Catalog

Patlayan yıldızlar daha çabuk yenilenlyor Romalılar peynir yüzünden hastalanmış Ikı bın yıllık bıı peynıı kalıntısını ınce leyerı Italyan paleopatolog Luigi Capasso, Rornalüaıın peynir yuzunden Mdlld hummasına yakaldiıdıkldiıru bul du Bılım dddmırun mceledığı ppynır kdlıntısı Vezuv yanardağının puükuı dugu M S79 yılııid aıt Peynir kalıntısını elektıon mıkroskobu altında ıncelo yen Caposso, zaıaısız peynıı basıllpnyle bıı lıkte kronık atpş ve eklem dğ ıılanna yol açdn Brucella mıkrobunu da saptamış Araştırmacı daha once lerı Herculanunı kentınde ıncelemış oldugu 250 ıskeletın "nl7sınde rastla dığı kemık hastdlığınm Mdlta hummasından kaynaklandığını büdıgı ıçın za ten bu mıkrobu bulmaya çahşıyordu Guney Akdenız bolgelerınde ya^ayan ınsanlara çıCf keçı koyun ve ınek sutuyle bulaşan mıkrop potansıyel sılah olarak kabul edümekte Dort yıl once muazzam bır patlamayd yol açdn bır yıldızın kısa suıe ıçın de yenıden eskı bıçımıne kavuştugu bıl dırıldı Yaşaınlarının sonlarına doğıu Gu noş'ten daha buyuk olmayan kuçuk yıl dızları goze çarpmayacak kadaı sade bır son bekler Çekııdek eneıjısının tumden tukennıesı durumunda yerçekımıne karşı hâkım oldmayan yıldızlaı kendı kutlelerının agıılıkldiı altında bırleşmeye başlar Bu suıeç bınlerce ton kutleran bır arada toplannidsına kadaı devam ettıgınde elektıonlar bırleşmeyı suıduremezler ve yıldız beyaz cuceye dorıuşur Bu tur yenç yıldızlar tanidinen sonmeden once mılyaıldicd yıl gıt gıde zayıfldyan eııeıjı leıını yansıtabılırleı Ama beyaz cuceler bazen yeruden canlanabılırler de orne qın suıeklı hıdrojen yolkydn bu yıldız taıafmdan takıp edıldıklermde Beyaz curenın yuzeyınde bırıken hıdrojen zaman lı kızgınlaşır ve mudzzam bır nukleer reaksıyonu başlatn Kısa ve aydınlık bıı pa rütıyla kendmı gosteren bu reaksıyon "Nova" olarak adlandırılır Ophıuchı adın da bır Nova yı bılım adamları Hazıran 1998'de ızlemışler ve ıkı Ispanyol astro nomda uç yıl kadar sonıa sonmekte olan yıldızı "XMM Newton" rontgen uydusuyla yunıden goruntulemıştı Margarita Hernanz ve Gloria Salanın Scıence deıgısme yaptıkları dçıklamaya gore beyaz ruce patldmadan yalnızca 2 7 yıl gı bı kısa bır sure ıçınde kendısıne eşlık eden yıldı.ddiı lııdıojon alarak yuzeyınde bıııktıımeyp başlamıştı Oysa teorık modoller çıtt yıldız sıstemınde çok daha uzun yenılonme surecçlerıru gostermıştı "Goıulen 0 kı yıldızlaı ın kut lelerını ne şekılde kaybettıklerını ve bu kaybın Novd pat 1a m a sı uzeı ınde kı etkısını henuz anlamışız değılız" dıyor D'estudışf Espacıals de Catalunyd Enstıtusu araştır * macısı Bununla bıılıkte Nova Uphıuchı gorunrulennın degeılendınlmcsıyle beyaz cucenın hıdrojen bınkımı sayesınde, dongusunu ne şekılde surdurdugunun anlaşılması beklenmekte DÜNYANIN EN BÜYÜK TELESKOPU ŞİLİDE KURULACAK ünumuzdekı Ocak ayında Şılıde dun yanın en bu yuk gozle mevı kurulacak Dev radyoteles kop ıle ılgılı sozleşme kiızey Şılı de geçtıgımız Pazartesı qurıu ımzdldndı ALMA gozlemevı (Atdcama Large Mılımeteı kıleıfeıo meter) her bın 12m çapında 64 antenden meydana gelecek Ilk proje aşamasuıdd 2002 yılında dek uç prototıp uretılecek ve ddha sonrah yülarda ı.ste ışlevsel diıtenler Atacama çolunde (Santıago'nun yaklaşık 1000 kın kuzeyınde) 5000m yukseklıge kurulacak Projenın 2010 yı lında tdmamlanmdsı beklenmekte bOO mılyon Euıo'luk projenın onemlı bıı bolumu Avrupa ve Arneııkadakı bıhmsel orqdruzdsyonlaı tarafından fındnse edümekte Proje ortdkldiı didümda ısc European Spdce Observatory (ESO), Ameıücan Ulusal Bılım Vaklı (NSF) ve MaxPlanck Bırlığı bulunmakta Yoksa filler de mi tükeniyor? Hayvanlaıı Koruma Organızasyonu Pıo VVıldlıfe dunya genelındckı fıl sayısmın tarüıte en duşuk sevıyeye ulaştı gını büdudı Geçtığımız yuzyıldd kdia kıtada yaşaydn mılyonldicd füden bugun genye sddece 290 000500 000 kadar fıl kalmış Fıllerın tukenışınden yaşam alanlarının kısıtldrundsı vc Afnka'dakı fıl etı tuketımı sorumlu lutulsa da en buyuk tehlıkeyı fıidışı tıcaıe tı oluşrurmakia Orneğm Kamboçya Laos ve Vıet nam'da bu yuzden genye sadece 1500 fü kdlmış Asya füınm uzun on dışlerı sadece erkek füde bulundugu ıçın dışı fü sayısındd onemlı bır artış soz konusu Ndmıbya Botsvana Zımbabve Guney AnıkdveSambı ya nın onumuzdekı Dunya Canlı Turlermı Koruma konferansında füdı.şı tıraretı yasdgının gevşetılmesını one recek olması bıle kdtlıam ve kaçakçılığı korukleyecek Sonuçta yasal ve yasadışı füdışı ücaıetıru bırbırınden ayırmak mumkun degü Kaçak füdı.şı ozellıkle Çın ve Vıetnamda ışlenerek Tayldiıd d gondurümekte Cöktaşı çarpması 30 yıl öncesinden bilinecek Geçtıgımız yaz yaklaşık üa kılometre buyukluğundekı 2002 N'1'7 astetoıtırun 2019 yüında dunyaya çarpacağı açıklandıktan kısa bır sure sonrd Nasa ıkıncı bır uyarı daha yapmıştı Soz konusu asteıoıt dunyamıza çarpmayacdk ama çok yakınından geçccek Havvau Unıversıtesı Astıonomı Lnstıtusu şımdı Mauna Kea dağınd 2006 yüında tamamlannidsı planlanan ve qokcısmı Schrödinger'in Kedisi sınanıyor çarpışınaldiını daha kesın bır bıçımde onoeleyebılecek dev bu teleskopun kuıulmasırid kaıaı verdı Dort kuçuk teleskoptan meydana qelecek ve 'PanStdiıs' olarak ısımlendırılen uy dunun gelıştırılmış optık sensorla dondlılması sayesmde halıhazırdakı tum teleskoplardan daha duyarlı hale gelmesı beklenıyoı Dev teleskop tek ışıklamada aya kadaı olan mesafenın 40 mıslı daha ılerısını mılydrlarcd pık sel çozunurlukle qoıuntulcyebılecek Boylece dunyaya çarpacak 300m çd pındakı asteıoıtleım dunyaya çarpma oldsılıklaıını 30 yıl oncesınden tahmm edebüeceqız dıyor gozlemevının muduru RolfPeter Kudritzki. yıldiı nıınık Srhındınger kedüerı oluşturdu Şımdı Oxfoıd Unıveısıtesı'nden Roger Penrose üc Kalıfornıya Unıversıtesı nden Dik Bouvrcneester ve aıkdddşlan 1014 atomddn Zeüıngeı m ıekoru elınde bulunduidn M+jifoton kedısınden müyaıldica kat daha buyuk olan, bıı Schıodınger kedısı oluştuıacak bır de ney onerdüer Onerüen deneyde tek bır foton bır ışın bolucusune çarpıyor ve super Oillatör Kuvantum mekanığı ydsalaı ına gore konum sayesınde fotun bu gınşımolçprın Mlnlk ayna orneö^n fotoıı gÜDi bır kuvantum nesnesı (enteıferometıe) ıkı kolu boyunca aynı dnda aynı tinda ıkı karşıt şeye donuşobüır Soz ıkı yone dogru yol dlıyor HM kohın urunda gelımı bıı kedının aynı anda hem canlı hem de olu olması gıbı Fıfotuııun kaçmadan once bıı sure sektığı bır boşluk yeı ahyoı An zıktc "ustun konum" ddı veıılen bu ükenın neden fotoıüaı ıçın ge rak bu boşluklaıdan bır tanesının tepesınde mınık bıı ayna bulunuçerlı olup buyuk nesneler ıçın geçerlı olmadığı konusuna bugune yor Foton aynı anda her ıkı yolu da ızledıgınden ayna aynı zaman dek herhangı bır açıklama getıı üemedı da hem devınryor hem devınmıyor ve bır Schrodmger kedısıne donuşuyor Konunun açıklığa kavuşturulması dmacıyla fızık uzrnarüarı gıderek daha buyuk nesneletı u.c;tun konuma getumeye çalıştılar Ornegın Vıydtid Unıversıtesı nden Anton Zeilinger tek tek C70 molekıülerınden, kuvantum olçutlerıne gorp son derece buyuk sa Pennsylvarua Unıversıtesı kuıamcüaruıddn Max Tegmark deneyın başarılı olması durumunda kuvantum mekanıqı qoçuilığı nın dokuz kat artınlmış olaragına drkkat çekıyoı Kuvdiıtunı fızıkçılerı Erwin Schrödingeı 'ın unlu kedısuıın faıkh bır rurunun ydidtılındsuid olanak tanıyan bıı yontenı one surdu Yontemın gunumuz teknoloj, sıyle erışüebüır olduğu ve deneyın başaı ı ya ulaşması durumunda kuvantum olgusu nun neden kedı ve rugla gıbı buyuk şeyleı ıçın gcçerlı olmadığı konusuna ışık tutabılecegı belıı tüıyoı 819/4 Sayfa haberleri: Nilgün Özbaşaran Dede