Katalog

26 Temmuz 1932 Kundura Kralı Bata.. *Cumhariyet Eskicilikten milyarderliğe yükselen bu adam nasıl muvaffak oldu? Zlîn köyünde kurulan fabrikalar bugün 20,000 amele çahştırıyor ve senede 36 milyon kundura yapıyor Davis kupası Amerika'lılar Alman'la rı mağlup ettiler Paris 25 (A.A.) Davis Kupası mıntakalar maçının üçüncü günü olan pazar günü Amerika'lı Vines, Alman Fon Kramm 3/6, 9/7 ve 3/6 mağlup etmiştir. Bu suretle Amerika'lılar, bire karşı üç muvaffakiyet kazanmışlardır. Ve cuma gününden itibaren kupa ellerinde bulunan Fransız takımı ile çarpışmak üzere seçilmişlerd'ir. Güzel bir hava oyunun, müsait şerait altında cereyanını t^shil etmiş ve tribünler halk tarafmdan doldurulmuştur. Oyuncular uzun uzadıya alkışlanmışlardır. Ilk Set'te Von Cramm, gayet mükemmel bir oyun oynamıştır. Mumaileyh ikinci Setin de birinci oyununu kazanmağa muvaffak olmuştur. Fakat biraz sonra Vines, büyük oyununu oynamağa ve Alman'ın halkın şevk ve heyecanını artfaran güzel oyunlar göstermesine rağmen toplarını adeta birer gülle şiddeti ile göndermeğe başlanjıştır. Üçüncü oyunda iki rakibin ikisi de yorgunluk âlâimi göstermeğe başlamış ve hareketleri betaet kesbetmiştir. Von Cramm, Amerika'lıya karşı biraz faikiyet göstermiş, maamafih Amerika'lı kendini toplamış ve pek ziyade çekişilen bu Seti 9/7 kazanmıştır. tsthahatten sonra Vines, Von Cramm'a tamamile hâkim olmuş, Seti ve maçı kazanmıştır. Hitler kimdir? 12 sene evvel 6 kişinin başma geçen adam... Bugün milyonlarca insanı peşinden sürüklüyor, ona tapanlar bile var! 1920 senesinde Almanya, mağlubi yet acılarile kıvra narak enflâsyon u çurumuna doğru sürüklenirken, üç beş kişi birleşerek Mü nih'te «Alman millî sosyalist amele partisi» isminde bir fırka kurdular. Haftalarca azasının adedini altından yukarıya çıkaramı yan bu fırkaya bir gün Adolf Hitler isminde bir adam müracaat ederek ismini kaydettirdi ve kısa bir zaman zar fında yedi kişilik fırkanın lideri oldu. On iki sene evvel altı kişinin başma geçen bu adama, o zamanlar kimse e hemmiyet vermedi. Hitler, arkastndan sürükled'iği insarüar arasmda^ Fakat fırkası kabaran bir nehir bir adam, bir «heimatlos» tan başka bir glbi seneden seneye büyüdü, şey değildi.. Fakat Hitler (benim mücatasü, koskoca Almanya'yı isti delem) «Mein Kampf» isimli eserinde lâ etti. Bugün peşinden mil bu vaziyeti başka türlü izah etmekte yonlarca halkı sürükliyen Hitler Avrudir. Ona kalırsa Avusturya'dan kaçıp pa nazannda hâlâ bir muamma olmakBavyera ordusunda calışmasının yegâne tan kurtulamamıştır. Onunla alay edensebebi Slâv'larm menraati için fCermaler var. Ondan korkanlar, ona tapanlar nizm) e ihanet eden Habsburg'lann var. Etrafında bu kadar zıt fikirler u hizmetinde bulunmak istememesidir. vandıran bir adam siyaset tarihinde pek Hitler harp esnasmda kendisinî ce • az görülmüştür. Fakat her şeye rağmen sur, fedakâr bir asker olarak tanıtmışfar Hitler artık on iki sene evvelki «ehem1916 da çok ağır bir obüs yarası ahmş, miyetsiz sahsiyet» değildir. Bugün Alaltı ay hastanede yatmağa mecbur ol • manya'nın yarısından fazlasına yol muş, sonra tekrar cepheye giderek bir gösteren, vann Bismark'ın koltuğuna ge sene Alman taarruz kıt'alarmda calış çip yeni bir rejim kurması ihtimali olan mıştır. bir adam belki gülünç olabilir, fakat Nihayet 1918 sonbahan geldi. Mü «ehemmiyetsiz» değildir. tareke ilân olundu. Ruhlarda ümit ışıkBütün dünyamn dikkat nazarlarını ları behrmişti.. Too seslerile kulaklan üzerine toplamış olan hu adam kimdir? pathyan, kan rengile gözleri kararaa Bir çoklarınm söylediği %\h\ bir avam yıİ7 binlerce asker şuuruız ve hissiz hayfirip midir, yolcsa hakik! bir şef, ha van kafileleri halinde geriye dönüyorlarkikî fcir lider midır? A>kasından koşan dı. Artık gülle korkusu, süngü tehlikeri milyoalarca insanı sevkeden kuvvet ken kalmamıştı. Korkusuz, hevecansız ne • di iradesinin telkin ettiği fikir ve heyefes alabileceklerdi. Fakat harbin son can birliği midir, yoksa açlığın, ıztıra izieri henüz silinmemişti. Mütarekeden bin, yesin verdiği suursuz ümit midir? iki üç gün sonra Yser civarından geçen Bütün buniara cevap verebilmek bir tabur asker zehirli gazlerin içine daliçin Hitler'i tanın,ak, ne yaptığını, ne dı. Hitler de bunlann arasmda idi. Cf> yapmak istediğini bilmek lâzımdır. ğerleri, bilhassa gözleri fena halde saAlmanya'yı yakın'Jan tanıyan arkada katlandı, kör oldu, bir çok aylar hiç bir sırnız Nadir Nad? Bey, bu maksatla, şey göremeden hastane köşelerinde mHitler'i bütün fc'iviy?ti ile tanıtan bir kaç ledi. Daha gözleri tamamile iyi olma makale yazm)ştır. Bu makalelerin ilkini dan zavallıyı kapı dışan athlar. Gene bugün dercedlyoruz:] hasta, parasız, sefil bir vaziyette sokakHitler, Alman gençliğinin gözbebeği ta kalmıştı. O azmana kadar mütareke Hitler yakın zamanlara kadar Alman bitmiş, sulh imzalanmış, Almanya ihti • tebaasından değildi, hatta 1932 şuba lâl karışıklıkları içinde yüzüyordu. tına kadar vatanı olmıyan «cheimatlos» Münih'e dönen Hitler, artık ressamlık bir adamdı. Hitler 1890^ senelerinde yapamıyacak bir halde idi. Arkadaşlan Avusturya'da doğmuştur. Ailesi Brau Alman ordusunda kendisine bir mü nau'da gündelikle rençberlik eden basit rebbilik vazifesi buldular. Hitler'in haj^ssn''ir' '""~1Î V«vBİoerest olan babası 1 yatında dönüm noktası bu mürebbilik bir gün ictlayı 1' ' n Viayna'ya v?zifesi ile başlar. Askerlere ders verirtaşındı. O ;aman Avrupa'nın cn <a«>»lı ken hatiplik istidadını kuvvetlendirdi. sehri olan Avusturya payitahtında ya l^ 1 ^ ds Gottfried Feder üe tanuh. Bu şamak, çocuklanna îyi bir tahsfl ver mek, bilhassa Adolf'u «kralına sadık bir adamın kuvvetli bir tahsili vardı. Ikti sat ilmine çok vâkıftı, kendine mahsus, memurn olarak yetiştirmek istiyordu. içtimaî, siyasî fikirleri vardı. Hitler kıFakat zavalh adam ailesmin maişetini sa bir zaman zarfında Feder ile dost temine muvaffak olamadı. Bir müddet oldu, anlaştı. Birinin ateşli hisleri, hegümrüklerde küçük bir işte çalıştıktan yecanları, diğerinin kuvvetli ilmile birsonra sefalet içinde öldü. Adolf o zalesti, meydana bir mevcudiyet manlar on üç yaşında idi. İki sene sonçıkmıstı. 1920 de Feder fırkayı teşkil ra annesini de kaybederek on beş yaetr>. Biraz sonra Hitler başa geçti. şında hamisiz, parasız yapayalnız kalBugün milyonlarca azası olan mfllî dı. Hayatuu kendi kazanmağa mecbursosyalist fırkası 7 kişi ile ise baslamay du... Evvelâ yüksek hayallere kapıldı. oluyordu. Ressam olmak îstiyordu. Sanayii nefise akademisine talebe olabilmek için konİkinci bir makalede Hitler'in şahsi kura girdi. Jüri heyeti tarafuıdan red • yetini ve üçüncü bir yazıda da ne yap dolundu. Artık hakikat kafasına «dank!» mak istediğini izaha çahsacağim. NADİR NADİ denıisti. Yaşamak için hayatı kendisine uy durması değil, kendisinin hayata uyması lâzımdı. Duvar tezyinatı yapan bir ressamın yanına çırak olarak girdi. Bes sene amele hayatı yaşadı, badanacılık yaoBartın kasabasında yapılan içme tı. Bu müddet za» fında içinde bulunduğu suyu tesisatının projeleri yapılmış içtimaî sınıfın acılarile kaynaştı. O acı ve bunun 64 bin lira ile vücude gelan bütün şiddetile kendinde duydu. tirileceği anlaşılmıştır. Bartm bele» Hitler'in demokrat sosyalizme karşı hisdiye reisi projelerin Sıhhat ve tçtisettiği nefret o zamarrdan baslar. maî Muavenet Vekâletine tasdik etYirmi yasında kendi batrna küçük bir tirmek için Ankara'ya gidecektir. resim atölyesi açtı. Yirmi üç yaşında, 1914 te Almanya'ya geçerek Münih'e yerlesti. Mimarlık yapmak istiyordu. Akşehir'de kuraklıktan memba Fakat o sıralarda harbi umumî ilân suları azalmağa başiadığı gibi Akolundu. Hitler Viyana'dan çıkarken asşehhr çayında da su çekilmiş ve kum kerî muamelesile meşgul olmadığı için yığınlarından başka bir şey kalm*Alman hükumeti tarafuıdan yakalanıp mıştır. asker kacağı diye Avusturya'ya iade olunmak tehlikesine maruz kaldı. Bunun üzerine Bavyera Krahna bhr istida ile Konya'da ziraî vaziyeti tetkik etmüracaat etti. Askerî vaziyetini mev mek için bir komisyon teşkiime lüzua bahsetmiyerek, Alman ordusunda zum hâsıi olduğunu Konya'da çıkan vazife istedi. Hitler'in bu talebi Bavyera Babalık gazetesi yaziyor. Ova köyhükumeti tarafından kabul olundu. Falerinin bir kısmında ve ban kazakat kendis: Avusturya'da asker kaçağı Iarda kuraklıkUs fcjsla ^ addolunuyordu ve kantmen vmtana köylüler balanavormu». I Bata'mn zevcesi ve oğlu cenaze merashninJc Dünyamn en zengin adamı kibrit kralı Kröger'in Ölümünü müteakıp, bu. şaşılacak, binbir maceralı hayat hakkmda dünya gazeteleri, uzun boylu tafsilât vermişti. Bir adamın, azim ile, yüksek bir zekâ ile, yorulmak bilmez bir faaliyetle içtimaî silsilenin en aşağı basamağından en yüksek tepesîne nasıl çıkabildiği, mil. yarlarca terveti bir araya nasıl ge • tîrdîği Kkyretle görülmüştü. Gariptir ki, hayatlarında, çetîn ve yorucu mficadelelerden, hedef e vüsul maksadile sarfolunan bütün gayretlerden sonra nihayet parlak ve muhteşem bir bina kuran bu sanayi tacdarlart ömürlerinin sonlarında, milyarlarına rağmen ya bir çok mahrumiyet içinde kalmakta, yahut feci bir akibete uğrıyarak dünyaya veda eylemektedirler. 12 temmuzda feci bir akibete uğnyarak ölen, para krallanndan ve dünyamn bellibaşh zengmlerinden meşhur milyarder M. Bata'mn bayatı da, binbir gece masallarını andıracak kadar meraklıdrr. Kendisine kunduracılık (Ford) u unvanı verilmiş olan bu zat vaktile Avusturya, bugün de Çekoslovakya ülkesinde kâin ZKn namındaki iki bin nüfuslü küçük köyde 1875 te dünyaya gelmiştir. Babası köyde kunduracı idi. Köylü için yapılan kabasaba papuçlan, çankları satarak sönük ve fakir bir tarzda çocuklanm idare ediyordu. Bata köy mektebindeki tahsilini ikmal bile etmeden babasınm yanına kunduacı çırağı sıfatile girmiş ve papuçları, çarıklan sırtlıyarak civar köylerde satmağa, pazar mahalle rinde müşteri aramağa koyulmuştu. îşte, dünyamn en muhteşem fabri kalarına malik olan kundura kralı Bata'mn, menşe'i, ailesr ve mubiti bundan ibarettir. Böyle sıf ırdan başlıyarak milyarlara çıkan bir serveti vücude getiren bu adamın yaşadığı müddetçe bir dev gibi çalıştığını söylemek elbet mübalâğah olmaz. Bata babasııun ölümünden aonra Bata nasıl yetişti? Bata'mn Sehrindeki fabrikalartnın umumî manzarast Zlin köyündeki kunduracı dükkânmı f pıyordu. tşte, bu defa da böyle bir genişletti. Zekâsı, yorulmak bilmez seyahate çıkarken, kazaen düşmüş faaliyeti, îşgüzarlığı, yeni yeni ta • ve feci akibete uğramıştır. »avvurlan tatbiktaki cür'eti sayesinölümüne sebep olan bu teşebbüste, de Zlin f abrikası büyüdükçe büyüdü. pilot, havanın bulutlu ve gayrimüsait Bata da faaliyet dairesini geniş olduğunu söyliyerek Bata'yı seya lettikçe genisletti. Nihayet günün hati tehire teşvik etmişti. Fakat azhn birinde, Bata'yı yirmi beş yaşmda ve metaneti karşısında tabiî kuvvet Amerika'da görüyoruz. Bata, meslerin bile mukavemetine tahammül leğinin en usta, en yüksek bir müteetmek istemiyen kundura kralı: hassısı olmuşru. Amerika'ya girmek Hayır, hareket ve yolumuza teki maksadı, Amerika'mn sanayi işdevam edeceğiz... lerine vukuf peyda etmek, Amerikan Demişti. usul ve sistemlerini öğremnekti. NiFakat, tabiat galip gehniş ve biraz tekim öyle de oldu. Bata'mn istidadı, sonra tayyare yere yıkılarak pilot Amerikan usullerinin tatbikı saye ve milyarder derhal ölmüştür. sinde artık bütün kuvveile inkişaf eBiricik oğlu ve varisi, bu feci hadecek, harikalı semereler verecekti. beri aldığı zaman, Zürih'te bir kunUmumi harpte kundura dura fabrikasında çalışmakta idi. müteahhitliği Bu harikulâde zekânın yarattığı büyük eser, cidden şaşılacak bir şeyO aralık, umumî harp ilân edil dir. mişti. Bata soluğtı derhal AvusturBata fabriftalarını ziyaret ya'da aldı. Koskoca Avusturya MaZlin koyündeki Bata fabrikalarım car ordusunun askerî kunduralarım imal edip, yetiştirmek işi vardı. Bata, zîyaret edelim. Burada beşerî zekâ ve san'atın yarattığı mucizeleri göorduların kundura müteahhidi oldu. receğiz. Zlin koyündeki fabrikalar, artık geBata'mn adeta bizzat yarattığı celi gündüzlü işlemeğe başladı. Fabrikalar bir taraftan tevsi ediliyor, di Zlin kasabasjnda ziyarçt edilecek ne ğer cihetten de askerî hizmette filen kadar muhtelif binalar vardır! Bata fabrikalarının işgal ettiği abulunamıyacak maluller fabrikalara razinin kaç kilometre uzunluğunda amele olarak yerleştiriliyordu. Bizolduğunu bilir misiniz. Tam dört kizat Bata günde mübalâğasız on b c lometre.. Dört kilometre uzunluğundaki bu arazi üzerinde çeşit çeşit binalar vardır. Fabrikalar, otuz üç büyük binadan mürekkeptir. Burada aynca ambarlar, amele evleri ve saire de göze çarpmaktadır. İşçilere mahtus evler, bir tepenin eteklerinde tesbih tanesi gibi sıralanmıştır. Evlerin plânları fennî ve sıhhidir. Her işçi evinde, üç oda. bir banyo odası ve bir mutfak vardır. Evin kirası haftada takrîben iki Türk lirasıdır. İşçiler haftada beş gün çalışmakta ve cuma akşamından pazartesi günü sabahına kadar istirahat etmekte ve yabut dağlarda tenezzüh yapmakta veya sporla vakit geç'rmektedir. Yazın, gerek evlerde, gerek fabrikalarda cumarlesi ve pazar günleri tam bir sükun hüküm fcürmektedir. Hekes ormanlara çekilmitir. Bu suretle Bata fabrikaları işBata'mn yegâne oğlu fabrficada çalışırken çileri senede iki yüz elli iki gün çasaat çalışmakta olduğfu gibi, işçiler lışmakta ve yüz on üç gün istirahat arasmda askerî, sıkı bir disiplin ku etmektedirler. rulmuştu. Fennin ve azmin harikalın Dabağhaneler, kundura fabrikalaFabrikaya girerken gözünüze çarrı, kunduracılığa müteallik bütün pan ilk şey, havaî bir hat üzerinde fabrikalar harıl harıl işliyor, sayısız işliyen küçük vagonlar oluyor. Bu kundura yetiştirîyordu. İşte Bata'mn vagonlar, bir binadan diğerine, çi baslıca servet kaynağı bu müteahçekli ve sevimli bahçeler üzerinden, hitlik olmuştur. kutuları, kunduraları götürmektedir. Umumî harbi müteakıp Bata, Zlin kasabasımn Çekoslovakya'ya terki üzerine tabiiyetini değiştirip Çekoslovak oldu. Kundura krahnın bun dan sonraki faaliyeti akıllara şaş • kınlık verecek bir şeydir. Müessese günden güne büyümüs, Bata markası artık bütün dünyaya yapılmıştır. Bata, küçük ve miskm Zlin kö yünü, mükemmel bir kasaba haline getirmiştir. Oraya celbolunan işçiler ve aileleri ile Zlin köyü son zamanlarda otuz bin nüfusa malik olmuştu. Fabrikaların sayısı bir kat daha artmış, Zlin kasabası hususî bir şimendiferle ve masrafı Bata'ya ait olmak üzere umumî hatta bağlanmış, şehir baştanbaşa elektrikle aydılanmıştı. Ameleye mahsus sıhhî evler, ferahlı maballeler de o eski köyün manzarasım büsbütün değiştirmişti. Yeniköy deniz kulübü açıldı 23 temmuz bayramı münaseÜe • tile Halk Fırkasımn Yeniköy Oca • ğında yapılan müsamere esnasında ocağın himayesinde teşkil olunan denizcilik kulübünün küşat resmi icra edilmiştir. Küşat resminde Fırkanın tstanbul Vilâyeti Reisi Cevdet Kerim Bey ile Fırka erkânmdan ve muteberandan bir çok zevat hazır bulunmuştur. lacak mükemmeliyettedir. Bu me yanda «tecrübe mektebi» ve hele bir mücevher olan hastane bithassa kayde değer. Çekoslovakya'nın her şehrinde, hatta en küçük köyünde Bata fabrikasının bir satış mağazası vardır. Bu mağazalarda ekseriya şu mealde levhalar tesadüf olunur: «Müşteri bizim efendimizdir.», «sizin mem nuniyeriniz bizim muvaffakiyetimizdir demektir» «refah ve bolluk, ça hşmanın semeresidir» ve ilâh. Bata fabrikaları umumî harpte (5000) işçi istihdam ediyordu. 1923 te işçilerin sayısı 1800 idi. Günde (8000) çift kundura imal olunuyordu. Imalât seneden seneye arttnış tır. (1928)de işçilerin sayısı (12000)e çıkmış ve günde (75,000) çift kundura imal edilmekte bulunmuştu. Bugün Bata fabrikalarmda (20,000) amele çalışmakta ve günde (100,000) çift kundura imal o lunmaktadır. Demek ki, senenin işlenen günleri hesap edilecek olursa, Bata fabrikalarının senevî imalâtı 36,000,000 çift kunduraya baliğ olmaktadır. Bu mamulâtı satmak için Bata, Avrupa'nın ve Amerika'mn bütün büyük şehirlerinde kundura mağazaları açmıştır. Hele Prağ'daki mağaza, bir saray kadar büyük ve muhteşemdir. Bata'mn fabrikatorlukta göster diği harikulâde zekâ kadar satış ve reklâm işlerinde de emsalsiz olduğu şüphesizdir. Zlin kasabasımn her nevi istihlâk mağazaları, kooperatif şeklinde gene Bata'mn bir şebekesi idi. Ancak kundura krahnın işçiye karşı kullandığı sistem meşhur Fort usulüne çok yakındır. Bata amelenin yavaş yavaş sermayedar olması taraftan idi. Onlara kooperatif işlerinde kâr temin ettiği gibi işçileri tasarrufa alıştırmakta idi. Hulâsa, çok sağlam esaslara dayanan bu muazzam müessesenin, banisinin ölümünden sonra da eskisi gibi çalışacağı muhakkaktır. Yegâne varisi biricik oğluna milyarlarca servet bırakan bu zat, zamanın çok kuvvetli bir siması idi. Elektrik, petrol, otomobil, kundura, kibrit gibi maddeleri bir nevi umumî inhisara bağlıyan büyük milyarderler, Thomas Bata, Ford, Kröger, ve ilâh dünyaya şamil kuvvet ve kud • retlerile elbet hükumet reislerinden daha nüfuzlu, daha debdebeli şah • siyetlerdi, dünyamn hakikî hâkim ve efendileri olan bu sanayi krallarının feci akıbetlerine gelince: Bu nok. tada sözü ahlâk hocalarma bırakalım. Meşhur banka kralı Loewenstein de tıpkı Bata gibi tayyare kazası neticesinde ölmüştü. Ne garip tesadüf değil mi? O sayısız altmlar bu sanayi tacdarlarını feci akıbet lerden sakhyamadı. jF/er yerde Bata kundurası Bata Amerika'da ^ Bata Fabrikaların kapılarına gelen tren lere de zemin katımn pencerelerin den, kundura dolu sandıklar yüklenmektedir. Fabrikada, işçiler, şahsî motörlü ve son tekemmülâtı havi makinelerin karsısında, işin müsaadesi derecesinde otururlar. Bu fabrikalarda, eski sistem makinelerde görülen kayışlar hemen kalkmış gibidir. Makine o derece tekemmül etmiştir ki, malul, hatta kör, kimseler bile hallerine göre burada istihdam edilebilmektedir. Her tarafta, işçileri tehlikeye karşı ikaz eden levhalara, krokilere rastgelinir. Tozların ortadan kaldırılmasına, ve ışığın her tarafı güzelce tenvir etmesine de itina edilmiştir. Dabagane amelesine, gazlerden tahaffuz için hususî maskeler verilmiştir. Fabrikalar, hariçten, yalnız kun Tayyre ile müşteri peşinde?.. duraya müteallik iptidaî maddeier Hatırlarda olsa gerektir ki Bata, satın almaktadır. Burada, bir tuğla iktisadî bubramn şiddetlenmesi üzefabrikası, son sistem bıçaklar, murine müşteri aramak için tayyare sekavva fabrikalan ve bir de matbaa yahatleri yapmıştır. Bir seferinde, ta Hindistan'a kadar giderek 32,000 vardır. Matbaada günde üç defa neşkilometre yol katetmişti. rolunan Zlin ismindeki gazete basılmaktadır. Bu gazete münhasıran Her bususta cesur, cür'ekâr, tam işlerinden manasile bir iş. adamı olan Bata, ek Bata mamulâtmdan ve seriya Otrokovitz tayyare meyda bahsetmektedir. nmdan uçuyor, ve muhtelif istika Bata'mn Zlin'de yarattığı içtimaî metlerde uzun, hava »eyahatleri yatesisat emsali arastnda bir örnek o Âlemşümul bir firma Bartın'da su tesisatı Akşehir'de susuzluk Konya'da ziraî vaziyet