Catalog

HAYVANLAR DÜNYASI Bronş kasli \Ş\ Boğaz Kuşlar nasıl öter? Canlılar dünyasında sadece kuşlar ve insanlar müzikal ses çıkarmayı öğrenir, doğaçlar ve taklit edebilirler. rın erkeklerine özgü ikincil seksüel karakterlerdendir. Erkek kuş genellikle yaşadığı alan üzerinde egemenliğini ilan etmek, dişileri kendine çekmek ve yuva sırasında eşiyle bağlarını kuvvetlendirmek içın ötmek zorundadır. Genel olarak kuşlar ilkbaharda alan egemenliklerini ilan ederken öterler; tüy değiştırme sırasındaysa ötmeye ara verirler. Fakat üveyık (yaban güvercini) gibi sürücül türler bütün yıl öterler. Bazı türlerde dişiler de öter; dişilerin şarkıları genellikle daha melodiktir. Ötlegenler (çalı bülbülü) (Sylvıa türü ötücü kuşlar) üzerinde Isveç'te Donald E. Kroodsma (Massaschussets Universıtesı) tarafından yapılan gözlemler göstermiştir ki dişi kuşlar repertuvarı en geniş olan erkekleri seçmektedirler. Aslında en iyi öten erkekler biyolojık bakımdan da en üstün olan erkeklerdir. Böylece dişi onları seçmekle yuva kurmayı ve sağlam bir nesil yetiştirmeyi garanti altına almaktadır. mekte, bu kadar melodiyi nasıl belleklerinde tutabilmektedirler? S. Nowick'e göre kuşların güzel sesleri çıkartabilmesi büyük ölçüde kalıtsaldır. Novvick bu konuda şu çok ilginç deneyi yapmıştır: Yumurtadan çıkalı 35 gün olmuş 13 sarı asma kuşu (yelve) (Melospıza melodia) yavrusu alıp iki gruba ayırdı. Kuşlar nasıl ötüyor? Titreşim zarları Sirinks (ğoğüsgırtlağı) Kuşların güzel sesinl veren, bronşların ikiye ayrıldığı yerde bulunan bir rezonans kutusudur; bu organa sirinks (göğüsgırtlağı) denir. Sesi titreştiren bir zar oluşturur; kaslar zarın gerginliğini değiştirerek çeşitli notalar yaratır. Müzikal bir cihaz: Sirinks (Göğüsgırtla90 K uşlar, hayvanlar âleminin müzikal ses çıkaran tek hayvanlardır. Bunu anatomılerindeki bir özelliğe borçludurlar. Kuşlar ötmeyi nasıl öğreniyor acaba? Kuşların ötüşü şairleri her zaman büyülemıştir. Canlılardünyasında yalnız kuşlar ve insanlar müzikal ses çıkarmayı öğrenir, doğaçlar ve hatta taklit edebilirler. Fakat kuşlar nasıl şarkı söylüyor? Insanda gırtlakta bulunan ses telleri titreşerek ses oluşturur. Kuşlarda gırtlak yoktur. Kuşun sesi sirinks denilen bir organda oluşur. Sirinks (göğüs gırtlağı) hava yolunun tam iki bronşa ayrıldığı yerde bulunan bir rezonans kutusudur. İki bağımsız bölümden yapılmış bu organın hayvanlar dünyasında bir benzeri yoktur. . Bu sayede kuş iki farklı, fakat benzer melodi oluşturur. Bu iki melodi tek bir şarkı halinde birleşir; daha sonra burun boşlukları, gaga ye boğaz bu melodiyi daha güzelleştirir. Genel olarak şarkının kalitesi, sirinksdekı kas sayısıyla orantılıdır: örneğin güvercinin sırinksınde iki kas varken ötücü kuşların büyük bir bölümünde 59 kas bulunur. Ses taklidinin büyük ustası sığırcıkta (Sturnus vulgaris) ise istisnai olarak 18 kas bulunur. Mozart'ın sığırcığı sahibinin sol majör no: 17 pıyano konçertosunun birçok bölümünü taklit edebiliyordu. ö t mek, kuşla Sağır civcivlerin repertuvarı Bazen bir kuş türü, diğer türden bir kuşun şarkısını kendine mal edebilir. Küçük egzotik bir kuş olan mandarin (Poephila guttata) için durum böyledır. Eğer bir dişi mandarin kuşunun yumurtaları çalınıp bazı ıspınoz türlerinin yuvalarına bırakılırsa, yavru mandarinler cici anne ve cici babalarının seslerini taklit eder. Bu yavrular diğer ispinoz kuşlarının arasında bulunduklan zaman ispinoz gibi öterler. Buna karşı kendi türlerine mandarin dilinde kur yaparlar; oysa bu dılı daha önce hiç duymamışlardır. 196O'lı yıllarda bir Japon araştırmacı şunu gösterdi: Yumurtadan çıkar çıkmaz sağırlaştırılmış civcivlerde sağırlık, tam bir ötüş repertuarı oluşmasını önleyemiyordu. Bir diğer iyi bilinen örnek 2300 yıl önce Aristo tarafından verilmiştir: dişi guguk kuşu bir başka kuşun, örneğin çil ardıcının yuvasını görür görmez oraya gidip tek bir yumurta yumurtalar (10 saniyeden daha kısa bir sürede) ve yuvada varolan yumurtalardan birini aşağı atar. Böylece guguk kuşunun yavruları başka kuşların yuvalarında büyür. Işin en ilginç yanı şudur: Guguk kuşunun ötüşü, onu büyüten cici anne ve cici babasının ötüşünden çok farklıdır. Kuşlar kendi türlerine özgü şarkıları nasıl öğrenmektedirler? Ingiltere'de Durham Üniversitesi'nden Stephen Nowick gibi araştırmacılara göre bir kuşun ötüşünü iki şey belirlemektedir: Genler (yani kalıtım) ve iyi bir öğretmen. Bilim adamları, kuşların ötüşünün ne kadarının kalıtsal ve ne kadarının sonradan kazanılmış olduğunu anlamaya çalışıyorlar. Kuşlar neden bu kadar mükemmel ötebil Kanaryanın ötüşlerindeki müzikal sesler notalara dökülebiliyor. yacındadırlar. Bırçok kuş türü, örneğin nar bülbülü (Erythacus rebecula), kardinal kuşu (Pheuctus ludovicianus) veya baştan kara (Perus familyası), ötmeyi öğrenmek için bir öğretmene ihtiyaç duyar. Kuşların şarkılarındaki değişmeler bir türden ötekine değişir. Ohio'dan D.A. Nelson'un bildırdiğıne göre bazı kuş türleri kalıtsal olarak geniş bir repertuvara sahıptır. Göçmen kuşlar böyledır: göçleri sırasında çok değişik müzikal seslere rastlarlar. 1. gruba erişkin sarı asma kuşlarının şarkısını dinletti; ikinci gruba da aynı şarkıyı, yer yer yanlış notalar koyarak dinletti. Sonuçlar şaşırtıcıydı: birinci gruptakiler duydukları bütün şarkıları aynen tekrarlıyordu; ikinci gruptakiler ise yanlış notaları atlayarak ötüyorlardı; şarkılarındaki notaların %85'i doğru idi ve bu oran kuşlar olgunlaştıkça artıyordu. Ötmek genetik mi? Böylece denilebilirki yavru kuşlarda gerekli seslerin çıkartılması kısmen kalıtsal bir yetenektir ve direkt olarak bir modele, yani çevrede kaliteli bir ses ortamı bulunmasına bağlı değildir. Acaba genetik bir yatkınlıktan söz edilebilir miyız? Indıana Üniversitesi'nden Meredit J. West, çoban kuşlarının (Molothrus ater artemisıae) ötmeyi modelsız nasıl öğrendiklerını inceledi. Bunun için çoban kuşlarının 10 erkek yavrusunu aldı ve bazılarının yanına bir dişi çoban kuşu veya kanarya (Serinus canaria) koydu. Bırkaç ay sonra kanaryalarla büyümüş çoban kuşları kanarya gibi. çoban kuşlarıyla büyümüş çoban kuşları çoban kuşları gibi ötmeye başlamıştı. Genel olarak kuşlar geniş bir repertuar kazanmak ıçın kendi türleKırmızı göğüslü ispinoz, Avrupa'nın her köşesinde "bu toprak parçası benimdir" demek için ayrı bir şarkı rinden kuşlasöyler. Repertuvannın genişliği insanı hayretler içinde bırakır. Keşke insanlar da "bu toprak parçası ben ötüşünü rın imdir" demek için kuşlar gibi cıvıldayabilseydi. İnsanlar bunu top, tüfek, füze ve bomba ile ilan ediyoriar. dinlemek ihti 20 farklı melodi Repertuvarlar kısmen doğuştan mevcut olup orijinal yaratışlarla zenginleşirler. Sarı asma kuşu 810 ve bazen 20 melodi bilir. Fakat aynı şarkıyı 200 farklı şekilde söyleyebildikleri gözlemlenmiştir. Kulağı çok keskindir. Bu sayede komşularının ötüşlerini dinler ve alan tartışmalarını kısa keser. Böylece kuşların şarkısı bireysel bir özellik ve hatta bölgesel bir lehçe olarak düşünülebilır. Yaklaşık 200 kuş türünde erkek ve dişi düet yapacak şekilde öter. Bunlardan biri de serçedır. Çit kuşunun erkek ve dişisi aynı şarkının değişik parçalarını söylerler: eşgüdüm o kadar mükemmeldir ki herkes tek bir kuş ötüyor sanır. Peki, altın madalyayı ötücü kuşların hangisine verelim? Bu ödüllendirme kaçınılmaz olarak öznel (sübjektif) olacaktır. Herhalde birincilik çit kuşlarına (Ontario'dan Meksika'ya kadar), ikincilik minyon çit kuşlarına (Troglodytes) Avrupa, ve üçüncülük alaycı kuşa (mimus polyglottus) verilmelidır. Peki, ya Mozart'ın sığırcığı? Science et Vie, Eylül 1996'dan Türkçe: Selçuk Alsan 51512