Katalog

CUMHURÎFET 26 Ekim 1964 SAHİFE ZIYA GOKALP'IANARKEN: Yagunlanan ilh yazısı Doç, Dr. Cavit Orhan TÜTENGiL Türkiyenin sosyoloji tnrihinde önemli bir yeri olan Ziya Gökalp (1876 1924) her türlü yazısına ilgi gösterilmesini haklı çıkaracak bir hayat düşünürdü. Bnnun için dir ki, edebiyat tarihçisinin eksik bıraktığı alanlarda yeri geldikçe veni çalışmalar yapmak bizim için gerekli olmaktadır. Diyarbakır gazctelerindeki ilk yazıları (1), kullandığı değişik imza ve takmaadlar (2) hakkındaki araştırmalanmızdan sonra şimdi de Ziya Gökalp'in yayınlanan ilk yazısı üzerinde durmak zorunluluğunu duyuyoruz. lan kısımlar ise asıl metne tarafımızdan eklenmiştir. Böylece, tamamlamağa çalıştığımız metin şudur : Asıl metindeki boşlukların neden ıleri geldiği sorulabilir. Bazı kelimeler okunamadığı için, ihtimal ki, noktalarla geçiştirilmişür. Fakat, • kıyam» kelimesinin gazetedeki metinde yer almayışı, yaymlanmasında bir sakınca bulunduğunu akla getır mektedir. Bu metinde karşılaştığım ı z «Osmanhlar» yerine Amasya Va' ^ * Kadri Beyin «Kardeşlerim» keli m e s " 1 1 kullanmıs olması ise izahsız k a l m a k t a d l r Daha doğrusu, sonraki Yirminci yüzyılın en büyük derdi YORGUNLUK irminci îüzyı) insroının öldürücü olmıyan en b u vük dertlerinden t>iri ve belki basta geleni yor^un1jktur. özellikle büyük şehirlerde yaşıyanlarımızın kimi zaman b i m i , kimi değerini eline geçiren bn dert ilkin iştahsızlık, uykusuzluk gibi belirtilerle ken dini gösterir ve sababları halsiz lik, dermansızhk, güç ve yorçun nyanma; kollarda, bacak larda dermansızhk gibi daha ağır sonuçlarla devam ederek gitgide kötülüğünü arttırır ve annelerin, iş sahiplerinin, satıcıların günluk hayatmı zehir cder. Tedavi yolu çok basittir: Dinlenmek. Yalnız, yorulmus olan herkesin, her gerektiğinde dinlenme imkânı bulması kolay değildir. l o m l m u s olanlann her birinin, kendine, istedigi za man tatil vermesi, pek mümkün olmaz. Dolayısiyle, motlu tatil günlerini beklerken bir \andan da ilâçlara basvnrmak zorunda kalınır. Uyarıcı, ya da yorgunluğu uynsturucn bir takım ilâç lara basvjrmak, organızmanın en gon gücünü de yakacağı için duronıu daha da kötülestirmek ten baska bir ise yaramaz. Çünkü gerçekte insan organızmasının ıstediği, yoklufunu duyduğu normal çalışmasını sağhyacak bazı besinlerin kendisine verilmesidir. Y nen maddeyı sağlıyarak yor gunluk gıdenlebılırdı. Fakat, Phosphocreatıne nasıl elde edılebılecektı? Çünku, bu maddeyı canlı hücrelerden çıkararak sağlamak oldukça masraflı bır ıstı. Aynca, Phosphocreatıne, canlı bır hucrede, olumden en çok on dakıka sonra değısıme uğramaktadır. DENEMELER J. Anatole, sunî yollardan Phosphocreatıne elde etmek amacıyla kuçuk bır makıne vapılması ıçın ıncelemelerde bulunurken araştırma lâboratuarları da bu maddenın tesırlerını ıncelıyordu. "k ya İsı bu ? f ' ^ i k l i k kendisi tarafından ya Uk jazıs, burada yayınlanm.şt.r. p ü m ı ş s a . tegmdığı anlaşılmaktaTurkıyede varlığından haberli ol d j r duğumuz «İstıkbal» koleksiyonlaIntihar olayından bir yıl kadar ön rından bıri Mıllî Kutuphane'de ce Ziya Gökalp'ın yazdığı bu «Man (Ankara), otekı de Beledıye Kıtap 2 u r a e . , geçirdiğıni soylediği «dehşet lıgındad l r (tstanbul). llki, bazı ek li buhran. bakımmdan ilgi çekici ol sıklerle 129. sayılan, ikıncısı ıse duğu gibi ilk gençlik hayallerıni ve gene aynı sartlarla 130. sayıları duşuncelerini tesbit etmiş olması ba ' kapsamaktadır. kımından da dikkate değer gorün• İstıkbal» gazetesinın 31. sayısı mektedir. Büyük fıkir adamının ölü Osmanlılar niçin çekelim bu sefaleti m «İstanbul'dan"Mektu P '." a dh'biTyaİ Z 1 u 1n ^ *>• yJİ"", l kendisinin ilk b l r yaHürrriyet olmasın mı bizim de penahunız S zı ıle başlar. Bızı ilgılendiren, «Dı. ^ ^ b n m ı lr « m u^ v e s l e Hakkın yetişmiyor mu kitabı adaleti B ğer mektup. Istanbul 3 pvhıl 1"Î11» f*^" . . a e s l ° a Olsun bizim o nuru Hüda padişahımız L ,,. ' ıle orıjmal metnı yayınlamamıza Havfi memat ile çekelim mi bu zilleti başhklı ve 23. sayfalarda yer alan i z i n v e r e n . B r i ü s h M u s e u m > a ^ te. yazıdır. Her turlü çabaya rağmen şekkürlerimizi sunmak isteriz. Zinciri zülfiyanmı görsün nigâhımız nurrıyet fıkrinın genç vatandaslaOsmanlılar halâs edelim haydi milleti nmızda bıle ••nıhayet derecede tazElbet bize muavenet eyler İlâhımız yık olunan buhar gıbi» ateş saçar (1) C. O. Tütengil. Türkiyat Zinciri zulmü kırmak için ihtimam edin bır öfke halinı aldığı belırtildıkMeomuası, C. XI, S. 133156. Bu maddelcrm basında Phos(Ağuş açıp hamiyete karşı kıyam edin) ten sonra. mektup şu cümle ile son (1954), Ziya Gokalp'ın Diyarbephocreatıne gelır. Phosphocre • kir Gazetelerlndeki ilk yazıları. bulur: (Şu manzume on altı yaatlne, fızyolojı ve tıp konusun (2> C. O. Tütengil, Sosyoloji Osmanlılar niçin duralım briyle kahr ile şında bir hurrıyetperestın mahsudaki arastırmalanndan ötürü Dergisi, S. 9, s. 164168, Ziya Iü teessüratıdır). Eğer Zıya GökMevdudur bize bugün namusu milletin insamn hucre metabolizması koGokalp'ın yazılarında göriilen alp, bır mısraını andıktan sonra Kabil midir taavyüşümüz nuşi zehr ile nusundakı araştırmaları sebedeğişik imzalar ve takma adlar. bizim ıçın uyarıcı olan notu «KuSemnâktır havası bu gamgâhı zilletin bıyle 1924 te Nobel Armağanı (3) Bk. Enver Bahnan, Filozof çuk Mecmua» dakı yazısına eklekazanan Meyerhof tarafndan oBinlerce halkı avni belâyayı dehr ile Gok Alp, Ankara 1933, s. 88J9. meseydı on altı yaşındakı hurrıyetnemı ve değerı bulunmuş olan Mahveylemekte (bâri sakili) sefaletin (4) Bk. E. B. Şapolyo. Ziya perestın kendısı olduğu kolay kobır maddedır. Kasların çalıs• (Hunı) hamiyet olmalı hemcuş ııehr ile Gokalp Ittihat ve Terakki ve lav bılınemıyecektı. «Küçuk Mecmua» dan aktarırken ması ıçın gerekli şekerın, • veMeşrutiyet Tarihi, tstanbul 1943, Artık yeter' vataııda devamı rezaletin Metinde (nokta) larla geçıştırialtını çızdığımız ıkı kelıme ıle bır ya glıkojenın acide lactique s. 3536. len kelımelerle eksık bir mısra var mısra bu şiınn vesıle olduğu tartıs halme gelmesiyle mumkun ol(5) Bk. A. g. e., s. 368. Halkı ezen mezalime [karşı kıyam] edin dır. Bunlardan uygun duşenler F. malarda dnemlı bir yer almaktadır. duğunu ilk olarak bu bılgın bul(6) Bk. Z b a Gökalp Külliyatı A. Tansel'ın metnınden ( ) ıçınNerede yayınlandığı belh olmasına mustur Araştırmalarını bu yol I. Siirler ve Halk Masallan, de aktanlmıştır. [ ] ıçınde yer arağmen şımdıye kadar aslının buAnkara 1952, s. 259Î60. da gelıştirerek, Lohman ıle or II lunmamas: ıse, sozkonusu edılen iki şıırın aynı olduğuna ışaret ettak çalışmalan sonucunda acıde Zıya Gokalp'ın ılk jazısınm Lonşıırın yayınlandığı gazete sayısının mışlerdir (8). AdenosıneTnphosphorıque (vedra'da yavınlanmıs olmas>ı ılk baTurkıyedekı koleksıyonlarda buEskı harflı metınlerde »buyuk va sadece A T P.) ve PhosphocFakat lunmayışından oturudur Buna rağ harf» kullanılamadığı ıçın «Kuçuk kısta saşırtıcı gorunebılır reatıne adı verılen fosforlu madmen, uzerınde durduğumuz şıır ba Mecmua» dan aktardığımız yazıda Turkıye dışında \a\ınlanan ılk delerın onemını ortaya çıkarmışzı hallerde değışık bır adla, fakat geçen ihtilâl sarkısı'nın yeni harf Turkçe gazetenın 31 ağustos 1867 tır. Demek oluyor kı phosphoctarıhınde Londra'da çıktığı, Yenı h^r zaman aslına uygun olmıyan lere nasıl g>.;ırılmesı gerektığı, ureatıne yokluğu sebebıyle ortabır muhteva ıle yayınlanagelmış zerınde durduğumuz konu bakımın Osmanlılar Cemıyetı'nın jayınlanya çıkan acıde AdenosıneTnptir nı başka gazete ve dergılenn takıp hosphonque eksıklığı sonucu, dan, önem kazanmaktadır. Bazı ya ettığı düşünulecek olursa (11) bır şeker organızmaya yararlı ol Sozkonusu ettiğimiz mısraı içine zarlanmız ve bu metni Ingılızceye ihtilâl şarkısına yayın yeri olarak mıyan bır bıçımde yanar ve doalan şiirin ilk yayını başlıksız ola ç e v l l e n bir sosyolog küçük harf Ingıltere'nın seçılmesı olağandır layısiyle yeterı kadar enerjı arak 1933 yıhndadır (3). Amasya kullanmayı metındekı anlama da Anlaşıldığına gore bu seçısı yapan lamıyan organızmada yorgunluk Valısı Kadri Beyden alındığı söy ha uygun bulurlarken (9), bazıları Ziya Gokalp'ın kendısı de değildir behrtılerı başgosterır lenen öteki manzumeler ıle birlik da siirin adı sanarak büyük harfAlı Şefkatı ve Turkıye dışında te ve sadece bazı tertıp yanlışlan le yazmışlardır (10) Bız, bırincılePlıosphocreatıne'ın bu çok 6>ayınladığı «tstıkbal» gazetesı de nın duzeltılmesı ıle 1943 yılında nemlı rolu kesfedıldıktpn sonra rın haklı olduğu kanısındayız. Bo> ınceledığımız konuda bır yer alyenıden yayınlanmışüj (4,)^tlk yada tedavi rojımını tesbit »tmek yının sonunda " T2(T R&hurtı/evvel lece, «ıhtılâl şarkısı» n>n Zıya Go maktatiır Alı Şefkatı'nın Ingıltereartık guç değıldı YokluCu bılıkalp'ın haber verdığı şıırın adı ol dekı Tuık gazetecılığı ıçındekı ye1310) tarıhı vardır. Şurı ılk defa başlıksız olarak yayınlamış bulu madığı anlaşılınca, ıfade ettığı mıs ri ve Londra'dakı j a v ı n l a n bılınbulabilmemız mektedır (12). Zıya Gokalp'ın ilk nan E. B. Şapolyo'nun «Kuçuk Mec ra, sozkonusu şıiri mua» nın ı.şâret ettığımız notunda i c l n yegâne ipucu halinı almakta yazısının yayınlandığı 'İstıkbal. Şükrü CanaJ'uı geçen «ihtilâl şarkısı» nı başka bir dır. ö t e yandan, bu «mısra» ın o g a z e t e s i n ı n hıkâyesı de, Alı Şef kunuşu da bazı tartışmalara yol katı'nın hayat hıkâyesıyle ıkız goşıır sandığı anlasılıyor (5). 1952 yılında ıse F. A. Tansel'ın kaynak açmışsa da bunun üzerinde dur runmektedır tlk sa>ısı, taş basmagostermeden aynı sıirı (Ihtılâl Şar rnayı gerekh saymıyoruz. tlgı çe sı olarak 26 ekım 1879 tarıhınde NaBen ki doğumun kontrolu denilen kısı) başhğı altında yayınladığını kici olan, Zı> a Gokalp'ın da bu mıs polı'de yayınlanmış, 31 ağustos 1880 Eve vardığım zaman, yola çıktıTEMEL BİÇKİ başlıyarak da şeye bır türlu akıl erdirememişım ğım andan itıbaren iki saat geçmış goruyoruz (6). Buradan da aynı r a l n dizısınde yanılmıs bulunması tarıhlı 10 savıdan Bütün kadın elbıselerını tek dır, geçenlerde bır akşam, tstanbul bulunuyordu. başhk ve muhteva ile Ş. Beysan dır. Gerçekten, kendısının «Kuçuk Cenevre de cıkanlmı«tır Cenevre' bir metot e.sası üzerınden jüzunden Sen mi geldın? dediler. Niçin oğlu'nun kıtabına almmışür (7). Mecmua. da andığı mısra ıle asıl de basılan savıların 'onuncusu (26 sokaklarının kalabalığı hocasız dğreten ana kıtap Gerek Tansel ve gerekse Beysan metindekı aynı mısra, kelımelerın sayı) 5 subat 1881 tarıhını lasır elim boğrumde kaldığı zaman, bu bu kadar gecıktın? (15 lııa) sistemi savunanlara hak veresim şjel O gün, besbelli Nasreddin Hoca oğlu, Şapolyo'dan farklı olarak bu sıralanışı bakımından farklıdır. Londra'da avda ıkı defa vaMnladıdı. gunü idi. Tam sırasında onu bır ke | ERKKK GOMLEKLERI ve PlKaldırımda vâsıta beklerken, cad re daha anmak !â?ım geldı: IAMALARI (7,5 lira) deyi dolduran otomobil ve otobüs Evet, dedim. Inşallah ben gelSipanş, kitapların bedelı, akını, şıddetli bır su akıntısının sa dim! 50 Krş. posta ücreti ile bırlıkman çopunü kıyılara doğru sürmeGerçekten de mumu pufleyıp son ; te Ziya Canal. P.K. 973 Istansi gıbi, beni i t e i t e tâ Nasreddin Ho ı d ü r e n b i r i ç l k m a z s a tstanbul sokak \ bul adresıne gönderıldığınde caya kadar götürdü. Onun da zama ları bu gidışle tıkanıp kalacak ve derhal taahhütlü gdnderılir nına göre, doğumun kontrolu çare evlerımize hepimiz, Allahın Başlıca tstanbul kıtapçılagünu sıni bulmuş olduğunu düşündum. rında bulunur. Inşallah, maşallah'larla gıdebileFıkrasını bılıyorsunuz. ceğız. Kendi karısı mı. yoksa bir komşu kadın mı ne, doğururken (çünkü HoVIL 148S.A4OU*OVVA'P*\N TUNA canın bır oğlundan başka çocuğu ol NEHRİNİN P E N İ Z E VARP1GU YE madığmı soylerler) onun elıne de bır şamdan vermişler. Bir çocuk RH P O â R U UZANAN Y O L . , 0 3 . doğmuç, biraz sonra bir tanesı daha Ü UFUK.UAK.I dünyaya gelmiş. Hoca bakmış kı ış RİBİRİNS &AĞJAVAN KAR.U SAcıddı, doğan doğana, hemen puf diİ S ı B İ UZANP/OfSye mumu söndürmuş. «Felsefi Vasiyetler» in ikincisi olan «Hocamın vasıyeti» nde (Kuçuk Mecmua, S. 18, s. 4) kendısım ıntıhara suruklıyen «dehşetlı buhr a n ı . anlatırken Zıya Gokalp şunları yazar: ( .. Uzvî hıçbir hastah|ıtn, içtımaî hıçbır sıkıntım yoktu. Bütun ıstıraplarımın membaı felsefî duşunuslerımdi. O zaman »hakikat^ı kubra» adını verdiğım buyuk hakıkatı bulabılsem, hıçbır derdım kalmıyacağına emındım Fakat bunu hangı semtte aramahydı? O sırada bır ihtilâl şarkısı yazarken, kalemımden fırlayan başka bır mısla da bana onun semtını gosterdı: Mevdndur bugün bize namusn milletin! (1) Demek kı buyuk hakıkat mefkureden ıbarettı. En buyuk mefkure de mıllet ve hurrıyet mefkurelerıydı). Bu yazıya eklenen (1) sayılı notta şunlar yazılıdır: (Bu ıhtılâl şarkısı, yazıldığı tarıhten ıkı sene sonra, Alı Şefkatı Beyın Londra'da çıkardığı «Istıkbal» gazetesınde ıntışar ettı). Işte, bızım bu yazımızda sozkonusu edeceğımız, adı geçen gazetede yaymlanmış olan bir «Manzume» dır. Zıya Gokalp'ın ılk yazısının 1895 yılında Londra'da yayınlanması hayret verıcı olduğu kadar da ılgı çekıcı olsa gerektır. MANZUME Osmanhlar çabuk yetişin iktiham edin Buhran içinde validemiz kanlar ağlıyor Osmanlılar vatan gidiyor azmı tam edin Şimşiri zulm ile tıice insanlar ağlıyor Osmanlılar bu dahiyeyi iktiham edin (Din) ağlıyor bu zillete vicdanlar ağlıyor Giryan olun bu giryclere ihtimam edin Kan ağlayın bugün ki (müsülmanlar) ağlıyor Yok ağlamakta faide artık (kıyam) edin (Seyfi cihada) sinei zulmü niyam edin yılann sonuncusu 23 eylül 1895 ta ?«T5LÜE hl 3 Sa> 01 Z İ y a ÖkalP m b u de ğı «istıkbal», gene taş basması olarak ve 27. sayıdan başlıyarak 21 hazıran 1895 tarıhinde yenıden yayın hajatına gırer. Brıtish Museum'da mevcut koleksıyondakı sa Î^^J?™^ Denemeler, ılk olarak bir kaç Amerıkan faresı uzerınde yapıldı. önce, Uâcın gebelik s ü resındekı tesırlerı araştırıldı ve Phosphocreatıne verılen dışı farelerın normal yavrular doğurduğu gorüldu Ondan sonra da yenı doğan yavrulara altı ay boyunca Phosphocreatıne verıN dı. Onlarm da Phospocreatıne almadan buyüyen diğer yavru fareler gıbı normal bır biçımde gelıştıklen gorüldü. Böylece, Phosphocreatıne'ın organız ma ıçın zehırleyıcı bır tesın olmadığı anlaşıldıktan sonra, Phosphocreatıne tedavısının o • lumlu sonuçları tesbit edılmeye başlandı Notlar GELISf GUZEt Yazan: Hamdi Varoğlu Şehirde cevelân Sert sakala her sakala JOB'un 0,08 mm. lik İNCE TRAŞ BIÇAĞI HERKESİ MEMNUN EDER VÎIOCAT/ HAKİKİ JOB AÇIK ALTIN RENGİNDEDİR Ilâncılık: 2707/13078 IIİIM kiMllllll | konu veresim: T E P E P E N A^AĞ^^OUV. C3CĞBU B İ R •rce. BULUTU KAucrı PÜ VE.. ŞlRJLSIVUAM BlR. ŞWAR< >OUA İNPİ • HANIN ÖNÜNE ( S E YOLCU /âSlR. BiPt K E S E PlKlATARAK BO i YA0ANC1N1N ATI SOUJIC SOU1ŞA Ayol, ne yaptın? diye haykırışmışlar. Sondürdum, demiş. Işığı gören dışarı fırlıyor. Devrine gore, doğumun kontrolu için en kestırme çare, değil mı? Kaldırımda beklerken bunu düşündüm ve eğer bize bıraktığı fıkralarm her birısi yüksek değerde ayrı ayn bırer hikmet dersi taşımasay dı, Nasreddin Hocanın zamanımızda yaşamasmı isterdim, dedim. Munı sdndürülüp doğumlan azaltır, İstan bul da belki o zaman boyle iğne atsan yere düşmiyecek kadar kalabalık olmazdı. Vakit akşamdı. Ortalık kararah epey olmuştu. Iş yerleri boşalıyor, caddeler, sokaklar kalabalıklaşıyordu. Cağaloğlundan Şişliye gitmek için bir dolmuşa binmiştim. Şoför akla gelen ve gelmiyen turlü cambazlıklarla arabasmı Fındıkhya kadar getırdi. Tam Güzel Sanatlar Akademisinin onüne vardığımız anda, nereden geldiğini pek anlayamadığımız bir patlama sesıyle sarsıldık. Şoför arabayı kaldınma çekti, bize de dönüp §u haberi verdi: Affedersiniz. baylar, buradan öteye gidemiyeceğiz, fren patladı!. Arabadan indık. Fakat asıl facia o zaman başladı. Kaldınmın kenarına dizildik, bize, geri kalan yolumuzu tamamlata cak bır başka vâsıta beklemeğe baş ladık. Galata ıstıkametinden gelen otomobılleri ve otobusleri durdurup binmek değıl, saymak imkânı yoktu. Önümüzden geçen arabalara, dol muştan ziyade taşmış adı yakışıyor du. Yanm saat bekledikten sonra karşı kaldınma geçıp işe yeniden j başlamak icabetH. Ötekiler ne yap | tılar bilmiyorum, fakat ben, Galata , T j a doğru inen bir boş araba bulup • yarım saat daha uğraştıktan sonra Galatasaraya gıden bir arabada yer I buldum, orays kadar gid«bildim. Bu ikinci yclu aşmak da yanm sa at sürdü. Oradan sonrasını ne siz sorun, ne ben söyleyeyim. Galatasaray'la Taksim arası, ayrı bir hengâme, Taksimden Şisli bir başka Sırat köprüsü. Hele yolun ondan sonraki kısmı, trafik adı verdığimîz beliyeüi, butün istibdadiyle hukum surduğu bir bolge. YENI GAZETE 16 SAYFALIK EXTRA ILAVESIYLE BUGÜN ÇIKTI Cumhurıyet « . 13097,