Catalog

ARKEOLOJİ Antik Mısır'da giinlük yaşam Şimdi Deir elMedina olarak bilinen Mısır köyünde 3000 yıl kadar önce yaşayan işçiler ve ailelerinin beklenmeyecek derecede okur yazar oldukları anlaşıldı.. Yazılı kayıtlar, bu topluluğun günlük faaliyetlerini hayranlık uyandırıcı tanımlamalarla anlatıyor. * ı'iv. I» Y enı Krallık olarak bılınen dönemde (Mö. 15391075) Mısır'ın güneydeki başkentı Thebes eski dünyanın büyük şehir merkezlerinden biri haline gelmişti. Büyük Karnak ve Luxor tapınakları bu dönemde yapılmıştı. Şimdi Luxor denen modern şehirde iki anıt hâlâ Nıl'ın doğu yakasına egemen durumdadır. Nil'in batı yakasındaki komşu Krallar Vadisinde firavun Tutankamun'unkı de dahil olmak üzere 60 kadar mezar bulunuyor. Nil'in batı yakasındaki yamaçlarda bazıları muhteşem resımlerle dolu yüzlerce özel mezar var. özel anıtlardakı resımlerın bazıları soyluların lüks yaşamlarının şaşaalı resimleri ise de, diğer tapınaklar ve mezarlar yaşam deneyimlerinden çok, dini uygulamaları ve öbür dünya konusundaki inaçlarını gösteriyor. Günlük yaşam da ha az belgelenmiş durumda. Çünkü bugün gördüğümüz taş anıtların tersine, güneşte kurutulmuş tuğlalardan yapılmış olan evlerin çoğu, okumuş olan azınlığın yaşamlarını belgeleyebilecek süsler ve yazılı malzemelerle birlikte taşkın ovasının nemine yenilmişlerdi. Eski şehrin en batı ucunda bir küçük topluluğun kalıntıları genel yokolmadan kurtulmuş. Burası şimdi Deir elMedina denen, Krallar Vadisindeki kraliyet mezarlarını yapıp dekore etmış olan sanatçıların yaşadığı köydür. Kuru ve görelı olarak tecrit edilmiş bir bölgede bulunan şehir oldukça iyi korunmuştur. Bazı yerlerde evler ve küçük kliseler ikı metrelik bir yukseklığe kadar uzanıyor. Bu yüzyılın ilk yarısında arkeologlar eski eserler arasında çok sayıda dini anıt ve ev eşyası buldular. Ayrıca ıçınde tabutlar, ev eşyası ve gıyecek bulunan dokunulmamış mezarlar da vardı. Tüm şehirde, özellikle de köyün çöplük alanında araştırmacılar çoğu MÖ. 1275 ile 1075 arasına ait binlerce yazılı doküman buldular. Metınlerın bazıları papı rüs tabakalarına yazılmıştı, fakat çoğu çanak çömlek parçaları veya topluluk için bir tür müsvedde kâğıt işini gören, ostraka olarak bilinen düzgün beyaz kireçtaşı tabakalarına yazılmıştı. Bu yazılar içinde hükümet kayıtları, aşk şiirleri ve aile çekişmelerini, sağlık sorunlarını ve yasal anlaşmazlıkları anlatan özel mektuplar var. Dokümanlar aynı zamanda eski Mısır'ın eğitim sistemi hakkında da biraz bilgi veriyor. Bölgeden alınan metinler tarihinin bir döneminde köydeki erkeklerin çoğunun okuma yazma bildiğı fikrinı veriyor. Bu yüksek okur yazarlık oranı eski Mısır toplumunun geri kalanı ile keskin bir zıtlık gösteriyordu. Eski Mısır'da Yeni Kral lık döneminde toplam okur yazar oranı yalnızca yüzde 12 kadardı. • • ' » * // Bir taşçınm (solda) ve bir hattatm (sağda) portreleri Deir el Medina'daki ostrakalarda bulunan iki belirgin çizim stilini gösteriyor. Keskisi ve çekiciyle taşçınm oldukça gayrı resmi çiziminde, komik etki yaratma amacıyla abartıidığı anlaşılan soğan gibi bir burun, traşsız bir çene ve açık bir ağız görülüyor. Hattat Amenhotep'in tanrı Thoth'a taparken görüldüğü kendi portresi Mısır sanatının resmi ölçütlerine uygundur. Deir el Medina'daki eğitim sistemıne daha yakından bakmadan önce, ele geçirilen belgelere hızlı bir bakış köydeki yaşamı ve bu olağanüstü okur yazarlık oranının nasıl gelıştiğıni anlamamıza yardım edecektir. Köy sakinlerinin özel notları çok daha çeşitlidir. Birçoğu yalnızca pratik amaçlıdır: alışverış makbuzları veya yasal mücadelelerin kayıtları (köylüler hırslı davacılardı). En ılgı çekıcı metinler, DEİR ELMEDİNA Thebes şehri yakınındadır. Burası Krallar Vadisindeki kral mezarlarında okuyucuyu Yeni Krallık Mısırının çalışmış olan taşçılar ve hattatlann köyü idi. Zanaatçılar resmi ve özel kayıtlar, mektuplar, dünyasına götüren kişisel mek şiirler ve çizimler için ucuz bir yazma malzemesi olarak ostraka denen bir kireçtaşının tuplardır. Böyle bir örnekte baba tabakalarını kullandılar. Dikkati çekecek ölçüde iyi korunmuş köyde binlerce ostraka bulunPay evladına göz hastalığı hak du. Büyük resimde bu köyün 3OOO yıl kadar önceki tahmini görünümü resmedilmiştir. kında mektup yazmıştır anlaşıldığı kadarıyla, iş ortamındaki toz, kötü kasında olan kozmopolit Thebes şehrini çok iyi öğrenmişti. Tüm savaş sanatlarını ışıklandırma ve fırlayan taş parçacıkları öven bir şiir yazmıştı: uygulamış ve okuldaki arkadaşlarını geçnedeniyle mezar yapmanın tehlikelerinmişti. Daha sonra bu arkadaşlarından biden biri de budur. Onlar, Thebes'ten uzak olanlar, ri ona "Sen kimin oğlusun? Senin baban Teknik ressam Pay, oğlu teknik ressane söylerler kendilerine yok!" diyor ve hepsi "Hey, senin baban yüreklehnden her gün? ma şöyle diyor: Bana sırtını çevirme; iyi yok!" deyip onunla alay ediyorlar. Onu düşünüp değilim. Benım için ağlamayı (kesme) Geride bırakılan ostrakaların bazıları "Keşke onun ışığı bizde olsaydı" çünkü efendim Amon bana sırtını döneli orta öğretim okuma ve yazmada ek deyip, karanlıktayım. Gözlerim için bana biraz eğitim denebilecek bir şeyin biraz daha geçirirlergünü... bal, ayrıca tuğla yapılan toprak boyası ve tam bir resmını veriyor. Köyde bulunan Tatlıdır onun içindeki ekmek gerçek siyah göz boyası getirir misin? dokümanların çoğunun ileri öğrencilerın kaz yağından yapılma kekten daha çok. [Acele et!] Ara! Ben baban değıl miyim ? alıştırmaları olduğu anlaşılmıştır. BazılaOnun [suyuj tatlıdır baldan; Şimdi biçare oldum; görme yeteneğimi rında öğrenci ve öğretmenin isımlerı ya sarhoş olmak için içilir ondan. arıyorum, görme yeteneğimi kaybettım. zılmıştır. Bazı yazılarda o günkü dersin Iştft, budur bitişıni gösteren bir tarıh var. Bazı metinPay'in yakarışı şaşırtıcı değil: Körlük Thebes 'te yaşam! lerde böyle çeşitli tarihler var. Bu durum mezarların içindeki şekilleri ve hiyeroglifGökyüzü çıkardı ıkı katına bir öğrencının çeşıtlı dersler ıçın tek bir leri çizen bir teknik ressamın kapasitesi [taze] rüzgarını onun için. ostrakon kullanmış olduğunu düşündüni tamamen yok eder. Pay'in istediğı bal, rüyor. toprak boyası ve sıyah göz boyası karışıIsımleri sonsuza kadar yaşayan hatmı özel tıbbi yazılarda geçiyor, anlaşıldıOstraka uzerindeki çeşitli ımzalardan, tatlar kendilerine mezartaşları demırden ğı kadarıyla yaygın olarak kullanılan bir babalar veya büyükbabaların oğullarının bakır piramitler yapmadılar, adlarını anaçaredir. Aslında, balda mikrop öldürücü veya torunlarının derslerini denetledikcak mırasçı çocuklar bırakmadılar, fakat özellikler vardır ve o zamanların bırçok yazılar ve talimatlarından olubaşka reçetenin de bir bileşeni olan topşan bir miras bıraktılar. rak boyası göz kapaklarını serınletir (şişmeyi azalttığı düşünülüyordu). Bu tip Eğitimli Olmanın Önemi göz hastahğından rahatsız birçok işçi Deir elMedina'daki işçiler için bu tedavı iyi bılenen bir tedavı olabıarasında olağanüstü okur yalir. Pay bunu kendisi için istiyor. Alternazarlık oranının gelişmesinin netif olarak Pay oğlundan bir doktor reçedenı kuşkusuz birçok becerili tesini uygulamasını istiyor olabilirdi. zanaatçının kraliyet mezarlaDeir elMedina'da bulunan metinlerin rındakı ışlerı ıçın hıyeroglıfi ankabaca yarısı dinsel veya edebi parçalamalarının gerekli olmasıydı. lardı. Bölgede eski Mısır edebiyatı "klaKöyün tarihinin ilk zamanlarınsiklerinin" çoğunun kopyaları bulunmuşda firavun mezarlarında öteki tur. Ayrıca, köylülerin çoğu kendi başladünyayla ilgili çok az işaret varrına birer yazardı; talimat metinleri, ilahidı. Fakat MÖ. 14. yüzyılın sonler ve mektuplar yazıyorlardı. örneğin, larında mezarlarda ayrıntılı hattat Amennakhte, hemen Nil'in öte yaoyulmuş veya boyanmış resim Sanat araçları içinde her boy fırça, bir kap kırmızı ler ortaya çıkmaya başladı. Aynı boya ve hammaddeler bulunuyordu. Hattatlar bu dönemde, bu dönemden sonra araçları kral mezarlarını süsleyen şekiller ve yazılmış metınlerın sayısındaki hiyeroglifleri boyamak için kullandılar. artıştan anlaşıldığı gibi, köydeki okur yazarlık oranı hızla yükseldı. leri görülüyor. Ancak bazı durumlarda Mezar resimlerinde çok miktarda hiyebabaların hatta okur yazar olanlarınınroglıf metinler bulunduğundan, bu işçıleçocuklarını daha yüksek mevkıde bırıne rin okur yazar olmaları gerekiyordu. eğitim için gönderdiği anlaşılıyor. Belki daha da şaşırtıcı olanı, dağ keOstrakalardaki tarihlerden anlaşıldığınarından mezarı oyma yorucu işini yana göre, öğrenciler derslerini mezarlarpan adamların çoğunun, işleri gerektirdaki işleri çevresinde alıyorlardı. Dersler mese de, okur yazar olmalarıydı. Bu ışçiarasında hem öğretmenin hem de öğleri hırs harekete geçirtmiş olabilir: eğirencilerin işte oldukları anlaşılan bir süre tim ve okur yazarlık Mısır'da iyi bir mesbulunduğunu gösteriyor. Yine de öğrenleğin anahtarlarını sunuyor, zanaatçı sımeye çok zaman vardı. özellikle, bir firanıfını köylülerden ayırıyor ve mezar yapıvunun egemenliğinın sonuna doğru, mecılar arasında kendilerine iş olmasa da, zarın tamamlanması yaklaşırken, ışçileişçilere yararlı oluyordu. rin birçok izin günü oluyordu. Inşaatın Köylülerin gerçekte okumayı yazmayı son aşamasında Krallar Vadisinde dört nasıl öğrenmiş olduklarını bilmiyoruz. günde birden daha sık bulunmuyorlardı. Yenı Krallık dönemı Mısır metinleri okulBir köy hattatı genç bir öğrencıye şöylardan çok az söz ediyor, okulların varlığı le yazıyordu: "Yazmaya gönülden bağve oldukça küçük çocukların okula gittiği lan. Bu sahibi için çok yararlı bir mesleksöylenıyor. Örneğin, köyde bulunan kısa tir. Baban hiyeroglifçiydi, ve ünü yolları bir öyküde annesi evlenmemiş bir erkek aştı" Scientific American /Aralık 96 çocuğun okuldaki maceraları anlatılıyor. Türkçe özet: Nezihe Bahar Çocuk okula gönderilmiş ve yazmayı "Gözlerim İçin Biraz Bal Getir" 5159