Catalog

Hayatın anlamına yeni bir açıklama: İnsan enerjiyi ufalayan bir makine mi? Yaşamm amaa nedir? Yaşam yalmzca yiyecek bulmak ve çiftleşmek, bir başka deyişle canlı kalmak ve üremekten mi ibaret? Belki de değil... Cenel kabul gören bu "biyolojik" açıklamaya, fiziksel başka açıklamalar getirildi: Insanoğlu yalmzca enerjiyi ufalayan bir makine, ya da evreni ılımlı bir tekdüzeliğe indirgeyen bir Bizans oyunu olmasın? JR Minkel, bu tüyler ürpertici varsayıma bir açıklama getiriyor. Dengesizlik nedir? Bunun nedenıni kavrayabılmek ıçın dengesizüğin ne oldugu uzerınde duı ulmasında yarar var Bir sistemdekı enerjinin "nıtelığini" tanımlamak amacıyla, enerji yıgınınm yararlı bir ışe donuş' türülen bolumu "ekserji" adıyla anılır. Denge durumunda enerjı bir ışe donuşmediğinden ekserji sıfirdır. Oysa, soz gelımi, sıcaklığı çevresine oranla yuksek gaz ve basınçla dolu bir kabınız olduğunda, bu kap işe dönüşturulecek bir mıktar ekserji de ıçerir. Gazı dışarıya verdığınızde bir yandan bellı bir ış yaparken, bir yandan da enerjinin uzam ve zamana yayılmasını sağlamış olursunuz. Gaz dışanya salıverıldığınde eskısı gibi ış göremedığınden ekserjisi de azalmış olur. Schneider ve Kay organızmalarla ekosistemlerin yararlı bir işe dönüşebılecek enerjiyi, yanı ekserjiyi alabümek amacıyla çok daha karmaşık düzeneklere donuştuklerıne inanıyoılar. iyi de, bu gorüşü kanıtlamanın herhangi bir yolu var mı ? E ric Schneider ve James Kay e gore, ya şarru devinime geçıren, en az canlı kalabilme arzusu kadar güçlü bir durtu var: Yaşam, enerjının yok edümesini amaçlayan • şatafatlı bir düzenek, yoğunlaşmış enerjiyi dağıtarak atık ısıya dönüştüren evrensel bir doğal eğılimin on uç örneklerinden bir tanesi... Kay ve Schneider haklı iseler, öne sürdüklerı goruş, ekosıstemlerle organizmaların neden bu denli karmaşık ve farkk olduğuna, dahası yaşamın neden hepten var olduğuna bıle ışık tutabilir. Üstelik bu ıki bilim ınsanı şımdi göruşlerini destekleyicı kanıtları da el de ettıklerini öne sürüyorlar. Bir örnek Yaşamın can damarını, enerji yuklu guneşten gelen ışık oluşturur. Guneşin sıcaklığı çok yuksek oldu ğundan, guneşteki her bir foton da yuksek enerjiyle yukludur. Buna bağlı olarak, yoğun enerji yuklu her foton yuksek ekserjıyle ozdeştir. Güneş enerjısindekı ekserji mıktaıı belırlendiği anda, dırımsel sıstemlere akan enerjinin çozumlenmesine geçilebüir. Guneş ışığı emilip başka enerji turlerine dönüştüğünde, o ekserji miktarında bir düşuş olur. Kay ve Schneider yaşamın bunu çok daha kusursuz bir biçimde yaptığını one sürüyorlar Orneğin. bitkiler soğurduklan guneş enerjisini suyun buharlaşıp yapraklanndakı minik gozeneklerden dışarıya çıkmasına olanak tanımak suretiyle çevreye yayarlar. Gerıye kalan ılık su buhan ve soğuyan bitki yalnızca duşuk nitelikte kızılaltı ışın yaydığından, sonunda dunyadan gelen ışınım çıplak kayadan gerı tepene kıyasla çok daha az bir iş görme yeteneğıne sahıptu İkinci yasa Tum bu gönişler kaynağını termodinamığın ikinci yasasmdan alıyor Soz kpnusu yasanın ozünü, doganın tersine çevrilemeyeceği gerçeğı oluşturuyor, Örneğin, ısı soğuk bir kıtleden daha sıcak bir kitleye dogıu kendiliğinden akmaz. Tam tersine, sıcak kıtleden soğuğa doğru bir akış olur. Soğuk bir gunde sıcak bir evın perıceresını açtıgınızda, içerideki havanın ısınması söz konusu olarnaz Ikınci yasa özgün biçimıyle, gerçekte pencere açıldıktan sonra evın soguyacagı gibi bir onermede bulunmuyor, Ancak, 6O'lı yılların ortalarında, Brown Ünıversitesı fizık uzmanlanndan Joseph Kestin ve M1T mulıendisleri George Hatsopoulos ıle Joseph Keenan, pencere ya da hucre zarları gibi engeller ortadan kaldırıldığında kapalı sistemlerm gerçekten de dengeyı sağlayacaklannı ortaya koydular. Kestin, denge durumunun "çekici" bir guç olduğunu, başında ne durumda olursa olsun, sistemin her zaman başlangıçtakı durumu tutturrnaya çalışacağını gozler onune serdi. Ilk bakışta bunun yaşamm varlıgını daha da kuşku gorurür bir duruma getirdiği ızlerümi doğabılir, Çunku yaşamın dengesiz oldugu, molekullerimizin sıcaklık ve kimyasalların inişli çıkışlı akışıyla sürekli dalgalandığı açıkça ortadadır, Ne var ki, yaşam kapalı bir sistem degildir ve dengeden zaten çok uzak olan bir evrenin içine oturtulmuştur. te size bunun basıt bir örnegi: Dıbi azıcık yağlanmış bir tavayı ısıttıgınızda, yag katmanının altıyla ustu arasında bir sıcaklık farkı oluşur, Bu durum dengenın yitirildiğinin bir gostergesidir. Once ısıyı yavaşça alttan üstte ıleten yag, tava daha da ısıtılıp fark ıyıden iyiye arttığında, Benard hücrelerı adı verılen, küçük ama gozle görülebilen altıgen bir akımdan oluşan yepyeni bir yapı üretır. Bu yapı ısıyı daha da hızlı ileterek. dengenın daha fazla yitirümesinı engellemeye çalışır, Serinkanlı müşteriler Ote yandan hayvanlar bitkılerde depolanan kimyasal ekserjinın niteliğini daha da duşurerek ve, söz gelimı bıtkıyı yakmak yerıne, onu çok daha iyı bir ışe donuşturerek kendilerine düşen görevi yerine getırirler. Ateş nisbeten daha yuksek enerjilı ve yıne de oldukça bol ekserji ıçeren foton lar yayar. Şimdüerde Montana'daki çıftlığınde çalışan Schneider daha olgun ve daha sağlıklı ekosıstemlerın guneş ışınlarmı daha iyi yakalayıp harcadıklarını öne suruyor. Yapılan ol çümler de bu goruşe destek verıyor. NASA Kuresel Hidroloji ve Iklım Merkezınden Jeffrey Luvall ve arkadaşlarımn on yüı aşkm bir suredır uydu aracıüğıyla yaptıkları olçumleı ekosistemlerın olgunlaştıkça da ha soğuk bir ışınım yaydıklarını ortaya koyuyor Birer aracız Birçok başka durumda da doğa dengeden uzaklaştıkça daha karmaşık yapılar oluşturma egilımi gösterır, Koşullar elverdiginde, bir kasırga ya da çevrımsel bir kimyasal tepkıme meydana gelir Kımbılır belki yaşam bile oluşabilır. Eğer öyle ıse, bizler de, yalmzca bu tekdüzeligin evreni olabildıgınce hızlı ve kapsamlı bu biçimde dengede tutmaya çalışan bırer aracıyız. Bu görüş insana oldukça gözüpek bir goruşmuş gibi gelebüır. Yaşam protein, şeker ve oteki molelcüllerden oluşan kusursuz bir dızge. Bunlar hucreleri, ardından doku ve organlan, en sonunda da ekosistemleri oluşturuyor. Tum bu karmaşıklık basıt bir fızik yasasırun ürunu olabılir mP En azından, çevrebilim alanında oyle oldugu yönünde kanıtlar var. İlginç önerme Denge durumunun "çekici" bir güç oluşturduğu varsayımından yola çıkan Kay ve Schneider, dengesı bozulan bir sistemin yeniden eski durumuna döneceği, dengeyi bozan guç ne denli yoğıınsa sistemin de o denli sert bir tepkı oluşturacagını duşunduler. Karmaşıkhgın gıderek artmasının bir sapkınlık oldugu yönündekı katı göruşu yerle bir eden Kay ile Schneider, doğanın gerçekte olabıldıgınce karmaşık sıstemler yaratacagı na ve yeniden dengeyı saglamak ıçın kendısine sunulan tüm duzeneklerden yararlanacagına inaruyorlar Başka bilim insanlan da bu goruşe katılıyor. Başka deneyler Kay ve Schneider'ın bir başka kestırımı de, daha denetimli bir ortamda yapılan deneylerle kesınlik kazanıyor, Bitkiler ekserji tüketme gudusuyle yaşamlarını sürduruyorlarsa, o halde bunu alışık olduklan koşullarda en iyi biçimde yapıyor olmalan, bu yüzden de en soğuk olmalan gerekıyor. Bir ekosıstemin çeşitliliğini anlamanın en ıyı yolu, şimdüik oraya gidip, farklı canlı'türlerinı saymaktu 817/10 ı r ı ^