Katalog

10 Kasım 1984 CUMHURİTET SAHtFE BEŞ MUSTAFA KEMALİN İLK AŞKI KÜÇÜK EMİNE'Yİ BULDUK AiaiütK'ünhenüz ohulda ihen sevdiği kız Konuşupoz: Röportaj: YILMAZ ÇETINER ATATÜRK «Eminem» şarkısını niçin severdi ATATÜRK «Herkesin gönlünde bir Emine yatar» sözünü niçin sık sık kullamrdı. 12 yaşındaki MUSTAFA KEMALİN sevdiği kızdan beklediği vefa. Yaşlı gözlerle Savaronanın bayrağını takibeden kadın... Mavl gözlü bembeyaz saçlı, narln yapüı 77 yaşındaki hanımefen di duvarda asılı duran fotoğrafa bir müddet baktı.. Baktı . Ve sonra tazelenen hâtıralarının arasından ayrılıp ıstırap içinde sarsılarak: Gaziyl sevmek ne demek? dedl... O bir ilâhtı benım içın .. Ona tapıyordum . Emine hanımefendi bu kelime lerl sarfederken 65 yıl onceki gibl duygulanmış, heyecanlanmıştı. Mahcubiyetten pembeleşen yu zünü zaman zaman elleri ıle örterken dargm ve kırgın gözlerle yüzüme baktı: Bu bir hayaldl azizlm . Ve belki de bir rüyaydı. Mustafa Kemal Atatürk'ün en yakın çocukluk arkadaşlanndan rahmetli Salıh Bozok'un hâtıralarındakl şu satırlan bılmem hatırlar mısınız? «Mustafa on, on ıki yaşlarında iken sekiz yaşında bir komşu kışına aşık olmuştu. Akşamları mektepten çıkar çıkmaz evıne koşar, derhal elbiselerıni ütliletir, oyun seyretmek bahanesiyle zıpzıp oynıyan çocukların yanına gıderdi. Fakat, asıl maksadı, Komşu kızını pencereden görmekti» MUSTAFA KEMAL BÜTÜK TAARRUZA KESİN KARARINI VERDİĞİ GÜNLERDE Çanakkale olayları arasında Emine Hanımefendinin evini nasıl bulduk Mustafa Kemalın yakın arkadaşlarının hâtıralarında sık sık adı geçen bu ilk aşkın, çocukluk aşkmın küçük Emınesinin değıl bugün, senelerce once de hayatta olmadığı soylenmiş ve byle yazümıştı . Mutlu bir tesaduf veya meslek sansiyle böylesıne muhım bır olaym kahramanı küçuk Eminenin hayatta olduğunu duyunca bnce ınanmamıştım Sonra araştırmalara başlayıp bazı ıpuçları elde edince Errnne Hanımefendinın hem de sıhhath olarak hayatta bulunduğunu öğrendim .. Teşvikıye taraflarında ev ev dolaşmaya başladım Nıhayet mo dern ap?rtımanların yanıbaşında kı bır kuçuk ahşap evın çok mütevazı dekoru içinde «Selânik Merkez Kumandanı Şevki Paşanın kızı» Emine Hanımefendiyi bulduğum andaki sevinci kolay kolay unutamıyacağım . MUSTAFA KEMAL VE BİRDWOOD Derliyen: Sadi BORAK Mustafa Kemal Ataturkun okul çağındayken hojlandığı Emine Hanımefendinin 25 yaşındayken çekilmiş bir fotoğrafı lar benım içın tadına doyum olmıyan en büyuk zevk halınde butun benliğimı kaplar, butun gece O'nun hayalı ıle uyurdum Bak sana bir şey soylıyeyım çocuğum Ben Gaziyi «benımle evlenır» dıye sevmedım. O yaşıma rağmen bunları duşünebılıyordum. O benım ıçin enşılmez bir varlıktı. Karşılıksız bır aşktı bu Seneler boylece ben kafes arkasında, o mektepte zaman zaman aıle meclıslerınde karşılaşmamız ve konuşmamızla geçıyordu . Babam esasen çok muteassıp bir adamdı. Nedense Gazıye karşı herkesten ayn bir sev gı hissettiğini biliyordum Nıhayet bır gün O Ruştıyeyı bıtirdi Manastır Askeri İdadısıne yazıldı Boylece zaten pek na dır olan gorüşmelerımız busbutun seyrekleşti . Ben 12 yaşına gelmiştım kı Gazi, Manastır tdadısini bitirip tstanbula Harbıyeye gitmeye hazırlanıyordu zulmuyorum, dedı. Neticenin boyle olması daha ıvı bence .. O'nun gonul işlerıyle uzun boylu uğraşacak vaktı yoktu. Esasen bu bir karşılıksız aşktı. Hıçbır zaman mukabele beklememıştım Peki. Ataturk Cumhurbaşkanı olduktan sonra O'nu gormeyı hiç duşundunuz mu? Şevki Paşanın kızı, mavı gozlerının pınarında bırıken yasları hâlâ zerafetını muhafaza eden ınce uzun parmaklarıyle sılerken : Hayır, dedı Ha>ır. O'nunla tekrar goruşmeye tahammulum yoktu. Seneler sonra bız de tstanbul'a gelıp yerlesmıştık. Makbule hanımefendi ıle goruşuyorduk Benı bırkaç defa sarayda baloya davet ettıler. Ama, heyecanımdan ne saraya, ne de \ anlarına gıdemıyordum. Yalnız Sahh Bozok beyefendı ıle bırkaç defa konuşmuştum.. Atatürk'ün rahatsızlığını nasıl haber aldınız 7 Hayatımın en acı anları O'nun hastalandığı günlerde geçtı. O tarıhe ait gazeteleri hâlâ saklarım. Hele Gazının Savarona yatında yatışından ıtibaren artan ıstırabım hâlâ devam ediyor. her gun gıder sanki O'nu gorujormuşum gıbı yatı seyreder dururdum. Bır sabah Cumhurbaşkanhğı bayrağının yarıya ımk olduğunu gorunce yıldırımla vurulmuş gıbı sarsıldım. O, vefat etmıştı.. Ama koskoca bır mılletı ve vatanı kurtarmıs, son K, , ra buyuk ınkılâplan basarmıştı . Ö!um yıldonumune aıt butun gazeteleri topluyorum sımdi.. Benım içın hayatın tadı yok artık. Bu gazeteler de ben oldukten sonra kimbilir n'olacak? Çoluk yok, çocuk yok . * Bır buyuk kurtarıcıyı ve O'nun dehâsını henüz 11 12 yaşındayken keşfedıp, O'nu yülarca once beğenmenın gururu içinde hiç kımse ıle evlenmıyen Emine Arık hanımefendi, görüyordum artık iyice yorulmuştu. 77 yaşındaki bır kadının en hassas, en gızh hıslerinı ortaya sermek, yarım asır onceki olaylara doğru hafızasını zorlamak her halde az iş değıldi Emine hanımefendıye veda edıp janından ayrıhrken, o hâlâ bana, bunların yazılacak konusulacak sejler olmadığını soyluyor ve şunları ılâve edıyordu : Bu bır hayaldi azizim.. Bu bır ruya ıdi . Anzak (A.N.Z.A.C.) kolordusunun Komutanı General Birdwood 1915 te Arıbumunda, aynı yılın ağustosunda yine o bölge ile Conkbayuında Mustafa Kemal e karşı savaşmıs ve mağlup olmuştur. Bu General, Mutarekede Perapalas Otelinde Mustafa Kemal ile dikkate değer bir konusma yapmıştır. Doktor Râsim Ferit (Talay) ın Hikmet Bayura anlattıfına göre olay şoyle geçmiştir: General Birdwood, İstanbul İşgâl Komutanı olarak karargâhiyle Perapalas Otellne yerleşir. Çanakkaleden donmüş olan Mustafa Kemal de aynı oteldedir. Bir gün, Birdwood'un refakat subayı sporcu Sedat Rıza Bey, Dr. Râsim Ferit Beye muracaat ederek 'Birdnood'un Mustafa Kemal'le görüşmek istediğini, bu gorüşmenin sağlanması için aracılık etmesini» rica eder. Doktor. Generalin bu arzusunu Mustafa Kemale bildirir, O da: • Gelsin» der. Ingiliz Generali son derece saygılı davranır \e birkaç nezaket sözünden sonra aralarında şöyle bir konuşma geçcr: Ekselâns, bizi nasıl yendiniz? M. K : Sizin de. bizim de tarih ceridelerimiz var: tarih yazar. B.: Sizin ağzınızdan dğrenraek Istiyorum. Bunun uzerine Mustafa Kemal, Dr. Râsim Ferit Talay'dan kâğıt ve kalem ister. O da bir reçete kâğıdı ile altın kurşun kalemini verir. Mustafa Kemal bir kroki çizer ve onu göstererek söyle der: Şu tarihte karaya çıktınız; filânca saate kadar siz şu, biz bu durumda idik. Her sey lehinizde idi. Neden şu çizgide durdunuz, ilerlemediniz? Askerlerimiz çok yorulmuştu. Bundan sonra Conkbayınn krokistni çizen Mustafa Kemal: Siz filân gün şu istikamette hareket ettiniz v» fu durumu aldınız. Niçin ilerlemediniz? B.: Biz ilerledikçe arkadan su yetlşmedl. Askerimiz susuz kaldı ve durdu. M. K.: Gdrüyorsunuz ki ben bir sey yapmadım: önce yorgunluk, sonra susuzluk ordunuzu durdurdu. Ayağa kalkan Birdwood: Sizin gibi kahraman ve ulüvvücenap sahibi bir General tanunadım, der. Iki General kalkar, kucaklaşır ve sonra otururlar. Giderkcn Birdwood: Müsaade ederseniz, der; bu kâğıtla bu kaleml hâtıra olarak saklıvayım. '' Ve saklar. Birdwood. o giindcn beri Mustafa Kemal'in hayranıdır. Atatürk'ün ccnazesinde de tngiltereyi temsil etmiştir. O sırada kendisi de Mareşaldi. Çocuk, dedl. Bunca yıl sonra bana bunlan soyletmenın, içimde küllenmiş bir acıyı tazelemenin mânası var mı? Hem şunu bilmelısın ki bunlar konuşulacak, anlatılacak mevzular deIşte şimdi 1894 yılında Selânık ğıldjr. Fakat, sen geiıyor, gıdıyor, mütemadiyen beni konuştur Rüştiyesınde okuyan Mustafa Ke mak içın tahrik ediyorsun. Ama malin 8 yaşındaki komşu kızı Ebılıyor musun bellı etmeme gay mıne ile karşı karşıyaydım. Yarım asırdan çok fazla bir za retıme rağmen, şu yaşta geçmıaradan. Harbler şın hâtıralarıyle teessur içinde man geçmışti olmuş . Rejımler değişmış . Duş boguluyorum. Emine hanımefendinın bu soz man ıstılâları gormuş, geçirmışlerı, inanımz ince, ıpince bır han tı bu toprağın ınsanlann .. Ama, çer gibi benı mütemadiyen ya Selânık Merkez Kumandanı Sevralıyor, dokunsalar ağlatacak du kı Paşanın kızı Emine'nin duyrunıa sokuyordu. Ama, şu anda guları, aşkı 70 sene önce nasılo tazyike karşı tahanunul edışi sa. hep aynı heyecanla aynı tami düşunuyorum da «Bıı gaze zelıkte idi. Ve karşımda olanr Etecller bazan taş yürekli oluyo mıne Hanımefendinin gönül bahçesmde tak bir çigit teHfttto'îka ruz galıba» diyorum . • • Eğik başımı kaldırmadan bır lan bu aşkm daha da olgunlaşşeyler soylemeye, kendimi ma tığını görüyordum. zur gostermeye davranıyordum Evet, 8 yaşında ve kafesın arki Emine hanımefendi kısa bir kasmdaki küçük Emine o zaman fasüanın ardından şoyle mırıldan bu zamana evlenmemiş, duy dandı: gularına sadık kalmıştı. Mustafa Kemal'in ilk aşkı Küçlik Emine Herkesin gönlünde bir Emine yalar.. Eminem şarkısını sevmesının settebıni asıl şimdi öğrendiğımız Mustafa Kemalın yakınlarına sık sık soyiedigı şu sozleri de her halde hatırlarsınız?.. «Herkesin gönlünde bir Emine yatar.» Işte şimdi O'nun bu ilk aşkının hıkâyesıni gelınız bızzat Emıne Hanımefendinin ağzından beraberre dınlivl'm Sizden de ayni vefayı beklerim.. Bır gün üzüntü içinde kendisıne yakın dostlar vasıtasiyle haber gönderip «Harbiyeye ne zaman gıdıyorsun?» dıye sordum. Bana kendi el yazısiyle gelen cevap şuydu: «Bu dakikada vapura gidiyorum. Bu anı meş'um bize kan ağlatacak. Bendeniz sizi unutmıyacağıma vic danen yemin eder sizden de aynı vefayı beklerim. Allahaısmarladık. Mustafa Kemal» Bu mektubu aldığım zamankl sarsıntıyı bilmem bugün nasıl anlatabılırim. Feci vaziyetteydım. Ama, bır yandan da O'nun nıhayet Harbiyeye gidişine sevinıyordum. Sonra araya yıllar, hadiseler girdi. Biz hâlâ Selânıkteydık. Ga zi ise izınli olduğu sıralarda gelıyor, annesıni, kardeşmı zıyaret edıyordu. Yine pek nadır goruşebiliyorduk O'nunla . Fakat bu defa görüyordum kı memleket meselelerine, milletin dertlerine bütün mevcudiyeti ıle sarılmıştı . Selânikteki askerî mahfelde veya dığer toplantı yerlerınde mü temadiyen arkadaşları ile goruştugünü duyuyordum. Gazi o kadar mahmuldü ki eminım kendisine ayırabildiği hiç bir hususî hayatı yoktu . MUSIAFA KEMAL PİYER tOTi MEKTUPIAŞMASI Millî Mucadele devresinde geçmiş \e üç }önü meçhul kalmış olaylardan biri de Mustafa Kemal Pijer Loti mektuplaşmasıdır. Şahsl arastırmalarımız sonucunda bu olayın karanlık kalmı; üç yönünü de ışığa ka\uşturmuş bulunuyoruz. Buvük Millet Meclisinin Piyer Loti'ye hediye ettiği halı vesilesiyle yapılmış olan bu mektuplaşmaya, tarafunızdan derlenip notlanan Atarürk'ün Özel Mektupları»nda deginmiştik. (Varlik Yayınlan, sayfa 6669) O etiidünıüzde. sayın Müfide Ferit Tek tarafmdaa Kochfor'da Piyer Loti'ye bizzat verilen mektnbnn metni ile veriliş tarihinl tesbit etmiştik. Fakat bütnn araştırmalanmıza rağmen olayın üçüncü yönü, yftnl, Piyer Loti'nin Mustafa Kemal Paşaya cevap verip vermediği, verdiyse neler yazdığı meçhul kalmıştı. Yeniden yaptığunız araştırmalar sonucunda Piyet Loti'nin, kâtibi Jean Berger tarafmdan yazılan bu cevabi mektubu birinci mektupla birlikte yer harfli olarak ilk defa okuyucularımıza sunuyoruz. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Paris Mümessılinin hareketinden istıfade ederek büyük ve asil dostuna karşı beslediği hisleri, minnet ve şükranı tekrar beyan etmeyı kendine bir borç bilrruştir. Tarihin en karanlık günlerinde sihirli kalemiyle daima Türk Milletinin hakkını teyit ve müdafaa etmiş olan büyük üstad için Türk Milletinin beslediği derin ve sarsılmaz muhabbet hislerine, İstiklâl Mücadelesinde şehit düşen askerlerimizin yetim bıraktığı kızlarımız tarafmdan göz yaşları arasında dokunan bu halı şehadet edecektir. Naçiz kıymeti, delâlet ettiği mânadan ibaret olan bu hediyemizi haksever ve civanmert büyük Fransıza beslediğimiz şükran hissine delâlet olarak telâkki ve kabul buyurmanızı rica ederiz. Türkiye Büyük Millet Meclisi Reısi Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Piyer Loti'nin kâtibi vasıtasiyle verdiği cevap Müşir Paşa Hazretleri Mösyö Piyer Loti, el yazınızla yazılı kıymetli bır mektubu aldı ve, babaları dâvalarm en mukaddesi uğrunda şehit düşen harb yetimlerinin göz yaşları arasında ışlenmiş olmak itibariyle hediyelerin kalbe en müessirini teşkil eden halıyı namı âlinize getiren Ankara Millî Hükümetinin delege'.erini kabul etmek fahrı azîmine nail oldu. Gözlerine yaş getirecek raddelerde kendisini duygulandıran bu en yüksek teveccüh eseri karşısında size nasıl teşekkür etmeli? Hiç olmazsa bu teşekkürler kendl elınden çıkmış olmalıydı. Eyvah ki artık bu kadar bir sevinçten bile mahrumdur. Bu dakikada pek hastadır. Muazzez vatanınız [ehinde girişmeye mecbur kaldığı cidal ile ııpranmış, Yunan saldır^ı karşısında Türkiye'yi müdafaadan dolayı bütün Avrupanın tahkirleri, istihzaları ve alçaklıkları yüzünden ölgun bir hale gelmiş olduğundan artık takatı kalmamıştır. Ve kendisini mazur gormenizi rica ediyor. Fakat Türk Milletinin aralıksız ve zeval bulmaz surette gostermek lutfunda lunduğu dostluk, ıstıraplarına biraz sükun vermiştır. Zatı samilerinin en sadık ve en muti ( "H.nı olmakla kesbi şeref eylerim. Jean Berger bu Bugun 77 >aşında olan Emine Hanımefendi arkadaşımız Yılmaz Çetiner ile görüşiiyor «İstanbulda doğmuş ve 34 yaşındayken Selaniğe götürülmüşum. Babam Selânik Merkez Ku•••i mandanı Şevki Paşa .. Zübeyde Hanımefendi, Makbule Hanımefendi ve Gazi ıle aynı sokakta senelerce oturduk . Çocukluğumuz hep beraber geçti... Annem, babam ve onun annesi sık sık be raber olurduk... Bizim zamarumız da pek küçük yaşta evlenildiğini bılırsiniz. Bu yüzden kızlarla erkekler pek kolay karşı karşıya gelemezdık.. Gazi yakışıklı bir çocuktu. Kıyafetine çok itina eder ve herkesin hayranlıgını çekerdi.. O Askerî Rüştiyeye devam ettığı sıralarda bizim evin önünden taburla beraber geçer ve ben de aşk içinde dolu olarak kendısıne bakar dururdum .. O da tebessümle gözlerini bizim pencereye dıker, bana mukabele ederdı .. Rüştiye talebeleri arasında pek çok yakışıklı gençler vardı ama Ğazinın hali herkesten başkaydı. Lâcıvert çuhadan caketinin göğsünde tek sıra ayyıldızlı düğmeler, kol kapaklarında üç sıra şerit dar ve yeşil pantalon İçinde o kadar alımlı, o kadar zarif yürüyüşü vardı ki bu asla gozlerimin önünden silinmiyor . Şevkî Paşanın kızı Emine evlendimi? Harbiyeyı yuzbaşı olarak bitirdıkten sonra O'nun staj gorsün diye Şama sürülduğunü bilıyoruz. Oradan Trablus, Kahıre, Balkanlar ve nıhayet gizlice tekrar Selâniğe dönüş... Fakat artık büsbütün olgunlaşmış ve kendisini tamamen millet ve devlet işlertne vakfetmiş bir Mustafa Kemal vardı karşımda. Ne bayram, ne seyran ve ne de aşk, hiç bir şey umurunda degıldi .. Yalnız bu arada Makbule Hanımefendiden duyduğum bir konuşma beni dünyalara sahıp olmuşcasına sevindirmişti. Gazi gelir gelmez annesine sormuş : Şevki Paşanın kızı evlendi mi evlenmedi mi? Zübeyde hanımefendi, Evlenmedi, demiş.. Gazi bundan fevkalâde memnun olarak, Hiç olmazsa ?ımdılık nikâh yapsak! diye bir arzu izhar etmiş. Ama yine araya giren büyuk hadiseler bizi bir evliliğe kadar götürmedi .. Ankara TürkAmerikan Derneği Salonlarında Şubat, Nlsan. Hazıratı Ağustos. Ekım, Aralık AyUrındakl çekılışlerde I Kişiye 10.000 T.L. 1 Kişiye 5.000 T.L. 2 Kişiye 2.500er T.L 5 Kişiye 500er T.L 100erT.L. 25 Kişiye Oağıtıyor Sizinde iştiraktnızı bekliyor Dol şanslar diliyoruz. V Kapı eşiğinde 23 dakikalık kaçamak konuşmalar... O'nu kötü bir atın üzerinde gordüğüm zaman teessüre gark olurdum. Daima O'nun en iyi şey lere sahip olmasmı ister, bundan zevk duyardım. Çocukluk hayallerımin biri de Gazinin padişah olmasıydı. Kapmın eşiğinde iki uo dakikalık kacamak konusma Karşılıksız bir aşkdı bu. Emine hanımefendi bütün bun 'X ları anlatırken o kadar heye | , canlanıyordu ki, sesının titredi t, ğıni ve çok yorulduğunu hisse İ, diyordum. Bir aralık benim ken İ dine sorduğum bazı suallere cevap olarak : O'nunla evlenemedıgıme ü arsvoindaı Seçme TotografCzr Sergısi Derleyen ve Tertipleyen TÜRKİYE BANKASI i'aal I(jza2 13748 JSL RekiâmcUık C4133) 13735