Catalog

PSİKİYATRİ Acaba kadınlarda ruhsal bozukluğun fazlalığının nedenlerinden biri kadınların kendileri mi? Orhan Doğan* Kadın ve ruh sağlığı çalışmalarında medenı duruma gore ruh sal bozukluklara yakalanma olasılığı sıralaması yuksekten duşuğe gore dul lar+boşanmışlar bekarlar, evlıler bıçımın de bulunmuştur (8,7 8,13,14) Aşağıda toplumda ruhsal belırtılerle ve bozukluklarla ılgılı olarak yaptığımız alan çalışmalarının sonuçları verılıp ırdelene cektır Sonuçları etkıleyebılecek bırçok etken olmakla bırlıkte, burada salt ruhsal toplumsal etkenler gozden geçırılecektır Psıkıyatrı Anabılım Dalı nca yapılan ıkı çalışmada, Sıvds ıl merkezınde ruhsal belırtılerın kadınlarda erkeklerden daha sık gorulduğunu ortaya koymuştur (8 12) Her ıkı çalışmada da Belırtı Tarama Lıstesı kullanılmıştır 16 65 yaşları arasındakı 167 kadına uygulanan olçek verılerıne gore ruhsal belırtıler ılkokul mezunu olanlarda 16 19 yaş grubundakılerde bekarlarda.duşuk gelır duzeyındekıl erde dahd sık gorulmuştur (8) Ruhsal belırtılerın toplumdakı (220 kışı) dağılımına baktığımızda kadınlarda 20 44 yaş grubundakılerde okuryazar olmayanlarda, evlı+dul+boşanmış grubun dakılerde duşuk gelır duzeyındekılerde ken ruhsal bozuklukların etkenlerı arasında yer alan genetık, bıyokımyasal yapı sal, ruhsal toplumsal ve dığer etkenler goz onune alınmalıdır Burada yanıt toplumsal ve kulturel yonden verılmeye çalışılacaktır Toplumumuzda kadına sozde çok de ğer verılır Ancak bunun boyle olmadığını goruyoruz, yaşıyoruz, bılıyoruz Toplumumuzda kadının değerı onun ınsan olma sıyla değıl lyı bır anne ve lyı bır eş olma sıyla ılgılıdır (9) Gerçekte deger verılen kadın degıl ona yuklenen roller ve ışlevlerdır Bu açıdan bakıldığında kadın lyı bır anne ve lyı bır eş olduğu oranda degerlıdır Her tur ışı yapması gerektığı duşunulen bu kadındır Kız çocuk (bırden çok) doğurduğu ıçın eşı tarafından ılgıle nılmeyen, hatta hakaret edılen ve suçlanan aynı kadındır Cınsıyetınden dolayı soz hakkı verılmeyen, goruşu sorulmayan kotuye kullanılan (suıstımal edılen), okutulmamış olan, eve kapatılan aynı ka dındır Çekıcılıgını ve doğurganlığını (doğal olarak) yıtırınce toplumdakı yerı lyıce duşurulen yıne aynı kadındır Sahıplenılen nasıl olması gerektığı başkaları tara fından belırlenen, onu doğrudan ılgılendıren konularda başkalarının karar verdığı kışı yıne aynı kadındır Tum bunları gorup yaşayıp hâlâ kadına değer verıldığını söyleyebılır mıyız? Kulturumuz bır erkek kulturu oldu ğundan, duzenlemeler genellıkle er keklerın çıkarına gore yapılmıştır (9) Bu durumda bır bı rey olarak değer verılmeyen, bellı olçulerde ozgur ve ozerk davranama yan kadın nasıl varolacaktır? Varlığı nı, kendını gerçekleştırme potansı yelını gosterebıle cek mıdır? Çalışan kadınların varolma çabaları bır olçude mesleksel başarı ları ve doyumlarıyla sonuca ulaşabıl mektedır Pekı, çalışmayan evlı kadınların varoluş su recı nasıl ışlemektedır? Toplumun kadınla ılgılı değer yargılarına ve ba kış açısına gore ev kadınları ne kadar becerıklı, ne kadar tıtız, ne kadar lyı bır anne ve lyı bır eş ıse, değerlerı o ka dar artabılmektedır Eve kapatılan, kendısını gerçekleştırmesıne ızın verılmeyen, kımı zaman da aıle buyuklerının baskısı altındakı kadınıh somut dunyası ve ılışkı lerı daralarak ancak bır ev kadar olmaktadır Işte ev kadınlarının varolma çdbala rı evle (hatta mutfakla) sınırlı kalmakta, bu kısır dongu kırılamamaktadır Bu durum ozel onemınden dolayı bır kıtabın da adı olmuştur Evıyle Evlı Kadınlar Bu aşamada, toplumumuzdakı evlılık lerın aıle yapısının ve ışleyışının de konumuzla yakından ılgılı olduğunu duşunuyo rurn Ulkemızde evlenme yaşının (özellıkle kadınlarda) kuçuk olması, evlılığe bır on hazırlığın olmaması aıle kurumuna ılışkın yeterlı bılgıye sahıp olmama, demokratık aıle yapısının toplumumuzda henuz yerleşmemış olması, aılelerde yeterlı ve sağlıklı ıletışımın gerçekleştırıle memesı, aılede sorumlulukların çoğunun kadında olması toplumun kadına bakış açısı ve onu yonetme yonlendırme çabaları, kadının kendını ortaya koyamaması gıbı etkenler ozellıkle çalışmayan ev kadınlarında onemlı ruhsaltoplumsal sorunlara yol açabılmektedır G unluk yaşamdakı hemen her yaşantı, her durum herkesın ruhsal durumunu az ya da çok etkılemektedır Herhangı bır konuyla ılgılı araş tırmada çıkış noktası olarak seçılen bazı ozellıkler vardır Bunlardan bırı de cınsıyet olmakld bırlıkte, yazının sonunda go ruleceğı gıbı başlıkta kadının yer alması salt buna bağlı değıldır (1 4) Tum toplumlarda kadınlarla erkekler arasında hastalık davranışında, sağlık ku rumlarını kullanmada hastalıkların gorünumunde ve aıle sağlığındakı rol konularında farklıhklar saptanmıştır Tum kulturlerde ortak olan bır hasta rolu vardır ve bu rol kadınsı ozellıklere benzetılır (5 7) Kadınlar erkeklere gore hastalık belırtılerıne daha duyarlı, belırtılerını ya da yakın malarını anlatmaya daha ısteklı, profesyonel yardım aramaya daha hazır, hasta lığı kabul etme eğılımlerı daha yuksektır (8) ortaya koymalarının engellenmesı strese, sıkıntıya yol açar Bunlar sozel olarak anlatıma kavuşturulmadığında bıreyde çe şıtlı ruhsal bedensel belırtıler ve bozukluklar ortaya çıkabılır Oysa, kadınların konuşma merkezlerı erkeklerınkınden daha çok gelışmıştır, sozel anlatım yetenek lerı daha yuksek duzeydedır olaylara karşı daha duyarlıdırlar Sanıldığının tersıne, olayların hem olumlu, hem de olumsuz yonlerını gozonune aldıklarından er keklere gore daha mantıkh duşunur ve davranırlar (Bu durum odıpal karmaşa ve çozumu ıle ılgılıdır) Az konuşrnası ıste nen, ıtaat etmesının olumlu bır ozellık olduğu vurgulanan, verıldığıyle yetınmeyı oğrenmesı buyurulan kadın erkek farklılı ğının her alanda olduğu ve buna uyulma sı gerektığı oğretılen kadının doyumlu uretken, yaratıcı olabılmesı çok guçtur Tum bunlar kddının kendını ortaya koy masını, varoluş ve kendını gerçekleştırme sureçlerını onler Geleneksel bakış açısı na, kulturel değer yargılarına ve tutumlara karşı çıkmak ısteyen kadın gelıp bu en gellere takılır Boylece duygularını du şuncelerını, ısteklerını, eğılımlerını sozel olarak ortaya koyamayan kadında bırta kım ruhsal belırtıler ya da bır ruhsal bo zukluk ortaya çıkabılır Bunlar genellıkle anlatım olanağı bulunamayan (ya da en qellenen) nıtelıklerı sımgeleyen ruhsal be densel belırtılerdır Erkeklerın kotu etkısı Kadınların sağlık konusunda erkeklere gore daha duyarlı olmaları anlatım yeteneklerının daha gelışmış olması, toplum sal kulturel konumları gıbı etkenler ka dınların sağlık kurumlarını erkeklerden daha sık kullanmalarını açıklayabılecek etkenlerdendır Ancak toplumumuzda evlı kadınlar ıçın çok onemlı bır etkenın eşlerı eşlerının tutumlarının ve davranışlarının olduğu kanı sındayım Bu goruşe gore, kadınlarda ruhsal belırtılerın ve bozuklukların daha sık gorulmesınde erkeklerın payının buyuk olduğu soylenebılır Bır başka açıdan bakarsak, kulturu yaratan toplumun tum uyelerıdır ve bunda kadınların ağırlığı daha çoktur Erkek egemen kultur ogelerını duzenledıklerı one surulen erkeklerı yetıştırenler, onların değer yargılarını gelıştırıp pekıştırenler buyuk oranda onların anne ierıdır Acaba kadınlarda ruhsal belırtılerın ve bozuklukların erkeklerden daha sık gorulmesının nedenlerinden bırı de (dığer etkenlere ek olarak) kadınların kendileri mı? Acaba "kadının kurdu kadın" mı? 1 Doğan O Gulmez H Ketenoğlu C Kılıçkap Z Özbek H , Akyuz G Kaya B Onder Z Öz kurkçugıl A (1995) Ruhsal Bozuklukların bpıdemı yolo|isı Sıvas Dılek Matbaası 2. Myers JK VVeıssman MM Tıschler GL (1984) Sıx month prevalonüu ul psychıatrıc dısor ders ın three communıtes Arch Gen Psychıatry 41 959 3 Nathanson CA (1977) Sex ıllness and me dıcal carc a revıew ol data theory and method Sor Scı Med 11 13 4 Doğan O (1988) Cmhurıyet Unıversıtesı Tıp Fakultesı Psıkıydtrı Klınığı ne başvuran hastaların bazı ozellıklerı C U Tıp Fak Derqısı 10 (3 4) 285 292 5 Hıbbard JH Pope CR (1983) Gender roles ıllness orıentatıon and uso of mudıcdl seıvıcps SocScı Med 17(3) 129) 6 Lıeban RW (1983) Gender Aopocts of ıllness dnd prarlıtıoner use dmong Fıhponos Soc Scı Med 17(3) 853 7 Westbrook MT Mıtdıell HA (1979) Changes ın sex role stercotypcs from health to ıllness Soc Scı Med 13A297 8 Doğan O Özbek H Gulmez H Coşkuner den C (1989) Kadınlardd ruhsal belırtılerın yaygın lığı Duşunen Additı t(1) 1 J 17 9 Atabek E (1989) Ktşkırtılmış Erkeklık Bastırıl mış Kadınlık 5 Bdsım Istinbul Aliın Kıtaplar 10 Kdplan Hl Sadock BJ Grebb JA (1995) Synopsıs of Psychıalry Soventh ed Gua Mdss Pub 11. Halcs RE Yudofsky SC (1996) Synopsıs ol Psychıatry VVashıngton DC Amerıcan Psychıatrıc Press Co 12 Doğan O Özbek H Gulmpz H Coşkuner den C (1990) Ruhsal belırtılerın toplumda dagılı mı C U Tıp Tak Dergısı 12(1)111 1?4 13 Robıns I N Helzer Jl (1984) Lıfetıme pre valence of specıfıc psychıatrıc dısorder^ ın thrue cıtes Arch Gen Psyrhıatry 41 949 14 Sethı BB Gupta SC Mahendru RK Ku mars P (1974) Mentdl hedlth dnd urban lıfe A sludy ot 8"ıO fımıliGS Brıt J Psychıatry 124 243 15 Doğan O Akyuz G Kayd B Ö/kıırkçugıl A önder Z (1996) Ruhsdl Belırtılerın Epıdemıyo IOJISI II Sıvas Dılek Matbaası Toplumumuzda Kadın Kulturumuz bır erkek kulturudur Geleneksel bakış açısıyla devlet, dın, bılım, sanat, yasalar erkeklerın eserıdır, bun lar erkeklere gore duzenlenmıştır Erkek egemen kultur kadın erkek ayrımcılığını daha bebek doğmadan yapmaya başlamaktadır Kultur ve ögelerının oluşturul masında kadının rolu yadsınamaz Ancak kadınlar da geleneksel bakış açısından sıyrılamamakta, son yıllarda sıyrılmaya çalışmaktadır Doğum olgusuyla (cınsıyetten hoşnut olma ya da olmama bıçımınde) başlayan kadınerkek ayrımcılığı artık yaşamın her donemınde kendını gosterecektır Hem anne, hem de baba kız çocuklarının uslu, sessız, edılgen olmalarını, erkek çocuklarının atak gırışken hatta yaramaz olmalarını desteklemekte, boylece bılerek ya da bılmeyerek erkek çocuklarına ustunluk duygusu vermektedır (9) Yıllarca benzer tutumlarla ve davranışlarla karşı karşıya kalan çocuklar gıderek bunlara uygun duygular, duşunceler tutumlar ve davranışlar gelıştırıp yerleştırmektedırler Kız çocuklara nasıl olmak ıstedıklerıne karar verıp oyle davranma şansı verılmemekte, annebabalarının ve toplumun on ların nasıl davranması gerektığı konusunda verdıklerı karara uymaları ıstenmekte dır Toplumumuzda bır genç kızın az konuşması ev ışlerınde becerıklı ve tıtız ol ması, buyuklerının ısteklerıne uyması olumlu nıtelıkler olarak gorulmekte ve desteklenmektedır Bır ev kadınının toplumsal statusu lyı bır eş ve lyı bır anne olmasıyla, ev ışlerını lyı yapmasıyla belır lenmekte bunlar kadın ıçın gıderek bır varoluş bıçımıne donuşmektedır (9) Çalı şan evlı bır kadının toplumsal statusunun belırlenmesınde de lyı bır eş ve lyı bır an ne olmanın onemı buyuktur Evlı bır kadın çalışsa da, çalışmasa da erkek egemen kulturun kadına bdkış açısından, buna uygun tutumlardan ve davranışlardan kurtulamamaktadır Kaynaklar Kadınlarda Ruhsal Belırtıler ve Bozukluklar Bır toplumdakı ruhsal belırtılerın ya da bozuklukların toplumla ılgılı verılerını elde etmenın en lyı yolu epıdemıyolo|ik alan çalışmaları yapmaktır Bu tur çalışmaların sonuçları ruhsal belırtılerın ve bozuklukların genel olarak kadınlarda erkeklerden daha yuksek oranda gorulduğunu gos termektedır Daha ayrıntılı bıçımde soy lersek madde bağımlılıgı ve antısosyal kı şılık bozuklugu erkeklerde kadınlardan, başta depresyon ve anksıyete bozukluk ları olmak uzere nevrotık'bozukluklar kadınlarda erkeklerden daha yuksek oran da psıkozlar kabacd her ıkı cınsıyette eşıt oranda gorulmektedır (10,11) Alan daha sık olduğu gorulmektedır (12) Çe şıtlı çalışmalar da ruhsal belırtılerın kadınlarda erkeklerden daha sık olduğunu or taya koymuştur C U T F Psıkıyatrı Anabılım Dalı'nca Sıvas merkezınde ruhsal bozuklukların toplumda dagılımlarını araştıran çalışma larımızda da ruhsal belırtılerın dağılımına benzer sonuçlar bulduk Depresyon, dıstımık bozukluk, panık bozukluğu yaygın anksıyete bozukulgu obsesıf kompulsıf bozukluk fobık bozukluklar, dıssosıyatıf bozuklukldr ve somatızasyon bozukluğu kadınlarda erkeklerden, antısosyal kışılık bozukluğu erkeklerde kadınlardan daha yuksek oranda bulunurken, şızofrenık bo zukluklar ıçın onemlı bır fark bulunma mıştır (1 15) Bu araştırmaların sonuçlarına gore depresyon ve panık bozukluğu boşanmış+dul grubundakılerde dıstımık bozukluk ve obsesıf kompulsıf bozukluk evlılerde yaygın anksıyete bozukluğu ve fobık bozukluklar dul+boşanmış+evlı gru bundakılerde, dıssosıyatıf bozukluklar ve dntısosyal kışılık bozukluğu bekarlarda daha yuksek orandadır Neden Kadınlar? Kadınlarda ruhsal belırtılerın ve bozuklukların erkeklere gore daha yaygın olma sı nelere bdğlıdır? Bu soruya yanıt verır Stres kaynakları Bıreyın karşılaştıkları çeşıtlı ruhsaltoplumsal sorunlarda çozum seçeneklerını (*) Prof. Dr., Cumhurıyet Unıversıtesı Tıp Fak. Psıkiyatri Anabılim Dalı Bşk. Sıvas