Katalog

8ATFA DÖRT iCUMHÜR ÎYET: :23 Nisan 1971 llk Meclıs ten tablolar Hıfzı Veldet VEÜDEDEOĞLU Geriye doğru röportaj ve ıııedis ıııiiiıiiilı dergileri IL 1920. Gunlerden 23 \ ı san Cuma. Saat. 13.45. Türkiye Büyük Millet Meclisi ilk toplantısım yapacak. Şimdi duşünüyorum: O günden bugüne tam 51 «23 Nisan» daha geçmiş. Den;zin deıinliğine inildikçe ışık belirtileri yavaş yavaş kay. bolur ve ortam karanlıkla.şırmış. Tipkı bunun gibi, yarım yüzyılı aşan bir zaman parçası, ilk bakışta çok koyu ve karanlık bir zaman dennliği gıbı gelıyor insana. Oysa olaylann içinde yasamış kişı içîn durum hiç de oyle olmuyor. Ama başkaları içın ŞimHİ müzr haline getirilen eski Meclisin iyten frörünüşn. Okla gösterilen sıra Atatürk'ün oturdugu sıradır.. övücfl ıflzler »SylemijH. Kimi zaman, Parıs'te (kırk yıl) ön. ceki öğrencilik yajamır.dan söz açardı. Yazılarmda da bunlardan söz ettiği olurdu. Işte o zaman ben bu ktrk yıllık geçmişi çok karanlık ve derin bulurdum; böyle bir zaman parçası benim o tarihlerdeki yaşımın boyuna aşıyordu. Şimdi i.«e «kırk yıl ne ki I» diyorum ve 51 yıl önceki 23 Nisan'ı bütün ayrıntılariyle anımsıyorum. Geçmişe doğru NSA.MN, içinde yaşadığı olayları. üzerinden. uzun zaman geçtikten sonra. yeniden dile getirmesi. onda sanki kendi kendisivle geriye doğru bir roportai yapıyormuş duygusu uyandırıyor. Bu duyjjuda belki bir gerçek pavı d'a var. Çiinkü böyle bir r"• '' porta.iı yapabilmek için o devı:n başvurulabılecek kişilerincien çoğu artık başka bir dünyada dola^ıyor. Şıı halde. zaman derînliğındeki bu gibi ro. pnrta.ilan insan ancak kendi kendi?ivle yapabilir. tste 23 Nisan'ır. 50. yıhnrta. vani geçen «ene. ben bu «ayfaIarda. anılarımı. öznel, kişisel ve hatta duygura! açıdan dıje cctirerek böyle bir röportaiı rîenemi?tim. Elli birinci yıl ne rlp çabul< Keldi ! Bu kez özel izlenimlerımden degil, Meclis Tutanak Dergilerinden bazı ilginç olay. ları. birkaç yazı içirde, tablo tablo vermek istiyorum. I Y bu böyle. Bundan 30 yıl kadar önce. rahmetli Adnan Adıvar, Cumhuriyet'te her hafta bilimsel ve giizel yazılar yayımlardı. O tarihlerde ben bu gazetenın ikinci »ayfasına daha yeni yeni adım atıyordum. İlk Turkiye Büyük Millet Meclisinde mebus ve sonra bakan olarak çalışmalara katıldıgı ıçin. o Meclisin. kalem memurlarından olan «Htfıı Veldet» i unutmamıştı. Raslaştığımız zamanlar hatır sorar. teşvık edici sözler coylerrfı. Hatta ben daha gazetede yazmağa başlamadan önce, Tanzimatın yüzüncu yılını an. raak için çıkarılan TANZtMAT adlı kitapta yayıralanan bir in. celemem dolayısiyle. 1940'da, llk Büyük Millet Meclisinin açılış günü yapılan törenden genel bir görünüş... •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••«•nmtttt ııııııı Tutanak dergileri Konuveresim AYHAN BAŞOGLU | | fUNADAKI HAYALET LK TCRKtTE Büyük Mület Meclisi'nin Zabıt Ceririeleri ITutanak Dergileri^ çok ilşinç siyasal. sosyal ve in«ansal tablolarla dolu bir tarih hazinesidir: çiinkü bu dergiler. Türkiye ve dünya bakımından. çok önemli bir tarih dönemini yansıtmaktadır. Xe yazık ki, bunlann hasılmı$ olduğu Meclis Matbaası. iik Tutanak Dergilerinin kolleksiyonlariyle birlikte. yanrfı. Eski yazılarla basılmıs olan bu dergilerden birkaç kolleksiyon ancak devletin kimi kitaphklarında ve o dönemde mebtıs o'anlardan har.\ meraklı kişilerin veya ailelerinin özel kitapIıklarında kalmıştır. Ankara'da, UIus Meydanında. l'k Mrclisin o mütevazı fakat çok anlamlı ve tarihşel bina•îinda kurulan Tiirkive Büvük Millet Meolisi fT.B.M.M.) Miizesinde bile bu Meclisin ilk Tutanak Dergilerinin kolleksiyonu vok ! Bu knlleksiyonun birinci cürti. 23 Nisan 1336 (19201 Cuma Sünü n*leden sonra Meclisin en vaslı iiye«1. Sinop Mebıısu ^erif Reyin act!= konusmasını: Mustafa Kemal Püüa'nın erte^i eünkii uzun tarih'Pİ açıklamslarını ve Meclise başkan secili'ini: ilk hükümetin (fcra Vekiileri Heveti'ninl kuruhıstıntı ve prograraınj: Meclisin. Türk İ DİŞİ BOND TİFFANY JONES nî ve Padisah Vahdettin'e y o ! ' lanan uyarı yazışını. kısacası. 23 Nisan 192(l'den 1P Mayıs 1920 tarihire kadar geçen nice il. einç söriismeleri ve önemli belgeiori içine alır. ilk donem Zabıt Ceride'lerinin bu birinci cildi benim özel kitaplığımda vardı. Onu. eeçen vıl bu «ütvmlarda anlattığım îlk Mecli^teki memurluîum sıraşında edinmis vç şimdive rte5in titizlik ve özenle saklamıştım. Gerek bu cildi. gerek Pacfi";ah'a srnnderilen ve o 7amanki Meclisin Ba>kâtibi M946 > • •hnria Tiirkive Cumhnriveti'nin Basbakanı) rahmetli Recep Peker'in elyazı^ivle düz»ltme sörmiiş olan yazmın oriiinalini v riaha bazı tarihşel belgeleri camlatıp aeçende T.B.M.M. Müzesine armağan etfim. EUerinde ilk Meclisin ilk ?abıt ceridelerinin tam kollpksiyonu bulunanlardan bir kimse bu kolltksiyonu bu müzeye armagan ?tse. memlekete ne biiviik bir hizrnet yapmıs olurdu. Müzeler <somut tarih» olarak kahyor. Riz insanlfr ise. i?tp «secip gidivoruz». Bfiyle tarihsel belne!eri üle devlete >;at'o çikar şas!8Tiak mı lâ'im ! tlk Mecii< Tutanak Dergiierınin ikinci hsşiM. Türkiye Büviik Millet Meclisi Baskanlığınca. yeni yaz:lar!a çıkanlmaâa başlanriı: fakaf lıenüz bitirüemedi: 2fi Temmıız 1922 tarihin» kadar olan dnnemi kapsavan 21. ciltte kaldı. Cînniil. hiç rfesilse bu ikinci ba=ının hir an önce h:*ii'T1psjn; dih'vor bize kışlak verecekler de... Vay akıl vay... > ay akıl vay!» Müslüm Koca : Obanın bütiin erkekleri Fethullahla Muslüm «V»y akıl vay.» dedi. onu onayladı. «Kelin Kocanın düsüncesindcvdi. Onlar hemen föçü tırnafı olsa başını kaşır. tsmet Paşa toprak hulAkmasata, ya da Nnrlıkıslaya çekmek, dö|üşe sa kendisi kıslak yapar. Ramazanoğlu toprak döfüşe bu eski kıslaklarına yerlcşmek istiyorbulsa kendisi yaylak yapar da ak va|sakh pına. Urdı. Ortada kararsız. öyle susup kalmış Sülevrından. öz bir kendisi içer » man Kâhy» başı oatlavacak kadar düşiinüyor. Susss,» dedi Abdurrahman. «Sizi dinliyor, duybir çıkıs yolu bulamıvordu. Gittikçe de yüzü masııı.» değisiyor, öfkelenivordu. Yaşlı kadınlar. ço<uklar, kızlar. gelinler yolda «Narlıkışlada elli yıldır köy var. Flli yıldır konuşuyorlardı: oraya köy kurulmasına, kışlağımızın elden Rİl•Hemite dafina konacak. orada Haydar l'slayı mcsine %öz yumduk, şimdi başımız sıkışınra heklejeceğiz. İsmet P»sa Yüreğir toprağının eıı RÜN'arlıkışla bizim kıslaSımız mı oldu? Karadirzel yerini bile vermis. Süleyman Kahya da üç giin genofla Dervis Bey bize Akmasata konalım, hurada Havdar L'stayı bekleyip, sonra hep birlikte orasını yurt edînelim, köy kuralım di>e az mı Yüreğir topragma gidecekmisiz.* söyltdi, yalvardı, adamın sözünii dinlemedik Sultan Karı yaşlı, uzun pannaklı, burus burui bile. Bütiin Çuknrova hep öyle bizim kalacak elini gökyüzünc artı: sandık. Dilediğimiz yerde diledijimiz kadar otn. «Çabuk. çabuk. gel. kurhan olduğum pirler plrabiliriz sandık. Şimdi başımız sıkışınra da nlri Haydar L'Ma.* dedi. «Bütün raümkünümüz taremeye, öldürmeğe gitmek için can atıyoruz. He. lerinıiz kesildi, rahuk gel kul olduğum. Sen dc Hay. pimiz ölsek. bütün Çukurovavı öldürsek bir kadar L'stamızı. dili mustulu. salıjı giizel yiğidlınizi rıs topratımız olur mu sanıvorsunuz?» çabuk gönder güzel Allahımız. Kapalı yollarını aç, FethDİIah: yollarma güller döşe. tez gönder l'stamızı. Allahı«tşte kalakaldık Çuknrovanın ortasında. ha. mız Çok sıkıştık. tnsanlıktan arıttılar bizi. Valla. caklarımızın üstünde. Bir yolunu scn gö»ter hay hi sıkı^tık. Bir umudumuz sende Haydar L'stamız, babam,» dedi. güzel Allahımız.» Müslüm Koca : Bir de Haydar L'staya yiirekler sarıldıkça sarı«Sen söster Süleyman.» dedi. lıyor, kadınlar. gelinler. kızlar. çocuklar dört eoı Obanın ötekj erkekleri de, ayagımızı basaolmuslar onu bekliyorlar, bir yanda da erkekler cak hir yer bul bize. dediler. arasında da ikircik. güvensizlik genişliyordu Süleyman Kâhya sıkısmıstı. Akmasata. Nar. Frtesi gün sabaha karşı Hemite dağına. nlırli lıkıslaya ei'nıeleri köylülerle. Derviş Beyin koya^a kondular. Bütiin gcce. devclerin iistündrki adamlarıyla çatışmaları demekti. Oba çok kızçocukların dışında klmse uyumamıştı. Yükler çöfindı. Çatısmanın sonncnysa öldürme. öldürülzüldü, çadırlar dikildi. çnbanlar koyunları alıp me demekti. Ceyhan nchrinc çektiler. Süleyman Kahya birden obanın sürüsünün yarı yarıya azalmıs olduîıınıı Süleyman Kâhya başını kaldırıp kaldırıp gördü. Yüreğine ates diiştü. Demek volda dokül* karşıdaki mor. kıraç daga gözlerini dikiyordu. döküle. hem de döke döke geliyorlardı. Vakit ögleyi geçiyordu. Gün attıgından bn yana burada durmuslar kalmıslar. düşünüyotiardı. Bütün obavı başına topladı: Bir karara varmak çerekti. Süleyman Kâhva • Herkcs. lıerkes. çocuklar da yashlar da. obaria yılmıştı. Oba da yoreundu. Birkaç jün için bir üoluk alan kim varsa »elsinlrr > Koynundan altın yere konmak zornndaydılar. kesesini çıkardı: Bu dedi. «sizin toplayıp hana verdiğiniz altuılar. Buııuııla hiç bir şey olmaz. Hayyemile dafını gösterdi: dar Ista da eitti gelrocdi. Şiındi sizden ne kadar «Oraya,» dedi. «Şimdilik, birkaç gün için altınınız. yiizük, başJık. hırızma. gerdanlık. ne kaoraya konalım da. » dar gümiijünüz, ne kadar paranız varsa istiyorum. «Baba,» diye inledi Fethullah, «orada kaya. Karadirgenoğlu Derviş Bcye gideccğiın. bütün varı. dan başka bir şey yok. Bir tek dal yeşil ot bile mız bu, diyecoğim. al hunları bize kıs.lağımızı Akyok. Su yok, bir şey yok. O da|da ölelim mi?» tnaşiitı ver. diyecejnm. Yiğit hir adamdır. belki «Oraya.» dedi Süleyman Kâhya kaşları çaiçinde kadın süsleri eoriinoe hiç birisini almadan tılmış. Akmaşatı bize vcrir.» Müslüm Koca : Kadınlar. kızlar süslerini sökmeğc. sökiıp çeti«Sülevman.» dedi, «oçlum sen delirdin mi? rip Süleyman Kahyamn önünde serili mendilin usOraya konulmaz ya. köylüler bizden, o kıraca, tiine atmağa başladılar. Ccrcn de nesi \ar. nesi yok kayalıfa konsak bile toprak bastı parası alırtnpladı Süleyman Kahyamn önünc koydu. Ohanm lar.» bütün kadınları ona hınçla haktılar l'ç «ündrn he. «Da? bastı parası alırlar.» dedi Fethullah. ri gene ohanın kadınları ona düşman kcsilmisler, «Vermem.» dedi Süleyman Kâhya. «Göçü birçoeu gene Cerenle konusmamağa başlamıştı. çekin daga. Elbet bir düsündüğüm var.» Süleyman Kahya: Istemiye istemiye çöçü Hemite dağının ot • Bu kadar mı.'. di>e sordu. bitmez kıracına çektiler. Sağa sola hakındılar. Hiç kimseden bir s u cık«Haydar l stayı bekliyor.» dedi Fethullah. madı. Sultan Karı topatlayarak yumulmuş »eliyor«Beklesin bakalım. Haydar l'sta kılıcı Ismet du. Getirdi Süleyman Kahyamn önüne bir cıkın Pasaya. Ramazanoğluna verecek de, nnlar da attı: (Arkası var) • •••••••••••••••••••.••••IIM| l .| l l a . a ı|| l l l l a ı l l a a a EFSANESi 69 OLUM CIKMAZI Teşekkür ederek uzaklaştım oradan. Kâğıttakı adres Atlanta'da bir yerdeydi. Santrala telefon ederek bu adreste oturan Peter Lan dis'in numarasını sordum. Şöy le «vap verdi: «Dedigıniz adreste Peter Landis* diye biri yok ama yine A'ıanta'da başka bir adreste bir Peter Landis var. Soz konusu numarayi alarak çevirdim. Karşıma bir çıktı. Bu Mary idi. Sesinden derhâl tanımıştım. Peter ve Mary halâ evliyditer demek Bu benim için çok şpyîer ifade ediyordu Telefonu he:ppn kapatıp Landis'in adım listedfr, sileblirdim. Fakat ha'."ir.. CHTina mariem bır Kere ba.ş iomıstım. <irci;nneliydim. Zevk iı bir o\nır olacaktı Peter"in çok eski bir arka1'ışı i'lduğumu söyledim. Yo lurn bu taraflara düşmüştü de söy.s bir yoklayajnm kendisinı jmiştim.. Bu vesileyle uydur*i';jsum ismi şimdi hatırlamıyo n.m. Mary, bu ılgıden öîürü son derece memnun olduğunu söyleyerek kocasını da çalıştığım yerde rruhakkak aramaklığımı söy l?o: Firmanın aoını ve numara «;'.rı verdi. Sonunda da şöyle dedi: «Peter şımdı Bu firmaya ortak oldu Vaziyetimiz çok iyi... Kendisinı ararsanız ne Kadar se'nnecekhr kimbilir... Es ki v« vefalı dostlan öteden be'i çok sever . Daima da tıat'.r. lar Sizdpn de kaç kere bahset misti bana...» »Aramağa Eayret edeceğim.. ?ayet bulamazsam selâm ve sevgilerimi söylersiniz kendısine.» «Burada ne kadar kalacak•5'r.ız Sizi aiîşam yemeğine dâvft etrnpk isterdim...» »Cok 1yi olurdu ama ikl sa a> sonra hareket etmek zorunrinnm Yakında tş icabı tekrar atOecegım Hevesimizı o za mana *aklavalım...» «Bu durumda yapacak bır şey yok » oCumartes] günO de ara, 1 m «ızı... Ama dısardavdımz sa Yazan : l . BLOCK liba? revap veren olmadı » «Cumartesi mı dediniz?... Hep evdeydik.. Adımımızı bile atmadık dışan... Şaşıiacak şey.» «Cumartesi gecesi.. » «Gece . Tamam Cumartesi gecesi sırke gitmiştık.. » ÖŞrenecegim kadannı öğrenmıştım Selâm ve sevgilerimı tekrarlayaraktan lculaklığı yerine koydum Cumartesi günii akşama kadsı evde kalmışlar, geceleyın de sır ke gitmışler Bu durumda Pater'in gizlice New Vork'a uzandıJı ıt bır O'H odasında Robın'l öldürdüğü asla tddia edilemezdı. Djlı saçması Dir iddia olurdu Bürün aynntüâr Peter'in lehlrpyd] Karısmdan ayrılmarrnştı. îşieri yoıundaydı Mary'nin ıfaoesın:;en aralannda zerre kadar peç:msi7lü bulunmadığı da anlaşılıyord'j. Şayet Peter. eskj Ka:i:n uiıınıiif cınayet tşlemişs*, hazır ben engel olmak yeteneklerini kaybetmişken onu ne djve bastan çık«rma*a kalkışmasındı'. Bazı konuıaraa ÇOK iyi niyetıı mi davraıııyordum acaba?.. Pe»ı y.üar ör,(«si Gvven'e sanip çı^r>ı;;k için V^irg^Üne Granfın çırtlağıni pekâlâ kesmiş olabilirdi. Kestikten sonra geçirdiği sok sonucu kanmın peşine düş mekten vazgeçmişti belta de .. Böylec« ona karşı duyduğu egilimden kendinl tamamiyle kıırtarmış. aksire Mary'ye büsbütün vaklaşmısü büyük bir ihtimalle. Her şey, her şey mümkündü bu oünyad» Şımdilik. şüpheliler listesinrie Kalması çok dah» (aydahydı bente. Düsüncelertmın mı noktas'.nda yeni bır ihfimâl üstündo dsha durmanın şart olduğuna kanaat Eetinnıştim Birtik'.s yaşadıgımız vıllarda G»en'in bir s«veılisi var mıydj acaba?.. Stone' ı?. ya da Landisne böyle bir llışki kurmuş olabillr miydi?.. Şavet kıiTTTÎij<wn hıı sprffiii siinhaH Sııyun altındaki "<M.İS sörü'me'ennin hir 1e suvun al'ında. hiç gnrülmeven bir vanı var Bıınlar. «sizll ton'antılardaki RÖrüşmeler» dir. Bövle cörüsmpîerin tııtanaklarını ço£u ke? mebuslann kendileri tutarlar. iı Aradan 5(1 vıl e^çtigi haMe bunlar simdive değin vavımtan. mariı E«ki vazıyı . özellikle el vazımnı okuvabilenler si'tik. ce »7alıyor O tarihşel evleme katılmiî. vs da bu satırların vazan e'bi • cok vakından ta. nık »Imıi! ki«i!errîen de pek a? kimse havatfa kalriı. Bu gizli farihse! tutanaklann. varım vı'İ7Vil sonra. eizlüiâi rle kalmaHı Bunlar artık tarih olriu B°ninı bilHi?ime söre devle. tin re=mî belgeleri icin. ?aman olarak. korulmus «Sİ7İilik» 51nın 25 vıldır Snzünu ettişim ei?H MerH« foplantılarının üzerînden ise bunun iki katını sşkın hir zaman eeçti Yeni Tiirkive'nin kurulusu ile çok y*kından ilsili bu rnemli tarib rarcaları ve heleeleri. korkuvorum ki. kaybolup cidecek 23 Nisan'ın bu 51. yılmd» Sİ7'İ tnplant) tutanakiarının da vavımlanıo svdınl'Sa çıkarıl. macını dilempktevim. 7.aien hizler hep «dilemek»'en hatka ne |« sörphi'ivoru7 ki ' •Imam ise bildiğinj oku. vor î». M GARTK BE.LAPA, PuUS BENİM > \ECADlA "" AYLÂK MUSA VARIN MECLISTE İLK GÜN ler listesının en başına fırlayacaktı birdenbıre. Bu sevgılı belki de benim hiç tanımadığım cınydı .. Çok önemli bir noktaydı bence. Söz lconusu adamın kımü gini resbit edemediğim taktırde araştırmalanmı derha) kesmeiı, sanık arama hevesinden vazgeç meliydim. Olkkatim dönüp dolaşıyor Russell Stone üstünde toplanıyordu. Onunla ilgilı olarak no kadar çok şey ögrenirsem, karan lıklann aynı ölçüde aydınlanaca«ına inanıyonım. Bir hayli bilgt edinmeje de muvaffak olmuştum. Eski kanm sesımı tanımıştı. Bu durumda adamın kendısina telefon etmek fazla cüretkârlık olacaktı. Şu halde ne yapabilirdim. New York dahilinde »kla gelen ve gelmeyen bir sünl yere telefon ederek sdamın bu şehir deki görevli tkameti sırasmda ne 1er yaptığım öfrenmege çalıstım. Emeklerim boşa çıkmadı ama, Eussell Stone'un kanmı, bu fkameti arasında tanıyıp tanımadıgı konusunda hiçbir şey öğrenemedim. Acaba Gwen, şimdikl kocasını benden aynldıktan sonrs Californiya'da mı tanımıştı, yoksa aynlmadan önce New york't» mı?.. Bu noktayı çözümlemeden Russell Stone'un suçlu mu, ma sum mu olduğu hususuna kesin likle kanaat getiremeyecektim. BO9 durmamak amacı He bütün bava şirketJerini taradım. Son aylar zartında bu ısimde bir adam uçakla New York'a gelmemişti. Do'nüyor dolaşıyor hep aynı noktaya »anyordum. Uydurma bir tsimle de «eyahat etmıj olabilird) Dekîli Sonra bir noktayı daha aydınlatmağa muvaffak oldum. Stone. New York'ta Raldıgı süre İçinde biziro apartımana ftyasla çok uzak Wr semtte oturmus tu. Bu da bir şey ifade etmıyonhl nntirn iHh*riv1«.