabancı devlet, müttefik bir devlet de değildi. Bundan başka. dünya siyasetinde ikiye aynlmış saflardan birini idare ediyordu. Alman Islah Heyeti, memleketin içinde olup bitenleri, günü gününe takip eder durumdaydı... Devletin idaresinde, devletin tabii mesoliyet ve hakimiyet hudutlanna hulul etmenin bir sını Prof. Erem Türkiye Barolar Btrliği Baş. kanı Prof. Faruk Erem «Yıllarca yeni Türkiye'yi daha ileri götürme çabaları ve demokrasi yolunu açmakta ve korumakta büyük azim ve cesaret gösteren kişinin karşısında Türk avukatlarının saygı ve tazimle eğildiklerini i f a d e eden bir bildiri yayımlamıştır. Halkevleri Genel Başkanı Kadri Kaplan da «Türk devriminîn en yüce isimlerinden birini de kay (Devamı Sa. 9, Sfi, l'de) Tekçe ağlıyordu Altay: «Bahtiyarhkla öldü» İnönü'nün eski silâh arkadaşlarından Fahrettin Altay d"a, Erbakan MSP Genel Başkanı Erbakan, İnönü'nün ailesıni Pembe Köşk'te ziyaret ettikten sonra. «Milletimizin tarihinde mühim bir yer işgal edecek olan İstik