Catalog

TartışmaEditöre Mektup Bilimsel performansta alınan atıfları objektif değerlendirme Atıf ölçütünü daha objektif kullanma amacıyla yurtiçi kurumlara öncelik veren, yazarlık sırasını ve kendi kendine atıfları dikkate alan ağırlık sisteminin geliştirilmesinde isabet olacaktır. Prof. Dr. Altan Onat* hsayısı da bu iki ucun ortasında yer alan bir araçtır. B ilimsel makalelerin başka bilim adamlarınca kullanılması yoluyla alınan atıflar ülkemizde birkaç yıldır ilgi çekmekte ve tartışılmaktadır. Bunu olumlu karşılamak gerek, çünkü bilimsel çalışmaların başarısının ölçütü için atıflar belki de en önemli tek kriter, ama elbette yegâne kriteri değil. Ne karalayıp kötülemek ne de putlaştırmak bilimsel objektiflikle bağdaşır. Gerçek objektif boyutu öğrenmek istiyorsak, tartışarak zamanla bu ölçütü objektifliğe en uygun biçimde rafine edip uygulama yoluna gidebiliriz. Atıf sayısı bilimsel dergilerin bir tür sınıflanmasında uzun yıllardır kullanılmakta ve dergilerin giderek daha büyük bir bölümü bu sisteme daha fazla önem vermektedir. Atıflar sadece bilim insanlarını bireysel olarak değil, aynı zamanda bazı ülkelerin, dünyadaki önemli bilim ülke gruplarının, üniversite ve benzeri bilim kurumlarının bilimsel performanslarını değerlendirmede de dikkate alınarak sonuç çıkarılan bir yöntemdir (1). Bu bağlamda toplam atıf sayısının bilimin gerçek boyutu ile bağıntısının çok güçlü görünmemesinden dolayı, son yıllarda atıfla ilgili başka ölçütler de kullanılmaktadır. Bunlardan biri, değişik bilim alanlarında atıf alan yazıların üst %1’ini oluşturan makalelerin sayısı (kısaca üst %1, top 1%), diğeri de kısaca hsayısı (2) olarak anılır. İlki ülke ya da kurumları değenlendirmeye daha yatkındır; bireyler için daha elverişli olan hsayısından ise ilgili sayıdaki atfı sağlayan aynı sayıdaki makale kastedilmektedir. Bu ölçütlerin ortaya çıkması, toplam atıf sayısının bilimin gerçek boyutunu yansıtmadaki kısıtlamasını düzeltmeye yönelik çabaları temsil etmektedir. hsayısının kullanılmasını Sayın Berker iki yönden eleştirmiştir (3): Biri, kendi kendine atıfların yüksek oranı bulması durumunu, ki bu herhangi bir değerlendirme yöntemi için geçerli olup mutlaka dikkate alınmalıdır. İkincisi, kriterin bir bilimsel dergide resmen yayımlanmış olmayıp sadece Web ortamına sunulmuş olması. Bilimsel atıfları değerlendirmede hsayısı, kanımca kavram olarak gayet mantıklı ve atıflar konusunda (tek kriter anlamında değil ama) tek rakamla fikir verme bakımından kullanılmaya uygun pratik bir araç hüviyetindedir. Çünkü King’in analizi (1), "100 atıf sağlayan bir çalışma, dörder atıf alan 25 çalışmadan topluma veya teknolojiye daha fazla katkı yapmaya adaydır" görüşünü desteklemektedir; BAŞARILI TÜRK BİLİM ADAMLARI CBT dergisi, bilimsel atıflarla ilgili makalelerin ülkemizde odaklandığı bir dergi konumunda. Son olarak en başarılı Türk bilim adamlarını sıralayan listeler Prof. Mehmet Doğan tarafından hazırlanarak yayımlandı (4). Bunun ne kadar büyük emek, titizlik, konuya vukuf istediği bilindiğinden, kendisini öncelikle kutlarım. Akademik terfi ve atamalarda sadece yerli, yabancı makale sayısının onyıllarca ana rolü oynadığını yaşamış bir emekli öğretim üyesi olarak, anılan çalışmada daha değerli bir ölçütün öneminin vurgulanması, zihinlere yerleştirilmesi, kanımca çok yararlı, değerli bir hizmettir. Türk bilim insanlarının önde gelenlerini takdim etmeye çalışırken bu yöntemin kısıtlamalarına, püf noktalarına dikkat çekmesi, konunun çeşitli veçhelerine ilişkin görüş ve önerileri, yazının bizatihi sunduğu sıralamadan belki daha çok değer taşıyan cepheleridir. Bu saptamayı yaptıktan sonra, listelerdeki eksiklik ve hatalara kısaca değinmek istiyorum; belirtebileceklerimin ancak tıpla sınırlı kalacağını da doğal karşılamak gerekir. Web of Science’in listelerinde ilk isimlerin yalnız baş harflerinin geçmesinden ötürü, ilgili alana yakın olmayanlara tek kişi gibi görünse de, iki ayrı bilim insanı olduğunu ayırabilmek büyük güçlük yaratabilir. Bu meyanda kardiyoloji ve radyoloji alanlarında çalışan iki uzman, tek bilim adamı olarak listeye alınmıştır. Listeler çok da yüksek sayılmayabilecek 8 düzeyindeki araştırmaların bir öğesi konumunda olan Türk araştırmacıların kazandığı atıflara, incelemelerde verilecek ağırlık olağanın altında olmalı yaklaşık 0.4 ila 0.5 ağırlık verilerek değerlendirilmelidir. Bunun gerekçesi, yabancı merkezde kurulu laboratuvar ve uzman düzeninde anlamlı araştırmaların daha kolay gerçekleştirilebilmesi ve de Türkiye kaynaklı makalelerin dünyada karşıhsayısını da içerecek şekilde hazırlanmak laştığı nisbi atıflama direnciyle karşılaşılla birlikte, 10’un üstündeki seviyeye sahip mamasıdır. birçok öğretim üyesi, hatta sağlık bilimle3. Çokmerkezli çalışmalara yurtiçi rinde bazı TÜBİTAK Bilim Ödülü sahipleri bir kurumun katılması durumunda veya bir gözden kaçmıştır. Bunlardan birkaçının ad uluslararası komisyonun yayımladığı rapor, ları ve ilgili "verileri" aşağıdaki tabloda su kılavuz ya da görüşe bir Türk bilim insanınulmaktadır. nın yazar olarak katılması durumunda, yaAlanı Tübitak ödülü Atıflı yayın hdeğeri zar sayısı çok fazla (örneğin Feza M. Akgür Çocuk cerr 54 15 20 ila 100) olaOğuz K. Başkurt Fizyoloji 75 11.5 bilir. Tabiatı geAltan Onat Kardiyoloji 69 11.5 reği bu yayınlar Metin Özata Endokrinol. 78 18 yüzlerce atıf Sümer Belbez Pek Endokrinol. 1996 30 12 alabilir. Esas İsmail Hakkı Ulus Farmakol. 1999 70 16.5 itibarıyla yurtGöbek adı kullanan bilim insanları dışından kaynaklanan bu çokyazarlı yayınnın, yazılarında her iki önadını değil, bazen ları, örneğin 0.6 ağırlık vererek değerlenyalnız esas ilk ismini kullanma alışkanlıkla dirmek mantıklıdır. rından kaynaklanan eksikliklere örnek ola4. Yazarlıktaki sıralamaya göre ağırrak, yine TÜBİTAK Bilim Ödülü kazanmış lık uygulama: Nasıl bir yayın 1’den fazla iki değerli bilim adamımızın (Orhan N. Ulu farklı sayıda yayın sayılamazsa, bir atıf da tin ile A. İzzet Berkel) site edilen yayın sa 1’den fazla farklı sayıda atıf sayılmamalıdır. yısı ve/veya hsayısı epey eksik saptanmış. Aksi takdirde, 1 atıf bazen 2, bazen 20 atıf yerine geçmiş olabilir. Bir atıftan toplam 1 ATIF ÖLÇÜTÜNÜN DAHA OBJEK atıf alınabileceğine göre, yazarlara verilecek kesirlere objektif ve adil ağırlık verilTİF BİÇİMDE KULLANILMA melidir. Araştırmanın asıl sorumluluğu ilkESASLARI Atıf sayılarını kullanmada objektifli yazardadır, genelde ona 12 ortak yazar ğe uymayan hususlar, yurtdışında uzun sü yardımcı olur, diğerlerinin katkısı küçükre çalışan Türk bilim insanlarının (bilim ten öteye geçmez. Buna göre beşyazarlı bir makalede, ödülleri için veya) listeye alınması, yurtdıilkyazara 0.4, ikinci ve üçüncü yazara şında yapılan çalışmalara ve çokmerkezli 0.2’şer, diğer iki yazara 0.1’er atfın atfedilçalışmalardaki ortak yazarlığa özel ağırlık Dokuzyazarlı bir makalede mesi adil olur. verilmemesi, yazarlıktaki sıralamaya göre ilkyazara 0.4, ikinci ve üçüncü yazara ağırlık uygulanmaması, kendi kendine atıf 0.15’er, diğer altı yazara 0.05’er atfın dağıoranının aşırı yüksek olma durumunda tılması hakkaniyete uyar. ayarlama yapılmaması biçiminde özetleneY a z a r s a y ı s ı 2 0 ’yi bulan bir makalede bilir. ilkyazara 0.2, ikinci ve üçüncü yazara 1. Mesleki hayatının büyük bölümü0.1’er, diğer yazarlara da 0.035’er atıf vernü yurtdışında yaşarken, atıflarının büyük mek uygundur. Birden fazla yazarlı makaçoğunluğunu sağlayan bilim insanları, Türlelere buna benzer ağırlık verilerek yapılan kiye kurumlarında çalışan başarılı bilim indeğerlendirme, İstanbul Üniversitesi ya da sanlarıyla aynı potada değerlendirilmemeli bazı başka üniversitelerde akademik terfi(4), ayrı bir sınıflamaya tabi tutulmalıdır. ler alanında birkaç yıldır uygulamaya girBilim ödülleri açısından da, hassaten onlar miş bulunmaktadır. Bunun ödüllendirme için tahsis edilmiş ödüllere ancak aday olabilmelidirler. Onların bilimdeki başarıların ya da bilim insanlarının performansını dedan gurur duymamız doğaldır, ama ülke ğerlendiren sınıflamalarda da uygulanması mizle ilişkilerini uzun süre kesmiş olmala objektiflik gereğidir. 5. Kendi kendine atıf oranı yüksek rından dolayı, çalışmaları Türkiye hanesine (örneğin %2530’dan fazla) olanlarda, "fazkaydedilemez. la" atıfların ya hiç dikkate alınmaması ya Gerçekten, Bilim Atıflama ındeksi de da 0.5 ağırlıkla değerlendirilmesi. onların çalışmalarını çalıştıkları kurumun Böyle bir değerlendirmede Türkiülkesine mal etmektedir. TÜBİTAK’ın da ye’de çalışan üst düzey (diyelim ki 100) bibundan sonra iki ayrı ödülle uygulamaya lim insanının aldığı toplam atıf sayısı, tahgeçmesinin, teşvik edilecek kişiler konuminimce 150 ila 400 dolayında olacaktır. sunda isabetli olacağına inanıyorum. Bu görüş giderek yaygınlık kazanmakta, daha YETKİLİ KURUMLARA ÇAĞRI önce sayın B. Baysal (2) ve M. Doğan (4) giYukarıda geçen açıklamalar bu tarz bi bilim adamlarımız tarafından bu dergide bilim alanlarına ait performans listelerinin dile getirilmiş olup öğrenebildiğimiz kadazaman alıcı, çapraşık olması, danışacak uzrıyla, TÜBA’da da güncel biçimde üzerinde manlara ulaşım gerektirmesi, ancak sürekli durulmaktadır. bir sekretarya tarafından, yani TÜBİTAK 2. Yurtdışında uzunca bir süre çalış(veya YÖK ya da TÜBA) gibi bir kurum tığı sırada, ileri gelen bir merkezde yapılan 997/20 29 Nisan 2006