Katalog

BAHtFE DÖRT 23 Mart 1P63 CTTOHURtYFT I Celâl Bayar özel teşcbbösçfl flpffldl HIçOTr' 23man da o^ııadı. Eğer Kıratın sırvarJsi, De mokrat Parti pıogramının, hattâ «öz«l teşebbıisün düzpnlenmesini» dahi Devlete veren program maddesinc bağlı kHJsavdı, Demokrat Parti plânsız da olsa, bir sanayileşme harekc^ tini yaratamazdı.. " W MENDERES'in DRAMI Yazan M u t ı h Seref Bey dflrtst bir tktisat Veklllydl, ancAk kötfllem«ler ahndı ve verlne CelAl Bayar jetirlldi... ilntilmtunm NTW. Celtl Bay»r, Ankara'd» Büyük Mlllet Mecllsine İlk ayak basbğı günden başlavarak, Derlet Relsllğl süresıni de içine alrc&k Uzere, gerek resml görevleri, gerek Meclis lçindeki konuşmalan ile llgül, bütün aöa, demeç vs faallyetlerinl, büyük dltler teskll eden derlemeler hallnds toplatmıs, bastırtmıştır. Son dafa da, kendi bayat hlkâyesinl ve bu hikâye mihverl etrafında, kendislnoe onemll gördüğü olaylan vs veslkalan, kendinoe rfründen , »örevden r Bunaan evvelkl yazılarda, Ba(yar ın sıyasi hayatına aaa hatlları ıle goz atmış ve bu hayatın, onun karakter çizgilennde yarattıgı başlıca özelllklerl araıruştık. Şimdi de onu, gene an» hatlan üe Demokrat Partlden önceki başlıca sorumluluk kademeleri ve ıktisadi görüşleri Ile tarjiTya çalışalım. Fakat bu noktada hemen punu belirtmeliyiz kı, Bayar kendınl anlatır. Yahut kendlnln r torllp içinde yayınlamaktadır. <Ben de Yazdım» adını taşıyan bu • • rlnln aimdl altı dldl yayım «ahasına çıkmıştır. Ve bu jrayınlarm hepsi faydalıdır. Gerçl bütün bu yayınlar elestlrilebillr Gerçi bu yayınlarda, gerek muhteva, gerek sistem, gerek kronolojl bakıınından bır çok noktalara değlnileblllr. Meaeli Celâl Bayar admı taşıyan ilk dört cütte, bu ciltlerde kapsanan hemen bütün hükumet faallyetleri, Celâl Bayar'a mal edilmis flbl görünür. «Ben da Yaıdım» kronolojlk blr aistem« baglı olmadan başlar. Meaeli Celtl Bayar'ın al&ka ve mUdahaleal dışında düzenlenen Mondroa Mütarekesi, bütün gafha ve aynntılan Ile buraya, resml dosyası Ile oldugu gibl gtrer. Kltap bununla baş'.ar ımı, ondan aonra aynı kltapta, Meşrutlyettekl Balkan olaylarını, hattâ daha aonra da 1876 1877 devreslnl ve İlk Meşnıtiyetl okuruz. Burada elbetteki blr kronolojl düzenl yoktur Sonra mesel4 Fransa'daki Dreyfus dâvası, «Ben de Yazdım» da, 67 sayfalık blr yer işgal eder. Bu dâva, blr oasusluk dâvasıdır. Dreyfus, Yahudl asıllı blr subaydır. Haklı veya haksız casuslukla «uçlanır. Ama bütün dünya Yahudlliği de hemen hareket» gelir. Bunu bir haysıyet sayar. Hulâsa, Dreyfus dâvası, blr Dünya dâvası olur. Ama casusluk, gene de dâvanm aslıdır. Celâl Bayar, «Ben de Yazdım» da bu dâvayı «Dreyfus Dftvaaı» ldtabından aynen ve bütün ayrıntılan Ile kıtabına alır. Bu kltabı da kendlsine, Beyazıtta eskl kîtap satanlardan birlnde bulan, kızınm getlrdlğlnl kaydeder. Aslında casusluk dâvasıyla, Bayar'ın esen arasında blr illşkl bulamazsınız Kısacası, «Ben de Yazdım» m genel yapısı, Bayar'ın Cum Kendini anlatmayı seven bir Cumhurbaşkam hurrdsllğl devrestode, reaml dalrelero veya bazı »ahıslara ayn ayn haiırlatılmı» dosyalann bu kıtapta gellsl güzel 1* tinenmesl hlsslnl verlr. Harb Tarihl Teşkllâtı, inkılâp Enstltüsü, Tarın Kurumu gıbl müesseselerle, bazı jahıslarm adetâ lmzalanm taşır. Ama bur.a rajmen Bayar'ın bu derlemelerl ha zırlatma levkl ve gayretl çok faydalıdır. Ve biztm deviet adamlarunız arasında, bunu yapan başka blrl yoktur (1). Bu cüıetl aynen belırtmek, her yazar içın bir borçtur. Derlemeler, yayınlarî Bunlan a^ağıdakl «ırada toplamak kabıidır • O Celâl Bayar. 4 cilt 1800 •ayfa. Derletilml? eser. Derleyen C. Kutay. & Celâl Bavarın Söylev ve Demeçleri. l^llSSS. Buvıik bov cilt. 266 s. Toplayan: ölel Şahingirav. O Celâl Bavar'ın M. Meo lisınde yaptıgı kanun tekliflerinin ğerekçeleri, 19201937. Buvuk bov 3 cilt. Toplavan: Ö2el Sahinçirav. O Celâl Bayar'ın Söylev ve Demeçleri. Dış Politıka. 19J31955. 280 buvük sa\fa. Toplavan: ftzel Şahineirav. O Celâl Bayar'ın Sojlev ve Demeçleri. 19201953. 49« büjiik sajfa. Toplayan: özel Şahinçiray. Q Celâl Bavann 194619501954 nllan Seçim Kampanyasındaki Söylev ve Demeçleri. 170 büvük bov «a^fa. Toplavan: özel Şahinçirav. O Celâl Bavar'ın \merika Sevahati. 165 buMik bov savfa. O Ben de Yazdım: Celâl Bavar. 6 cıldi çıkmıştır. Goruluyor kı, Celâl Bayar, söz, sıyasî idari faalıyet ve hâtıra eserlennm, eksıksiz oıarak gun yuzune çıkmasını kıtaphklars ve okuyuculara ıntıValıni »i»WliV1n iitSCllŞ b İ I İC değildir. İcra vazifeleri nraaında Bayar, hlçblr Eaman özel teşebbüsçü olmadı. Demokrat Partı'ys de devletçilik ilkesini, hem de oldukça aşın bir anlayışla, o getırdl. Gerçekte durum şudur : O Atatürk'ün Celâl BaTar'a kurdurduğu t ; Bankası. bir özel trşebbüs değildir. Sembolik ban iştirakler olmakla beraber, bu banka bir deviet işletmesi niteliğindeydi. Arkası devlete dajalıvdı. Meselâ bankanın Sişe • Cam Fabrikası için, devletçe bir de tnıtiyaz Kanunu çıkarılmıştı. Bankanın bazı özel teşebbüslerle, meselâ Kale • Karako grupu ile kurriıifiı Uişkiler ise, kısacası dürüst değildi. Ve ilk ciddi araştırmada tasriye edildi. £> Celâl Bayar 1932 de tktisat Vekili oldu. Ve devletçilık temel uygulamaları olan Birinci Beş Yıllık proçram, tkinci Beş Yıllık program (uyETUİanmadı) Uçuncü Dört Yıllık proçram, bunların mütemmimi olan Devletçi Program tadilleri, onun tarafından Başvekâlete sevkolundu. Deviet Ziral Donatım Kururau, Deviet Toprak Ofisi, Deviet tsletme ve Finansman Bankalan olan Sumerbank, Etibank ve diçerleri, onun tktisat Vekilligi zamanında kuruldu. Ve bunlar hep Devletçt teşekküller ama, çok hayırlı kurumlar oldular. Ba\ar'm gene îktısat Vekllllğı devrmde özel te$ebbUsün, hem de aleyhine olarak alınan bazı karsr ve kanunları da zıkretmelıjızO özel sanayıin gelişmesini kostekleyen, ilkel tesisleri modern tesisler aleyhine korujan ve Bayar'dan 5nce çıkarılan Muamele Vergisi Kanunu, asıl Bayar'ın zamamnda yürütülmüştür. Bn kanun, sanayide makina uy Cevaplar yaymlanacak «Menderes'ın Dramı» yazı serisi dolayısiyle ilgililerden, cevap mahiyetinde mektupiar almaktayız. Söz konusu bu cevapları, yazılar sona erdiğinde sırayla yavınlıyacağımız" bildirirİ7. teşebbus gibı gorunen bır ise ,yakın bilgilerine rağmen miısamaha etmiştir. Ama bunu bir ozel tesebbüsu hımaye saymamalıdır. Nitekım Bayar avrılınca bu garip rtıi zen derhal tasfiye edilmiştir. Bu mısallen çoğaltabıl.rız. Hulâsa, Bavar'ı sonuna kadar bır tek parti adamı ve mu*eassıp devletçi olarak tannlamakta hata olmasa gerektır. Gerçi Demokrat Parti ıkrdannda, pergelın ağzı açılnrştır. Ama oyle sanıyorum kı bunda, fuUnmasının, Ifletmede tfCelâl Bayar'ın müdahalesı azdır. Eğer Kıratm Süvansı Peçi sayısını artırraanın aleymokrat Parti programınm hathindeydi. Sanayileşmenin gelişmesini önlüyordn. Ve ta tâ «özel Tesebbüsu de Devlet Düzenlemesine» baglayan m?dbiî asıl ozel teşebbüsü vurudelerini aşıp, prosramı degıl, yordu. Bayar. buna karfi insanlan konuşturmasavdı, plân çıkmadı. sız da olsa D P bir sanajışleO Yeni sanayl müesseseme hamlesınl yEratamazdı.. len kurulmasını, meveutlara da yenl makineler getirilmesini güçleştiren ve tama(1) Sayın Celâl Bavar'la eTmen özel tesebbüs aleyhine velce ve gerek havat safhalan, işleven, hattâ bir fabrikaya gerek iktidar devri ile ilçiii o}eni bir makina konulabillarak bir knnuşmarn olmu«tur. mesi için, esldlerinin Deviet Bu nazik kabulun hâtırasını ekipleri tarafından kırdınlsaklanm. Bu defa ve bu tazımasını şart koşan Surproların bu safha«ında, hem eski duksiyon Nizamnamesi, Cederlemeler, hem son yavınları lâl Bayar'ın Vekâletince ihve miıtemmim konularda hilji das ve tatbik edilmiştir. almak fırsatını bulamartıiım Böyle bir nizamnamenin, için. bnrada ojetlenen çöriışler" hiçbir milletin iktisat tarile, Celâl Bayar'ın bilgileri arahinde misall yoktur. Ve Cesında farklar olması. elbette kl lâl Bavar Vekâletten aynlınmümkündur. ca derhal kaldırılmıştır. YARIN: O Bavar, meselâ TtC Şirketı gibi, aslında mevcut olMencleres bir pi\on, ma>an, fakat şeker ithalât istenilen yöne itilen işlerinde açıktan büyük kârlar sağlavan, şeker kıralı yeMr âlet mivdi? tiştiren ve gorünüşte özel sandır. Ve oyıe sanıyomm kl bu, mılli hayata müdahalesl olan her lnsan ıçın, yapılması gereken bir vazıfedır de. Şımdl de onun lcrai gorevler'nl ve bılhassa ıktisadi gorüşlerine değınelim Yaıoır Umurbey köyünden Devle! Relslişine! Bır kdvden gelen bır çocuğun, hem de bır takım normal dayar.akları dıoloma dosyalan olnadan, bır gun bır devletin bası olması, elbet'e ki, kolay defıidır Hayat rrerdıvenmde bu vukselış, elbette kı bır takım şartlar ve vasıflar ıster Ama bu eserde konumuz Eayar'ın hayat hiKâvesı olmadığı içın, buraaa ve sadece onemli merhaleleri kaydetmekle vetineceğız Za*en Bavar'ın genel bıyografısıni ve sıvasî havatınm ana rrerha'eleı ni venrken, bazı gerekh safhaları belirtmiştık. Bayar ilk icra vazifesıni Ankara'ya çeldıkten ve Bınnci Mıllet Mecl.sı'ne katıldıktan sonra eldı 1^211924 arasında îktısat VPkâletı ıle Mubadele • Iskân Imar Vekıllıklennde bulundu O gurün şartlan ve imkârsızlık'an içınde bu gorevleri, daha zıyade temsılî nıtelikte savmak daha doğrudur 7 temmuz 1^24'te, Mubadele • Imar Iskan Vekılllğınden, Atatük'un emn ile istifa ettl. Çunkü nıllî b r bankayı teşkile mpnur edılmışti 19241932 arasında îs Bankası Uraum Müdürü olarak çalıştı Bu bankanm ıdare meclısınde, A 4 aturk' ün etrafnı alan ve kendılennl bıraz da sorurasuz sayanlann çogunluğu, îş Bankasının o devrede bir şanssızlığı oldu. Dürüst, cıddi, bılgın ve teşkllâtçı bır zat olan eskl Iktlsat Vekill Mustafa Şeıef Bev o sırada, gene o sorumsuz çevre tarafından Atatürk'e boyuna çeklştirllmekteydl. 9 ey.ul 1932 de, Atatürk tara fındai vs Atatürkle îsmet Pa şa arasında geçen sert sahnelerden scnra Şeref Bev değişi rildi. Celâl Bey tktisat Vekülı gıne getirildi 25 ekım 1937 de Başvekil oldu Îsmet Pasa'nm Cumhurreısliğ:nde de bir süre Başvekillıkte kaldı. 25 ocak 1939 da Basvekıllık+en istifa et tl. Ve ondan sonra Demokrat Partmin iktidara gel'şine ka dar, kısa bir fasıla ile, yalnız mllletvekıli olarak çalıştı 1 4 mayıs 1350 seçımleri Halk Partisinl iktıdardan indirince Bayar, 22 mayıs 1950 de toplanan Büyuk Mület Mecllslnde Reisı cumhur ilân olundu. ELISABETH S. HÖLDING N1HAL YEG1N0BALI Çeviren: 11 Chauvemey, «Eğleninz hep blr arada. diye jü lümsedı, parıl parıl. «Uyuşuruz sanıyorura.» Kıllian, «Hayır» dedı. «Masamdaki o öğretmen hanunlar.» Elını kendı de farkı oımadan üyatrovari bır edayla alnından geçırdi. «Herkei™ Herşey«» Chauvemey, cüstunde dumayın» diye oğüt ver di. Ama 'üstünde durmamak olur muydu? Jocelyn ölümden dem vurujordu. Cınayetten, aşktan Üstunde durmamak ehnde miydı Elly, tBence herşeyi açıkçt konujup halletsek daha ıyi» dıve lâfa karış*ı Chauvernev. «Ama ortada halledilecek bir şey yok kı, Mrs L Q. dedı. «Dedıkodudan ıbaret Gemı dedıkodusu. B^z denızcıler kanıksamışızdır artık buna.. Emin olun, en ivısi hiç oralı o'mamaktır. Mr. Kıllian benım masamda oturmak lutfunda bulunur ga... Hiç bir şey o'mamiî gıbi yolumuza devam ede rız, olmaz mı » Kı'lıan bir Elly'ye baktı. bir Chauverney'e. iki»i de şık, «erınkanh, k bar birer salon insanı. «Evet diye duşundu » Bız hanunefendılığımıze ve beyefen dılığımıze devam edehm Jocelyn'e hiç aldırş etme yelım Görmemezlıkten ge'elım onu. Görmemezlıkten gelırsek belkı sahıden gozden kaybolur.» «Bır kokteyl daha alır mısınız Mr. Kıllian?» «Yok Mersi . Ama Elly i'e Chauvemey birer kadeh daha aldılar. O zaman Chauvemey, «Maamafıh Miss Frey'in son fikri bence çok ye. rinde> dedl. E «Hani hafta sonu içın Long tsland'da, Bellierin e\nne gıtmemız» •Gltmemiz ml?> dlye aordu Kllllın. .Klm, Klm?» «Six ve ben. Mıss Frey bunun. herjeyi hall«tmek İçin çok pratik bir çare olduğunu düsünüyor. Yâni yolcular karaya çıktıktan «onra da bu meseleyi ağızlaraıda sakız yapraağa devam edecekler tabü Dedıkodu bu, ucunun nereye varscağı belll olmaz Bır de bakarsmız, gazetelere filan geçebilir. Ama biz ikimiz birden Mıss Freyie gidersek.. Ortada hiç bır çey olmadığı anlajılır. Mesele de kapanır gıder. Çok mâkul bır fıkır doğrusu...» Elly serınkanhlıkla: «Onunla gıtmeğe mecbur»un John» dedi. «Çok tehlikeli bir ruh hastası bu kız. Sadıst bir yalancı, başbelâsı. Hazır denize düj mıişken kurtanlması pek kötü oldu Keşke boğulup gıtseydl.» Chauvemey, «Vay canına.» diye güldü. Ve Killian Jocelyn'in o boğuk, hüzunlü gesinin «Beni öldürmek isteyenler var» dedığinı duyar gıbi oldu. Elly avağa kaıktı, ayaklannda bembevaz pabuç. lar. Masanm ustünde d" "an ilk v« pahalı be>az çantasmı aTdı. «Haydi, yemeğe inelinı» dedl. Bayar'ın ikiisadî kanaalieri! Bayar'ın slvast kanaatİPri U« tünde durnaTrPfa*ız Bayar br tek p a r t adamıvdı Soruna ka dar da övle kaldı. Hattâ De mokrat Par*ıHi kurarken bile ona gbre, Halk Partısi nlzarm en lyi rizamdı. îktisad! eörüçlerine ee'.lnce, Bftvar"ı. eskiden beri Ö7el T»?ebbU«çtl saymsk alı^'ls gplen Mr m&rEalbulri bu dogru **• DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Gemi kâtıbınin masasındaki yolcular dsha kalitelıvdı. Tâtılden dönen bir doktor fkalb uzmanı) ve genç bır karıkoca Hepsı de zen^ın, kıoar, fakat özent.sız. gosierışsık kımselerdi He'e kankoca olan gençle' uzun bnvlu Guzel kişılerdı. tkisi de çok kulturlüvduler % cıddı konulardan konuse maktan noşlanıyorlardı. Killian, •Içleri. de dışlan ds früzel •• Hbar kim Mİer bunlar» diye duşiındu «Benım hakkunda çı karılan dedıkoduyu dujsalar bı'e ınanmazlar Te. mız ruhlu kıjıler çünkü. Ama ben ovle değılım. Ben ınsanların bu derece alçalabıleceâıne ga^et rahat inanabılirım • Öğle yemeeı onun hırpalanmı; =ınırlerını târıfsız derecede vatıştırmağa >aradı Başka bır âlema gırmıstı bır adımda Kıbar, sâkın \e normal Jocelyn'in yerı joktu kı bu dunjada Kıllıan artık Jocelyn'ı unu'abılırdı Genç kankıca onu ş mdıva kadar tanışmamış olduğu bırkaç kışiye tanıt'rdılar ve Killian hs^kesın kendıne ısndısını hı«selti. Gene sevılen, gozde bır msandı artık. hem de daha seçkin bır çevre içınde ıç' bos gibı hafıf'evuerdi. Ikmdı uzerı gene havuza gınp ^uzdu Aksam uzeri sigara salonunda yenı ahbaplarıyla koktevl ıçtı Ve o gene Kıllian dansetti Gemiye bmdi binelı ne dansehnış ne de danset mek ıçınden gelmıştı Kaç kereler Jocebn'le başba şa, koşedeki bır masadan ortada dan^edenlerı seyretmışlerdı Genç kızın var'iğından ta<^n o \alnizlık sısi Kı'lian'ı da sarmış gıbı%dı =ımdıje dek Kag kere Jocelyn ona: «Dansetmekten nefrft ederın htn» dem ştı «Bl rnin idaresmde donup durmak, parijğe kapJırım ideta > Kâtıbin masasındaki uzun boylu zengın sosyete kızıvla dans etmek Jocelvn'e meydan okumak gıbı bırşeydı Renklı ışıklar % muzık Joceljnle a» e rasında geçenlere meydan okur % bıjdı B J kıbar, sâkin kışılerın hıçbırı Jocelyn'den bah"=etmemışti. Bu Jocelyn'ı hızaya getırmek gıb bırşeydı Joce'vn, Killian içın gelip geçıcı bır gemi flortuydu O kadar. Ama Elly bu rahat havayı birden dağıttı Bera ber dansa kalktıkları zaman, «John,» dedi. «Beil'lere gıdıyorsun değil mi?» «Açmıyalım, îimdi bu bahsi..» «Şimdl değil hiç bir zaman açmayalım. Sen sadece gıt ve kurtul.» «Kurtulacak ne var kl, Elly?» «Killian, kendi kendini aldatma O küçuk ea« dınm istedığınl yapmazsan pışman oîursun » «Yapmıyacağım 15te Pişman da olmayscağım.» Elly »üzünü hoşnutsuzlukla buruşturdu «lnat etmesene. Sana yardım etmek istıyorum.» Kıüıan, «Bılıjorum» dedi «Mınnettar olmadlJunı da sanma Ama suçsuzum ben Öyleyken suça lu gıbi Jocelyn'e boyun eğrneğe hıç niyetim yok.» Elly'nin yüzü hâlâ ciddıydı «Övlevse buiu b«« nim hatırım için yap dctum Kısacık bir hafta sonu, ne farkeder senin içın Benım hatırım için git.» • Senın hatınn mı Elly? Ama senin ne ilişiğin var bu işle?» «Sersem Killian, benim bu Jocelyn denılen kızı önceden tanıdığunı tahm:n etmedim mı? Onun ne belâ olduğunu bilirim ben Onun için senin suj suzluğuna derhal inandım ve sana yardım etmeğ» karar verdim Ama simdi.. Sımdı kj'ah'an değış» tık gibi birşey, »imdi bana yardım etmek senin elınde » • Sana yardım etmek mi?» • Üff, öyle karışık bır mesele ki Feci bir şey, çilgırhk, uzun uzun anlatamam sana. Yalnız şu var kı, Joce'yn benım sana soz geç reb leceğıme ina mvor Hafta sonunda Bell'lere a tmen çın senı kan'InTnamı istedi Kandıramaz^am bfni suçlayacak.» • Önemli mi bu vani"1 Senı suç!ar<:a ne çıkar > Elly bir goğüs eeçirdı «Neden kahn kafahlık =divorsun, Ki'lian Neden anlamak ı^temıvnrsun» Jocelyn'ni siniriendırmek ışıme gelrrez benım.> Îs» terse hayatımı alt üst edebilır bu kız.» (Arkası var)