Katalog

SAHİFE tKÎ 15 Hariran 1967 •••••••••••••••••• Soyın Maliye Bakanına fıitap ediyorum IKiNü • f •• •> •• «• Parmak! i ! Orhan PEKiN • ••• • ••> • «•• S ayın Maliye Bakanınm, unlu profcsot Chenery nin Türklyenin iktisadî krizi atlatması için devaluasyonun şart olduğunu soylemesi üzerine verdiğiniz sert cevap memleket bakımından oluoısuzdur. Cevabınızda ilme ve memleket gerçeklerine dokunmamanız umit kırıcı olmakla beraber, tenkitlere hurmct ettiğüıizi bildirmeniz, samimî \e açık kalpli olmanız bize cesaret vcrdi. Turkijede tanınmış uzmanlar dcvaluasyonu sankı ^atana zararlı jolmuş gibi gosterijorlar. Bu yola gidilirse, Türk iktisadi hayatı mahvolacak fikrini acıklıyorlar. En tanınmı? bazı profesorlcrinıiz. devaluas\on umacısını işaret edijorlar. Profesor Chenerj'nin selâmet yolu olarak gosterdiği kurtuluşu bir maksada hizract etmek gayesiyle soylediğini telkiıı ediyorlar. L'zmanlanmız bu >ılın geçen jıldan f.irklı olnıadığıııı. bu bakımdan \eni bir tedbir 1rap ctmediğini iddla ediyorlar. Doğnıdur, bu yıl geçen yıldan farklı değildir, fakat lutfen bu muhtercm uzmanlarııuza sorar mısınız? Yalnız gecen Mİ mı. yoksa geçen onbeş yıl mı bu >ıldan farklı değildir? Bu geçen onbeş yıl içinde bizi bu gunku Korkunc duruma gettren malî \e iktisadi hayatımız pck parlak bir devir mi jasamıştır da. ajnı jolda devam etmemiz tavsiye ediliyor? Hayır, bu yıl da geçen o onbeş yıl gibi. dış ticaretimiz acık vcrmiş, borclanmak zorunluluğu devam etmij, borçlanümış, altmlanmız tukenmiş. hazinenıiz para sıkıntısı çekmiş. bütçemiz imkânsız bırakılmış, ihracatımız dünyada en geri durumunu muhafaza etmiş. işsizlik had safhada kalmıştır. Bugun en fena ticarî muamelelerimiz. pahalı ithalât, dünva pazarlarmda serbest rekabetten faydalanamamak, hutun dunvanın aksine ucuz ithal malını pahalıya almak; peşin ve kendi paramızla alışveriş edcmcmekten. borç defterleriyle dunja pazarlarına çıkmaktan ileri gelmiyor mu? Son takas oyunları, 1%2 tutunleri ihraç karşılığı Turkijedc kıt bulunan \e dolayısiyle fiyatı yükselmiş olan bazı ithal mallarmın gelmesi umidiylc yapılmadı mı? Vardımla, borç alınan paralarla japtığımız ithalât, bize en pahalı şekilde mal gelraesine sebep olmu>or mu? Demirperde gerisi devietlerdcıı yaptıgımız en pahalı Siviç yollu ithalâta mecbnriyetten katlanmıyor mujuz? Yıllarca dışarda servetim var, sizden doviz istemem, mal getireceğim diyenlcre, do\izimiz olmadığı için. servet transferi ismi altında ne rezaletler işlettik; servet gelecek ümidiyle, milletin servetini niçin kaptırdık? Bütiin bu nevi şahsına munhasır. Türkiycde işlcjen turlu şekilde bedclsiz ithalât. klirink, takas gibi bir surü sadece «ahsî mcnfaat temininc yarıjan ve bir çok hırsızlara miljonlar kazandıran usuller, liberasyona \erileme>cı tahsislcr yuz kızartıcı bir şekilde devam edip gitmiyor mu? Bütiin bunlara sebep sadece ve sadece dovizsizlik değil mi? devlete \er diyebiliriz? urk parasını tek kur yapmağa, bir dolar, dokuz Türk llrasıdır demeği nnntmağa mecburuz. Boyle köhnemis kalıplar, modası geçmiş iktisat usulleriyle, bütün dünya ile haşır neşir olan, medenî Turkiye kalkındırılamaz. Bazı uzmanlanmız, jirmi jıldır aynı >crde kalmış olabilirler. Fakat. Turkiye, medeniyet içindeki yerini almalıdır. Dun>a değişti, eski içine kapalı ekonomilerin >erini, nıüşterek pazar, \e yediler gibi turlu ekonomik birleşmeler aldı. Saym profesör Cheoery'nin dediği gibi: içine kapanmakla. ithalâtı kısmakla, bu işler >urumez. Ga>e ithalâtı kısmak değil. ihracat \e doviz gelirini arttırmak olmalıdır. Bizim ihracatımızın geriliği, fakirliğimizin en büyuk sebebidir. Meselâ. şu ihracat misaline bakınız: 1965 yılmda Batı Almanyaya muhtelif Akdeniz memleketlerinin yaptıklan ban meyve ihracatı: T PLAMN H Beş Yıllık Kalkınma Plânını, nasılsa bır kere bas• lanmış Dir ısın Anavasa emrı olması seoebıyle kapsamı pek onemlı olmavan belgelerle surdurulmesı diye değerlendırenler olabıhr. Bu sebepten II. olândakı amaçların ve kullanılacak araçların sıkı bır şekilde tahlılını yapmanın pek anlamlı olmayacağı akla gelebılır. Dıs fııçası \erını teftış fırçasına bırakmıstır. Bugunun polıtıkası varının gereklerınden çıkmamaktadır; aksine jannın ne olacağı bugunun sı\asal zorlamalarının pek de onemlı bulunmajan tır turevıdır. Ben bu goruşte değılım II. Kalkınma Plânı gelecekte ekonomının ne şekle sokulmasına çalısılacağını en az blrıncı plân kadar, hattâ zaman zaman ( ndan daha açık bır şekilde ortaya koymubtur. Plânda uzun vadeli ıktısat polıtıkası bakımından Jıâkim olan felsefejı anlamak ı<,ın, sadece fınansman dengesı ile ılgılı uzatımlara goz atmak yeterlıdır Bu felsefe, ak ustunde kara kadar açıktır. Aşağıdaki tabloda bırincı plânın son yılı ıçın beklenen yatırımlar ve karşılama yolları ile ikinci plânın son yılı ıçın ama; alınan durum gosterılmıstir. •••• •••r Doç. Dr. Kenan BULUTOGLU sektorun yatırımlarının toplam yatırımlar içindeki payını ongörülen oranlara cıkarabilmek için 1970 yılıııdan itibaren özel kesime transfcr > apılması gerekli görülmüştür» (cılt II. s 20) Bu transferler. 1970 de 400 milyon, 1971 de 900 milyon ve 1972 de 1 5 milyar lira olacaktır. Plân da bu nıyetıni açıkça belırttiğı ıçın hükumeti tebrık etmek gerekır Esa sen, devlet elinde toplanan birçok tasarruflar çeşıtlı yollardan (kredı, karma teşebbus, maliyetten düşük fıata ozel sanayie üretım unsuru satılması, vb.) yapılmaktaydı. Bu yollardan yapılan transferlerin şım dı\e kadar hesabı japılmamıstır. Sımdı bunlar dısında %erılecek ek kaynaklar mıktarlaııyla açıklanmaktadır Başta da belirttijim gıbı, II. plân hangi amacın emrinde oldu ğunu çok açık olarak ortaya koymaktadır. Bu nokta son derece önem lıdir. Şimdiye kadar devlet kesımınin büyümesini az çok kendi toplayacağı kaynaklann. özel kesımıninkini de gene kendisinın yaratacajı kaynakların behrleyeceği konusunda bır düşunce vardı Sımdı ozel ke sım. büyümenin itici gucu olarak ahnmakta ve vergi toplama yetkısı» le devlet ozel kesimin erorine verılmektedir Bıhndigi gıbı, düşük ge lırli ve daha çok ıhtiyaç maddelerinden vergı toplayan bir ülkede büyüme hızını artırmak Için vergiler yoluyla alınacak zorlama tasarruflar halkın en dnemli ihtiyaçlarının kısılması pahasına toplanabilmektedır Halktan vergılerle toplanan bu gelırlerın bırkaç zengın teşebbüs M hıbının daha da zengınlsşmesl İçin tahsıs edılmesini birçok liberal ikti satçılar bıle reddetmektedir (1) Özel tesebbusun esasen tekelci olduğu alanlarda (ki Turkiyede kapsamı genıstır) lar olan halkı fl»t yoluyla vergıleme ımkânına. bır de devletın vergı gucu eklenmektedir. Devlet ozel tesebbusun gelışmesine topladığı vergılerle destek olaeaktır. Kalkınma gerekçesi altında olsa bile. devletm vergı toplama gücünün bazı kımseleıı zengınleştirmek için kullanılması, mesele açıkça blllndiğl takdirde, halk kutlelerıne kolay ko lay kabul ettirilemiyecek bir polltıkadır. Mucıze odur ki Turkiyede bu polıtıka halk kütlelerin» kabul Ü Portakal (ton olarak) 65.255 Italya 374198 îspanya Yunanıstan 10.676 5.146 Turkiye Elma (ton olarak) 279 002 ÎUlya Fransa 69 239 51387 Hollanda Yok Turkiye Sofralık iuzum (ton olarak) ttalya 149 320 Fransa 22.717 Yunanıstan 15.667 Türkiye 1222 Şeftali 'ton olarak) Yunanıstan 33 659 Turkiye Yok ::: j Kayısı Kiraz Armut (ton olarakt (ton olarak) (ton olarak) ftalya 1623 Italya 8511 İtalya 72.197 ftfunanıstan 974 Turkiye Yok Türkiye Yok fTürkiye Yok Görulüyor ki, bütun ihracatımız dunyada en geri olduğu gibi en çok ihraç edebilme imkânlarına sahip olduğurauz mallarda dahi, dauna en gerideyiz, yahut mcvcut değiliz. «Yalnız mejva Ihracı ile mem leketlnlze lüzumlu dovizi temin etmek kabildir» diyen profesör BADE'nin rapomyla, yukarıdakl acıklı netice nasıl telif edilecektlr. Hiç mi bunun sebebi yoktur ve hiç mi bu sebebin ne olduğunu duşünen yoktur? Frigorifik kamyonlanmız yokmuş, ambalâj sanayimiz kurulmamış, meyvalarımız standard ölçüde sevk edilemiyormuş.. mu;.. Bütün bunların hepsi boş lâflardan ibarettir. Dâva. ne buzlu kam>on, ne ambalâjdır. Asıl dâva, Turk parasının a\arlanmasıdır. N'e yaparsanız, ne tedbir alırsanız alın, tspanyanın, Italyanın, Yunanistanın sandığını bir dolara sattığı portakalı. bir buçuk dolara satamazsınız. • ••• • ••• • ••• âdil dafılmasının sağlanacağı» hukmuyle (cılt II s. 72) çelıv mektedır. Kamu tasarruflanna gelınce, plâna gore bunların zaten sağlanmış olduğu kabul edilen kısmı (yanı değısıklık olmadan bugunku vergı sıstemıyle toplana c bılecek kısım) ulusal urunun o 8 5'undan °o 10.6'sına yukselecektır. Bojlece, sağlanmış kamu tasarruflarının plân donemınde or talama artış hızının »i 11 8 olacağı tahmın edılmıştır. Bu tahmın vergı sıstcnının vuksek bir Eelır esneklığı taşıdıgı varsayımına davanmaktadır Fıat artıs larını bıle ızlevemeyen vergı gruplarının vergı sıstemındrkı onemh pavı gnzonünde tutıılarsa (meseli ithalâttan alınan vergiler iç fiat artışlarina paranın değeri düşürülmedikçe ayak uyduramaz) bu artış varsavımı iyimser sayılmalıdır. Plânda karşılanamamıs olan :ç tasarruflarla ılgılı ıkı rakam \ar' Bırıncısme gore bu kısım daha vuksek (beş vılda 7 1 mil yar), ıkıncısınde ıse daha uusüktür (bes vılda 5.3 milyar). tkinci tahminde bz kaynaklar (baslıca iktisadi devlet teşekküllerinin kaynakları) lark miktarınca artırılmıstır. Bu ıkl farklı tahmır» hiçbır açıklama vapılmadan metınde yer almıştır. Bura «Turlüçesıth. parmak vardır: Basparmak, isaret parmağı, or . ta parmak, yüzük parmaiı, serçe parmatı. Bir d.zis. bu.. Bır de . baska dizisi var: El parmagı. a>ak parması, parmaklık parmagı, . 11 Ismet Paşa parmağı, CIA parmağı, kad.n parmatı, J^"»«L "*'"' J rn.ii TCrkçemiz parmaktan yana lâflarla liflarla «ngındır: magı Törkçemiz p'armaktan zengindir: Bal tutan ; parmağ. valamak, parmat. ağx.nda kalmak. parmagımn ucunda ; ovnatmak.parmağ. yaran.n üstüne basmak. parmakla goster.lmek, parmak kaldırmak.. Bu soııuncusu (\anı pa ayn zenaattir. Birtakım adamlar vardır ki, dırarak geçinirler. Her av ikiüç defa parmak kaldınr, ahrlar 3500 kâğıdı. Eskiden her işde kadın parmağı aramak moda halıt tihar. cina^et, casusluk, varalama.. Böyle hallerde sapkası cğik hafiyeler, sb^le bir havaM ve topraçı koklar . 5 Hımmm, derlerdi. kadın parmagı kokuyor. . Türkive'de baz. kisiler de usul edinmislerdır: Her^ olayd.11 H ; met Paşan.n parma8ını arar bulurl.r. Kafa«nda yedı tılklyl ku J ruklann. birbirine değdirmedcn dolast.rıp duran Pasa sorünmez ; iplerle vatan sathmda kukla ovnatan bir ustad.r. K»"tan Edırne . ve kadar her ne olmussa tsmet Pasa yaptırmıstır muhakkak H U . kumet darbesi. ihtilâl. tevkifat. kargasa. mitine, muhakeme. a s . politika, iç politika î<met Pasanın parmağı sankı orkestra sen . nin detneiidir. Hızlı sallarsa ola>lar hızlanır, yavas sallarsa olay j B?r *tak!m daha vardır Türkiyemizde.. Bunlar da her olayın : altmda komünist parmağı ararlar. Hiç unutmam. bır gun şoforun biri bana volların bozuklueundan vakınmıstı : . Şu çicek bozuğu vollar arabaları harap edıjor, mılli »erveı . yok oluvor abi!.. , , .. • Mütaahhit volu ivi vapsa davanır. ?aliba çalıyorlar.. dedım. ; Şoförün cevabı : .. • Abi. mütaahhitlerin coğu ividir. ama aralarınd» bazı komu . nistler var, onlar cahyorlar. • Bu sevimli soför sünhesız dıısüncesinde valnız değildir. ISıce . zuhurî liderler her kösedo bir komıinKt parmağı aramak hastalı . gına müotelâdır. Runipr Vurcuları knmünist savarlar, sinemalar . da ka\galı \merikan filimlerini alkıslıvanlar komünisttir, açık sa . çık sezen kadmlar komıınisttır. hanka «;o\an gangster komünisttır. • sokakta kavıa eden külhanbe\i komünisttir. gericiler komünist • tir . Bu >olda kalem ovnatan baıı kisiler övlesine hnlıdırlar kı. ; hocaların cerre Moskova hesabına eıktıklarını ya*arlar. Adanada ; kadınlara sarkıntılık eden Amerikalılan döven Adanalılartn ko Ş münist olduku dahi iddia edilmiştir. j Bövle her k5«ede komflnist parmatı »5renlerln vanında bır de . her vanda Amerlka parmaSı eBrenleri unutmamak s«rek.. Bize ka . Iırsa hunlar da cok IMD ve cok vanlıs hir is vapıvorlar. Hele Tur • kivede hayı solcularımi7 her olaMn altmda Amerikan parmağı • aramnkla ycrofklp'»' ıtvsrın hnreket etmi^orlar. • Cünkii bu»ün Tiirki^ede Amerikanın ^irmi hin »skeri, >Ü7İer • ee Ban» nfintlllflsü. dl»J dizi kumpanvssı, petrol sirketl. maden l slrketleri. költiir merkı>7İcri, flnivçrııltel«'ri, kolfileri, uımanları ; profesörleri. yardım teşkilâtı, posta teskilâtı. radyo Istaıyonları. • televlzron fstasvonlan. fl«leri. terinlerl, knmandanlıklan. hava 5 mevdanları. ırazinoları. elliden fazla ikili anlasması. onsekiz Ba • kanlıgın ondördünde savısı helli olmnan danısmanlan. bankaları. Ş bankalarda fonlan. Anadolu içinde bu fonlarla kurulmus isletme • leri. sigorta kumpanvalan. do<;t!uk dernekleri, ajanları bulunmak • a f V iii! Yatırımların karsHanması 1967 Toplam vatırım fmılyar TL) Yatırım/Kaba urun °« Yurt ıçı tasarruf (amaç) Yurt ıçı tas/kaba urun °o a. Gonullu tasarruf Gonullu tas /kaba urun ° / n b. Kamu tasarrufu (sağlanmış)* Kamu tasarrufu (sağlanacak), I. tahmın Kamu tasarrufu (sağlanacak), II. tahmın Oış tasarruflar Dış tasarruflar/kaba urun "o Sermaye/urun oranı ukarıdakl tabloda plânın fınansman dengesı ve buvume modelı bakımından on onemlı rakamlar ozetlenmıstıı. Ortalama yıllık ° . o 7 buyume ln*ı toplam mılli urunun c'o 219'unc dan o 22.7'sıne doğru artacak yatınmlarla gerçekleştirüecck, bu çapta bir sermaye oluşumunda, başlangıç yılında mılli urunun "o 2'sı tutarında olan yaba.ıcı sermayenın payı son yılda °»'19'a dusecek. Toplam vatırımlar boylece beş yılda ortalama yılda °o 11.4 bir hızla artacak Bu yatırımlan karsılamak ıçın halkın kendılığinden yaptıklan tasarruflar yılda °'o 12.2 bir artıs hızı ile kaba urunun c'n 8 9'undan '« 9 9'una yukselecek. 14 9 19 9 1>2 17.9 76 89 73 03 03 17 20 3 12 1972 29 U 22 7 27 0 22 6 118 99 12 7 11.8 21 20 19 351 Ortalam* artış •. 11.4 12.2 92 tadır. Ş Vehimler Yalnız döviz S O öruluyor ki bu büyuk memleket dâvası yalnıt do^iz meselesi üzerinde toplamyor. Evvelâ, bize kimin ve neyin doviz getirebileceğini düşünelim. Bir memlekete döviz getirebilecek esas kaynaklar şunlardır: Ihraç mallan Turlzm yoluyla gelecek paralar dışardaki Türklerin hizmet karşılığı kazandığı dovizlen, muhtclif nakil vasıtalarınm na\lunlarmdan doğan geiirleri v» ikinci derecede kalan bazı kaynaklar. Bütiin bu kaynakların bize temin edeceğl döviz serveti, niçin memlekete girmi>or? Bunun ifade edilecek tek ve basit cevabı vardır; o da, bir dolann dokuz Türk lirası rcsmi kur değil. 12 Türk lirası civarında değerlendirilmesidir. O haldc. akla gelen ilk tedbir. bu ikl değerin birleşmesinden ibarettir. Şimdi, dâvanın uzerine eğilclim: Turk parasının serbest borsa'daki değerini, yânl, serbest borsada 12 Turk lirasına satılan doları, 9 Turk lirası yapabilir misiniz? Hayır. yapamazsııuz, cıı basiti, bugun, Avrupa'da bir dolar kazanan \e ona karşıhk 11.40 Turk lirası alan Turk işcisine 9 Turk lirası vcrerek bu gerçeği anlatabilir misiniz? Deflasyon denilen bu tedbiri. yâni parayı kıymetlendirmeyi kim başanmş, Türk tarihinde, hattâ, dun >a tarihinde para değerinin geriye gittiği görulmuj mudur? Para değerinin duşmesi, ufak dalgalanmalar hariç, tabiî bir ekonomik olay değil midir? Esasen az olmak şartiyle. bu düşme pbasavı canlı, talcpleri istckli bulundurmak, neticede işsizliği önlemek bakımından faydalı olmaz mı? O halde. bizim bazı uzmanlanmız taraiından tavsiye edilen «tedbir alın», yuvarlak sozü ne ifade eder? Yâni. alacağınız tedbirle, bugun piyasada, 13 Turk lirasına kadar satılan doların. 15 Turk lirasına çıkmasına mı mâni olacaksınız. Mâni olsauız dahi, dâta kazamlacak mıdır ?Kaldı ki. bu iki kur devam ettikçe, Turk parasııım serbest pbasada daha da duşmesinin onune de geçilemiyecektir. Çare T urk iktisadijahnı kurtaracak çârc, profesör Chenerj'nin dediği gibi: para ayarıdır. Hükfimetin en büjük ödevi, bu iki kunı birleştırmektir. Bu iki kur bizim zamanımızda olmadı, mantığı yanlıştır. Son onbeş yıldır. gelip geçen bütün hukumetIcrimiz. bu \azifeyl bilgisizlik, yanlış ve eksik tavsiye \e esaretsizlikten yapnıadıysa, bu hiıkumetin de yanlış yolda yürumesi mi icap eder? Bilhassa soylemek isteriz ki, onlann bu ihnıali yahut cesaretsizliği vatanı en ağır borcların altına sokmuştur. Turkiye. aldanmış, malî itibannı yitirmiş, ve binnetice bugunku acı duruma yuvarlanmıştı. 25 mil>on dolar borç icin, Avrupaya, OECD'>e başvurduk. Ve bunu temin edebilmek için de. tnillî gururumuz bakımından hiç de hoşa gitmiyecek ne emeklcr harcadık. 25 milyon dolar. bir devlet için nedir ki? Avrupa'da, o kadar zengiıı değil, orta halli bir tüccarın kasasmı açarsak. daha fazla dolar görürüz. Türkije bu hâle duşecek memleket mi idi? Turki>enin değil bu hâle duşmesi. borca dahi ihtiyacı >oktur. Işte, para kuru yuzundendir ki, do\iz temin edemiyoruz. A\rupa \e Amcrika'da binlerce Turk, doktor, muhendis, mimar vc diğer serbeM meslek mensubu ile. iş adamiarımızın, milyonlarca dolar kazaneı ne olujor? Bunlardan biri: ama >alnız birı, kcjfince bir dolar döviz memlekete resmen sokmus mudur? Onlann hiç biri \atanım sevmez mi? Hepsı \atanıııı sevcr, fakat bilgisizlikten ileri gelen hâtaları onlara nasıl çektirir. zarar ederek paranızı ayın vekil, devaluasyonun, yâni tam ve tedbirli para ayannuı korkunç hir ameliye olacaği vehminden hepimizin kurtulması lâzımdır. Para ayannın bütün faydalanna karşılık bir tek zararı yoktur. Mahzurlann hepsi yanlış ve modası geçmiş tclkinlerden ileri gelmektedir. Meselâ: Devaluasyonun pahalılık yapar iddiası >aıılıştır. Bugun doviz sıkıntısı. hükumeti bedelsiz, anlaşmalı. takas ve ynrdım anlaşmalı ithalâta mecbur etmektedir. Bu yollardan mal getlrecek ithalatçınm ne kadar yüluek masraflara katlandığım, eksik aldığı tahsisleri lisans satın alarak tamamladığıni içimizde bilmcyen var mıdır? Artık ortada bir dolâr; eşit 9 Türk lirası. veya bir dolâr eşit oniki Türk lirasıdır diye bir mallyet hesabı yapmak kalmış mı dır? Türk parası ayarlamrsa bol doviz gelecek ve asıl o vakit ithalât ucuzlayacaktır. Ve hukumetin itha lâtçıya değerinden ucuz döviz satması, (yâni prim ver mesi) bir hizmet değildir. Esas gaye. halkın ucuz mal temin etmesidir. Turklyede para ayannı yaptırmayıp, iktisadi çökün tümuzü hazırlı> anlar, evvelâ bu yanlış karara inanımş. sonradaıı da. geri dönemiyerek bu yanlış inanışlarına devam icin tezlerini haklı gosterecek sebepler aramışlardır. Meselâ, devaluasyonun bugun bizim gibi az gelişmiş ulkelerde hatâlı olduğunu söylemeleri, haklkatin tam tersidir. Devaluasyonun, Turkiye gibi, parası sağlam olmıjan mcmleketlerde hiç bir mahzuru yoktur. Biiâkis, dolar. mark, sterlin gibi, sağlam paralı memleketlerde zararı vardır. Dünya devletleri ve dunya halkı, dolar, sterlin, mark gibi paralan, doviz rezervesi ve servet olarak ellerinde bulundururlar. Bir para avarı, yabancı devletlerdeki rezerveleri ve servetleri, yâni; dolar ve sterlinl, istenmiyen para durumuna sokarsa, bu paralann sahipleri olan memleketler, yâni; Amerika, îngiltere ve Almanya, hazır sermaye kaybederler. Turk parasını dunyanın neresinde, hangi devlet doviz rezervesi olarak kullanmaktadır \e Turkten gayrı kim Turk parası biriktlnnektedir ki, devalüasyon sonunda bu paralann geri gelip, dolara çevrilmek zorunluluğu doğsun? Sağlam paralı memleketlerin. para değerini duşurmek istememeleri, bu endişeden gelir. Fakat onlann dahi duşurmek îstemedikleri değer, serbest borsa kuru'dur. Bu bakımdan. Turkiye, sağlam paralı devletleri ornek olarak alamaz. Bize. profesor Chenery'nin dediği gibi; sağlam paralı olmıyan de\Ietler ornek olabilir Onlann da jolu ise para ayarıdır. Fikirlerini savunduğumuz uzmanların dedikleri doğru olsaydı bugun Turkhe, dunyada en ağır borçlu. en az ihracat yapan. 20 yıl fasılâsız. kronik dış. ticaret açığı \ermiş tek de\lct olmaz. Turkije'de işsizlik had safhaya gelmezdi, Sayın Bakan lutfen, Turkiye'je onbeş yıldır yanlış }ol tutturmuş ıstırap cektinniş, şimdi de size fikir veren uzmanlarınızdan bir ekip kurun. Diğer taraftan hakikatı goren. muhakemesi tam, duııva şartlarına vakıf, genç iktisatçılarımızı toplayın. Bu konuda. yabancı uzmanların da goruşlerini orta\;ı kovun ve bu bu>ük dâ\amıza peşin hukumlerden uzak. tam bir tarafsızlıkla eğilin. Böylece en büyük \atan dâ\ası ajdııılığa çıkacaktır. Bu takdirde, gelip geçen ve unutulan bir Malije Bakanı değil. vatanına en büyük hizmeti başarmış mes'ut bir \atandaş olursunuz. Hukumet icra etmek, devam edegelen vanlış kalıplara uymak değildir. Yeni hamleler yapmak demektir. Burada, buyuk Ataturk'un şu veciz sozıinü tekrar etmek bize en doğru yolu gostermektedir: «Dünyada hukumet için meşru yrJnız ve tek bır esas vardır: O da meşveretten ıbaıettır» ATATURK Kınunları kurcalarianız Amerlkalılar hazırUmıotır. petrol Ş derseniz Amerika karsınıza çıkar.. madenltr drseniz Amerika çı S kar.. Eretli Demir Çelik Amrrikan ortaklığı.. Cooley fonn tstan ; buldan tzmite kadar uzanır.. tımlrn bakarsınır Amerikan bayra Ş ğı.. Adana\a U7anırsınız. Amerika «elâmünalevküm!.. Ver elini Di • varbakır di\e kaçarsınız, «op elıni Sam Amcanın» diye sasakalır • sınız.. Karamürsel bastan avağa Amerika.. Radvovu aç Türkiye • dekl Amerikan istasvonu.. Gazete»lyle, derglslyle, yaymıyla Ame • rika .. Hani adam : • Patlıcansız bir su!.. demis. S Bilmem Türkivede Amerikan suvu var mı? Ama herifçloful • lan gazoza kadar glrdiler; ^akında çok büyük reklâmlarla Ame S rikan isi su piyasaya çıkarsa şasmıyalım. S Eeee.. tçte bu •ahva! ve şeraıt içinde dahi» her kösede Ameri 8 fcan parmakı aramak doRru madur, s5yle"yln iefenrffieV! "*' Hangi hamakat dügkünUri, hangi çözii dönmüs solcular. hangi Ş gerçeklerden nasipsiz sosvalistler her olayda Amerlka parmağı S arıyorlarsa doğrusu çok avıp edivorlar. • flnğlu gelmlg gSvdesiyle Türkiveye eturmuR, sen kalkmıs par S matmdan söz açıyorsun.. 5 Eloğlu gelmis ayaklannı burnuna uzatmıs, baeaklannı yaymıı, Ş kollannı ber yana atmıs, «en daha : " Amerikan parmaitı!.. diye tntturmossun. 2 ne Insaf yanlıshklar sanatı haline gelırsr nelerböylesi olmaı? • bre!.. tnsanlanmızda mantıkbu bumemlekette kadar şaşılaşır, Hayır efendim! Sağcılarıtnız, ortanın sa|mdakilerlmis ve de • ortanın göbegindekilerimi* baklıdırlar: Turkiyede Amerikan par S mağı aramak kadar abes bir scy yoktur! • 3.3 Y da artıĞ 4jimserlıktBn degil.çıd . dıvetsızlıkten bah=edebilıfîz. Kamu gehrlerının nasıl sağlınacağı hakkında daha ıyı bır fıkır verebılmek ıçın bunların plânda ver alan tahmınlerının dokumune bır goz atalım. jft^j^ geiirleri ile ilgili olarak yer alan birkaç olumlu noktayı da belirtelim. Vergi idaresinin ıslah edıleceği. vergi kazasının yeniden duzenleneceğı yolundaki vaadler gerçekleşirse, vergi toplama m* lıyetlerının azalması yanjsıra, vergi ' ııaııııı &cı IIIGII Vergı gelırlerı VdsıtabU Vdsitalı Vergı dısı gelır Oz kaj naklar : Tanmın 1. Tahmın II. Kaı^ılık paıalar Tasarruf bonosu Toplam gelır Tahmın I. Tahmın II; 1967 1972 (Kaba urünün yuzdesi olarak) 17 5 19 1 53 5.5 12 2 13.5 15 1.2 49 4.9 2.2 08 laııııııııı Artıs hızı •• 9.0 83 92 28 12 9 14 0 11.4 8.7 9.0 İyimser tahminler 64 68 14 10. 29 2 29.6 >•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••«• j ••d> G •«•••••!••••••••••••••••*•«••«••«•«• •««•••••••••««•••••••••••••••••allflllllltlllllllllialllllllllKIIVİIIIItlllt I• • • • • » « » • • • • • • • • • • * • • • • • •• » • • • • • « • • ! • • • • • • • « • • • • • • • • * • • • • > « • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • « • • • • • { • » » • • • • • • • • « • • • • • • • • • • • a onullu tasarrufların sevı^esı ve gelışme hızı hakkında \apılan bu tahmının bıraz uzerınde durmak gereklı. Çunku geri kalan tasarruf gereğı kamu kesımı (başlıca vergıler) \e ctıs sermaye ile doldurulacaktır. Fu sebeple tahmının fazla ıyım«er olması kamu kesımının ılerde yukunu artırabılecektır. Yapılan uzatımlarda üünullu tasarrufların yılda °o 9 2 gıbı mılli gelırden °o 32 kullanılabılır gelırlerden (artıs hızı "o 5 61 " o 65 daha hızlı bir tempo\la artması ongorülmustur. Gene bu uzatımlann ıçerdığı dı§er bir nokta da, fertlerın elleri"e geçecek ek gelırlerden °o 20'sım tasarruf edeceklerıdır (yanı raarjınal tasarruf ortalarnanın ıkı katından daha fazla olacaktır) Açıkça, bu tahminler asırı deecede ıvımserdır. 195065 donemı ıçın yaptığımız bir hesaplsma, kamu tasarrufları da dahıl olmak uzere, yurdıçi artan gelırden tasarruf oranınm (vanı marjınal tasarrufun) ortalamaian «adece 'o 15 daha fazla olduğunu ortava ko\mustur. Özel gonullu tasarrufların plânda on^orulduğu .derecede hulı artması, tasarruf eğılımlerı sıf]r olan ucretlı ve dar gelırlılenn mıllî R e Iırdekı payları da gozonunde tutulursa, vuksek gelır sahıplorınm gehrlerının fııze hızı\la % u k selmesi sa\esınde gerçekle'eoı lır Bunun sağlanması jç ] n vvgulanacak polıtıka da plarrlikı «gelirin fertler arasında daha 27.0 27 0 V EF AT Npbahat Hatiboğlu'nun e^i, Profesor Zeyyat Hatipoğlu, Elhan Hatipoğlu, Yıldız Konyalıoğlu'nun babaları, Sevün Hatiüoğlu, ve Haluk Konyalıoğlu'nun kaympederi, Sezai Tarhan'ın enıştesi, Bed;a Trakya, Mürteza Hatipoğlu. Bedi Hatipoğlu ve Nejat Hatipoğlu'nun amcası Trabzon esrafından, Aylâk Musa Plânda toplam vergi gelırlerı ıçınae vâsıtasızların paymm azaltılmasına çalışılacağından (cılt II s. 73) bahsedılmesıne rağmen, tabloda da gorülduğu gibi. vâsıtalı vergıler daha hızlı artırılacak ve bunların mılli gehrdekı (ve devlet gelırleıındekp payı artırılacaktır Bu da plân içinde cıddıyetten uzak bır çelısmedır Ayrıca, kaldırılmasma hiç değılse matrahmın daraltılmasına çalışılan tasarruf bonolan ıçın % 11.4 bır Mİlık artıs hızı öngdrulmesı de ger çekçı değildir. Tabloda goruldugu gıbı. oz kavnaklar hakkında (yâni kamu ışletmelennın yaratacakları kaynaklar hakkında) iki tahmın ya. pılmış'ir. Devlet ışletmelennın şuphesız buyuk bir kaynak potansiyelı vardır. Ancak, ilk plânın son yıllaıında bağlanan butun yuksek umıtleıe rağmen. bu kaynaktan beklenen gehrler sağlanamamıştır. Aksıne, tutulan iktisadi polıtıkanın kaynak yaratmaktan çok oy kaygısıylp ıefah dağıtımına yonelmesı yüzünden bu kaynaklar hızla azalmayp başiamıstır ve hukumet durumu zam larla duzeltmeye çalısmıştır Süphesız bu kaynaklardan beklenen umıtleıın gerceklesmesı, geçmıştekinden daha fazla kaynak yaratıcı fiat ve malıvet pohtıkalarının ızlenmesine baglıdıı Kamu işle»melerının fıatlaıınm yukseltılmesı ve fazla ısçı çahstırma, yuksek mali^^t fıatı odeme gıbı malıyet kabartıcı polıtikalar dan \azgeçılerek. malıvetlerının du •surulme*!. bu malları kullananların \eya bu ısletmelere maliyet unsuru ~ağlavanlann gelir ve refahlarını azaltacaktır. Avrıca, boyle bir polıtıkanın özel tasarrufları bır miktar azaltmaı da mumkundur 'ozelhkle bu ışlet melerın dusük fiata satış yaptığı ozel işletmelerde ) adaletı yolunda bir ılerleme bile sağ lanabılır. Ayrıca, arazı \e bina vergılerınde yenıden sayıma gidileceği vaadi eğer tutulursa mahalli idareleri bugunkü kotü durumlarından kurtarmakta buyük faydalar sağlar. Keza bir katma değer verçısıne geçıleceâınden bahsedümesi de ver. gıler alanında olumlu bir adımdır. Özetlersek. II Bes Yıllık Kalkınma Plânı bundan onceki bütun plânlara kıyasla çok açık bir ozellik ta?ımaktadır. Bu plân özel teşebbus eği Umlı bır hukumet elinde karma eko nominın istikrarsız dengesini açıkça ortaya koymaktadır Bu plânın uygu lanması ile. karma ekonomide piyasa için üretim yapan kamu işletmele ıınin ekonomi içindeki payı gittikçe azalacaktır. En önemli nokta özel kesim lehine bu değişmenin özel te ^ebbüsün kendi yarattığı kaynaklar ia sağlanmayıp kamu kesim'mden vapılacak aktarmalarla başanlmak ıstenmesidir. Bu özelliğin yanında, ] o 7 kalkınma hızının gerçekleşmesi ıçin öngdrülen iç tasarruf yaratma ımkânlan iyimserhkle değerlendiril mıştir. Bu iyimserlik, özel teşebbüc un kendi imkânlan için olduğu kadar de\!et kesımınin simdıki vergi ve isletmeler yapısından beklenen «elirler icin de doerudur. Yurt içi ta sarrufların beklenenin altmda seyletmesi veya yatırıma çevrilememesl hallerinde kalkınma hızı düsecektir Kalkınma hızı gerçekleşse bile, bu. geniş halk kütlelerini ilgilendiren bir zenginleşme olmayacak. daha çok belirli ellerde sermaye birikimıne gidecektir. MUSTAhA HATİPOĞLU Hakkın rahmetine kavuşmuştur. Cenazesı bugun (15 Hazıran perşembe) öfle namazını mutaakıo Şişlı C»mıınden kaldırilarsk. Edırnekap: Şehıtliğındeki Aıie Kabrktanına defnedılecekti> Allah rshmet eylesin Cumhurivet 7131 22 Haziran Bilet alanlar için unutulmaz bir tarih olabilir. Millî Piyango.. İkinci ilâve çekilisi işte o giin Halktan vergi, özei fesebbiise kredi lânm en fazla dıkkatı çeken noktası bu tutarsızlıklar ve çelısmeler değildir. En fazla dikkati çeken nokta pıyasaya mal satışı ıçın sapılacak yatııımların doğrudan doğ luya üretken yatırımların) ağırlığının kamu işletmelcnnden alınarak ozel ısletmelere doğıu kavdırılması yolundaki çabalardır Plânda ozel kesım ıçın ongorulen toplam yatırım hacmını gerçekleştırecek kaynakları ozel teşebbus yara*amıvacak tır, Bu sebepten plânda açıkça «ozel (1) Meselâ yenl liberallerden H. SimoıiK Personal Income Taxation, ıThe L'niversity of Chicago Press, 3. Baskı 1955). S. 2224. Y A R I N ••••• YENİ ESKİ PLÂN: PLÂNIN UZANTISI Y azan: Doç. Dr. YÜKSEL ÜLKEN Tam bilet: 20 lira Yarım „ : 10 „ Çeyrek,, : 5 „ En tedbirli hareket, bir biletle talih köprüsünü servet geçisi için daima sağlam tutmaktır. P (Basm 17188/7119)