Catalog

SADIK USTA’DAN ‘TÜRK ÜTOPYALARI: OSMANLI’DAN CUMHURIYET DÖNEMI’NE ÖZGÜRLÜĞÜ DÜŞLEMEK’ ‘Türkiye yeniden devrimci ütopyaların yazılacağı iklime doğru ilerliyor’ Sadık Usta, 150 yıllık Cumhuriyet ve demokratik devrim mücadelesinin hangi düşünsel köklerden beslendiğini belgeleriyle ortaya koyduğu kitabı Türk Ütopyaları: Osmanlı’dan Cumhuriyet Dönemi’ne Özgürlüğü Düşlemek’te (Kafka Kitap), Marx, Gramsci, Bloch ve Mannheim gibi teorisyenlerin ütopya kavramına ilgilerini, devrim ve ütopya ilişkisi açısından irdeliyor. Namık Kemal, İsmail Gaspıralı, Hüseyin Cahit Yalçın, İsmail Hakkı Kılıçzade, Ahmet Ağaoğlu, Abdullah Cevdet, Ethem Nejat, Halide Edip, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi yazarların yapıtlarını günümüz Türkçesine aktarıyor ve inceliyor. Sadık Usta ile Türkiye’de Cumhuriyet ve özgürlük mücadelesinin gökten düşmediğini, 1800’lerden itibaren devrimler ve özgürlük mücadelesi uğruna yaşamların feda edildiğini ve devrimci ütopyalar yazıldığını gözler önüne serdiği kitabını konuştuk. mutlu etti. Birincisi, bazı solcu-liberallerin, “Türkler eleş- ağırladığı Abdullah Cevdet’e, “Amacım düşlediklerinizi ÇAĞDAŞ BAYRAKTAR tirel düşünceye, sorgulama ve ütopik bilince yabancıdır” hayata geçirmektir” demiştir. Atatürk’ün önderliğindeki iddialarının bir hurafe olduğunu görmemdir. İkincisi ise Cumhuriyet Devrimleri, bunu bir metaforla ifade etmek ‘ÜTOPYALAR EN ÇOK KRİZ eski Türkçülerin tamamının sosyalist olmalarıdır. gerekirse o güne kadarki ütopik dereciklerin içine gürül DÖNEMLERİNDE YAZILIRLAR!’ Örneğin Türkçü İsmail Gaspıralı’nın çıkardığı gazete- gürül döküldükleri bir şelaleydi. n Ütopya ve devrim arasında nasıl bir etkileşim vardır? lerinin adları bile sosyalist fikri çağrıştırır: Şafak, Tonguç, Bir gelecek tasarısı olan ütopya, her ne kadar zihinlerde AKP VE İBRAHİM KALIN CUMHURİYET Tan Yıldızı vb. Yine o Tercüman gazetesinde hem Mark- düşünülse de kriz dönemlerinde toplumları bir amaç doğ- DEVRİMİYLE HESAPLAŞMAKTADIR!’ sizmi tanıtan yazılar yazmış hem de dönemin rultusunda birleştirip harekete geçirir. Hatta n Ütopyalar neden önemlidir? ünlü ütopik sosyalisti Edward Bellamy’nin insanları siyasal örgütlenmeye de zorlar. Ütopyalar hem toplumların hem de birey olarak tek tek kitabını (2000’den 1887 Yılına Geri Bakış) Nitekim siyasal programlar, felsefi ilke ve insanların, geleceğe ilişkin özlemlerinin tasarılarıdır. Ge- tefrika halinde yayımlamış. toplumsal amaçlar, gerçekleştiğinde anlam leceğe ilişkin özlemlerimiz ve yaşamımıza anlam veren Türkçü Ethem Nejat ise hem sonradan kazanırlar, yoksa onların zihinlerde tasarlan- amaçlarımız olmadan tek bir adım bile atamayız. Karadeniz’de boğdurulduğunda TKP’nin masının anlamı olmaz. İnsan, gelecekteki varoluşunu önce zihinlerde oluştur- genel sekreteridir hem de İsmail Hakkı Bu açıdan ütopyalar, hem en çok kriz dö- duğu ütopik tasarımlarıyla inşa eder. Ütopyanın ya da Tonguç’un ifadesiyle Köy Enstitüleri fikrini nemlerinde yazılırlar hem de devrimci atılım- ütopik bilincin olmaması, insanın ve toplumların gelecek- Türkiye’ye o getirmiştir. ların siyasal, toplumsal ve kültürel programla- te ne olmak istediklerini bilmemesi anlamına gelir. Bu Mahmut Şevket Esendal ise sosyalist ol- rı olurlar. İnsanlık tarihindeki devrimlere bak- açıdan ütopyalar, aynı zamanda insanın motivasyon ve duğu için Sovyet Ruslar ile görüşme yapma- tığımızda da bunların aslında bir önceki kuşa- enerji kaynağıdırlar. sı için bizzat Atatürk tarafından görevlendi- ğın ütopik tasarıları olduğunu görürüz. Son n Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, “Bi- rilmiştir. Öyle ki Hüseyin Cahit Yalçın anıla- 200 yıllık tarihimizi incelediğimizde devrim- ze 150 yıldır modernleşme adı altında başkalarının rında, “O dönemde hepimiz sosyalisttik” di- cilerin (Namık Kemal, İsmail Gaspıralı, Tev- hikâyeleri anlatıldı” dedi. Bu doğru mu? ye de bu gerçeği ifade eder. fik Fikret ve Mustafa Kemal Atatürk) sadece Bu, bugüne kadar kullanılan en gerici cümlelerden biri- ütopyalar düşlemediklerini bunları gerçekleştirmek için ha- dir. Modernleşme, Cumhuriyettir. Modernleşme, yurttaşın ATATÜRK’ÜN TÜRK ÜTOPYALARINA BAKIŞI! yatlarını ortaya koyduklarını da görürüz. ve özellikle de kadınların, köylülerin ve ezilenlerin Aydın- n Atatürk, Türk ütopyalarına nasıl bakıyordu? Kuşkusuz Türkiye yeniden devrimci ütopyaların yaşa- lanması ve özgür yurttaşlar olma hamlesidir. Atatürk henüz Suriye’de (1906) Türk toplumunun ka- ma geçeceği toplumsal bir iklime doğru ilerlemektedir. Bir Cumhuriyetin ilk 10 yılında hayata geçirilen laiklik ve derinin Cumhuriyet’le birlikte değişeceğini düşünmüş ve bakıma kuşku, sorgu, akla başvurmak ve geleceği düşün- diğer devrimlere baktığımızda bunların 1850’den bu yana bu amaçla Vatan ve Hürriyet adlı bir örgüt de kurmuştu. mek olan felsefe, gelecekte tayin edici bir rol oynayacaktır. Ziya Paşa, Namık Kemal, Ali Suavi, H. Cahit Yalçın, Et- Atatürk’ün devrimci bilincini belirleyen en önemli eserle- hem Nejat ve Abdullah Cevdet gibi düşünürlerimizin ta- rin başında bu çalışmada derlediğimiz ütopyalar gelir ve “BAZI SOLCU-LİBERALLERİN ‘TÜRKLER sarladıkları ütopyalar olduğunu görürüz. sonraki süreçte Atatürk, bunları hayata geçirmek için ça- ELEŞTİREL DÜŞÜNCEYE VE ÜTOPİK BİLİNCE AKP ve İbrahim Kalın, tarihimizdeki devrimci atılım- lışmıştır. YABANCIDIR’ İDDİALARI HURAFEDİR!” lara düşman oldukları için Cumhuriyet Devrimi ile hesap- Atatürk’ün temel motivasyon kaynağı bu ütopyalarda n Türk ütopyalarında sizi en çok etkileyen ne oldu? laşmaktadırlar. dile gelen düşüncelerdi. Bu yüzden 1924’te Çankaya’da n Bu süreçte iki farklı gerçekle karşılaşmak beni çok EMRE ÖKTEM VE MESUT TUFAN’DAN ‘ISTANBUL’DA ÇOK DILLI KITABELER’ stanbul’u “Miklagard” diye anan Vikingler, aynı zamanda Bi- birer hazine gibi ilgi görmeyi, dikkat çekmeyi bekliyorlar. zans ile ticaret yapıp Bizans’a saldırmış ve hatta imparatorluk or- Emre Öktem ve Mesut Tufan’ın kaleme aldığı İstanbul’da Çok İ dularında paralı askerlik yapmış bu kuzeyli savaşçılardan birini de Dilli Kitabeler (İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları) bu saklı Ayasofya’nın mermerlerine adını runik alfabe ile kazımıştır... hazineleri inceliyor, İstanbul’un renkli geçmişine tanıklık ediyor. Bugün İstanbul’un sokaklarında, mezarlıklarında, yollarında Kitap, birçok yapıya can veren mimarları da günümüze taşımayı gezinirken bu gibi hikâyelerin doğurduğu; Türkçe, Arapça, Rum- es geçmezken İstanbul’a kitabeler üzerinden bakmak isteyenlere ca, Ermenice, Fransızca, İngilizce, İtalyanca, Lehçe, İbranice, Rusça, olanak tanıyor. n Bulgarca, Süryanice ve Sırpça gibi daha birçok dilde kitabelere rastla- mak olanaklı. İstanbul’da Çok Dilli Kitabeler / Emre Öktem, Mesut Tufan / Bu kitabeler, pek dikkat edilmese de kentin farklı köşelerinde saklı İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları / 728 s. / 2022. 12 12 Ocak 2023 VEDAT ARIK