Catalog

Çaparilerin rengi değişti I Gelgelelım çeşıtlıhğın sırdklıkld yansıtılması duı umunda uçak ya da uydu aracılı fifiyla yapılardk ıncelemeler uzun erımlı çev lesel degışımlerrn belırlenmesı ve bır sıs tpmdekı kdynakldrın tukenıp tukenrnedığırıın aıılaşılmdsına olanak tamyabılıı eskı cdrüıldrm çaqdaş temsdcılennı ıncele menın yetprlı olmadıgına gıınumuz yumu şakçdldrının eskı bu gıuburı paıçası ulabıle ceğıne ancak bunun onlarld ozdeş oldukları anlamına gelmedıCjınc parmak basıyor Bu konuda en sert tepkı Kay ve Schneıder ın sdvundukkrı yenı yaşam gucune hıç gerek olmadıgını one suren Ddrvvıncılerderı gelıyor Bu gı up doğal ayıklamanın yaşamın gıderek artan çpşıtlılıgıne zaterı bır açıklama getııdıgme uıaruygr Kdrmdşık Smemler Araştırma Enstıtusu nden Peter Ctjrning yaşamı suıdurme savaşımının çok yşplu ve ayrmtılard dşırı du yaılı olnidsı nederuyle enerjı dkışldrınırı evrı mın yonunu ya da karmaşık sıstemlerın tasarımını behrleyemeyecuğmı onemlı olanın enerjınm nasıl elde pdılıp kııllanıldıgı oldu ğurıu arıcdk ıkıncı ydbdiıırı eneıjının nasıl tu ketıldıgını ortaya koyduğunu one suruyor stdnbul Boqdzı ve çeviübinde başta Is tavrıt balığının av ldruridsındd populeı ve oldukça ptkılı bır avldn nid aıacı "çapari"dır Çaparı kısaca derazde (jüi unu^u yem olnidya el IIM^^^Mİ vprışh kuçuk balık suruler ıru dndırdcak şekılde donatılmış beden kasd kostek kostek ucunda ığne ve ıgneye bdğlanmış hındı horoz kaz ordek martı gıbı kuş ve kumes hayvanlannın kuyıuk kdiidt veya gogus tuylenndpn bıı parça ve/veya tutamddn meyddiid qelen bıı aıaçtıı Çdparı ıgnelerıne yem tdkılmd7 çunku belırtıldıgı gıbı kostegm ucunda yer alan ıgne ve tuy hareket hdlınde kuçuk bu bdlık ızlenımı veı u hatta ıgnelerın çok lugu da go7 onune dlındıqındd bu balık sut usu ızlenımı oluşuı Denizde kirliliğin göstergesi olan "yeşil çapariler" ortaya çıktı Evrime yön veriyor mu? Bıı ba^ka uygulama da topraŞın ışlon mesı olabılır Luvdll ın Auburrı Unıversıtesı nden moslektaşlarıyla bırlıkte yaptıgı araş tırmaJdrdan bır tanesı bır larladakı daha so guk dlanlat ın daha yulcsek bıı VPI ım sağladı qını ortaya koydu Kay ıle Guplph Unıvpısıtosı araştırma cıldrının bırlıkte ydptıkldrı bır başkd araştırma da tahıllaıın qubre verıldıkçe sogudukla ıını ancak bu soqumamn bellı bır duzeye ulaştıktan sonra duıduğunu gozler onune se rıyordu Bu dd çıttçılet ın kızılaltı verılennden yaıarlanarak on yuksck verımın saglanması ıçın ne kadar gubre kullanmalan qerektıQını saptayabıleceklerı anlamına gelıyor Ekserjının evrime m yon voıdıgı ISP çok d a h a tdrtışmalı bıı qoruş Schneıder evrımın ger çekien de bellı bır yon ızledığını ve bunun enerjının ele qeçırılıp harcanması yonunde ol du^ınu dıle getırıyor ama bu goruşu savunan larm ekserjıyı evrımın tck ıtıcı guru olarak gor medıkleı ıne dıkkat çekıyor Kay de organız maların teımodınamıkle ılgısı olmaydn bırçok şey yapmak zorunda olduklarını ancak yaşamın surdurulmesı açısından aynı duzeyde elve ıışlı ıkı seçenekle karşı karşıya kalındığında seçımın dahd çok ekseıjı tuketen seçenek yonunde yapıldıgını belırtıyor rnını değıştırdı zooplank terlprın bu bıleşımdekı ro lu son deıece azaldı Ozel lıkle planktofag balıkların başlıca yemını oluşturan Sagıtta Kopepod Klado seı vb turleı yok denecek ıHBaHMHl kadar azalmıştır Bu dzal manm başlıca nedenı soz konusu besleyıcı tuzları ortama sağlaydn oıgdnık madde yığışun lanndah artış ve bu maddelerın oksıtlen me surerınde ortdmddkı oksi]enı azdltma landır Kıılenme sonucunda ıstavrıtlerın beslenmesınde en onemlı yerı alan Zoop lankterlerın ortadan kalkmış olması da bu surecı olusturdu Kırlenrne oıtdinddKibd zı oıganızmalaıı azaltırken bazılannın aşı rı derecede çoğdlrıidldruid da yol açmak tadır Boqazıçı ve Marmdrd deruzının bu yuk bıı bolumunde ortaya çıkan tablo da bundan ıbdrettıı Son 10 yıl ıçuıde popu lasyon dcngesı kırlcnme IIP lphıne bozu ldn Rluzosolenid delıcdtula Cleve (1990) ısımlı planktonık organızma ıstavı ıt balıgı Hangi balık avlanır? Darvvin'in ötesinde Schneıder ÜP Kay doğal dyıklamanın onemını yadsımıyor ancak ozellıkle ekosıstemlerın gelıştıkçe daha çok enerjı elde Pttıklerı bu enerjıden çok dahd ıyı yararlandıkları ve çok daha sık çevrımden geçırdıklerı gerçegme ışık tutacak yenı genel yasdlard geıeksınım duyduklarını dıle getırıyorlar Ikıncı yasaya ger çekten de koru korune bdglıısek yaşamm kokenı *Jk nı de termodınamığe bağ| \ layabılıı mıyız'? Kay ıkıncı Jf ~ yasanm yenıden formule edılmış bıçımı goz onunde tutuldugunda dırımbılımın ortaya çıkmasının beklenebılıı bır durum olduğunu belırtıyor Schneıder de yaşamı kendısını urptmeyı oğıenen bıı Benaıd hucresı olarak goruyor Gelgelelım Kay ve Schneıder ın qoru şurıurı yeteı ırıcu ııidndu ıcı olabılmesı ıçın da ha bırçok şeyın yapılmdsı gerekıyor Cdrüı sıstemleı ın toplam eneıjı butçelerının behr lenmesı ıçın bır sonidkı aşamada yapılacak deneylere çok dalıa fazld ozen gosteı ılmesı gerekıyor Tarıhçemıze enerjının elde edılmesı yonurıdekı bu dızı sıçrayış gozuyle ba küabüır Once odun drdıncidn komur ve petrol ve ddhd boııtd nukleer eneıjıyegeçış Pa zaryerı vc kesımevını fıılen çıftçılık VP avcılık la ılqüı Benard hucrelerı oluşturuyoı Bıı de elımızde roketler olsaydı o 7aman yaşamın enerjı sdVdşırıı yıldızldid tdşıydbılııdık Kaynak New Srıentıst h tkım Çevın Rita Urgan Sert tartışmalar 70 vc R0 lı yıllarda genı? bır dızı canlı yı didştıidiı Sovyet Bılım Akddemısı Fvrımsel Bıyolojı Fnîtıtu^u uzmanlarından Alexander Zotin ılk yerbılımsel kayıtlaıdd yer dlan kd buklu ve yumuşdkçalann metaholızmalanrun yu/lerrp mılyon yıl sonra orlayd çıkdn kuş ve memelılere kıyasla dort kat daha yavaş oldu ğunu ortayd koydu Schneıder bu durumu evrımın gelıştıkçe enerjıyı tuketecek daha ıyı yenı yontemler ırat ettıttı bıçımınde yorum luyoı Ne vdr kı Dııke Unıversıtesı mdkroev ıımsel eqüımk'i uzmaru Daniel McShea IClasık olardk nıtelenduılebılecek bu dv aletı bahgırı zamdnına gore farklı renk tuylerden ımal edılır ancak dqırlıklı oldrdk kullanüdn renk beyazdır Çaparı ıle dvldndn bdlıkldr peldjık ya nı orta ve ust sularda yaşd ydn ve ozellıkle suıuler oluştuıan ıstavrıt kolyoz uskumıu pdlamul toıık lufer çındkop tıısı ve sar dalyddu Bu balıklaı haıı cınde trakonya kırldngıç zdrgana ve mezgıt de za man zaman çaparıye aldd narı balıkldrddndu Rhlzosolenla dellculata Bu av aletı ortamda oluşan ve başta ıstavrıt olmak uzere bır run monusunde şartlar dolayısı ıle yokluk çok dpnızpl ranlının beslenme alışkanlıktan ılk sırayı aldı Bu tutuldn ıstdvrıtlerın mı larıru değı^tııerı bebepleıden dolayı son de muhtevıyatlaı ı ıncelendıgınde de açık 7amanlarda cıddı bır degışım gosterdrr ça ortaya çıkıyor Bu çeıçevede ıgneye bağlandn tuyun yerı Kıılenme bundan ndsıbını alan or m bır parçd ıplıkçık ve doğal tuy renkletamda yaşayan Cdnlı tur ve topluluklarına rının yerını de parlak yeşü renk almıştır bır kaç yonden etkı yapar Bunlardan biUzunca bır suredır ıstavrıt çaparılerı bu rincisi akııt olarak nıtplendırılen olduruesasd goıe doıidtılmdya bdşlamıştn cu (letal) etkıleıdu tkinci etki ıse uıe me yumurtlama larvaların gelışmesı beslenme ve feı tlerın buyume hızı de ılış Neden değişti? kalı belırtılerı uzunca surede kendını gos Çaparıler denızde balıkları yem olteren ve kıorıık olarak lutelendıı ılen fızyo mayd elvenşlı cdnlıldiın tdklıtleıı oldidk al lojık etkılerdır Üçüncü etken ıse rur ba dattıklarına gore artık ıstavrıtlerın yeşü zında behıgın herhangı bır olumcul veya leııklı ufak ıplıkçıklere benzeyen bır besın fizyolojık etkı yaratmamakla bırlıkte soz ıle beslendıklerını soyleyebılırız Trachukonusu tuıun besını oluştuıan oıganızma ru5 (îbtavııt) turleıı agııhkla Planktofag ve/veya maddelerın ortadan kdlkması ydyanı plankton ıle beslenırler Burıldrın bunı besın zıncııı halkalaıında kopukluk luıımadıgı duıumlarda çok nadır de olsa meyddnd gelmesı şeklınde ozetlenebılır kuçuk bdlıklarld ozellıkle larvalar ıle beslendıkleıı de bılınmektedıı Mıde ıçerıgı Bu yenı oı taya çıkan yeşıl' çaparıle analızlerıne dayanarak ıstavntlerın başlıcd rın senelerce once "tstanbul atıksu projebesuuııı kopepodlar kladoseıler deka sı" çeıçevesınce tum bıyosferm % 70 oıa podlar yumuşakçd krvdları ve Sagıtta nındd oksıjen gereksınımını kdrşıldydn fı Oıkopleuid vb gıbı hayvdnsdl (zoo ) topldnkton bıyomasının olumun eşıgıne plankton orgdnızmdldrının oluşturduğu bıgetırılmesı karşısında, 'bır kentın en lınmektedır onemlı sorurıu çozumlenu ken mıkıosko pık planktonların feda edılmesı onem taşı Son lOyıldır Karadenız ve Marmara maz' dıyebüenleıe ıthaf edılmosı gcıek derıızuıde fıtoplankton tuıleıınm gelışme tıgıne ındnıyorum lerınç buyuk hız kazandıran Nıtrat Nıtrıt Fosfat Süıkat gıbı besleyıcı tuzlarm artma Hidrobiyolog M Levent Artuz sı plankton topluluklarının normal bıleşırom 817/11